Xem mẫu
- nghiªn cøu - trao ®æi
TS. NguyÔn Quang TuyÕn *
V i t Nam là qu c gia có n n văn hóa a
d ng, phong phú và giàu b n s c. M i
dân t c sinh s ng trên lãnh th Vi t Nam u
t ai trong lu t t c c a ng bào Bana
Tây Nguyên.
1. V n th a k trong lu t t c Bana
có n n văn hóa v i các phong t c, t p quán Nghiên c u lu t t c c a ng bào Bana
giàu truy n th ng và mang m b n s c c a cho th y, v n th a k ư c c p
dân t c mình. Nh ng phong t c, t p quán nh ng n i dung cơ b n sau ây:
truy n th ng này ã góp ph n vào vi c duy trì Th nh t, v vi c xác nh di s n th a
s oàn k t, xác l p các m i quan h n nh k . Lu t t c Bana quan ni m di s n th a k
gi a các thành viên trong c ng ng và ư c bao g m tài s n riêng c a ngư i ch t, ph n
ng bào các dân t c tôn tr ng, gìn gi . Tr i tài s n c a ngư i ch t trong kh i tài s n
qua hàng nghìn năm, các phong t c, t p quán chung c a ngư i khác;
truy n th ng ư c lưu truy n t i này qua Th hai, v cách th c chia di s n th a
i khác và t n t i cho n t n ngày nay dư i k . Ngư i Bana có cách th c chia di s n
d ng lu t t c. Hi n nay, lu t t c ã và ang th a k như sau:
phát huy ư c vai trò tích c c h tr h th ng - i v i con : Ngư i nào nuôi cha m
pháp lu t c a Nhà nư c trong vi c gi i quy t n lúc v già và qua i thì ngư i ó ư c
các xích mích, b t ng trong n i b nhân hư ng ph n nhi u hơn; ng th i, ngư i ó
dân, duy trì s n nh chính tr - xã h i khu có trách nhi m lo nhà m , b m cho cha m
v c Tây Nguyên. Tuy v y, lu t t c cũng b c ch t. c bi t i v i con gái út, n u l i
l s h n ch v i m t s phong t c, t p quán chăm sóc nhà c a, m m bao gi cũng ư c
không phù h p ã nh hư ng tiêu c c n hư ng ph n nhi u hơn so v i anh, ch em
hi u l c c a cơ ch i u ch nh các quan h xã khác trong gia ình. Nói chung, con cái u
h i c a pháp lu t. V i nh n th c và cách ti p ư c th a k tài s n c a cha m ch t l i;
c n như v y, vi c nghiên c u, tìm hi u v lu t - i v i con nuôi: Con nuôi cũng ư c
t c nói chung và lu t t c c a ng bào Bana hư ng th a k tài s n c a cha m nuôi. N u
nói riêng là r t c n thi t nh m khuy n khích, con nuôi là ngư i hi u th o, chăm ngoan, có
phát huy nh ng y u t tích c c và v n ng công óng góp... thì cũng ư c hư ng tài s n
ng bào s a i nh ng m t chưa phù h p, c a cha m nuôi gi ng như con ;
chưa ti n b c a lu t t c góp ph n vào vi c - Trư ng h p v ho c ch ng ch t trư c:
xây d ng và hoàn thi n Nhà nư c pháp quy n
xã h i ch nghĩa (XHCN) nư c ta. Bài vi t * Gi ng viên chính Khoa pháp lu t kinh t
này t p trung tìm hi u v n th a k và v n Trư ng i h c Lu t Hà N i
54 t¹p chÝ luËt häc sè 2/2008
- nghiªn cøu - trao ®æi
Trong trư ng h p này, tài s n c a ngư i ch t H ai ói rét, ta cùng giúp nhau;
l i thu c v con cái, v hay ch ng còn N u là con gái ã có ch ng mu n xin riêng;
s ng. N u v hay ch ng còn s ng mà l y Ta chia cho nó m t ít, c a nó nó l y;
