Xem mẫu
- nghiªn cøu - trao ®æi
vÒ chÕ ®Þnh nu«i con nu«i trong
LuËt h«n nh©n vµ gia ®×nh n¨m 2000
ThS. Ng« ThÞ H−êng *
N u«i con nu«i l chÕ ®Þnh ph¸p lÝ quan
träng trong hÖ thèng ph¸p luËt cña
nhiÒu quèc gia v trong ph¸p luËt quèc tÕ.
n¨m 2000 d nh ch−¬ng VIII quy ®Þnh vÒ vÊn
®Ò nu«i con nu«i. Nh×n chung, nh÷ng quy
®Þnh vÒ vÊn ®Ò nu«i con nu«i trong LuËt
C«ng −íc cña Liªn hîp quèc vÒ quyÒn trÎ em HN&G§ n¨m 2000 ® cô thÓ h¬n song vÉn
kh¼ng ®Þnh: "§Ó ph¸t triÓn ®Çy ®ñ v h i ch−a dù liÖu ®−îc nh÷ng tr−êng hîp cã thÓ
hßa nh©n c¸ch cña m×nh, trÎ em cÇn ®−îc x¶y ra trong thùc tÕ. Trong ph¹m vi b i viÕt
tr−ëng th nh trong m«i tr−êng gia ®×nh, n y, xin ®−îc ®Ò cËp mét sè vÊn ®Ò sau:
trong bÇu kh«ng khÝ h¹nh phóc, yªu th−¬ng 1. VÒ ®iÒu kiÖn ®èi víi ng−êi nhËn
v th«ng c¶m". Víi tr¸ch nhiÖm cña quèc gia nu«i con nu«i
th nh viªn C«ng −íc, Nh n−íc ta ® cã §iÒu 69 LuËt HN&G§ n¨m 2000 quy
nh÷ng chÝnh s¸ch lín nh»m b¶o vÖ quyÒn lîi ®Þnh:
cña trÎ em v lu«n quan t©m ®Æc biÖt tíi "Ng−êi nhËn con nu«i ph¶i cã ®ñ c¸c
nh÷ng trÎ em cã ho n c¶nh khã kh¨n, nhÊt l ®iÒu kiÖn sau ®©y:
nh÷ng trÎ em kh«ng ®−îc sèng trong gia 1. Cã n¨ng lùc h nh vi d©n sù ®Çy ®ñ;
®×nh gèc cña m×nh. 2. H¬n con nu«i tõ 20 tuæi trë lªn;
LuËt h«n nh©n v gia ®×nh (HN&G§) 3. Cã t− c¸ch ®¹o ®øc tèt;
n¨m 1959 kh¼ng ®Þnh: "Con nu«i cã quyÒn 4. Cã ®iÒu kiÖn thùc tÕ b¶o ®¶m viÖc
lîi v nghÜa vô nh− con ®Î" (§iÒu 24) v tr«ng nom, ch¨m sãc, nu«i d−ìng, gi¸o dôc
"cha mÑ kh«ng ®−îc h nh h¹ con c¸i, kh«ng con nu«i;
®−îc ®èi xö t n tÖ víi con d©u, con nu«i, con 5. Kh«ng ph¶i l ng−êi ®ang bÞ h¹n chÕ
riªng..." (§iÒu 18) ® l c¬ së ph¸p lÝ b¶o mét sè quyÒn cña cha, mÑ ®èi víi con ch−a
®¶m quyÒn lîi cña ng−êi con nu«i. Tuy th nh niªn hoÆc bÞ kÕt ¸n m ch−a ®−îc xo¸
nhiªn, LuËt HN&G§ n¨m 1959 ch−a quy ¸n tÝch vÒ mét trong c¸c téi cè ý x©m ph¹m
®Þnh vÒ ®iÒu kiÖn ®Ó l m cha, mÑ nu«i v tÝnh m¹ng, søc kháe, nh©n phÈm, danh dù
®iÒu kiÖn ®èi víi con nu«i. LuËt HN&G§ cña ng−êi kh¸c; ng−îc ® i hoÆc h nh h¹
