1. Trang Chủ
  2. Mỹ thuật
  3. Bảo tồn và phát triển nghề thủ công truyền thống gốm sứ Arita (Nhật Bản)

Bảo tồn và phát triển nghề thủ công truyền thống gốm sứ Arita (Nhật Bản)

Nằm ở phía Tây của tỉnh Saga, Arita là cái nôi của công nghiệp sản xuất gốm sứ Nhật Bản. Sau khi tiếp nhận kỹ thuật tiên tiến từ Trung Quốc qua con đường Triều Tiên, đã có thời gian dài Arita mô phỏng hoàn toàn theo các sản phẩm sứ Trung Quốc. DI SẢN VĂN HÓA BẢO TỒN VÀ PHÁT TRIỂN NGHỀ THỦ CÔNG TRUYỀN THỐNG GỐM SỨ ARITA (NHẬT BẢN) NGUYỄN THỊ LAN ANH* Tóm tắt Nằm ở phía Tây của tỉnh Saga, Arita là cái nôi của công nghiệp sản xuất gốm sứ Nhật Bản. Sau khi tiếp nhận kỹ thuật tiên tiến từ Trung Quốc

Thể loại Tài liệu miễn phí Mỹ thuật

Số trang 10

Ngày tạo 3/18/2021 1:20:45 PM +00:00

Loại tệp PDF

Kích thước 0.24 M

Tên tệp

Tải Bảo tồn và phát triển nghề thủ công truyền thống g... (.pdf)

Xem mẫu

  1. DI SẢN VĂN HÓA BẢO TỒN VÀ PHÁT TRIỂN NGHỀ THỦ CÔNG TRUYỀN THỐNG GỐM SỨ ARITA (NHẬT BẢN) NGUYỄN THỊ LAN ANH* Tóm tắt Nằm ở phía Tây của tỉnh Saga, Arita là cái nôi của công nghiệp sản xuất gốm sứ Nhật Bản. Sau khi tiếp nhận kỹ thuật tiên tiến từ Trung Quốc qua con đường Triều Tiên, đã có thời gian dài Arita mô phỏng hoàn toàn theo các sản phẩm sứ Trung Quốc. Qua nhiều lần cải tiến kỹ thuật, cùng với những lợi thế của từng địa phương trong khu vực, Arita đã dần dần cải biến, dung nhập những yếu tố ngoại lai và thực sự thành công trong kỹ thuật chế tác để đưa ra các sản phẩm thực sự tinh tế của mình. Trải qua hơn 400 năm lịch sử hình thành và phát triển, cùng chính sách bảo tồn nghề thủ công truyền thống của Nhật Bản, sản phẩm sứ Arita đã chiếm lĩnh phần lớn thị trường tiêu thụ trong nước và có chỗ đứng trên thị trường thế giới. Từ khóa: Gốm sứ Arita, gốm sứ Nhật Bản, nghề thủ công truyền thống, bảo tồn, phát triển Abstract Located in the western part of Saga province, Arita is the cradle of Japanese porcelain industry. After receiving advanced technology from China via the Korean route, Arita had fully simulated of Chinese porcelain products for a long time. Through many technical improvements, along with the advantages of each locality of the region, Arita has gradually transformed, tolerated foreign elements and been really successful in manipulating techniques to produce truly exquisite products. Over 400 years of history of formation and development, together with the policy of preserving traditional crafts of Japan, porcelain products of Arita have dominated the domestic market and gained a stable position in the world market. Keywords: Arita ceramics, Japanese ceramics, traditional handicraft, conservation, development N ghề sản xuất gốm sứ của Nhật Bản đầu được sản xuất, các sản phẩm tráng men và bắt đầu cách đây hơn 400 năm nung ở nhiệt độ cao được thực hiện, khởi đầu tại phía tây bắc quần đảo Kyushu, cho công nghiệp sản xuất sứ. So với các nước Nhật Bản. Gốm sứ Nhật Bản gắn liền với các trong khu vực, Trung Quốc là nước có lịch sử mốc quan trọng trong lịch sử Nhật Bản. Cho sản xuất sứ lâu đời và nếu tính ở thời điểm thế đến thời Trung thế (thời kỳ Momoyama), phần kỷ thứ XV thì Triều Tiên, Việt Nam cũng đã sở lớn các lò sản xuất ở Nhật Bản đều là lò sản xuất hữu kỹ thuật sản xuất sứ và đã có những sản gốm. Các dụng cụ bằng sứ được sử dụng trong phẩm nhất định tiêu biểu của mình. Tuy ra đời sinh hoạt hàng ngày hầu hết là nhập khẩu từ muộn hơn một số nước trong khu vực, nhưng Trung Quốc. Khi kỹ thuật phát triển, sứ mới bắt sứ Nhật Bản nói chung, sứ Arita nói riêng đã có những bước tiến nổi bật mà không phải quốc * TS., Khoa Tiếng Nhật, Trường Đại học Hà Nội gia nào cũng đạt được. Số 31 (Tháng 3 - 2020) VĂN HÓA NGHIÊN CỨU 19
  2. VĂN HÓA NGHIÊN CỨU 1. Bốn trăm năm phát triển của gốm sứ Arita cuối thế kỷ XVIII đã xóa bỏ hoàn toàn bóng 1.1. Lịch sử hình thành và phát triển dáng gốm sứ Trung Quốc trong sản phẩm của mình. Arita là thị trấn nằm ở phía tây bắc tỉnh Saga, thuộc quần đảo Kyushu, với diện tích Năm 1828, do sự cố hỏa hoạn ở Arita nên khoảng 65,85km2. Phía bắc tiếp giáp với thành toàn bộ sử sách, tài liệu đã bị đốt cháy. Vì vậy, phố Imari, phía đông tiếp giáp với thành phố hầu như không còn các tài liệu liên quan đến Takeo, phía nam tiếp giáp với thị trấn Hasami gốm sứ Arita từ trước thế kỷ XVII đến đầu thế kỷ (tỉnh Nagasaki), phía tây tiếp giáp với thành XIX. Các nhà nghiên cứu, khảo cổ học đã tìm lại phố Sasebo (tỉnh Nagasaki)1. Thị trấn Arita các tư liệu có ghi chép tại phiên Nabeshima5, được Nhà nước công nhận danh hiệu “Khu các tài liệu buôn bán như “sổ kinh doanh”, phố kiến trúc truyền thống” vào năm 1991, hiện “Nhật ký” buôn bán của công ty Đông Ấn Hà có 157 ngôi nhà được xếp vào di sản truyền Lan6 (gọi tắt là VOC), giấy tờ của thương nhân thống của quốc gia và được trao danh hiệu Trung Hoa để làm sáng tỏ thời gian bắt đầu và “ngôi nhà có kiến trúc truyền thống”, 130 ngôi thời gian kết thúc xuất khẩu của gốm sứ Nhật nhà đạt danh hiệu “thân thiện với môi trường” Bản. Theo sử liệu, những năm 1630, do có sự [5, tr.121]. biến động chính trị trong nước, ngành sản xuất gốm sứ Trung Quốc bị ảnh hưởng nặng Là quần đảo nằm gần với