ch ng hay l y v khác và không t i nhà cũ N u là con gái út, bi t i u, bi t l i,
thì không ư c hư ng tài s n c a ch ng ho c nghe l i d y b o, chăm sóc b m thì ư c
v ã ch t. Trong trư ng h p này, tài s n c a hư ng nhi u hơn;
ngư i ch t thu c v con cái c a h . Trư ng N u là con trai bên nhà v , hoàn c nh
h p v ho c ch ng còn s ng mà v n nhà cũ khó khăn ta cũng chia cho;
thì tài s n c a ngư i v hay ch ng trư c khi Sau này ăn nên làm ra, bi t i u, bi t ơn,
ch t ư c th a k cho con cái chung c a cúng cho b m thì ư c hư ng th a k ;
h . Con c a ngư i v ho c ch ng còn s ng ... Con cái b t hi u, ăn nói lung tung;
có v i ngư i ch ng ho c v l y sau ch ư c Không tôn tr ng b m , gia ình;
hư ng th a k tài s n c a cha m h khi ch t Lúc ói, lúc rét, s ng, ch t ra sao nó
l i. N u con c a v ho c ch ng trư c và bi t i u m c k ;
con c a ch ng ho c v sau thương yêu nhau ... Anh mư n c a tôi, anh vay c a tôi,
và có s ng ý gi a nh ng ngư i con này thì anh h a ch u lãi;
h ư c hư ng th a k tài s n c a c v ho c n ngày anh tr , ch nh già làng thôi;
ch ng trư c và c a c ch ng ho c v sau khi N u anh không tr ư c, anh h a v i tôi
ch t v i các m c k ph n b ng nhau; khi nào anh tr ;
- Trách nhi m c a ngư i hư ng di s n N u anh không tr , tôi l y nhà c a,
th a k thanh toán các kho n n do ngư i ru ng nương;
ch t l i: Ngư i ư c hư ng tài s n th a N u anh ch t, tôi s òi n i cháu ch t
k có trách nhi m thanh toán các kho n n ho c cho i làm công... n khi nào xong".(1)
c a ngư i ch t l i di s n th a k . Tuy 2. V n t ai trong lu t t c Bana
nhiên, h ch thanh toán các kho n n trong Tìm hi u v n t ai trong lu t t c
ph m vi s tài s n mà ngư i ch t l i. Bana cho th y:
Ngư i chi m h u tài s n thu c quy n th a Th nh t, v v n s h u t ai. Cũng
k c a ngư i khác (ví d : Anh chi m c a gi ng như quan ni m c a ng bào các dân
em) thì do gia ình, h hàng t gi i quy t. t c thi u s khác sinh s ng khu v c Tây
Trư ng h p không t gi i quy t ư c thì Nguyên, ng bào Bana coi t ai thu c v
m i già làng ng ra gi i quy t; tài s n chung c a c ng ng buôn làng. Tuy
Nh ng v n nêu trên v th a k ư c nhiên, n u cá nhân b công s c và c a c i
lu t t c Bana ghi nh n như sau: c a mình ra khai thác t ai thì t ai
"Anh bên ph i, em bên trái cùng cha, ó thu c s h u c a h : " t ai là thu c s
cùng m , cùng m t dòng h , cùng m t t h u chung. Ai có s c kh e, t b ra c a c i
tiên, có trai, có gái; thuê mư n, khai thác ho c do ông bà, cha
Ru ng vư n ta làm, nhà c a ta , trâu m l i thì t ó là c a h ";(2)
bò ta nuôi, lúa g o ta ăn; Th hai, v cách th c xác nh ranh gi i
t¹p chÝ luËt häc sè 2/2008 55
- nghiªn cøu - trao ®æi
s d ng t. Ngư i Bana quan ni m v vi c t ai. Tranh ch p t ai phát sinh gi a các
xác nh ranh gi i s d ng t như sau: t h dân trong buôn làng ho c gi a h dân c a
ai trư c ây do cha m khai thác, s d ng buôn làng này v i h dân thu c các buôn làng
thì h p b ho c t d u hi u như chôn khác thì các bên tranh ch p m i già làng ng
