- Trang Chủ
- Báo cáo khoa học
- Báo cáo Xác định mối quan hệ giữa tác giả với chủ sở hữu quyền tác giả theo pháp luật dân sự Việt Nam
Xem mẫu
- Nghiªn cøu - trao ®æi
Ths. Vò ThÞ Hång YÕn *
T ác ph m là k t tinh s c lao ng sáng
t o c a tác gi , do v y các quy n c a
tác gi i v i tác ph m c n ư c pháp lu t
tác gi t n t i c l p tách bi t v i tác gi ?
Tác gi là ngư i tr c ti p sáng t o ra tác
ph m.(1) Như v y, m t ngư i ã u tư trí
ghi nh n và b o h . Quy n tác gi i v i tu , công s c t o ra m t tác ph m mà
tác ph m ư c coi là m t lo i quy n tài s n không ph i là s sao chép c a b t c tác
và n m trong ph m vi các lo i tài s n ư c ph m nào ã t n t i trư c ó thì ư c công
quy nh trong B lu t dân s Vi t Nam năm nh n là tác gi c a tác ph m.
2005 ( i u 163). Theo thông l thì m i tài Ch s h u quy n tác gi là t ch c, cá
s n u có ch s h u xác nh và có th nhân n m gi m t, m t s ho c toàn b các
ư c chuy n giao trong các giao lưu dân s . quy n v tài s n ư c quy nh t i i u 20
Các quy n i v i tác ph m cũng v y, ph i c a Lu t s h u trí tu .(2) i u 20 Lu t s
xác nh ch s h u c a chúng là ai và ư c h u trí tu quy nh: “Quy n tài s n bao
chuy n giao trong các giao lưu dân s như g m các quy n sau ây: a, Làm tác ph m
th nào. Gi i quy t ư c v n này s t o ra phái sinh; b, Bi u di n tác ph m trư c công
các cơ s pháp lí c n thi t b o v quy n chúng; c, Sao chép tác ph m; d, Phân ph i,
tác gi i v i tác ph m, góp ph n làm lành nh p kh u b n g c ho c b n sao tác ph m;
m nh hoá môi trư ng b o h các tác ph m , Truy n t tác ph m trư c công chúng
văn h c, ngh thu t và khuy n khích các b ng phương ti n h u tuy n, vô tuy n, m ng
ho t ng sáng t o ngày càng phát tri n. thông tin i n t ho c b t kì phương ti n kĩ
Quy n tác gi bao g m quy n nhân thân thu t nào khác; e, Cho thuê b n g c ho c
và quy n tài s n i v i tác ph m ư c phát b n sao tác ph m i n nh, chương trình
sinh k t th i i m tác ph m ư c sáng t o máy tính”. Theo quy nh này, m t ch th
dư i hình th c v t ch t nh t nh. Các quy n nào ó ch ng minh ư c mình ang có các
này ư c g n v i các ch th c th , ó là tác quy n tài s n thu c quy n tác gi s là ch
gi hay ch s h u tác ph m. Bài vi t này t p s h u c a quy n tác gi . M t nguyên t c
trung gi i quy t v n liên quan n ch th chung, ngư i sáng t o ra tác ph m là ch s
c a quy n tác gi ó là cách xác nh ch s h u c a tác ph m tr trư ng h p s tho
h u quy n tác gi thông qua vi c tr l i các
câu h i sau: Khi nào thì ch s h u quy n tác * Gi ng viên Khoa lu t dân s
gi là tác gi ? Khi nào thì ch s h u quy n Trư ng i h c Lu t Hà N i
T¹p chÝ luËt häc sè 5/2006 71
- Nghiªn cøu - trao ®æi
thu n hay cam k t khác. Tác gi sáng t o ra ngư i s d ng lao ng s là ch s h u c a
tác ph m t vi c s d ng th i gian v t ch t, quy n tác gi i v i tác ph m ó?