bán đảo Triều nề, đặc biệt là lò gốm Cảnh Đức Trấn7. Hơn nữa, Tiên, nên từ sớm Kyushu đã tiếp nhận văn hóa cùng với chính sách “hải cấm” của Nhà Minh từ đại lục qua con đường Triều Tiên và cũng đã khiến cho gốm sứ Trung Quốc vắng bóng trên tiếp nhận kỹ thuật sản xuất sứ. Thời gian này, thị trường khu vực và quốc tế. Trước nhu cầu các lò gốm sứ hoạt động riêng lẻ, không chính ngày càng gia tăng của thị trường, công ty thức. Đến cuối thế kỷ thứ XVI, các lò sản xuất VOC đã đặt hàng và chấp nhận sản phẩm gốm mới chính thức đi vào hoạt động. sứ Hizen8 Nhật Bản thay thế cho gốm sứ Trung Theo kết quả điều tra khảo cổ học giai Quốc. Thời gian này, các sản phẩm của sứ Arita đoạn 1965 - 1970 tại lò nung Tengudanikoyo, cũng đã dần gặt hái được nhiều thành công các nhà khảo cổ đã làm sáng tỏ nhận định là trong quá trình cải tiến kỹ thuật sản xuất, mẫu giai đoạn trước năm 1616, các lò nung đã sản mã và năm 1647 đánh dấu bước ngoặt lớn cho xuất đồng thời cả gốm và sứ với nhiều nguyên gốm sứ Nhật Bản, đặc biệt sản phẩm gốm sứ liệu và phương pháp khác nhau. Năm 1616, được sản xuất trong lãnh địa Hizen đã có mặt một dấu mốc quan trọng của Arita khi nghệ trên thị trường khu vực và quốc tế. Năm 1659, nhân Ri Sampei2 đã tìm thấy nguồn đất cao số lượng gốm sứ xuất khẩu tăng vượt bậc và lanh chất lượng tốt tại vùng núi Izumi-yama và đỉnh cao là giai đoạn 1660 - 1670. Năm 1684, Arita đã trở thành tâm điểm bắt đầu sản xuất giai đoạn gốm sứ Arita nói riêng, gốm sứ Hizen sứ của Nhật Bản. (Sau này, Ri Sampei được tôn nói chung gặp nhiều bất lợi khi Trung Quốc ổn vinh là “ông tổ của nghề gốm sứ” và hiện nay định chính trị và quay lại thị trường buôn bán. ngôi đền thờ ông vẫn được bảo tồn tại thị trấn Giá thành sản phẩm khi xuất khẩu cũng là một Arita). Thời gian này, Arita thuộc quản lý của trong những nguyên nhân chính khiến gốm phiên Saga3 (Saga-han) và được công nhận là sứ Arita không thể cạnh tranh được so với giá khu phố sản xuất sứ chính thức với tên gọi là cả của gốm sứ Trung Quốc [6, tr.25]. Arita-Sengen4. Cùng với việc mất đi số lượng xuất khẩu Từ thế kỷ XVI đến đầu thế kỷ XVII, Arita tiếp ra thị trường thế giới, các thương nhân Arita nhận và bị ảnh hưởng mạnh mẽ từ kỹ thuật và các vùng lân cận đã cố gắng đưa sản phẩm cũng như thiết kế của Trung Quốc thông qua của địa phương đến với các vùng khác trong con đường Triều Tiên. Không chỉ Arita mà các cả nước. Nhu cầu tiêu dùng của thị trường vùng lân cận như Hasami, Mikawachi (tỉnh trong nước tăng cao, cùng với sự trưởng Nagasaki) cũng tiếp nhận và đồng hành phát thành trong kỹ thuật sản xuất nên các thương triển cùng Arita. Qua nhiều năm cải tiến kỹ nhân từ nhiều vùng khác nhau cũng đã trực thuật, Arita đã phát triển đến đỉnh cao và đến tiếp đến Arita để mua và vận chuyển gốm sứ 20 Số 31 (Tháng 3 - 2020)
  3. DI SẢN VĂN HÓA sang các địa phương trên cả nước [5, tr.37-39). sản phẩm sứ màu với tên gọi Kakiemon ra đời. Song song với việc cải tiến kỹ thuật để giảm Không chỉ tiếp thu đơn thuần các kỹ thuật cơ giá thành sản phẩm, thiết kế mẫu mã cho phù bản từ Trung Quốc, Arita đã từng bước phát hợp với người tiêu dùng trong nước, các dòng triển dựa trên điểm mạnh của các vùng sản gốm sứ cao cấp thế kỷ XVIII đã được dùng phổ xuất để đưa ra sản phẩm phù hợp với thị hiếu biến trong đời sống của nhân dân trong thế kỷ người tiêu dùng trong nước và nước ngoài, XIX, đánh dấu sự phát triển thịnh vượng của tạo một bước ngoặt lớn cho gốm sứ Nhật Bản. văn hóa ẩm thực Nhật Bản. Ngày nay, văn hóa Kakiemon được biết đến là sản phẩm có họa ẩm thực Nhật Bản được công nhận là di sản tiết màu như đỏ, xanh, vàng, lam được trang trí văn hóa phi vật thể và gốm sứ Arita đóng góp trên nền sứ trắng sáng. Sứ Kakiemon đạt đến một vai trò lớn trong kỳ tích này. sự bóng láng tuyệt hảo, màu men trắng bóng Có thể tóm tắt quá trình phát triển các mờ như màu ngọc. Họa tiết của sản phẩm này dòng sản phẩm của sứ của Arita như sau: không đơn thuần là sao chép ý tưởng họa tiết từ gốm sứ Cảnh Đức Trấn nữa mà đã mang Imari sơ kỳ: Dòng sản phẩm đời đầu với đậm phong cách Nhật Bản trong từng chi hoa lam đơn sắc trên nền sứ trắng, được gọi là tiết tỉ mỉ của họa tiết trên bề mặt sản phẩm. sứ trắng vẽ lam (hay còn gọi là sứ hoa lam). Sản Dòng sản phẩm Kakiemon không chỉ được ưa phẩm sứ sản xuất ra hầu hết là dụng cụ dùng chuộng trong nước mà ngay cả các tầng lớp cho sinh hoạt hàng ngày như bát, đĩa, cốc chén quý tộc nước ngoài cũng đánh giá rất cao. Đặc với các họa tiết đơn giản, nhẹ nhàng [3, tr.11]. biệt, dòng sản phẩm Kakiemon đã được lấy Thời kỳ này chưa có kỹ thuật trang trí họa tiết làm mẫu để sản xuất tại một số lò gốm sứ ở màu nên hầu hết các sản phẩm đều có điểm Âu, Mỹ, tiêu biểu là lò Meisei (Đức) [3, tr.12]. chung như đế cốc, đĩa cao và nhỏ, họa tiết Nabeshima: Cuối những năm 1650, với được trang trí phía trong mặt sản phẩm, còn vai trò là quà tặng cho tầng lớp quý tộc, sản phía ngoài để sứ trơn. Cốt sứ dày, đường nét phẩm sứ màu Nabeshima ra đời với những họa trang trí họa tiết trên sản phẩm khá to, không tiết tinh tế thu hút người dùng. Các họa tiết thanh mảnh nhưng đem lại vẻ đẹp mộc mạc đỏ, vàng, xanh được trang trí