c c, tr ng các lo i cây to, s ng lâu năm, có ra gi i quy t. Căn c gi i quy t tranh ch p
ngư i làm ch ng t i th i i m ó. Ho c cho t ai là vi c xác nh n ngu n g c t. Ngư i
dù h chưa s d ng, khai thác h t ph n t xác nh n ngu n g c t trong trư ng h p này
ó (ph n p b ) thì h v n xem ó là ranh thông thư ng là ngư i cao tu i trong buôn
gi i t c a mình. Vi c tranh ch p t ai làng, am hi u và bi t các s vi c liên quan
c a ngư i Bana r t ít khi x y ra, c th : n t ai như ch ng ki n, làm ch ng v
a) N u m t ngư i i l n, chi m r y c a vi c s d ng t... D a trên s xác nh n
ngư i khác ã khai thác ho c s d ng trư c ngu n g c t tranh ch p c a ngư i cao tu i
ây, nay vì i u ki n mà ngư i khai thác, s trong buôn làng, già làng m i quy t nh xem
d ng trư c ây b hoang ho c s d ng m t ph n t này thu c v ai. Trong trư ng h p
n a thì bên l n, chi m t th a thu n v i các bên tranh ch p không ch p nh n cách
ngư i s d ng t trư c ây v ranh gi i s
th c gi i quy t c a già làng thì h ph i ưa ra
d ng t gi a hai bên;
các thách th c i v i nhau như thi l n nư c,
b) N u ngư i khai thác, s d ng t
chì... Bên nào giành ư c chi n th ng thì
trư c ây ưa ra ư c các cơ s , ch ng c
ư c hư ng toàn b ph n t tranh ch p. Tuy
h p l và có ngư i làm ch ng v vi c h ã
nhiên, trên th c t trư ng h p các bên tranh
s d ng ph n t này thì bên l n, chi m ph i
ch p ưa ra các thách th c i v i nhau r t
tr l i t. Vi c gi i quy t tranh ch p v
hi m khi x y ra. Trong ph n l n các trư ng
quy n s d ng t trong trư ng h p này r t
h p tranh ch p t ai, các bên thư ng ch p
ơn gi n vì ngư i Bana căn c vào d u hi u
nh n cách gi i quy t c a già làng khi có
d u t có ch qu n lí xác nh xem ph n
ngư i làm ch ng xác nh n v ngu n g c t.
t tranh ch p này thu c v c a ai;
Th ba, v vi c phân chia t , t canh 3. M t s nh n xét rút ra t vi c tìm hi u
tác trong n i b dân làng. Theo lu t t c v n th a k , t ai trong lu t t c Bana
Bana, vi c phân chia t , t canh tác gi a T vi c nghiên c u, tìm hi u v n th a
nh ng ngư i dân trong buôn làng ho c gi a k và v n t ai trong lu t t c c a ng
ngư i c a buôn làng này v i ngư i c a buôn bào Bana, có th ưa ra m t s nh n xét ban
làng khác; ho c trư ng h p ngư i dân mu n u như sau:
làm nhà trên t , làm ru ng trên t canh a. i v i v n th a k
tác u ph i có ý ki n c a già làng. Già làng - V phương di n tích c c
là ngư i có quy n ưa ra phán x v vi c Th nh t, lu t t c Bana quan ni m v di
phân chia t , t canh tác trong nh ng s n th a k không khác v i quy nh c a
trư ng h p này; pháp lu t dân s . Theo ó, di s n th a k
Th tư, v v n gi i quy t tranh ch p bao g m tài s n riêng c a ngư i ch t và
56 t¹p chÝ luËt häc sè 2/2008
- nghiªn cøu - trao ®æi
ph n tài s n c a ngư i ch t n m trong kh i h u chung c a c ng ng buôn làng. Vi c gi i
tài s n chung v i ngư i khác; quy t các tranh ch p t ai trong n i b nhân