n¨m 1986 ® quy ®Þnh t−¬ng ®èi ®Çy ®ñ vÒ «ng, b , cha, mÑ, vî, chång, con, ch¸u, ng−êi
môc ®Ých, ®iÒu kiÖn cña viÖc nu«i con nu«i, cã c«ng nu«i d−ìng m×nh; dô dç, Ðp buéc
thñ tôc c«ng nhËn v chÊm døt viÖc nu«i con hoÆc chøa chÊp ng−êi ch−a th nh niªn ph¹m
nu«i còng nh− quyÒn lîi, nghÜa vô cña ng−êi
con nu«i v cha mÑ nu«i. Tuy vËy, c¸c quy * Gi¶ng viªn Khoa t− ph¸p
®Þnh n y cßn rÊt chung chung. LuËt HN&G§ Tr−êng ®¹i häc luËt H Néi
18 - T¹p chÝ luËt häc
- nghiªn cøu - trao ®æi
ph¸p; mua b¸n, ®¸nh tr¸o, chiÕm ®o¹t trÎ con nu«i còng l mÑ nu«i (hoÆc cha nu«i)
em; c¸c téi x©m ph¹m t×nh dôc ®èi víi trÎ cña ng−êi con nu«i ®ã. Khi ng−êi vî (hoÆc
em; cã h nh vi xói giôc, Ðp buéc con l m chång) cña ng−êi cha nu«i (mÑ nu«i) mong
nh÷ng viÖc tr¸i ph¸p luËt, tr¸i ®¹o ®øc x muèn trë th nh mÑ nu«i (hoÆc cha nu«i) cña
héi". ®øa trÎ nªn hä l m ®¬n xin nhËn con nu«i
Quy ®Þnh trªn l hÕt søc cÇn thiÕt nh»m cña chång (hoÆc vî) m×nh l m con nu«i. NÕu
kh¼ng ®Þnh t− c¸ch ®¹o ®øc, ý thøc ph¸p luËt, xÐt vÒ sù chªnh lÖch ®é tuæi th× hä l¹i kh«ng
®iÒu kiÖn vÒ thêi gian, vÒ kinh tÕ cña ng−êi ®ñ ®iÒu kiÖn ®Ó l m mÑ (hoÆc cha) nu«i cña
nhËn nu«i con nu«i, b¶o ®¶m cho con nu«i ®øa trÎ nªn viÖc xin nhËn con nu«i kh«ng
®−îc ch¨m sãc, nu«i d−ìng v gi¸o dôc tèt ®−îc chÊp nhËn. V× vËy, hä tuy l vî chång
nhÊt, ®−îc lín lªn trong m«i tr−êng gia ®×nh cña nhau nh−ng l¹i kh«ng cïng l cha mÑ
l nh m¹nh. V× vËy, vÒ nguyªn t¾c, khi nhËn nu«i cña ®øa trÎ. V× thÕ, quyÒn lîi cña ®øa
nu«i nu«i con nu«i, ng−êi nhËn nu«i ph¶i cã trÎ sÏ khã cã thÓ ®−îc b¶o ®¶m. §èi víi
®Çy ®ñ c¸c ®iÒu kiÖn ®ã. NÕu vî chång cïng tr−êng hîp ng−êi vî (hoÆc chång) nhËn con
nhËn nu«i con nu«i th× c¶ vî v chång ®Òu riªng cña chång (hoÆc vî) m×nh l m con
ph¶i cã ®ñ c¸c ®iÒu kiÖn trªn (§iÒu 70 LuËt nu«i th× nªn ch¨ng còng cÇn cho phÐp miÔn
HN&G§ n¨m 2000). ®iÒu kiÖn sù chªnh lÖch vÒ ®é tuæi. MÆc dï,
Tuy nhiªn, trªn thùc tÕ cã mét sè tr−êng LuËt HN&G§ n¨m 2000 quy ®Þnh cha