trên nền sứ hoa của sản phẩm thời kỳ này. Theo sử liệu, vào lam. Dòng sản phẩm Nabeshima được mệnh khoảng cuối thời kỳ Asuka (thế kỷ VII), người danh là “gốm sứ quý tộc” hay “sản phẩm dành Nhật rất ưa chuộng đồ gốm từ Trung Quốc nên cho sức khỏe”. Họa tiết của Nabeshima như số lượng không nhỏ gốm sứ Trung Quốc được một bức tranh khắc họa đủ thời khắc của mùa nhập vào Nhật Bản. Người Nhật rất quan tâm xuân, hạ, thu, đông. Đặc trưng của dòng sản đến đồ gốm sứ màu xanh và trắng của Trung phẩm này là đế cao, vành chân đế cũng được Quốc thời Minh (1368 - 1644) và của bán đảo trang trí bởi các đường viền màu xanh hoặc Triều Tiên thời Cao Ly. Có lẽ vì thế, để đáp ứng màu chàm. nhu cầu của thị trường trong nước, sản phẩm Ko-Imari Kirande: Dòng sản phẩm Kirande sứ Arita giai đoạn này mang phong cách hoàn (Hình 5) được sản xuất từ khoảng cuối những toàn giống với sứ Trung Hoa. năm 1690. Sản phẩm nhận nhiều ảnh hưởng từ Sứ màu Kokutani: Giai đoạn 1640 - 1650, dòng Kirande của gốm sứ Cảnh Đức Trấn thời Nhật Bản đã bắt đầu phát triển kỹ thuật trang Minh, nhưng sau đó Arita đã kết hợp phong trí họa tiết màu và sứ màu Kokutani là sản cách Nhật Bản vào trong các họa tiết của sản phẩm tiêu biểu cho giai đoạn sơ kỳ này. Khác phẩm tạo ra nét khác biệt độc đáo. Thời gian với Imari sơ kỳ, dòng sản phẩm này đã chú đầu, Kirande được sản xuất nhằm đáp ứng nhu trọng hơn đến họa tiết phía mặt ngoài của sản cầu của thị trường châu Âu nhưng về sau này phẩm, đáy bát, cốc, chén cao và rộng hơn. Bên Kirande được dùng phổ biến trong mọi tầng cạnh đó, cốt sứ mỏng và trắng sáng hơn so với lớp cả ở thị trường Nhật Bản. Hoa văn họa tiết thời kỳ đầu [3, tr.11]. của sản phẩm được dùng với các màu sắc tươi Kakiemon: Từ năm 1670, một tiến bộ vượt sáng như đỏ, vàng và được trải đều trên bề bậc trong quá trình phát triển của sứ Arita, là mặt sản phẩm. Đến thời Minh Trị, Kirande đã Số 31 (Tháng 3 - 2020) VĂN HÓA NGHIÊN CỨU 21
  4. VĂN HÓA NGHIÊN CỨU cho ra thị trường nhiều sản phẩm với mẫu mã đã theo đuổi học nghề để được công nhận được ưa chuộng và đánh giá cao. nghệ nhân, bước vào sự nghiệp gìn giữ và bảo Các nhà nghiên cứu lịch sử trà đạo đã từng tồn nghề truyền thống của nước nhà. Trong đánh giá rằng với kỹ thuật và mẫu mã sản đó, phải kể đến một số nghệ nhân trẻ tiêu phẩm thì sứ màu Nabeshima và Kakiemon biểu như Yashimitsu Ogawa (1975) đã nhận là niềm tự hào của gốm sứ Arita. Ngoại trừ giải thưởng năm 2007, 2013; Yasuo Nakashima Kakiemon và Nabeshima, tính đến thời Cận (1968) vinh dự 9 lần nhận giải thưởng cao tại thế, các dòng còn lại của Arita đều được gọi các năm 2001, 2002, 2003, 2004, 2005, 2006, với tên Ko-Imari. Theo ghi chép trong cuốn 2009; Makoto Nakamura (1975) nhận giải “Lịch sử thành phố Arita”, từ giai đoạn 1760 - thưởng năm 2014, 2017; Hisaki Somura (1974) 1820, hầu hết các sản phẩm mang phong cách nhận giải thưởng các năm 2002, 2004, 2011, Trung Hoa đã không hiện diện nữa, mà thay 2016... Có thể nhận thấy sự tiếp nối nghề vào đó, hoa văn họa tiết của Arita mang đậm truyền thống của gia đình, nhiều gia đình có phong cách Nhật Bản. Họa tiết trên sản phẩm ba đời được ghi danh tại các cuộc thi và có được sử dụng là những họa tiết đơn giản, gần đóng góp nhất định cho công cuộc bảo tồn và gũi với cuộc sống thường nhật của người dân phát triển nghề truyền thống của địa phương. [1, tr.210]. 1.3. Sản phẩm và thị trường Năm 2016, kỷ niệm 400 năm gốm sứ Arita, Mặt hàng chủ yếu của gốm sứ Arita là bát hàng loạt các sự kiện “lễ hội gốm sứ Arita” được đĩa, cốc chén, bình và các vận dụng trang trí tổ chức để giới thiệu kỹ thuật sản xuất từ quá phù hợp với cuộc sống sinh hoạt thường nhật. khứ đến hiện tại, các dòng sản phẩm từ bình Hoa văn họa tiết của sản phẩm đa dạng phong dân đến cao cấp của dòng gốm sứ này. phú. Chủ đề động vật như rồng, sư tử, hổ, hạc, 1.2. Nghệ nhân cá, dơi… thực vật như tùng, cúc, trúc, mai, mơ, Hiệp hội nghệ nhân gốm sứ Arita được đào, phù dung và nhiều họa tiết phù hợp với thành lập từ năm 1981 với mục đích kế thừa và từng mùa. Sản phẩm từ bình dân được bán ở phát huy kỹ thuật sản xuất truyền thống của cửa hàng tạp hóa có giá 100 yên (tương đương gốm sứ Arita. Theo ghi chép của Hiệp hội, từ với 20.000 VND) đến các mặt hàng thủ công khi thành lập đến nay, hiệp hội đã quy tụ 54 cao cấp làm theo kỹ thuật truyền thống. Các nghệ nhân có tay nghề cao của nghề truyền sản phẩm chủ yếu là sứ hoa lam, sứ xanh, sứ thống Arita. Chủ tịch hiệp hội là nghệ nhân trắng và sứ màu được ưa chuộng. Hoa văn Imaemon Kakiemon (1962) - người được công trang trí đa dạng phong phú, phù hợp với nhận danh hiệu nghệ nhân bảo tồn di sản văn nhiều lĩnh vực như dùng trong sinh hoạt hàng hóa phi vật thể vào năm 2014. Ngoài ra, ông ngày, dành cho lễ hội, sự kiện... còn nhận được nhiều giải thưởng ở các năm Trải qua hơn 400 năm lịch sử, gốm sứ Arita 1998, 2004, 2008, 2009 và 2012. 