Xem mẫu
- nghiªn cøu - trao ®æi
ThS. NguyÔn ThÞ KhÕ *
T rong n n kinh t th trư ng c a nư c ta
hi n nay t n t i r t nhi u lo i hình doanh
nghi p. M i doanh nghi p là m t ơn v s n
“vô h n” và trách nhi m “h u h n”.
“Trách nhi m vô h n” và “trách nhi m
h u h n” là nh ng khái ni m c a khoa h c
xu t hàng hoá, kinh doanh c l p. Doanh pháp lí nhưng nó l i không ư c quy nh
nghi p ph i ch u trách nhi m trư c khách trong các văn b n pháp lu t. C m t “trách
hàng v ch t lư ng hàng hoá, d ch v c a nhi m h u h n” trong các văn b n pháp lu t
mình và t ch u trách nhi m v k t qu ho t không t n t i m t cách c l p mà nó n m
ng kinh doanh. N u doanh nghi p kinh trong c m t “công ti trách nhi m h u h n”
doanh có lãi thì doanh nghi p m i có th t n v i tư cách là m t lo i hình doanh nghi p.
t i và phát tri n ư c. Ngư c l i, n u doanh Các khái ni m ó ch xu t hi n trong các
nghi p kinh doanh thua l , doanh nghi p s b sách báo pháp lí.(1) Song ngay c nh ng tài
phá s n. ó là quy lu t kinh t khách quan li u này cũng chưa ưa ra câu tr l i m t
c a n n kinh t th trư ng. Quy lu t này tác cách tr c ti p “trách nhi m vô h n” là gì? và
ng lên t t c các lo i hình doanh nghi p, dù “trách nhi m h u h n” là gì?
ó là doanh nghi p nhà nư c, doanh nghi p Khi pháp lu t quy nh: “Thành viên công
t p th hay doanh nghi p tư nhân. ti trách nhi m h u h n ch u trách nhi m v
Vn t ra ây là khi b phá s n, trách các kho n n và nghĩa v tài s n khác c a
nhi m tài s n c a doanh nghi p n âu? doanh doanh nghi p trong ph m vi s v n ã cam
nghi p ch u trách nhi m vô h n hay h u h n? k t góp vào doanh nghi p” cũng như “c
Trách nhi m “vô h n” và trách nhi m ông ch ch u trách nhi m v các kho n n và
“h u h n” là nh ng khái ni m c a khoa h c các nghĩa v tài s n khác c a doanh nghi p
pháp lí m i ư c du nh p vào nư c ta k t trong ph m vi s v n ã góp vào doanh
khi chúng ta chuy n t n n kinh t k ho ch nghi p” và “thành viên góp v n c a công ti
hoá t p trung và bao c p sang n n kinh t th h p danh ch ch u trách nhi m v các kho n
trư ng vào cu i nh ng năm tám mươi c a n c a công ti trong ph m vi s v n ã góp
th k XX. B i vì, trong n n kinh t th vào công ti”(2) thì các lu t gia cho r ng các
trư ng, các doanh nghi p kinh doanh không thành viên nói trên ch u trách nhi m h u h n.
có hi u qu có th b phá s n, v n trách i u này có nghĩa là khi công ti trách nhi m
nhi m “vô h n” và trách nhi m “h u h n” h u h n, công ti c ph n, công ti h p danh
m i ư c t ra. Trong cơ ch k ho ch hoá kinh doanh thua l n m c b tuyên b phá
t p trung và bao c p trư c ây, các ơn v s n thì các thành viên ó ch m t i s v n
kinh t ch làm kinh t theo k ho ch nhà
nư c, không có c nh tranh, không có phá s n * Gi ng viên chính Khoa pháp lu t kinh t
nên cũng không có khái ni m trách nhi m Trư ng i h c Lu t Hà N i
22 T¹P ChÝ luËt häc sè 9/2006
- nghiªn cøu - trao ®æi
ã góp vào công ti kinh doanh mà không không dùng vào kinh doanh. V v n này,
ph i b thêm tài s n cá nhân khác ra tr có th kh ng nh các nhà lu t h c ã có s
n thay cho công ti. S dĩ g i là “trách th ng nh t v i nhau và không có gì ph i bàn
nhi m h u h n” b i trách nhi m tài s n c a cãi. i u c n bàn ây là trách nhi m tài s n
các thành viên này ư c “gi i h n” trong c a doanh nghi p khi b tuyên b phá s n.