tài chính và các i u ki n v t ch t khác c a gi i quy t v n này, trong gi i nghiên
mình khi ó tác gi là ch s h u c a tác c u khoa h c pháp lí có hai quan i m:
ph m. Công ư c Berne(3) v b o h tác ph m - Quan i m th nh t cho r ng quy n s
văn h c ngh thu t không ưa ra nh nghĩa h u quy n tác gi thu c v ngư i lao ng
chính th c v tác gi nhưng khái ni m này làm thuê. M t s nư c theo h th ng lu t
ư c s d ng trong toàn b văn b n c a Công thành văn (Civil law) theo l p lu n này xu t
ư c. i u 15 Công ư c quy nh m t cá nhân phát t quan i m kinh t b o v tác gi
hay m t t ch c có ghi tên trên tác ph m theo như là m t bên y u th hơn v kinh t và
thông l ư c xem như là tác gi , tr khi có ch ng l i các nhà doanh nghi p ã khai thác
b ng ch ng ngư c l i (trong trư ng h p này, s c lao ng c a ngư i khác. Theo ó, tác gi
tác gi và ch s h u quy n tác gi là m t). s là ch s h u u tiên i v i quy n tác
Công ư c quy nh dành cho pháp lu t c a gi c a tác ph m, th m chí ngay c khi anh ta
m i nư c thành viên quy t nh ai là tác gi ư c thuê làm chính công vi c t o ra tác
c a tác ph m hay ch s h u quy n tác gi . ph m ó. Ngư i s d ng lao ng ch tr
Theo quy nh này, m t ngư i sáng t o ra tác thành ch s h u quy n tác gi n u h có kí
ph m ng th i là ch s h u quy n tác gi k t h p ng chuy n giao quy n tác gi v i
i v i tác ph m ó. Tuy nhiên, v n có ngư i lao ng. Tuy nhiên, trong th c t theo
nh ng ngo i l nh t nh tác gi và ch s tiêu chu n c a ho t ng công nghi p ho c
h u quy n tác gi là hai ch th c l p và theo các h p ng m u mà ngư i s d ng lao
tách bi t. Có th ch ra m t s trư ng h p ng yêu c u ngư i lao ng kí k t thì k t
mà trong ó ch s h u quy n tác gi không qu c a công vi c lao ng s t ng chuy n
ng th i là tác gi như sau: giao cho ngư i s d ng lao ng. Khi ó, m i
- Tác ph m ư c t o ra theo nhi m v gi thuy t khác v xác nh m i quan h gi a
ư c giao; tác gi và ch s h u tác ph m u b hu b .
- Tác ph m ư c t o ra theo m t h p - Quan i m th hai cho r ng ngư i s
ng thuê sáng t o hay h p ng d ch v ; d ng lao ng s là ch s h u quy n tác
- Tác ph m ư c tác gi chuy n giao gi , tr khi t n t i m t h p ng có quy nh
quy n tác gi cho ngư i khác. khác. ó là quan i m c a nhi u nư c theo
1. Tác ph m ư c t o ra theo nhi m h th ng lu t án l (Common law). Tuy
v ư c giao nhiên, nguyên t c này ch áp d ng i v i
Trư c h t gi a tác gi và ch s h u nh ng tác ph m ư c t o ra b i ngư i lao
quy n tác gi t n t i m i quan h thông qua ng trong quá trình th c hi n công vi c lao
h p ng lao ng ư c kí k t. Trong th i ng và tác ph m là s n ph m t t y u c a quá
h n c a h p ng lao ng, ngư i lao ng trình lao ng. Ví d : M t ngư i th thêu tay
ã t o ra tác ph m thì ngư i lao ng hay trong m t h p tác xã th công nghi p ph i
72 T¹p chÝ luËt häc sè 5/2006
- Nghiªn cøu - trao ®æi
thêu nh ng b c tranh thì khi b c tranh thêu Vi t Nam hi n nay v quy n tác gi thì pháp
ư c hoàn thành, quy n s h u quy n tác lu t th a nh n nguyên t c chung là ch s
gi i v i b c tranh thu c v h p tác xã th h u quy n tác gi chính là ngư i sáng t o ra
công nghi p; ngư i th thêu ch ư c ghi tác ph m (t c là ngư i lao ng ã tr c ti p
nh n là tác gi t o ra b c tranh. i v i t o ra tác ph m), tr trư ng h p h sáng t o
nh ng tác ph m ư c t o ra ch y u trong ra tác ph m theo nhi m v ư c giao. Chúng
quãng th i gian rãnh r i và không liên quan ta s hi u như th nào v c m t “tác ph m
n quá trình th c hi n công vi c lao ng thì ư c sáng t o trên cơ s th c hi n nhi m