53 thành viên có những thăng trầm nhất định trong công còn lại như Manji Inoue (1929) - danh hiệu cuộc chinh phục thị trường trong nước và nghệ nhân quốc gia năm 1995 và đã nhận nước ngoài. Những năm 1650, Arita đã thành giải thưởng các năm 1967, 1987, 1993, 1999, công vượt trội để thay thế gốm sứ Cảnh Đức 2002, 2003; Ken Shomura (1949) được công Trấn (Trung Quốc), tuy nhiên, khi Trung Quốc nhận nghệ nhân quốc gia năm 1969 và năm ổn định chính trị và quay lại xuất khẩu ra các 1996, ông đã nhận được danh hiệu bàn tay nước trong khu vực thì giá thành sản phẩm vàng. Ngoài ra, ông còn nhận các giải thưởng của Arita, sự suy yếu của công ty Đông Ấn Hà danh giá khác ở các năm 1981, 1983, 1988, Lan,… là nguyên nhân chủ yếu dẫn đến Arita 1996. Các nghệ nhân khác như Yasunori Inoue mất đi chỗ đứng trên thị trường thế giới lúc (1958) nhận giải thưởng các năm 1988, 2002, bấy giờ. Tuy xuất khẩu ra thị trường khu vực và 2007, 2009, 2011); Toshio Shimada (1946) nhận quốc tế trong thời gian ngắn nhưng sự tinh tế giải thưởng các năm 1981, 1984, 1986, 1993, và vẻ đẹp của Arita được đánh giá rất cao. Thế 2003… Bên cạnh thế hệ nghệ nhân có bề dày kỷ XVIII, Arita tập trung chủ yếu sản xuất các kinh nghiệm còn có một số thợ gốm trẻ cũng sản phẩm phục vụ cho thị trường trong nước. 22 Số 31 (Tháng 3 - 2020)
  5. DI SẢN VĂN HÓA Những năm gần đây, ngoài sản phẩm chủ yếu phẩm yêu cầu nghệ nhân phải có tay nghề, phục vụ cho thị trường nước nhà, Arita tiếp kinh nghiệm. Mỗi nghệ nhân lại có khả năng tục đưa sản phẩm sang thị trường Trung Quốc riêng biệt khi đưa ra sản phẩm của mình. Từ với số lượng khiêm tốn. Theo ghi chép của tổ thời Minh trị cho đến nay, các công đoạn từ chức Jestro, từ năm 2010, Arita đã cung cấp chọn đất, tạo hình, trang trí họa tiết, nung,… các sản phẩm cao cấp cho Thượng Hải. Theo không còn tập trung tại một xưởng nữa mà số liệu công bố của Jestro, năm 2011, công ty được chia ra tại các xưởng khác nhau, làm Shinemon là công ty độc quyền cung cấp gốm theo dây chuyền, tạo thành một liên kết giữa sứ Arita cho cuộc “Triển lãm mỹ thuật Thượng các lò sản xuất. Cụ thể: 1) Nguyên liệu được Hải” các chủng loại cốc chén khác nhau mỗi lấy từ vùng núi Amakusa (thuộc Kumamoto); loại 100 sản phẩm (6000 yên/1 sản phẩm). Từ 2) Trộn đất, loại bỏ tạp chất,… được tiến hành năm 2011 đến nay, sản phẩm Arita xuất sang tại thị trấn Shiota (Saga); 3) Tạo hình, vẽ mẫu thị trường Trung Quốc chiếm 1/4 trong tổng tại thị trấn Hasami (Nagasaki); 4) Nung, trang sản phẩm mà Shinemon xuất ra nước ngoài. trí họa tiết màu, hoàn thiện sản phẩm tại Arita Số lượng xuất khẩu khiêm tốn nhưng cũng đã (Saga) và các sản phẩm hoàn thiện sẽ từ Arita đánh dấu bước ngoặt quay lại chinh phục thị phân phối sang các cửa hàng trên toàn quốc trường thế giới của Arita. Hiện nay, thành phố [1, tr.368]. Như vậy, có thể thấy các xưởng sản Saga, cũng như thị trấn Arita đang xây dựng xuất không làm việc nhỏ lẻ mà có sự gắn kết các chiến lược liên kết với các doanh nghiệp giữa các xưởng với nhau trong toàn khu vực. khẩu xuất để thăm dò nhu cầu của các nước, Mỗi xưởng có điểm mạnh riêng, giúp cho các dần tiến tới đáp ứng nhu cầu của khách hàng sản phẩm ngày được cải thiện hơn. thế giới. Thời gian trước đây, Arita sử dụng lò bầu 2. Bảo tồn và phát triển gốm sứ Arita để nung sản phẩm, khi sử dụng lò bầu và đốt 2.1. Bảo tồn và phát triển kỹ thuật truyền bằng than, củi thì tỷ lệ sản phẩm lỗi khá nhiều. thống Ngày nay, kỹ thuật tiên tiến hơn, các dụng cụ Trong lịch sử, Arita được biết đến là thị trấn trong sản xuất cũng thay đổi nhiều, chẳng hạn cổ với hàng loạt lò gốm hoạt động từ rất lâu như sử dụng các lò nung bằng gas hay lò nung đời. Arita có hơn 66 lò bầu nung gốm sứ được điện. Với các loại lò này, nhiệt độ sẽ luôn được phân bổ khắp thị trấn. Hiện nay các di tích lò giữ ở mức cần thiết cho các loại sản phẩm khác bầu này được nhà nước công nhận là di sản nhau. Họa tiết trang trí trên sản phẩm cũng văn hóa, trong đó phải kể đến các lò tiêu biểu dần chuyển sang công nghiệp hóa bằng cách như lò Kakiemon, Tengudanikoyo, Yanbeta, sử dụng khuôn thạch cao để tạo hình. Khuôn Haraakega, v.v. Gốm sứ Arita được công nhận thạch cao sẽ cho phép cấp hồ để tạo hình cho là nghề thủ công truyền thống9 vào năm 1977 đồng loạt các sản phẩm giống nhau. Họa tiết (năm Chiêu Hòa 52), đã thành công trong công trang trí cũng được đơn giản hóa bằng cách sử cuộc bảo tồn và phát triển nghề truyền thống dụng mẫu có sẵn để in và sao chép. của mình. Hơn 400 năm hình thành và phát triển, Arita Trước đây, tất cả các công đoạn từ khâu đã đạt được những thành tựu đáng kể, trong nhào đất, xử lý tạp chất, tạo hình đến khâu đó phải kể đến dòng sản phẩm Kakiemon và nung và hoàn thiện sản phẩm đều được làm sứ màu Nabeshima. Theo ghi chép của của Sở tại một xưởng sản xuất. Mỗi công đoạn sẽ Văn hóa thành phố Saga, kỹ thuật sản xuất sứ chuyên môn hóa với các thợ gốm chuyên trắng nigoshide10 của Kakiemon đời thứ 14 nghiệp như thợ trộn đất, thợ tạo hình trên được Bộ Văn hóa Nhật Bản công nhận là di sản bàn xoay, thợ trang trí họa tiết thô, trang trí văn hóa phi vật thể vào ngày 23 tháng 4 năm họa tiết màu… tất cả sẽ tạo thành một vòng 1970 (năm Chiêu hòa 46). Kỹ thuật nigoshide tròn tại một xưởng sản xuất. Trong thời Edo, cho ra sản phẩm với màu men trắng sữa và các xưởng sản xuất hoạt động riêng biệt và trên nền men trắng sữa, các hoạt tiết màu có truyền thống truyền nghề từ đời trước cho được hiện lên sắc nét tạo nên vẻ đẹp tinh xảo đời sau và để trang trí, vẽ họa tiết cho một sản của sản phẩm. Khi nhìn vào sản phẩm, dường Số 31 (Tháng 3 - 2020) VĂN HÓA NGHIÊN CỨU 23