ph m vi s v n ã góp vào công ti. Qua ây Mu n xác nh ư c trách nhi m tài s n
chúng ta có th nói: Trách nhi m h u h n là c a doanh nghi p n âu, chúng ta c n ph i
trách nhi m ư c “gi i h n” trong ph m vi xem năng l c (kh năng) ch u trách nhi m tài
s v n kinh doanh. Hay trách nhi m h u h n s n c a doanh nghi p. Doanh nghi p có tư
là trách nhi m b ng tài s n kinh doanh. cách pháp lí riêng ch u trách nhi m hay
Khi pháp lu t quy nh: “Thành viên h p không và n u có thì ch u trách nhi m n âu.
danh ph i ch u trách nhi m b ng toàn b tài Lo i th nh t: Doanh nghi p có tư cách
s n c a mình v các nghĩa v c a công ti” pháp nhân. Lo i th hai: Doanh nghi p không
và “ch doanh nghi p tư nhân ch u trách có tư cách pháp nhân. H u h t các doanh nghi p
nhi m b ng toàn b tài s n c a mình v m i u có tư cách pháp nhân như công ti nhà nư c,
ho t ng c a doanh nghi p”(3) thì các lu t công ti c ph n, công ti trách nhi m h u h n,
gia cho r ng thành viên h p danh và ch công ti h p danh v.v.. Duy nh t ch có doanh
doanh nghi p tư nhân ch u trách nhi m vô nghi p tư nhân là không có tư cách pháp nhân.
h n. i u này có nghĩa là khi công ti h p Là doanh nghi p không có tư cách pháp
danh kinh doanh thua l mà b tuyên b phá nhân, doanh nghi p tư nhân ơn thu n ch là
s n thì n u tài s n c a công ti không cơ s s n xu t kinh doanh c a m t cá nhân. Tài
tr các kho n n c a công ti, các thành viên s n c a doanh nghi p tư nhân là tài s n c a
h p danh không nh ng b m t s v n ã góp ch doanh nghi p. Khi thành l p doanh nghi p
vào công ti mà còn ph i l y c tài s n cá tư nhân, ch doanh nghi p tư nhân không ph i
nhân khác c a mình như nhà , xe c , chuy n tài s n cũng như v n u tư cho doanh
trang s c v.v. tr cho các ch n c a công nghi p vì ng nào chúng v n thu c quy n s
ti. i v i ch doanh nghi p tư nhân cũng h u c a ch doanh nghi p. Tài s n c a doanh
v y, n u tài s n c a doanh nghi p tư nhân nghi p tư nhân không ư c tách bi t v i tài
(tài s n này th c ch t là tài s n kinh doanh s n c a ch doanh nghi p. Ho t ng kinh
c a ch doanh nghi p) không tr n doanh c a doanh nghi p tư nhân cũng không
thì ch doanh nghi p tư nhân ph i l y c tài tách bi t v i ho t ng c a ch doanh nghi p.
s n cá nhân khác c a mình tr cho các Ho t ng kinh doanh c a doanh nghi p tư
ch n . Như v y, trách nhi m vô h n là trách nhân chính là ho t ng kinh doanh c a ch
nhi m “vư t” ra ngoài ph m vi s v n ưa doanh nghi p tư nhân. B n ch t c a doanh
vào kinh doanh, hay nói cách khác trách nghi p tư nhân là cá nhân kinh doanh. Cá nhân
nhi m vô h n là trách nhi m “không b gi i thành l p ra doanh nghi p tư nhân th c hi n
h n” trong ph m vi s v n kinh doanh. Hay ho t ng kinh doanh c a mình. Cũng chính vì
trách nhi m vô h n là trách nhi m b ng tài th mà pháp lu t m i quy nh: Ch doanh
s n kinh doanh và c tài s n c a cá nhân nghi p tư nhân ph i ch u trách nhi m b ng
t¹p chÝ luËt häc sè 9/2006 23
- nghiªn cøu - trao ®æi
toàn b tài s n c a mình v m i ho t ng c a trách nhi m h u h n? V n tư ng mâu
doanh nghi p.( 4 ) Qua ó có th kh ng nh thu n nhưng l i r t h p lí. Ch doanh nghi p
doanh nghi p tư nhân không có năng l c ch u tư nhân và thành viên h p danh c a công ti
trách nhi m tài s n cũng như b t kì m t hình h p danh là nh ng con ngư i c th , là nh ng
th c trách nhi m nào. Doanh nghi p tư nhân cá nhân nên toàn b tài s n c a ch doanh
b tuyên b phá s n ng nghĩa v i vi c ch nghi p tư nhân và c a thành viên h p danh
doanh nghi p b tuyên b phá s n. Toàn b bao g m tài s n kinh doanh và tài s n không
trách nhi m c a doanh nghi p tư nhân do ch kinh doanh ph c v cho nhu c u cá nhân.