ngư i lao ng s là ch s h u quy n tác gi v ”?(4) Theo ý ki n chúng tôi, ch ư c coi
u tiên i v i tác ph m. Nguyên t c này ngư i lao ng ã sáng t o ra tác ph m ó
xu t phát t lu t sáng ch i v i nh ng sáng theo nhi m v ư c giao n u áp ng ư c
t o c a ngư i lao ng, n u s sáng t o này các tiêu chí sau:
không n m trong ph m vi c a vi c th c hi n - Gi a các bên trong quan h có t n t i
công vi c lao ng ư c giao và cũng không m i quan h lao ng thông qua h p ng
n y sinh trong th i gian b t bu c ph i lao lao ng ư c kí k t hay t n t i m i quan h
ng và không ph i là m t ph n không th hành chính-lao ng. Ví d : Quan h gi a
thi u c a công vi c lao ng. phóng viên v i toà so n báo mà mình là m t
Tuy nhiên, trong lĩnh v c quy n tác gi thành viên c a toà so n;
thì v n l i ph c t p hơn nhi u. Tác ph m - Vi c giao nhi m v sáng t o tác ph m
ư c t o ra b i ngư i lao ng theo nhi u ph i ư c th hi n b ng m t văn b n c th .
cách th c khác nhau như m t bài vi t ăng ó có th là h p ng lao ng ã ư c kí
trên báo ho c trên t p chí nghiên c u khoa k t và trong ó ã ch rõ công vi c lao ng
h c, m t bài gi ng, m t cu n sách ho c m t ư c tr lương chính là công vi c t o ra nh ng
ph n c a m t cu n sách. Khi ó ch s h u s n ph m c th - ư c g i là tác ph m. Ví
quy n tác gi là ngư i s d ng lao ng n u d : H p ng lao ng t o ra các b c tranh
i u này ã ư c tho thu n. N u không có thêu tay, h p ng lao ng t o ra các con
m t h p ng nào ư c kí k t ch ra r ng gi ng bông… Ho c ó cũng có th là m t
ngư i s d ng lao ng là ch s h u quy n cam k t, tho thu n c th riêng gi a ngư i
tác gi thì ngư i sáng t o ra tác ph m là s d ng lao ng và ngư i lao ng v vi c
ngư i ch s h u quy n tác gi i v i tác t o ra m t tác ph m c th . Ví d : Trư ng i
ph m ó. Ví d , m t giáo viên ư c thuê h c Lu t Hà N i giao nhi m v vi t giáo
gi ng d y môn h c, trong quá trình gi ng trình cho các t b môn v các môn h c ư c
d y môn h c này, m t cu n sách ã ư c ra gi ng d y trong chương trình ào t o;
i thì quy n tác gi i v i cu n sách thu c - Công vi c t o ra tác ph m ó chính là
v ngư i giáo viên b i h không ư c thuê công vi c c th ư c giao;
vi t cu n sách ó. - Cơ s v t ch t kĩ thu t, tài chính hay
Theo quy nh c a h th ng pháp lu t các i u ki n v t ch t khác có th do bên s
T¹p chÝ luËt häc sè 5/2006 73
- Nghiªn cøu - trao ®æi
d ng lao ng cung c p ho c có th do chính ph m ư c t o ra theo h p ng thuê sáng
ngư i lao ng ph i t trang b . i u này tuỳ t o và tác ph m ư c t o ra trong ph m vi
thu c vào s tho thu n c a các bên. khuôn kh c a công vi c làm thuê thì quy n
Như v y, m t tác ph m ư c t o ra theo ưu tiên s dành cho bên thuê sáng t o. Hay
nhi m v ư c giao thì ngư i sáng t o ra tác nói cách khác, trong trư ng h p này ch s
ph m ó v n ư c công nh n là tác gi h u quy n tác gi là bên thuê sáng t o. Theo
nhưng ch s h u quy n tác gi l i là cá h th ng pháp lu t c a Anh và Pháp thì
nhân, cơ quan, t ch c giao nhi m v sáng ngư c l i, s ưu tiên l i thu c v chính b n
t o cho tác gi . thân tác gi .(5)
2. Tác ph m ư c t o ra thông qua H th ng pháp lu t Vi t nam th a nh n
h p ng thuê sáng t o nguyên t c ngư i t o ra tác ph m trong h p
N u m t tác ph m ư c t o ra thông qua ng thuê sáng t o ư c ghi nh n là tác gi ,
m t h p ng thuê sáng t o thì ch s h u còn các quy n tài s n s thu c v bên thuê
quy n tác gi là ngư i thuê hay ngư i th c sáng t o hay bên giao vi c n u không có tho
hi n công vi c sáng t o?