  6. VĂN HÓA NGHIÊN CỨU như màu trắng trong suốt làm nền nên bức cho các loại sản phẩm. Tonya kết hợp với thành tranh trở nên sống động. Các sản phẩm khác phố Saga đã đưa ra chiến lược phát triển sản thường dựa nhiều vào vào dụng cụ hay cách phẩm Arita dựa trên đặc điểm của các lò sản pha màu để tạo ra nét riêng của sản phẩm. Tuy xuất. Cụ thể, đã chia các xưởng sản xuất thành nhiên, Kakiemon nigoshide có bí quyết riêng 3 loại hình: 1) Loại hình thứ nhất, các xưởng trong cách pha trộn các thành phần để đạt sản xuất có lò gốm với quy mô lớn, sử dụng được độ trong suốt của sứ trắng. máy móc hóa sẽ tận dụng điểm mạnh của Ngày 23 tháng 4 năm 1975 (năm Chiêu hòa mình để phát triển thị trường không cần các 51), Arita một lần nữa gặt hái thành công khi Tonya điều phối làng nghề làm trung gian như kỹ thuật chế tác, hoa văn họa tiết của sứ màu xưởng Iwao (hiện nay là doanh nghiệp Iwao); Nabeshima được công nhận là di sản văn hóa Koransha (doanh nghiệp Koransha); Fukagawa phi vật thể. Năm 1996, sở Văn hóa thành phố (doanh nghiệp Fukagawa); 2) Loại hình thứ hai, Saga kết hợp với Trung tâm nghiên cứu lịch sử các xưởng có kỹ thuật sản xuất sản phẩm cao thị trấn Arita tổ chức cuộc triển lãm các sản cấp như Kakiemon, Imakakiemon, Genemon… phẩm đạt giải thưởng của các nghệ nhân tiêu Các xưởng này không thông qua các Tonya biểu. Hiện nay, các sản phẩm đạt giải thưởng trung gian mà tự thành lập bộ phận kinh doanh được bảo tồn, lưu giữ và trưng bày tại Bảo tàng để phát triển thị trường; 3) Loại hình thứ ba, gốm sứ Kyushu thuộc thành phố Saga - cái nôi các xưởng có lò sản xuất nhỏ sẽ nhờ vào sự trợ ra đời của công nghiệp chế tác sứ Nhật Bản. giúp của các Tonya để tiêu thụ sản phẩm như 2.2. Điều phối sản xuất và tiêu thụ sản các lò thuộc thành phố Imari, Ureshino, thị trấn phẩm truyền thống Hasami (thuộc Nagasaki), lò Mikawachi ở thành Để đưa sản phẩm thủ công truyền thống phố Sasebo (Nagasaki) [2, tr. 96]. đến với người tiêu dùng, nhà điều phối - Ngoài ra, thành phố Saga đã thành công Tonya11 đóng vai trò không thể thiếu trong trong chiến lược đưa thương hiệu của gốm sứ chiến lược marketing. Trước đây, vai trò của Arita lan rộng ra cả nước. Thành phố Saga đã Tonya khá mờ nhạt và hầu hết các xưởng sản xác lập thương hiệu sản phẩm độc quyền của xuất có cơ chế hoạt động riêng dẫn đến có mình và là đơn vị tiên phong đưa Arita đến nhiều vấn đề khi tiêu thụ sản phẩm. Quy trình tận tay người tiêu dùng trong cả nước. Bên từ nhà sản xuất đến người tiêu dùng có thể cạnh đó, nhờ vào chiến lược chia các xưởng tóm lược theo sơ đồ sau: Xưởng sản xuất -> sản xuất thành 3 loại hình, các xưởng có quy Tonya điều phối làng nghề -> Tonya quản lý mô lớn như Koransha, Fukagawa,… đã tích tiêu thụ -> Cửa hàng kinh doanh -> Người tiêu cực mở rộng thị trường và làm nên thương dùng [2, tr.94]. hiệu cho Arita. Bên cạnh đó, góp phần không Với mô hình quản lý như trên dẫn đến tình nhỏ để nhiều người biết đến Arita hơn đó là trạng những phản hồi của người tiêu dùng các danh hiệu nghệ nhân quốc gia; di sản không đến được nhà sản xuất và chiến lược văn hóa phi vật thể của kỹ thuật chế tác kinh doanh dần không có hiệu quả. Các Tonya Kakiemon, Nabeshima. lựa chọn các mặt hàng cần thiết từ các xưởng sản xuất để đưa đi tiêu thụ, vì thế, các công Hiện nay, Tonya quản lý tiêu thụ và Tonya đoạn tiêu thụ sản phẩm Arita hầu như chưa quản lý làng nghề vẫn được duy trì và có có quy định chặt chẽ. Các vấn đề đặt ra cho mối liên kết chặt chẽ. Không chỉ tiêu thụ tại Arita là cần phải tìm hiểu nhu cầu của người địa phương, sản phẩm Arita được điều phối tiêu dùng, tìm cách mở rộng sản xuất các mặt trên diện rộng khắp cả nước tại các cửa hàng hàng, mở rộng thị trường tiêu thụ... Do đó, trải dài từ Hokkaido, Tohoku, Kanto, Kansai, Tonya không chỉ tham gia vào tiêu thụ sản Chubu… Bên cạnh các chiến lược phát triển phẩm ngẫu nhiên như trước, mà đã tham gia của Tonya, các công ty sản xuất cố gắng duy điều phối toàn bộ quy trình sản xuất từ khâu trì tự mình phát triển thị trường thông qua các nhận yêu cầu đặt hàng đến khâu tiêu thụ hàng loại hình bán hàng trực tuyến, giao hàng cho hóa, cũng như đưa ra chiến lược kinh doanh các cửa hàng phân phối. 24 Số 31 (Tháng 3 - 2020)