doanh nghi p tư nhân ph i gánh ch u. Còn pháp nhân, m t con ngư i do pháp lu t
i v i các doanh nghi p có tư cách pháp hư c u, không có tài s n nào khác ngoài tài
nhân, v n l i hoàn toàn khác. Khi u tư thành s n ph c v cho vi c th c hi n ch c năng,
l p ra các lo i hình doanh nghi p có tư cách nhi m v c a pháp nhân. Toàn b tài s n c a
pháp nhân theo quy nh c a pháp lu t, như pháp nhân doanh nghi p ch là tài s n kinh
công ti c ph n, công ti trách nhi m h u h n, doanh. Pháp nhân không ph i là cá nhân nên
công ti h p danh, công ti nhà nư c v.v. các nó không có tài s n cá nhân như nhà ,
nhà u tư ph i chuy n v n và tài s n cho trang s c v.v.. Tr s c a pháp nhân là tài
doanh nghi p. Tài s n c a doanh nghi p có tư s n kinh doanh, ngay c bàn gh trang b cho
cách pháp nhân ư c tách bi t v i tài s n c a giám c doanh nghi p giám c th c
ngư i hay nh ng ngư i u tư v n thành hiên ch c năng, nhi m v c a mình cũng là
l p ra nó. Doanh nghi p có tư cách pháp nhân tài s n kinh doanh c a pháp nhân doanh
là ch th kinh doanh hoàn toàn c l p v i nghi p. Pháp nhân doanh nghi p ch có th
các thành viên c a nó v m t kinh t cũng như ch u trách nhi m tài s n b ng tài s n c a
v m t pháp lí. Tài s n c a doanh nghi p c l p pháp nhân doanh nghi p mà toàn b tài s n
v i tài s n c a các thành viên và doanh nghi p c a pháp nhân doanh nghi p là tài s n kinh
ch u trách nhi m b ng tài s n riêng c a pháp doanh. Hay nói cách khác, trách nhi m c a
nhân doanh nghi p. Pháp nhân doanh nghi p pháp nhân ch “gi i h n” trong ph m vi tài
nhân danh chính mình tham gia các quan h s n kinh doanh mà không th vư t ra ngoài
pháp lu t m t cách c l p. Như v y, doanh gi i h n này. Như v y, trách nhi m tài s n
nghi p có tư cách pháp nhân ho t ng kinh c a pháp nhân doanh nghi p là “có gi i h n”.
doanh dư i danh nghĩa c a pháp nhân và ch u Khi chúng ta nói trách nhi m tài s n c a pháp
trách nhi m b ng toàn b tài s n c a pháp nhân. nhân là trách nhi m h u h n thì cũng có
Toàn b tài s n c a pháp nhân là t t c nh ng nghĩa là pháp nhân ch u trách nhi m h u h n
tài s n thu c quy n s h u c a pháp nhân. vì chính pháp nhân ph i gánh ch u trách
V n t ra ây là vì sao khi ch nhi m này. Ngoài tài s n kinh doanh, pháp
doanh nghi p tư nhân, thành viên h p danh nhân không có tài s n nào khác nên pháp
c a công ti h p danh ch u trách nhi m b ng nhân không có kh năng ch u trách nhi m vô
toàn b tài s n c a mình thì g i là trách h n như cá nhân. i u này lí gi i vì sao pháp
nhi m vô h n còn pháp nhân cũng ch u trách lu t l i quy nh thành viên h p danh, ngư i
nhi m b ng toàn b tài s n c a mình l i g i là ph i ch u trách nhi m vô h n, ch có th là cá
24 T¹P ChÝ luËt häc sè 9/2006
- nghiªn cøu - trao ®æi
nhân, pháp nhân không th là thành viên h p nhi m vô h n như chúng ta ã bi t. S dĩ
danh mà ch có th là thành viên góp v n. công ti h p danh ch u trách nhi m h u h n
Thông thư ng, khi các nhà u tư u tư mà thành viên h p danh v n ph i ch u nhi m
v n vào các lo i hình doanh nghi p có tư vô h n, (có nghĩa là khi công ti h p danh ã
cách pháp nhân h ch ch u trách nhi m trong dùng toàn b tài s n c a công ti tr n mà
ph m vi s v n u tư (trách nhi m h u h n). v n không , thành viên h p danh ph i l y
Còn pháp nhân s ch u trách nhi m b ng toàn tài s n khác c a mình ti p t c tr n ), vì thành
b tài s n c a pháp nhân. Riêng i v i công viên h p danh có nh ng “ c quy n” nh t
ti h p danh, có th coi là m t ngo i l c bi t, nh trong công ti h p danh mà các thành viên
cũng như công ti h p v n c ph n trong Lu t góp v n không có, ó là các thành viên h p
công ti c a c.(5) M c dù công ti có tư cách danh có quy n kinh doanh dư i tên chung c a
pháp nhân, thành viên h p danh theo lu t c a công ti, có quy n i di n theo pháp lu t và t
chúng ta và thành viên nh n v n theo Lu t ch c i u hành ho t ng kinh doanh hàng
công ti c a c v n ph i ch u trách nhi m vô ngày c a công ti; v y quy n nhi u hơn, trách
h n nhưng chúng ta cũng không th ánh nhi m nhi u hơn là l ương nhiên.
