Xem mẫu
- VÊn ®Ò chung vÒ hîp ®ång th−¬ng m¹i
TS. NguyÔn ViÕt Tý *
1. M i quan h gi a pháp lu t h p ng h tài s n mang tính ch t hàng hoá ti n t , n i
dân s và pháp lu t h p ng thương m i dung u là nh ng hành vi mua bán và trao i
- cơ s lí lu n cho vi c áp d ng B lu t dân các l i ích v t ch t, ch th c a chúng u là
s trong i u ch nh h p ng thương m i pháp nhân, cá nhân và các ch th khác. Trên
H p ng là hình th c pháp lí thích h p th c t , vi c áp d ng lu t h p ng ã g p
nh t th hi n b n ch t c a các giao d ch liên không ít khó khăn và ã t ng có nh ng v vi c
quan n tài s n. Quan h kinh t và giao mà d a vào pháp lu t hi n hành m i cơ quan
d ch dân s liên quan n tài s n có chung có th m quy n x lí theo m i cách.(1)
hình th c pháp lí là h p ng. H p ng dù B lu t dân s năm 2005 ư c ban hành,
th hi n dư i hình th c nào, b i ngôn ng thay th B lu t dân s năm 1995 và Pháp l nh
nào cũng ph n ánh b n ch t là s tho thu n, h p ng kinh t ngày 29/9/1989 (văn b n
s th ng nh t ý chí c a các bên nh m làm quan tr ng nh t c a h th ng pháp lu t h p
phát sinh, thay i và ch m d t các quy n và ng kinh t lúc b y gi ).(2) Vi c i u ch nh
nghĩa v pháp lí. Xu t phát t vai trò quan quan h h p ng nư c ta ư c th ng nh t
tr ng c a h p ng mà nhi u nư c trên th trong h th ng pháp lu t h p ng. Nói như
gi i ã ban hành lu t h p ng, trong ó xác v y không có nghĩa là không có nh ng quy
nh rõ các nguyên t c, i u ki n, th t c nh riêng dành cho các h p ng trong lĩnh
chung nh t cho các lo i h p ng và xây v c thương m i. Hi n nay, các quy nh v
d ng i u l c th cho t ng lo i h p ng h p ng không ch ư c quy nh trong B
trên cơ s lu t h p ng chung. lu t dân s mà còn ư c ghi nh n trong các
Vi t Nam trư c ây, h p ng dân s văn b n pháp lu t chuyên ngành như: Lu t
ư c quy nh trong B lu t dân s còn h p xây d ng năm 2003, Lu t kinh doanh b o
ng thương m i (h p ng kinh t theo cách hi m năm 2003, Lu t u th u năm 2005,
g i trư c ây) l i ư c quy nh trong Pháp Lu t giao d ch i n t năm 2005 v.v.. c bi t,
l nh h p ng kinh t và các văn b n hư ng trong Lu t thương m i 2005 cùng v i vi c ghi
d n thi hành. Hai văn b n này ư c áp d ng nh n n i dung các ho t ng thương m i c
i v i hai lo i h p ng khác nhau: M t cho th , h p ng - hình th c bi u hi n c a các
h p ng dân s và m t cho h p ng thương hành vi ó cũng ư c pháp lu t quy nh.
m i (h p ng kinh t ). Tuy nhiên, trong n n Như v y, có th nh n th y trong h
kinh t th trư ng r t khó phân bi t gi a h p th ng pháp lu t v h p ng, nh ng quy
ng thương m i và h p ng dân s . B i l ,
c hai lo i h p ng này có nhi u i m gi ng * Gi ng viên chính Khoa pháp lu t kinh t
nhau v b n ch t, t c là u ph n ánh các quan Trư ng i h c Lu t Hà N i
t¹p chÝ luËt häc sè 11/2008 19
- VÊn ®Ò chung vÒ hîp ®ång th−¬ng m¹i
nh chung cho t t c các h p ng dân s V i cơ s lí lu n v m i quan h gi a
ư c ghi nh n trong B lu t dân s , ngoài ra h p ng dân s và h p ng thương m i
còn có nh ng quy nh các văn b n pháp như trên, có th i n k t lu n r ng cùng
lu t chuyên ngành dành cho các h p ng c v i vi c s d ng các văn b n pháp lu t
th , trong ó có các h p ng thương m i. chuyên ngành, có th áp d ng B lu t dân s
áp d ng úng n và có hi u qu các quy i u ch nh h p ng thương m i.