hîp nÕu b¾t buéc ng−êi nhËn nu«i con nu«i d−îng, mÑ kÕ cã nghÜa vô ch¨m sãc, nu«i
ph¶i cã ®Çy ®ñ c¸c ®iÒu kiÖn trªn l qu¸ m¸y d−ìng, gi¸o dôc con riªng cña vî (hoÆc
mãc. ThiÕt nghÜ, cÇn cã nh÷ng quy ®Þnh chång) nh− con ®Î (§iÒu 38) nh−ng l¹i
ngo¹i lÖ ®èi víi mét sè tr−êng hîp ®Æc biÖt kh«ng quy ®Þnh gi÷a hä ph¸t sinh quan hÖ
vÒ mét v i ®iÒu kiÖn n o ®ã vÒ phÝa ng−êi cha mÑ v con. Trong khi ®ã LuËt HN&G§
nhËn nu«i con nu«i m nÕu thiÕu ®iÒu kiÖn l¹i quy ®Þnh quan hÖ gi÷a ng−êi nu«i v con
®ã th× kh«ng ¶nh h−ëng ®Õn lîi Ých cña con nu«i l quan hÖ gi÷a cha mÑ v con. V× vËy,
nu«i. cha d−îng hoÆc mÑ kÕ muèn b»ng sù kiÖn
Ch¼ng h¹n nh− ®iÒu kiÖn vÒ tuæi cña nu«i con nu«i ®Ó kh¼ng ®Þnh quan hÖ gi÷a hä
ng−êi nhËn nu«i con nu«i. Theo quy ®Þnh t¹i v con riªng cña vî (chång) m×nh l quan hÖ
kho¶n 2 §iÒu 69 LuËt HN&G§ n¨m 2000 th× gi÷a cha mÑ v con. NÕu cha d−îng hoÆc mÑ
ng−êi nu«i ph¶i h¬n con nu«i tõ 20 tuæi trë kÕ kh«ng ®¶m b¶o sù chªnh lÖch vÒ ®é tuæi
lªn nh−ng nÕu vî chång cïng nhËn nu«i con ®èi víi con riªng cña vî (hoÆc chång) m×nh
nu«i th× nªn ch¨ng chØ cÇn mét trong hai m viÖc nu«i con nu«i kh«ng ®−îc chÊp nhËn
ng−êi cã ®ñ ®iÒu kiÖn vÒ ®é tuæi. HoÆc th× e r»ng kh«ng ®−îc tháa ®¸ng. Môc ®Ých
tr−êng hîp mét ng−êi nhËn nu«i con nu«i, cña viÖc nu«i con nu«i l nh»m b¶o vÖ quyÒn
sau ®ã míi kÕt h«n th× theo quy ®Þnh, trong lîi cho trÎ em. VËy trong c¸c tr−êng hîp
tr−êng hîp n y kh«ng thÓ kh¼ng ®Þnh ng−êi trªn, v× lîi Ých cña trÎ em nªn quy ®Þnh miÔn
vî (hoÆc ng−êi chång) cña ng−êi nhËn nu«i chÊp h nh vÒ sù chªnh lÖch vÒ ®é tuæi.
T¹p chÝ luËt häc - 19
- nghiªn cøu - trao ®æi
2. VÒ sù ®ång ý cña cha mÑ ®Î, ng−êi lùc h nh vi d©n sù th× kh«ng thÓ ®−îc l m
gi¸m hé v ng−êi ®−îc nhËn l m con nu«i con nu«i. Do ®ã, cã thÓ kh¼ng ®Þnh r»ng
§iÒu 71 LuËt HN&G§ 2000 quy ®Þnh: c¸ch hiÓu n y kh«ng phï hîp víi nguyªn t¾c
"1. ViÖc nhËn ng−êi ch−a th nh niªn, ng−êi cña LuËt HN&G§ còng nh− kh«ng phï hîp
® th nh niªn mÊt n¨ng lùc h nh vi d©n sù víi môc ®Ých cña viÖc nu«i con nu«i.