thu n khác.(6) Ví d : M t t ch c phát sóng kí
Khác v i trư ng h p trên, tác gi sáng
h p ng thuê nh c sĩ sáng tác và bi u di n
t o ra tác ph m là thành viên c a m t cơ
m t b n nh c ghi âm và phát sóng thì t
quan, t ch c, gi a các bên có hình thành
ch c phát sóng s n m gi các quy n tài s n
m i quan h lao ng còn ây ch duy nh t
v i tư cách là ch s h u quy n tác gi còn
có h p ng thuê sáng t o ư c kí k t gi a
nh c sĩ ch n m gi quy n nhân thân v i tư
các bên. i v i bên thuê sáng t o, tác gi
cách là tác gi và ư c hư ng m t kho n
sáng t o ra tác ph m gi ng như nh ng ngư i
làm ngh t do, h tìm ki m thu nh p, thù ti n thù lao theo tho thu n.
lao và các l i ích v t ch t khác b ng s c lao 3. Chuy n giao quy n tác gi
ng sáng t o c a h . Do ó, theo h p ng M t trong nh ng quy n c a ch s h u
thuê sáng t o, tác gi s t o ra tác ph m theo quy n tác gi i v i tác ph m là khai thác
yêu c u c a ch th phía bên kia và ư c tác ph m theo các cách th c khác nhau. Vi c
nh n m t kho n ti n thù lao theo m c các chuy n giao quy n tác gi c a ch s h u
bên tho thu n. N u h p ng ư c l p dư i quy n tác gi thư ng ư c ti n hành theo
hình th c b ng văn b n và trong ó tho cách th c chuy n như ng quy n tác gi và
thu n rõ ai s là ch s h u quy n tác gi thì chuy n quy n s d ng quy n tác gi .
s không có gì c n tranh cãi nhưng n u các H p ng chuy n như ng quy n tác gi
bên không có tho thu n c th v i u này là h p ng chuy n giao toàn b hay m t
thì ai s là ch s h u quy n tác gi iv i ph n quy n tác gi t ch th này sang ch
tác ph m ư c t o ra. th khác. quy n tác gi có c i m là quy n
Th c t ch ra r ng m i h th ng pháp t ng h p. Các quy n này có th chia thành
lu t khác nhau có cách gi i quy t khác nhau. các ph n c l p theo m c ích chuy n giao
Theo h th ng pháp lu t c a Mĩ, m t tác quy n tác gi . Theo quy nh c a pháp lu t
74 T¹p chÝ luËt häc sè 5/2006
- Nghiªn cøu - trao ®æi
thì m t s quy n nhân thân không th chuy n ngư i khác ư c quy n khai thác, s d ng tác
giao (như quy n t tên cho tác ph m, quy n ph m c a mình trong m t quãng th i gian
ng tên th t ho c bút danh trên tác ph m, nh t nh (hay còn g i là h p ng li - xăng
quy n ư c nêu tên th t ho c bút danh khi tác quy n tác gi ). N u b t kì hành vi s d ng tác
ph m ư c công b , ph bi n và quy n b o ph m nào mà không có s cho phép c a ch
v s toàn v n c a tác ph m). Các quy n tài s h u quy n tác gi u là các hành vi xâm
s n và quy n nhân thân như quy n công b ph m quy n. Trong th i h n chuy n quy n
ho c cho phép ngư i khác công b , ph bi n quy n s d ng quy n tác gi bên nh n chuy n
tác ph m ư c coi là i tư ng có th chuy n quy n không ư c chuy n quy n l i các
giao.(7) Ch s h u m t tác ph m văn h c quy n tác gi ó cho ch th khác n u không
dư i d ng ti u thuy t có th chuy n giao ư cs ng ý c a ch s h u quy n tác gi .