  7. DI SẢN VĂN HÓA Sự thành công trong chiến lược quảng bá Các thành viên của Trung tâm thường xuyên và tiêu thụ sản phẩm Arita được minh chứng đến các lò sản xuất để xem xét tình hình và ở kết quả điều tra xã hội học năm 2012 của nếu có những vấn đề phát sinh trong mảng GS. Uehara Noriko (Trường Đại học Kaetsu) kỹ thuật thì sẽ hỗ trợ trực tiếp. Những vấn đề về mối quan tâm của người tiêu dùng đối với phức tạp phát sinh, Trung tâm sẽ kết hợp với các sản phẩm gốm sứ. Giáo sư đã điều tra 421 Hiệp hội nghệ nhân gốm sứ Arita, Hiệp hội người trong 1 năm đã mua trên 5 sản phẩm gốm sứ thành phố Saga tiến hành tổ chức các gốm sứ tại các thành phố Tokyo, Kanagawa, buổi sinh hoạt chuyên môn để nghệ nhân của Saitama, Chiba. Kết quả thu được như sau: các lò gốm cùng trao đổi ý kiến nhằm cải tiến 81,6% số người tham gia trả lời phiếu điều tra kỹ thuật cho phù hợp với tình hình thực tế tại biết đến dòng gốm sứ Arita và các thương hiệu các doanh nghiệp sản xuất. Bất kỳ khi nào các khác như Kutani (60,4%), Mashiko (55,6%), xưởng sản xuất gặp khó khăn về mặt kỹ thuật Shigaraki (42,2%), Bizen (32,0%), Yagi (30,3%), đều nhận được trợ giúp từ các nhà nghiên cứu, Kyoyaki (23,1%)… Một số thương hiệu khác các nghệ nhân ở Trung tâm. Ngoài hỗ trợ kỹ như Bankoyaki, Igayaki, Tanbayaki… hầu như thuật, các kỹ sư của Trung tâm thường xuyên không được biết đến [2, tr.91]. Kết quả khảo nghiên cứu chất đất, quy trình xử lý đất, nhiệt sát đã cho thấy gốm sứ Arita được nhiều người độ lò nung và tìm hiểu kỹ thuật mới để đề xuất biết đến hơn so với các dòng gốm sứ khác. đến các xưởng sản xuất, nhằm đưa ra nhiều Hiện nay, các doanh nghiệp tiêu biểu như sản phẩm với chất lượng và mẫu mã đa dạng, Koransha, Marukei, Marubun, Masuda, Kihara, phong phú hơn. Hokodo và nhiều các doanh nghiệp khác chủ Bên cạnh việc hỗ trợ kỹ thuật, gắn kết các yếu phát triển thương hiệu gốm sứ Arita. Để lò gốm với nhau, Trung tâm kỹ thuật sản xuất phát triển nghề truyền thống, các doanh thành phố Saga còn có vai trò quan trọng nghiệp liên kết chặt chẽ để điều tra nhu cầu trong việc hỗ trợ đào tạo đội ngũ kế nghiệp của người tiêu dùng và đặt hàng tại các lò sản nghề thủ công truyền thống Arita. Trung tâm xuất truyền thống. Bên cạnh đó, các công ty đã hỗ trợ thành phố Saga thành lập Trường còn có chiến lược thu mua, trao đổi các sản Trung cấp nghề gốm sứ Arita. Đây là trường phẩm gốm sứ Arita đã qua sử dụng để tái chuyên môn đầu tiên và duy nhất đào tạo chế, qua đó người tiêu dùng cũng có cơ hội chuyên sâu về gốm sứ được thành lập vào năm sử dụng các sản phẩm mới của Arita thường 1985. Tháng 4 năm 2018, Trường chính thức xuyên hơn. kết hợp với Khoa Mỹ thuật, Đại học Saga để khai giảng khóa đại học 4 năm chuyên ngành 2.3. Hỗ trợ sản xuất và đào tạo nghề gốm sứ tại trường. Tại đây, sinh viên được đào truyền thống tạo các khâu cơ bản, kỹ thuật truyền thống, Để đạt được các thành tựu trong phát triển kỹ thuật hiện đại áp dụng máy móc trong sản sản phẩm gốm sứ truyền thống, thị trấn Arita xuất… với các chuyên ngành cụ thể như tạo nói riêng, thành phố Saga nói chung đã nỗ lực hình, thiết kế mẫu mã sản phẩm, kỹ thuật chế trong bảo tồn và phát triển nghề truyền thống tác. Không chỉ tuyển sinh đào tạo sinh viên có từ lâu đời của địa phương mình, trong đó, chính quy theo học ngành gốm sứ, trường phải kể đến vai trò của Trung tâm kỹ thuật sản cũng tiếp nhận rất nhiều các đoàn sinh viên, xuất thành phố Saga, Hiệp hội nghệ nhân gốm thợ thủ công trong nước và quốc tế về thực sứ Arita, Hiệp hội gốm sứ thành phố Saga. tập, nghiên cứu ngắn hạn. Tuy nhiên, sau khóa Công việc chính của Trung tâm kỹ thuật học 2 năm hoặc 4 năm tại trường, các thợ gốm sản xuất là hỗ trợ các làng nghề phát triển, cải cần có thời gian luyện tập trước khi được công tiến kỹ thuật sản xuất. Với chiến lược phân chia nhận là thợ có tay nghề chính thức. Theo báo các xưởng sản xuất theo 3 mô hình như đã đề cáo định kỳ của trường, tổng số lượng sinh cập ở phần trên, với mô hình các xưởng sản viên nhập học năm 2018 là 120 người (chuyên xuất hiện đại hóa bằng máy móc thì trung tâm ngành gốm sứ khóa học 2 năm: 40 sinh viên; luôn hỗ trợ các phầm mềm, các kỹ thuật tiên khóa học 4 năm: 40 sinh viên; khóa học 1 năm tiến để đưa vào sản xuất ở các khâu cần thiết. ngành tạo hình trên bàn xoay:10 sinh viên; Số 31 (Tháng 3 - 2020) VĂN HÓA NGHIÊN CỨU 25
  8. VĂN HÓA NGHIÊN CỨU trang trí họa tiết: 20 sinh viên; khóa học bổ túc 2.4. Phát huy sản phẩm truyền thống 1 năm thực hành tạo hình trên bàn xoay: 5 học trong phát triển du lịch viên; trang trí họa tiết: 5 học viên). Sau khi kết Hàng năm các lễ hội gốm sứ được tổ chức thúc khóa học, thời gian đầu hầu hết các thợ kết hợp với du lịch vào kỳ nghỉ lễ như lễ hội gốm trẻ đều được giới thiệu vào các doanh gốm sứ mùa xuân (tổ chức vào kỳ nghỉ tuần nghiệp sản xuất để thực tập và học nghề. Sau lễ vàng vào cuối tháng 4 kéo dài đến mùng 5 thời gian tích lũy kinh nghiệm, có nhiều thợ tháng 5), lễ hội gốm sứ mùa hè, lễ hội gốm sứ gốm trẻ đã phát triển xưởng gốm độc lập của mùa thu… Theo thống kê của thị trấn Arita, mình. Cũng giống như thời Edo, có hai hình số lượng khách du lịch trong và ngoài nước thức đào tạo tay nghề cho các thợ gốm trẻ: đến Arita năm sau luôn tăng cao hơn so với Một là, chế độ “đệ tử - người học việc”. Các cùng kỳ các năm trước. Tính riêng lễ hội gốm nghệ nhân có tay nghề cao sẽ đào tạo, truyền sứ mùa xuân năm 2018, Arita đã thu hút hơn bí quyết nghề nghiệp cho thợ gốm trẻ. Để có 1.000.000 người đến du lịch và tham gia lễ thể trở thành thợ cả có tay nghề, nhiều nghệ hội. Lễ hội gốm sứ mùa thu năm 2018 tại Arita nhân tốn mất gần 10 năm học việc. Hai là, được diễn ra trong các ngày từ 21 đến 25 học tập tại trường và thực hành tại trung tâm tháng 11. Qua các các lễ hội đó, khách du lịch kỹ thuật, hiệp hội. Cho dù học tập theo hình được tham quan vùng núi Izumiyama - vùng thức nào, các thợ gốm trẻ vẫn phải học việc đất cao lanh