l m con nu«i ph¶i ®−îc sù ®ång ý b»ng v¨n Thø hai, ng−êi ch−a th nh niªn, ng−êi ®
b¶n cña cha mÑ ®Î cña ng−êi ®ã; nÕu cha mÑ th nh niªn nh−ng bÞ mÊt n¨ng lùc h nh vi
®Î ® chÕt, mÊt n¨ng lùc h nh vi d©n sù hoÆc d©n sù l m con nu«i th× ph¶i ®−îc sù ®ång ý
kh«ng x¸c ®Þnh ®−îc cha, mÑ th× ph¶i ®−îc cña cha mÑ ®Î, nÕu mét bªn cha (mÑ) ®Î
sù ®ång ý b»ng v¨n b¶n cña ng−êi gi¸m hé. kh«ng cßn hoÆc mÊt n¨ng lùc h nh vi d©n sù
2. ViÖc nhËn trÎ em tõ ®ñ 9 tuæi trë lªn th× chØ cÇn cã sù ®ång ý cña bªn kia. Theo
l m con nu«i ph¶i ®−îc sù ®ång ý cña trÎ em chóng t«i, hiÓu theo c¸ch n y l phï hîp víi
®ã". ý chÝ cña nh l m luËt. Theo quy ®Þnh t¹i
§iÒu 70 v kho¶n 3 §iÒu 71 cña Bé luËt d©n
2.1. Sù ®ång ý cña cha mÑ ®Î hoÆc ng−êi
sù th× ng−êi ch−a th nh niªn, ng−êi mÊt n¨ng
gi¸m hé
lùc h nh vi d©n sù chØ x¸c ®Þnh ng−êi gi¸m
Theo quy ®Þnh t¹i kho¶n 1 §iÒu 71 nªu
hé khi hä kh«ng cßn c¶ cha v mÑ, kh«ng
trªn th× cã thÓ dÉn ®Õn hai c¸ch hiÓu kh¸c
x¸c ®Þnh ®−îc cha mÑ hoÆc c¶ cha v mÑ ®Òu
nhau:
mÊt n¨ng lùc h nh vi d©n sù, h¹n chÕ n¨ng
Thø nhÊt, viÖc nhËn ng−êi ch−a th nh
lùc h nh vi d©n sù. Nh− vËy, trong tr−êng
niªn, ng−êi ® th nh niªn nh−ng bÞ mÊt n¨ng
hîp vÉn cßn cha hoÆc mÑ, x¸c ®Þnh ®−îc cha,
lùc h nh vi d©n sù l m con nu«i ph¶i ®−îc sù mÑ hoÆc cha, mÑ cã n¨ng lùc h nh vi d©n sù
®ång ý cña c¶ cha v mÑ ®Î cña ng−êi ®ã, chØ th× cha hoÆc mÑ l ng−êi ®¹i diÖn cña con, cã
khi n o c¶ cha v mÑ ®Î ® chÕt, mÊt n¨ng quyÒn thÓ hiÖn ý chÝ cña m×nh trong viÖc cho
lùc h nh vi d©n sù hoÆc kh«ng x¸c ®Þnh ®−îc con l m con nu«i ng−êi kh¸c. §iÒu ®ã chøng
cha, mÑ th× ph¶i ®−îc sù ®ång ý cña ng−êi tá r»ng chØ cÇn cã sù ®ång ý cña cha hoÆc mÑ
gi¸m hé. NÕu hiÓu theo c¸ch n y th× trong (khi ng−êi kia ® chÕt hoÆc mÊt n¨ng lùc
tr−êng hîp chØ cßn cha hoÆc mÑ, chØ x¸c h nh vi d©n sù) trong viÖc nhËn con nu«i l
®Þnh ®−îc mÑ hoÆc cha hoÆc mét bªn cha ng−êi ch−a th nh niªn, ng−êi mÊt n¨ng lùc
(mÑ) mÊt n¨ng lùc h nh vi d©n sù th× viÖc h nh vi d©n sù.