ng trách nhi m tài s n c a thành viên h p Tóm l i, cá nhân u tư v n kinh doanh
danh v i trách nhi m tài s n c a công ti h p thì trách nhi m tài s n c a h có th là trách
danh.(6) Thành viên h p danh ch u trách nhi m nhi m h u h n, có th là trách nhi m vô h n.
vô h n không có nghĩa là công ti h p danh i u này ph thu c vào vi c cá nhân u tư
cũng ch u trách nhi m vô h n. Thành viên h p vào lo i hình doanh nghi p nào. Còn doanh
danh có tư cách pháp lí riêng và công ti h p nghi p thì n u doanh nghi p không có tư
danh có tư cách pháp lí riêng. Như trên ã cách pháp nhân, doanh nghi p không có kh
phân tích, doanh nghi p có tư cách pháp nhân năng ch u trách nhi m tài s n, ch doanh
ch có th ch u trách nhi m tài s n trong ph m nghi p s ph i ch u trách nhi m vô h n.
vi tài s n c a pháp nhân. Công ti h p danh Nh ng doanh nghi p có tư cách pháp nhân
theo quy nh c a pháp lu t hi n hành là ch có th ch u trách nhi m h u h n./.
doanh nghi p có tư cách pháp nhân nên cũng
ch có th ch u tách nhi m tài s n trong ph m (1).Xem: - “Giáo trình lu t kinh t Vi t Nam”, Nxb.
HQGHN 1997, tr. 182, 188;
vi tài s n c a công ti (trách nhi m h u h n).
- “Giáo trình lu t kinh t ”, Nxb. CAND, tr. 142, 180;
Tài s n c a công ti là tài s n kinh doanh c a - “Trách nhi m tài s n c a pháp nhân: H u h n hay
công ti, chúng hoàn toàn c l p v i tài s n vô h n?”, T p chí khoa h c pháp lí, s 6/2005, tr. 23.
c a thành viên h p danh l n thành viên góp (2).Xem: Các i u 26, 51, 95 Lu t doanh nghi p năm
v n c a công ti. Có th chia s quan i m v i 1999; i u 38, 77, 130 Lu t doanh nghi p năm 2005.
m t s tác gi cho r ng tài s n c l p không (3).Xem: i u 130, 141 Lu t doanh nghi p năm 2005.
(4).Xem: Kho n 1 i u 141 Lu t doanh nghi p năm 2005.
ng nghĩa v i trách nhi m h u h n(7) vì tài
(5).Xem: i u 278 Lu t công ti c ph n c a c năm 1965.
s n c a ch doanh nghi p tư nhân và tài s n (6). Các tác gi cho r ng: Trách nhi m tài s n c a
c a thành viên h p danh ch ng ph i là tài s n công ti h p danh là vô h n vì thành viên h p danh
c l p v i tài s n c a các t ch c và cá nhân ch u trách nhi m vô h n, T p chí ã d n, tr. 28.
khác hay sao, th mà h v n ph i ch u trách (7). T p chí ã d n, tr. 27.
t¹p chÝ luËt häc sè 9/2006 25
nguon tai.lieu . vn