Th hai, lu t t c Bana th hi n quan i m dân d a trên nguyên t c t thương lư ng, hòa
r t ti n b trong vi c xác nh quy n bình gi i gi a các bên. Trong trư ng h p các bên
ng v th a k gi a con trai và con gái ng không t gi i quy t ư c thì m i m i già làng
th i không có s phân bi t v quy n hư ng di phân x . V i uy tín và vai trò i v i ngư i
s n th a k gi a con và con nuôi; dân cùng v i cách th c gi i quy t d a trên
Th ba, lu t t c Bana khuy n khích vi c vi c xem xét ch ng c , ngu n g c t, các
xác l p m i quan h oàn k t, g n bó gi a con phán x c a già làng thư ng ư c các bên
cái c a ngư i v ho c ch ng trư c v i con cái tranh ch p tôn tr ng và ch p thu n. Cơ ch
c a ch ng ho c v sau t o n n t ng cho s hòa gi i quy t như v y ã m t m t gi i quy t ư c
thu n gi a các thành viên trong gia ình. các b t ng, mâu thu n gi a các bên; m t
- V phương di n tiêu c c khác, duy trì ư c tình oàn k t, g n bó, tinh
i m h n ch v v n th a k trong th n như ng nh n trong n i b nhân dân;
lu t t c Bana so v i quy nh hi n hành c a Nh n bi t ư c cơ ch này, khi gi i
Nhà nư c v v n này, ó là: quy t tranh ch p t ai có liên quan n
Th nh t, vi c tru t quy n hư ng th a k ng bào Bana c n k t h p gi a các quy
c a v ho c ch ng còn s ng i v i tài s n nh c a Lu t t ai v i các y u t tích c c
riêng c a ch ng ho c v trư c ã ch t trong c a lu t t c Bana b ng cách d a vào vai trò
trư ng h p ngư i v ho c ch ng còn s ng i và uy tín c a già làng, k t h p v i t viên t
l y ngư i khác, không ti p t c t i ngôi nhà hòa gi i cơ s hòa gi i các b t ng,
cũ mà h ã t o l p trong th i kì hôn nhân mâu thu n v t ai phát sinh trong n i b
v i ngư i v ho c ch ng cũ ã ch t. nhân dân. Hơn n a, c n t ch c t p hu n
Th hai, i v i tranh ch p v nghĩa v ki n th c pháp lu t t ai và kĩ năng hòa
thanh toán các kho n n c a ngư i ch t gi i cho già làng h làm t t hơn công tác
l i. Trong trư ng h p phát sinh tranh ch p tuyên truy n pháp lu t t ai và hòa gi i
gi a ch n v i ngư i th a k tài s n có tranh ch p t ai buôn làng.
trách nhi m thanh toán các kho n n do Tuy nhiên, bên c nh m t tích c c, lu t
ngư i ch t l i mà h không t gi i quy t t c c a ng bào Bana còn có i m chưa
ư c thì ph i m i già làng ng ra gi i phù h p v i pháp lu t t ai hi n hành
quy t. Như v y, vi c gi i quy t tranh ch p vi c công nh n hình th c s h u tư nhân v
trong trư ng h p này không d a vào các quy t ai i v i trư ng h p ngư i nào có s c
nh c a pháp lu t mà căn c vào nh ng kh e, t b ra c a c i thuê mư n, khai
phán xét ch quan, nh ng ch ng c thu th p thác t ai ho c t ai do ông bà, cha m
ư c c a già làng. Vi c gi i quy t mang l i thì t ó là c a h ./.
n ng s c m tính và thi u cơ s pháp lí.
b. i v i v n t ai (1), (2). T ng h p lu t t c Bana c a S tư pháp t nh
Lu t t c Bana ghi nh n t ai thu c s Gia Lai - Pleiku, tháng 11/1999, tr.16 - 17; 18.
t¹p chÝ luËt häc sè 2/2008 57
nguon tai.lieu . vn