nu«i con nu«i sÏ kh«ng ®−îc tiÕn h nh do Nh− vËy, trong viÖc nhËn con nu«i l
chØ cã sù ®ång ý cña mét ng−êi l cha hoÆc ng−êi ch−a th nh niªn, ng−êi mÊt n¨ng lùc
(mÑ). V do vÉn cßn cha hoÆc mÑ nªn kh«ng h nh vi d©n sù cÇn cã sù ®ång ý cña cha mÑ
cÇn cã sù ®ång ý cña ng−êi gi¸m hé (hoÆc ®Î, nÕu mét bªn cha hoÆc mÑ ® chÕt hoÆc
thËm chÝ kh«ng cã ng−êi gi¸m hé). Nh− vËy mÊt n¨ng lùc h nh vi d©n sù hoÆc chØ x¸c
còng cã nghÜa l ng−êi ch−a th nh niªn hoÆc ®Þnh ®−îc cha hoÆc mÑ th× chØ cÇn cã sù
® th nh niªn mÊt n¨ng lùc h nh vi d©n sù ®ång ý cña ng−êi kia. ThiÕt nghÜ, còng cÇn
m mét bªn cha (mÑ) ® chÕt hoÆc mÊt n¨ng coi l tr−êng hîp ngo¹i lÖ chØ cÇn cã sù ®ång
20 - T¹p chÝ luËt häc
- nghiªn cøu - trao ®æi
ý cña mét bªn cha hoÆc mÑ trong tr−êng hîp mét ng−êi ®ang cã vî (cã chång) nhËn nu«i
cha mÑ ®øa trÎ li h«n hoÆc ®øa trÎ l con con nu«i. Thùc tÕ cã tr−êng hîp mét ng−êi
ngo i h«n nh©n, ®øa trÎ ®−îc cha hoÆc mÑ muèn nu«i con nu«i nh−ng vî hoÆc chång hä
trùc tiÕp nu«i d−ìng khi cuéc sèng cña ®øa l¹i kh«ng muèn nhËn con nu«i. §èi víi
trÎ gÆp nhiÒu khã kh¨n m ng−êi kia l¹i tr−êng hîp n y hä cã quyÒn nu«i con nu«i
kh«ng cã ®iÒu kiÖn gióp ®ì ®Ó gi¶m bít khã hay kh«ng? XÐt d−íi gãc ®é luËt ph¸p th× hä
kh¨n cho ®øa trÎ nÕu cã ng−êi nhËn nu«i ®øa kh«ng thÓ nhËn nu«i con nu«i. Bëi v×, NghÞ
trÎ th× v× lîi Ých cña ®øa trÎ, t¹o ®iÒu kiÖn ®Þnh sè 83/1998/N§-CP cña ChÝnh phñ vÒ
thuËn lîi ®Ó ®øa trÎ cã thÓ ®−îc nhËn l m ®¨ng kÝ hé tÞch, t¹i §iÒu 36 quy ®Þnh vÒ thñ
con nu«i, chØ cÇn cã sù ®ång ý cña ng−êi cha tôc ®¨ng kÝ nhËn nu«i con nu«i ghi râ:
hoÆc mÑ trùc tiÕp nu«i ®øa trÎ l ®ñ. "Ng−êi xin nhËn nu«i con nu«i ph¶i nép ®¬n
2.2. VÒ sù ®ång ý cña ng−êi ®−îc nhËn xin nhËn nu«i con nu«i, ®¬n xin nhËn nu«i
l m con nu«i con nu«i ph¶i cã x¸c nhËn cña c¬ quan, ®¬n
Theo quy ®Þnh t¹i kho¶n 2 §iÒu 71 LuËt vÞ n¬i ng−êi nhËn nu«i c«ng t¸c hoÆc cña uû