nh trong h th ng pháp lu t ó c n thi t 2. Nh ng quy nh c a B lu t dân s
ph i xác nh rõ m i quan h gi a h p ng năm 2005 ư c áp d ng i u ch nh
dân s và h p ng thương m i. h p ng thương m i
Dư i giác phương pháp lu n, xem xét Xu t phát t m i quan h gi a h p ng
m i quan h gi a h p ng dân s và h p dân s và h p ng thương m i là m i quan
ng thương m i tương t như xem xét m i h gi a cái chung (general) và cái riêng
quan h gi a hành vi dân s và hành vi (specific) cũng như s th ng nh t trong i u
thương m i, b i l h p ng dân s và h p ch nh quan h h p ng Vi t Nam hi n
ng thương m i là hình th c c a các hành vi nay, vi c áp d ng quy nh pháp lu t i u
ó. V m i quan h gi a hành vi dân s và ch nh quan h h p ng thương m i ư c
hành vi thương m i (kinh doanh), theo th c hi n theo nguyên t c chung, ó là:
GS.TSKH. ào Trí Úc thì "Hành vi kinh Nh ng quy nh v h p ng dân s trong
doanh là bi u hi n c a hành vi pháp lí dân B lu t dân s là căn c chung, mang tính
s , ph i là i tư ng i u ch nh c a B lu t nguyên t c cho h p ng thương m i; nh ng
dân s và Lu t thương m i".(3) Như v y, m i quy nh v h p ng thương m i các văn
quan h gi a hành vi dân s và hành vi b n pháp lu t chuyên ngành ư c ưu tiên áp
thương m i (kinh doanh) ư c nhìn nh n là d ng trư c B lu t dân s . Như v y, khi i u
m i quan h bi n ch ng gi a cái chung và cái ch nh quan h h p ng thương m i (ví d ,
riêng, trong ó, hành vi dân s là cái chung quan h mua bán hàng hoá), trư c h t dùng
và hành vi thương m i là cái riêng. Tương t lu t chuyên ngành (Lu t thương m i năm
như v y, m i quan h gi a h p ng dân s 2005), trong trư ng h p n i dung c n i u
và h p ng thương m i cũng ư c nhìn ch nh nào ó (ví d , h p ng vô hi u) mà
nh n là m i quan h gi a cái chung và cái lu t chuyên ngành (Lu t thương m i) không
riêng, trong ó, h p ng dân s là cái chung quy nh thì áp d ng các quy nh c a B
và h p ng thương m i là cái riêng. V i tư lu t dân s năm 2005.
cách là cái chung và cái riêng, h p ng dân Nhìn t ng quát, nh ng quy nh c a B
s và h p ng thương m i u t n t i khách lu t dân s có th ư c áp d ng i u
quan và c l p tương i v i nhau; nh ng ch nh các quan h h p ng thương m i.
thu c tính v n có c a h p ng dân s ư c Dư i ây, ngư i vi t gi i thi u m t s quy
bi u hi n c th trong h p ng thương m i nh cơ b n c a B lu t dân s năm 2005
ng th i h p ng thương m i cũng có ư c áp d ng i u ch nh các quan h h p
nh ng c thù riêng c a nó. ng thương m i hi n nay Vi t Nam.