là nguyên liệu chính của gốm sứ tại chính xưởng sản xuất, các doanh nghiệp Arita trước đây, cũng như các lò gốm truyền tại địa phương. Số lượng tuyển sinh hàng thống và các quy trình sản xuất gốm sứ Arita. năm tuy còn khiêm tốn nhưng cũng cho thấy Bên cạnh đó, khách du lịch không chỉ có cơ sự cố gắng của thành phố Saga trong công hội mua sản phẩm trực tiếp tại các cửa hàng cuộc bảo tồn nghề thủ công truyền thống địa trưng bày mà còn có thể trải nghiệm làm các phương. Theo báo cáo của trường thì 100% sản phẩm gốm theo sở thích của mình tại các số sinh viên tốt nghiệp đều có việc làm ngay lò gốm địa phương. sau khi ra trường. Đây cũng là chính sách Để Arita được nhiều người biết đến hơn nữa, khuyến khích các bạn trẻ đến với nghề thủ thành phố kết hợp với các doanh nghiệp đưa công truyền thống của nước nhà. sản phẩm gốm sứ Arita đến các cuộc triển lãm Ngoài hỗ trợ của thành phố Saga, hàng khắp các vùng trong cả nước như Nihonbashi, năm, Arita còn nhận được hỗ trợ từ Hiệp hội Ikebukuro (Tokyo), Fukuoka, Osaka, Hiroshima… bảo tồn và phát triển nghề thủ công truyền Với viện Bảo tàng gốm sứ Kyushu, các sản phẩm thống. Theo Luật bảo tồn và phát triển nghề từ 400 năm trước cùng với các sản phẩm đạt thủ công truyền thống ban hành ngày 25 giải thưởng hàng năm vẫn được trưng bày hàng tháng 5 năm 1974, được bổ sung sửa đổi vào ngày phục vụ các nhà nghiên cứu nói chung, năm 1992 (năm Bình Thành 4) và năm 2001 khách du lịch nói riêng. (năm Bình Thành 13), các hạng mục sau đây sẽ 2.5. Kinh nghiệm đối với Việt Nam nhận được hỗ trợ từ Hiệp hội bảo tồn và phát Với hơn 400 năm thăng trầm, nghề làm triển nghề thủ công truyền thống: 1) Đào tạo gốm sứ Arita vẫn luôn phát triển không ngừng đội ngũ kế nghiệp; 2) Bảo tồn, duy trì và phát bởi sự năng động, sáng tạo của những người triển kỹ thuật truyền thống; 3) Nghiên cứu làm gốm cũng như nhận được sự đồng thuận đảm bảo nguồn nguyên vật liệu truyền thống; của các tổ chức nhà nước. Nhìn từ kinh nghiệm 4) Kế hoạch điều tra thị trường; 5) Kế hoạch phát triển và bảo tồn gốm sứ Arita cho thấy nghiên cứu phát triển mẫu mã sản phẩm mới. việc phát triển và bảo tồn nghề gốm truyền Ngân quỹ dự kiến hỗ trợ cho 230 làng nghề thống ở Việt Nam cần kết hợp giữa chính sách thủ công truyền thống năm 2018 là 700 triệu hỗ trợ của Chính phủ với sự nỗ lực của các cơ yên và Hiệp hội gốm sứ Saga cũng đã nhận sở sản xuất ở làng nghề. Chính phủ đóng vai được hỗ trợ cho kế hoạch đào tạo đội ngũ kế trò quản lý và khuyến khích làng nghề phát nghiệp và phát triển sản phẩm mới trong làng triển thông qua các chính sách và hoạt động nghề của mình. hỗ trợ các làng nghề sản xuất gốm sứ như sau: 26 Số 31 (Tháng 3 - 2020)
  9. DI SẢN VĂN HÓA - Thành lập cơ quan điều phối sản xuất có lịch sử hình thành và phát triển, Arita đã dần vai trò tìm hiểu như cầu của người tiêu dùng có chỗ đứng trên thị trường thế giới và chiếm để hỗ trợ làng nghề đưa ra các sản phẩm đáp lĩnh phần lớn thị trường tiêu thụ trong nước. ứng nhu cầu của người tiêu dùng. Với sự năng động và quyết liệt của người Nhật, - Thành lập Trung tâm kỹ thuật sản xuất thông qua trung tâm sản xuất gốm sứ, Arita nghiên cứu các kỹ thuật mới và triển khai tại đã khẳng định vai trò chiếm lĩnh của loại mặt các làng nghề nhằm đưa ra các sản phẩm có hàng này trên thị trường xuất khẩu thay thế chất lượng cao. Bên cạnh đó, trung tâm sẽ hỗ khi “đại gia” gốm sứ Trung Hoa thất thế do ảnh trợ đào tạo đội ngũ kế nghiệp nghề thủ công hưởng của chính trị trong nước và các cường truyền thống. quốc khác trong khu vực không tận dụng được - Thực hiện chương trình đào tạo nghề và thời cơ. Ngoài ra, Arita cũng có ảnh hưởng lớn bảo tồn nghề truyền thống cho đội ngũ kế đến các lò gốm sứ ở một số nước châu Âu, các nghiệp. lò này đã mô phỏng các sản phẩm của dòng - Xây dựng ngân sách hỗ trợ cho các làng Kakiemon, đây là một minh chứng xác thực nghề có thể bảo tồn, duy trì và phát triển kỹ cho thành công của Arita. Mặc dù có một thời thuật truyền thống, hỗ trợ kế hoạch nghiên gian dài vắng bóng trên thị trường khu vực và cứu phát triển mẫu mã sản phẩm mới. thế giới, nhưng các chính sách bảo tồn và phát triển nghề thủ công truyền thống của chính - Có chính sách tôn vinh nghệ nhân để phủ Nhật Bản cũng như của thành phố Saga khuyến khích phát huy vai trò của các nghệ đã dần tiếp sức Arita một lần nữa dần quay lại nhân tại các làng nghề. và có vị trí nhất định trong khu vực. Năm 2016, Trên đây là vài đề xuất các chính sách hỗ trợ kỷ niệm 400 năm - một chặng đường của sứ bảo tồn và phát triển nghề gốm sứ, tuy nhiên, Arita, thị trấn Arita cũng như tỉnh Saga đã tổ sự nỗ lực nội tại của các làng sản xuất gốm sứ chức chương trình kỷ niệm, đồng thời tiếp tục là điều kiện cần thiết và tiên quyết. Trên thực đưa các dự án để bảo tồn và phát triển nghề tế, phần lớn các lao động tại các làng nghề truyền thống này. Hiện nay, sản phẩm mẫu mã là do tự học ngay tại làng nghề nên số lượng của Arita đa dạng, phong phú và đáp ứng ngày lao động có tay nghề cao không nhiều. Vì thế, càng tốt hơn nhu cầu thị trường trong nước với sự hỗ trợ từ Chính phủ, các làng nghề cần và từng bước quay lại thị trường khu vực và tổ chức