HN&G§ th× nÕu nhËn trÎ em tõ 9 tuæi trë lªn ban nh©n d©n cÊp x n¬i ng−êi nhËn nu«i c−
l m con nu«i th× ph¶i cã sù ®ång ý cña trÎ tró. NÕu ng−êi nhËn nu«i con nu«i cã vî
em ®ã. Tõ ®ã cã thÓ hiÓu r»ng nÕu nhËn nu«i hoÆc chång th× ®¬n ph¶i cã ch÷ kÝ cña c¶ vî
con nu«i l ng−êi tõ 9 tuæi ®Õn d−íi 18 tuæi v chång". Nh− vËy, cã thÓ hiÓu r»ng c¶ vî
th× ®ång thêi võa ph¶i cã sù ®ång ý cña cha v chång còng ph¶i kÝ v o ®¬n xin nhËn con
mÑ ®Î hoÆc ng−êi gi¸m hé, võa ph¶i cã sù nu«i víi t− c¸ch l ng−êi nhËn nu«i con nu«i.
®ång ý cña ng−êi ®−îc nhËn l m con nu«i. Do ®ã, nÕu vî hoÆc chång kh«ng muèn nu«i
§©y chÝnh l yÕu tè cÇn thiÕt ®Ó cã thÓ tiÕn con nu«i nªn hä kh«ng kÝ v o ®¬n xin nhËn
h nh ®¨ng kÝ viÖc nu«i con nu«i. Nh−ng qua con nu«i th× viÖc nu«i con nu«i sÏ kh«ng
§iÒu 71 LuËt HN&G§ n¨m 2000 còng cã ®−îc ®¨ng kÝ. §iÒu ®ã chøng tá r»ng nÕu mét
thÓ hiÓu r»ng tr−êng hîp ng−êi ®−îc nhËn trong hai vî chång kh«ng mong muèn nu«i
l m con nu«i ® th nh niªn v cã n¨ng lùc con nu«i th× ng−êi kia kh«ng thÓ tù m×nh xin
h nh vi d©n sù th× chØ cÇn cã sù ®ång ý cña nhËn con nu«i ®−îc. §ång thêi, xÐt d−íi gãc
ng−êi ®ã m kh«ng cÇn cã sù ®ång ý cña ®é t×nh c¶m v lîi Ých cña ng−êi con nu«i th×
cha, mÑ ®Î hoÆc ng−êi gi¸m hé. Theo chóng nÕu chØ cã mét ng−êi trong hai vî chång l
t«i ®iÒu n y kh«ng tháa ®¸ng v× cã thÓ ¶nh cha (mÑ) nu«i cña ®øa trÎ th× viÖc ch¨m sãc,
h−ëng lín ®Õn quyÒn lîi cña cha mÑ ®Î cña nu«i d−ìng, gi¸o dôc ®øa trÎ khã ®¹t hiÖu
ng−êi ®ã. qu¶, khã cã thÓ t¹o cho ®øa trÎ ®−îc sèng
3. Tr−êng hîp ng−êi ®ang cã vî (cã trong m«i tr−êng gia ®×nh ®Çm Êm. Do vËy,
chång) m nhËn nu«i con nu«i ®Ó b¶o vÖ quyÒn lîi cho ng−êi ®−îc nhËn
LuËt HN&G§ n¨m 2000 quy ®Þnh tr−êng l m con nu«i mét c¸ch tèt nhÊt th× c¶ vî
hîp vî chång cïng nhËn nu«i con nu«i (§iÒu chång cïng nhËn nu«i con nu«i.
70) nh−ng l¹i kh«ng cã quy ®Þnh tr−êng hîp (Xem tiÕp trang 53)
T¹p chÝ luËt häc - 21
nguon tai.lieu . vn