20 t¹p chÝ luËt häc sè 11/2008
- VÊn ®Ò chung vÒ hîp ®ång th−¬ng m¹i
Th nh t, áp d ng nh ng quy nh v các T do kinh doanh, trong ó có t do h p
nguyên t c giao k t h p ng dân s ( i u ng ph n ánh b n ch t c a n n kinh t th
389): B n ch t c a h p ng là s tho thu n trư ng. T do kinh doanh nói chung và t do
gi a các ch th . S tho thu n có th t h p ng nói riêng ph i ư c th c hi n
ư c khi nó d a trên các nguyên t c t trong khuôn kh c a pháp lu t. Có như v y,
nguy n, bình ng. Y u t t nguy n khi kí t do c a ngư i này m i không làm h n ch
k t h p ng là s th ng nh t c a hai ph m ho c m t i quy n t do c a ngư i khác. Vì
trù ý chí và s bày t ý chí. Các bên khi có s v y, cùng v i vi c quy nh quy n t do giao
th ng nh t ý chí c n ph i ư c bày t ra bên k t h p ng cho các ch th , pháp lu t cũng
ngoài, dư i hình th c nh t nh. H p ng ó quy nh vi c kí k t h p ng thương m i
ph i ph n ánh m t cách trung th c, khách không ư c vi ph m i u c m c a pháp lu t.
quan nh ng mong mu n c a các bên tham i u này c bi t quan tr ng trong n n kinh
gia giao k t m i ư c g i là t nguy n. t th trư ng có s i u ti t c a Nhà nư c,
Trong cơ ch k ho ch hoá t p trung, kí theo nh hư ng XHCN.
k t h p ng kinh t là k lu t nhà nư c, vi c Th hai, áp d ng nh ng quy nh v th i
kí k t h p ng kinh t không d a trên s t i m giao k t h p ng: B lu t dân s ã
nguy n c a các bên mà d a trên k ho ch quy nh m t cách rõ ràng các th i i m giao
c a Nhà nư c. Trong n n kinh t th trư ng, k t h p ng cho t ng lo i h p ng, t ng
không cơ quan, t ch c, cá nhân nào có hình th c kí k t h p ng c th .(4) Nh ng
quy n áp t, b t bu c i v i các ch th quy nh c th , chi ti t ó c a B lu t dân s
trong vi c giao k t h p ng, h t mình l a là căn c pháp lí cho vi c kí k t các h p ng
ch n b n hàng, l a ch n th i i m kí k t và thương m i c bi t là trong i u ki n mà
t do bày t ý chí, th ng nh t ý chí xác pháp lu t v h p ng thương m i không có
l p các i u kho n c a h p ng phù h p quy nh. Các ch th c a h p ng thương
v i mong mu n c a mình. m i có th áp d ng các quy nh c a B lu t
M t khác, trong cơ ch th trư ng, các dân s v ngh giao k t, th i h n ch p
ơn v kinh t dù thu c thành ph n kinh t nh n ngh giao k t h p ng ch m d t,
nào, do c p nào qu n lí i n a u có quy n ngh giao k t h p ng cũng như trong quy
bình ng trong quan h h p ng thương nh v th i i m giao k t h p ng khi kí
m i. Như v y, nguyên t c t nguy n, bình h p ng thương m i. Có như v y, m i m
ng không ph i là nguyên t c riêng c a h p b o cho vi c kí k t h p ng thương m i
ng dân s mà nó cũng là nguyên t c kí ư c th c hi n n nh trên cơ s t nguy n,
k t h p ng thương m i. bình ng, b o v ư c l i ích các bên.
Ngoài nguyên t c t nguy n, bình ng, Th ba, áp d ng nh ng quy nh v th c
B lu t dân s còn quy nh nguyên t c mà hi n, s a i, ch m d t, h y b h p ng:
khi kí k t h p ng thương m i các ch th Th c hi n h p ng cũng là v n quan
nh t nh ph i tuân theo, ó là nguyên t c tr ng c a ch nh h p ng, vì quy n l i c a
không trái v i pháp lu t và o c xã h i. m i bên có ư c áp ng hay không ph
t¹p chÝ luËt häc sè 11/2008 21
- VÊn ®Ò chung vÒ hîp ®ång th−¬ng m¹i
thu c vào vi c th c hi n h p ng như th Lu t các t ch c tín d ng (1997), ư c s a
nào c a m i bên. Do ó, m b o vi c i, b sung ngày 15/06/2004; Ngh nh s
nghiêm ch nh th c hi n h p ng, b o v 163/2006/N -CP ngày 29/12/2006). B lu t
quy n và l i ích các bên, B lu t dân s quy dân s quy nh v v n này y và rõ
nh rõ các nguyên t c th c hi n h p ng ràng hơn. B lu t dân s không ch quy nh
( i u 412). B lu t còn quy nh vi c th c quy n và nghĩa v i v i ngư i th ch p,
hi n h p ng trong m t s trư ng h p c th c m c th m chí i v i ngư i th ba gi tài
như h p ng ơn v , h p ng song v , h p s n c m c , th ch p mà còn quy nh rõ
ng vì l i ích ngư i th ba và trách nhi m ràng v vi c th ch p, c m c tài s n m
trong khi th c hi n các h p ng ó.(5) b o th c hi n nghĩa v cũng như th t ưu
B lu t dân s cũng quy nh v các căn tiên thanh toán trong trư ng h p này.