kế hoạch đào tạo để các nghệ nhân thế giới. Thực tiễn phát triển của gốm sứ Arita truyền nghề cho số lao động trẻ sẽ tạo ra thế cùng những chính sách và hoạt động bảo tồn, hệ những người lao động có tay nghề cao, đáp phát triển nghề thủ công truyền thống của ứng yêu cầu nâng cao chất lượng nguồn lao Nhật Bản là những bài học kinh nghiệm thiết động phù hợp với nhu cầu của thị trường. Bên thực đối với việc bảo tồn và phát triển nghề cạnh đó, các cơ sở sản xuất cần chú trọng đến gốm ở Việt Nam. các sản phẩm có hình thức, mẫu mã mới, cải tiến công nghệ, tăng chất lượng sản phẩm để N.T.L.A có thể cạnh tranh với các sản phẩm trên thị trường trong nước và thế giới. Chú thích Kết luận 1 Theo số liệu thống kê của tỉnh Saga tháng Trước khi sản xuất sứ, Arita đã được biết 6 năm 2018, hiện nay dân số Arita vào khoảng đến trong các câu vè, câu hát: thứ nhất Raku, 21.000 người. Tháng 3 năm 2006, thị trấn Nishi- thứ nhì Hagi, thứ 3 Karatsu (「一楽 二萩 三唐 Arita được sát nhập vào thị trấn Arita (cũ) và 津」). Karatsu là khởi nguồn đưa Arita, hay còn thống nhất với tên gọi Arita-cho, mở rộng diện gọi là Imari, được biết đến là một trung tâm tích như hiện nay. Arita được biết đến là một thị sản xuất gốm sứ của Nhật Bản trong thế kỷ trấn nhiều ruộng vườn và được bao quanh bởi XVII, XVIII. Từ Karatsu, Arita đã phát triển và các dãy núi trùng điệp tạo nên bầu không khí đưa ra các dòng sản phẩm đáp ứng được nhu trong lành khác biệt với các vùng khác. cầu của người tiêu dùng. Trải qua hơn 400 năm 2 Ri Sampei: Nghệ nhân Triều Tiên bị bắt về Số 31 (Tháng 3 - 2020) VĂN HÓA NGHIÊN CỨU 27
  10. VĂN HÓANGHIÊN CỨU Saga trong cuộc chiến Nhật - Triều (1592 - 1598), Theo thống kê của Bộ Kinh tế Nhật Bản, từ người đã tìm ra nguồn đất sét trắng và đã thử năm 1975 (năm Chiêu Hòa 50) bắt đầu với 11 nghiệm thành công việc chế tác gốm sứ từ làng nghề được công nhận là nghề thủ công nguồn đất sét này vào năm 1610. truyền thống và đến ngày 30 tháng 11 năm 2017, 3 Trong thời Edo (thế kỷ XVII), quần đảo có 230 làng nghề đáp ứng đủ các điều kiện của Kyushu được chia ra thành 9 tiểu quốc trong Luật bảo tồn và phát triển nghề thủ công truyền đó có Chikugo (Fukuoka), Chikuzen (Fukuoka), thống. Trong 230 làng nghề được công nhận Hizen (Nagasaki và Saga), Higo (Kumamoto), chính thức vào năm 2018, gốm sứ có 31 làng Buzen (Fukuoka), Bugo (Oita), Hyuga (Miyazaki), nghề, chiếm 14%. 31 làng nghề gốm sứ được Osumi (Kagoshima), Satsuma (Kagoshima). công nhận là nghề thủ công truyền thống gồm Trong các tiểu quốc này chia nhỏ thành nhiều có Arita, Hasami, Mikawachi, Kyoyaki, Binoyaki, phiên (Han) khác nhau và Saga thuộc phiên Saga Kutaniyaki, Bizenyaki, Satsumayaki, Igayaki… thời bấy giờ. 10 Nigoshide: Theo tiếng địa phương của Saga 4 Khu phố có 1.000 hộ dân sản xuất sứ. thì Nigoshi có nghĩa là màu trắng của nước gạo. Khi Kakiemon đưa ra sản phẩm có sứ trắng ngọc 5 Phiên Nabeshima là tên gọi khác của phiên tinh xảo thì được đặt cho biệt danh là Nigoshide. Saga. Thời gian này, dòng họ Nabeshima cai quản vùng đất này nên người ta biết đến với tên 11 Tonya là nhà điều phối trong quy trình sản gọi là phiên Nabeshima. xuất và tiêu thụ sản phẩm hay chính là các doanh nghiệp độc quyền phân phối sản phẩm. 6 Công ty Đông Ấn Hà Lan (VOC) thành lập năm 1602 có trụ sở ở Amsterdam và năm 1619 đặt trụ sở ở Batavia (Jakarta) trên đảo Java (nay thuộc Indonesia). Tổ chức thương mại hoạt động Tài liệu tham khảo ở Đông Nam Á thế kỷ XVII, XVIII và góp phần đưa 1.有田町史編纂委員会(1985a)『有田町史 sứ Hizen, Nhật Bản thay thế gốm sứ Cảnh Đức 陶業編Ⅰ』有田町, p.368. Trấn ở thị trường khu vực và châu Âu. 2.上原義子(2015)“統的工芸品の現状と 7 Gốm sứ Cảnh Đức Trấn: Là trung tâm sản xuất マーケティング課題について：伝統的陶磁器 gốm quan trọng của Trung Quốc ra đời từ rất sớm. の流通問題と付加価値の視点から”嘉悦大学 Theo sử liệu thì lò gốm sứ này có thể hoạt động từ 論文集, pp.94-96. thời Nam Triều (410 - 598) đến thời Đường (618 - 907) và tiếp tục phát triển về sau này. 3.久我俊郎、富岡行昌:監修(2011)『図 説唐津・伊万里・有田の歴史』郷土出版社, 8 Gốm sứ Hizen: dòng gốm sứ được sản xuất p.11. tại lãnh địa Hizen (ngày này thuộc thành phố Saga và 1 phần thành phố Nagasaki). Hizen bao 4.櫻庭美咲(2014)『西洋宮廷美術と日本 gồm các vùng sản xuất chính là Arita, Hasami, 輸出磁器:東西貿易の文化創造』藝華書院 Mikawachi. 中島浩気(1985)『肥前陶磁史考』青潮社, 9 Theo Khoản 2 Điều 57 Luật bảo tồn và phát pp.37-39. triển nghề thủ công truyền thống của Nhật Bản, 5.中島浩気(1985)『肥前陶磁史考』青潮 được ban hành năm 1974 (năm Chiêu Hòa 49), 社, p121. quy định 5 điều kiện để các ngành nghề được 6.松本源次(1996)『炎の里有田の歴史物 công nhận là nghề thủ công truyền thống. Thứ nhất, sản phẩm phải là mặt hàng phục vụ cho 語』山口印刷, pp37-39. cuộc sống sinh hoạt hàng ngày. Thứ 2, các công đoạn chính trong quy trình sản xuất phải được Ngày nhận bài: 10 - 01 - 2020 thực hiện bằng tay. Thứ 3, sản phẩm được sản Ngày phản biện, đánh giá: 12 - 2 - 2020 xuất bằng kỹ thuật truyền thống. Thứ 4, thành Ngày chấp nhận đăng: 25 - 3 - 2020 phần nguyên liệu chính phải là nguyên liệu truyền thống. Thứ 5, được sản xuất trong một khu vực làng nghề nhất định. 28 Số 31 (Tháng 3 - 2020)
nguon tai.lieu . vn
Âm nhạc Ẩm thực Chụp ảnh - Quay phim Thời trang - Làm đẹp Khéo tay hay làm Mỹ thuật Sân khấu điện ảnh Điêu khắc - Hội họa