quy n xu t b n cu n sách cho m t nhà xu t H p ng chuy n quy n s d ng quy n
b n hay chuy n giao quy n d ch cu n sách tác gi có th c quy n ho c không c
ho c chuy n giao quy n chuy n th tác ph m quy n. H p ng chuy n quy n s d ng
sang k ch b n phim i n nh… Bên nh n quy n tác gi c quy n là h p ng trong ó
chuy n như ng quy n tác gi s tr thành ch các bên tho thu n bên chuy n quy n (ch s
s h u m i i v i quy n tác gi và toàn h u quy n tác gi ) s không ư c chuy n
quy n khai thác tác ph m theo s nh o t giao các quy n tác gi ó cho b t kì ch th
c a mình trên cơ s tuân th quy nh c a nào khác và b n thân cũng không ư c quy n
pháp lu t. Trong trư ng h p này, h p ng s d ng tác ph m trong quãng th i gian ã
chuy n như ng quy n tác gi còn ư c g i là tho thu n. Ví d , m t h a sĩ kí m t h p ng
m t hình th c “mua bán” các quy n tác gi . chuy n giao quy n s d ng (trưng bày tác
Ví d , m t ngư i mua b c tranh g c c a h a ph m) v i m t vi n b o tàng dư i d ng li -
sĩ và tho thu n ngư i mua s có c quy n xăng c quy n, theo ó trong th i h n vi n
i v i b c tranh ó. Trong trư ng h p này bào tàng trưng bày b c tranh, h a sĩ không
ngư i mua không ch mua b c tranh dư i góc ư c chuy n quy n s d ng b c tranh ó
như m t v t h u hình (v t th th hi n ý cho b t kì ai v i b t kì hình th c s d ng
tư ng sáng t o c a h a sĩ) mà mua c ý nào như không ư c v l i b c tranh ó
tư ng sáng t o c a tác gi b c tranh. Sau ó, bán cho ngư i khác ho c không ư c kí h p
h a sĩ này s không ư c quy n v ti p các ng v i b t kì nhà xu t b n nào s n xu t
b c tranh tương t bán cho nh ng ngư i phiên b n c a b c tranh ó. H p ng
mua tranh khác. M c dù h a sĩ v l i chính ý chuy n quy n s d ng quy n tác gi c
tư ng c a mình trư c ây cũng không ư c quy n (có hay không có xác nh th i h n)
b i vì chúng ã thu c quy n s h u c a khác v i h p ng chuy n như ng quy n tác
ngư i mua “ c quy n” b c tranh ó. gi ch : Trong h p ng chuy n như ng
Chuy n quy n s d ng quy n tác gi ó quy n tác gi bên nh n chuy n như ng có tư
là vi c ch s h u quy n tác gi cho phép cách là ch s h u quy n tác gi và có quy n
T¹p chÝ luËt häc sè 5/2006 75
- Nghiªn cøu - trao ®æi
chuy n như ng ti p các quy n tác gi i xác nh n r ng ngư i vi t ã ng ý toà
v i tác ph m ó cho b t c ai. Trong h p so n s d ng bài vi t c a mình dư i d ng
ng chuy n quy n s d ng quy n tác gi xu t b n như thông l mà không c n ph i có
thì bên nh n chuy n giao ch có tư cách là m t h p ng b ng văn b n ư c kí k t. Tác
ngư i có quy n s d ng tác ph m và không gi cũng không ư c g i bài vi t ó cho toà
có quy n chuy n giao l i các quy n tác gi so n khác. i v i h p ng chuy n quy n
ã nh n cho b t c ai, tr trư ng h p có s s d ng quy n tác gi c quy n thì t t nh t
ng ý c a ch s h u quy n tác gi . là nên l p dư i hình th c b ng văn b n, d
H p ng chuy n quy n s d ng quy n phòng trư ng h p n u có tranh ch p x y ra.