c s a i, ch m d t, h y b , ơn phương M t khác, B lu t dân s còn quy nh
ình ch h p ng.(6) M t b ph n các quy nhi u bi n pháp b o m th c hi n h p
nh trên có th thay th nh ng quy nh v ng. Ngoài bi n pháp th ch p, c m c , b o
thanh lí h p ng kinh t trong pháp l nh lãnh tài s n còn có các bi n pháp khác như
h p ng kinh t . Trong th c t , vi c thanh t c c, kí cư c, kí qu . Các ch th c a h p
lí h p ng kinh t không còn ý nghĩa pháp ng thương m i có th áp d ng các bi n
lí vì khi h p ng ư c th c hi n xong t c là pháp này b o m cho vi c th c hi n h p
các bên ã t ư c quy n và nghĩa v c a ng, c bi t là bi n pháp kí qu .
mình. H p ng ư c th c hi n y và Chúng tôi cho r ng nh ng quy nh c a B
tr n v n có nghĩa là quan h kinh t gi a các lu t dân s v các bi n pháp m b o th c hi n
bên kí k t h p ng c th này ã ch m d t. h p ng hoàn toàn là căn c pháp lí tin c y
Cơ ch th trư ng òi h i s d t i m trong cho các ch th h p ng thương m i áp d ng.
các quan h kinh t nên khái ni m thanh lí Th năm, áp d ng nh ng quy nh c a
h p ng không còn ư c ch p nh n. B lu t dân s v h p ng vô hi u:(8) Trư c
T khi Pháp l nh h p ng kinh t năm ây, v v n h p ng kinh t vô hi u ch
1989 h t hi u l c, trong các văn b n pháp lu t ư c quy nh trong Pháp l nh h p ng
chuyên ngành v h p ng thương m i h u kinh t năm 1989. Tuy nhiên, Pháp l nh h p
như không có quy nh nào v v n này. Do ng kinh t cũng ch quy nh các trư ng
ó, áp d ng các quy nh c a B lu t dân s h p h p ng kinh t vô hi u ( i u 8). Pháp
v th c hi n, s a i, ch m d t, h y b h p lu t h p ng kinh t quy nh hình th c c a
ng trong i u ch nh các quan h h p ng h p ng b t bu c ph i b ng văn b n nhưng
trong thương m i là v n c n thi t. l i không quy nh h p ng s b vô hi u
Th tư, áp d ng nh ng quy nh v các n u không tuân th hình th c văn b n. M t
bi n pháp m b o th c hi n h p ng:(7) V thi u sót cơ b n n a là pháp lu t h p ng
các bi n pháp b o m th c hi n h p ng, kinh t chưa quy nh nh ng y u t làm trái
ã có m t vài văn b n quy nh, tuy nhiên v i b n ch t c a h p ng (s tho thu n
chưa y , chưa chu n xác (xem i u 52, trên cơ s t nguy n, t do và bình ng) s
22 t¹p chÝ luËt häc sè 11/2008
- VÊn ®Ò chung vÒ hîp ®ång th−¬ng m¹i
làm cho h p ng vô hi u. ng dân s có chung b n ch t, do ó, nh ng
Khác v i pháp lu t h p ng kinh t , "có quy nh c a B lu t dân s v h p ng là
th nói: B lu t dân s là văn b n ch a ng căn c chung mang tính nguyên t c cho ho t
các quy nh ch t ch nh t v h p ng vô ng thương m i, nh ng quy nh ó có th áp
hi u".(9) B lu t dân s ã quy nh nh ng d ng cho c h p ng thương m i. ó s là
trư ng h p d n n vô hi u c a h p ng c bư c ti n quan tr ng hoàn thi n pháp lu t
v n i dung, năng l c ch th l n hình th c h p ng, t o i u ki n cho các quan h kinh
c a h p ng. Hơn n a, B lu t dân s còn doanh ư c th c hi n m t cách n nh, v ng
quy nh các trư ng h p vô hi u do nh m ch c. nâng cao hi u qu i u ch nh các
l n, do b e d a ho c giao d ch gi t o. i u quan h h p ng thương m i c n thi t ph i:
ó b o m y u t cơ b n c a h p ng là 1) Ti p t c s a i, b sung ch nh h p
th hi n ý mu n ích th c c a các bên. ng trong B lu t dân s ng th i ti n hành
K t khi Pháp l nh h p ng kinh t h t xây d ng, s a i, b sung các văn b n pháp
hi u l c theo Ngh quy t s 45/2005/NQ-QH11 lu t chuyên ngành v các lo i h p ng thương
ngày 14/6/2005, Vi t Nam ch có B lu t m i c th ; 2) Nâng cao nh n th c c a các cơ
dân s quy nh v h p ng vô hi u. i u quan th c thi pháp lu t cũng như các nhà kinh
ó nói lên r ng nh ng quy nh c a B lu t doanh v m i quan h bi n ch ng gi a h p
dân s v h p ng vô hi u ư c áp d ng ng dân s và h p ng thương m i./.
i u ch nh các quan h h p ng dân s cũng
như các quan h h p ng thương m i. (1).Xem: Nguy n Vi t Tý, Phương hư ng hoàn thi n
pháp lu t kinh t trong i u ki n có B lu t dân s ,
Cu i cùng, áp d ng nh ng quy nh c a
Lu n án ti n sĩ lu t h c, Hà N i - 2002, tr. 186-188.
B lu t dân s v các lo i h p ng (2).Xem: Ngh quy t s : 45/2005/QH11 ngày 14/6/2005.
Các văn b n pháp lu t chuyên ngành v (3).Xem: GS.TSKH. ào Trí Úc (1997), Vai trò c a
các lo i h p ng thương m i ch m i c p lu t dân s nư c ta hi n nay, tài c p b : Nh ng
nh ng v n chung c a h p ng thương v n lí lu n cơ b n v B lu t dân s Vi t Nam,
tr. 20, Hà N i.
m i mà chưa i vào quy nh nh ng v n
(4).Xem: Các i u 389 - 390, B lu t dân s nư c
c th cho t ng lo i h p ng thương m i. CHXHCN Vi t Nam năm 2005.
Vì v y, vi c áp d ng các quy nh v h p (5).Xem: Các i u 413 - 422, B lu t dân s nư c
ng thương m i g p r t nhi u khó khăn. CHXHCN Vi t Nam năm 2005.
(6).Xem: Các i u 423 - 427, B lu t dân s nư c
Trong khi ó, B lu t dân s quy nh khá
CHXHCN Vi t Nam năm 2005.
chi ti t v 13 lo i h p ng dân s thông (7).Xem: M c 5, Chương XVII, Ph n th 3, B lu t
d ng,(10) ph bi n nh t trong giao lưu dân s , dân s c a nư c CHXHCN Vi t Nam năm 2005.
trong ó có các lo i h p ng có liên quan (8).Xem: Các i u 128 - 138, B lu t dân s nư c
n kinh doanh. Do ó, các ch th c a h p CHXHCN Vi t Nam năm 2005.
(9). Lê H ng H nh, (1996), “B lu t dân s nhìn dư i
ng thương m i ch c ch n s ph i áp d ng
góc n n kinh t th trư ng có nh hư ng XHCN", T p
nh ng quy nh c a B lu t dân s khi kí k t chí lu t h c, (s chuyên v B lu t dân s ), tr. 20 - 28.
h p ng thương m i. (10).Xem: Chương XVIII, Ph n th 3, B lu t dân s
Tóm l i, h p ng thương m i và h p c a nư c CHXHCN Vi t Nam năm 2005.
t¹p chÝ luËt häc sè 11/2008 23
nguon tai.lieu . vn