tác gi không c quy n là h p ng trong Theo quy nh t i i u 48 Lu t s h u trí tu
thì h p ng chuy n quy n s d ng quy n tác
ó bên chuy n quy n ng th i cùng m t lúc
gi ph i ư c l p thành văn b n.
có th chuy n quy n s d ng tác ph m cho
Tóm l i, vi c khai thác, s d ng tác
nhi u ch th khác nhau và b n thân h cũng
ph m trong th c t như th nào v a b o
có quy n khai thác tác ph m ó theo cùng
v quy n và l i ích h p pháp c a các ch th
cách th c khai thác ã chuy n giao cho
có liên quan ng th i tuân th y các
ngư i khác. Ví d , nh c sĩ sáng tác m t bài quy nh c a pháp lu t là m t trong nh ng
hát có th cùng m t lúc kí h p ng cho v n có tính th i s trong lĩnh v c quy n
phép ư c trình di n bài hát v i m t ca sĩ A tác gi hi n nay. Gi i quy t ư c y và
ng th i kí h p ng xu t b n bài hát dư i tho áng m i quan h gi a các quy n năng
d ng sách v i m t nhà xu t b n B ho c kí c a tác gi tác ph m v i ch s h u quy n
h p ng ghi âm bài hát v i m t trung tâm tác gi là y u t u tiên và c t lõi t
s n xu t băng ĩa âm thanh C. ư c m c tiêu trên./.
H p ng chuy n như ng quy n tác gi
(1).Xem: i u 736 B lu t dân s năm 2005, Nxb.
theo quy nh c a h u h t h th ng pháp lu t
Chính tr qu c gia, 2005.
c a các qu c gia b t bu c ph i l p dư i hình (2).Xem: i u 36 Lu t s h u trí tu ư c Qu c h i
th c vi t và ph i có y ch kí c a các nư c C ng hoà xã h i ch nghĩa Vi t Nam thông qua
bên, c bi t là ch kí xác nh n c a bên ngày 29/11/2005.
chuy n như ng. i v i h p ng chuy n (3). Công ư c Berne v b o h tác ph m văn h c
ngh thu t ( o lu t Pari 1971).
quy n s d ng quy n tác gi thì y u t hình
(4).Xem: Kho n 3 i u 740 B lu t dân s năm
th c c a h p ng có ph i là y u t b t bu c 2005, Nxb. Chính tr qu c gia, 2005.
không? Th c t có nh ng trư ng h p mà m t (5).Xem: Copyright, Stephen M.Stewart, assisted by
quan h chuy n quy n s d ng quy n tác gi Hamish Sandison, Butterworths (London, Boston,
ư c th c hi n m c dù chúng không ư c th Dublin, Edinburgh, Kuala Lumpur, Singapo, Sydney,
Toronto, Wellington), 1989.
hi n dư i hình th c vi t hay mi ng nhưng
(6).Xem: Kho n 3 i u 740 B lu t dân s 2005,
hoàn c nh c th ã xác nh n m t quan h ã Nxb. Chính tr qu c gia, 2005.
ư c th c hi n. Ví d , m t ngư i vi t g i bài (7).Xem: i u 742 B lu t dân s năm 2005, Nxb.
báo c a mình t i m t toà so n báo. i u này Chính tr qu c gia, 2005.
76 T¹p chÝ luËt häc sè 5/2006
nguon tai.lieu . vn
