Xem mẫu
- BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO
TRƯỜNG ĐẠI HỌC .....
KHOA ....
Luận văn
Cải cách kinh tế của Nhật
Bản và mối quan hệ kinh tế
Việt Nam - Nhật Bản
- Generated by Foxit PDF Creator © Foxit Software
http://www.foxitsoftware.com For evaluation only.
Lêi nãi ®Çu
Trong tiÕn tr×nh toµn cÇu ho¸ ®ang diÔn ra m¹nh mÏ, víi nh÷ng xu thÕ
vËn ®éng vµ bèi c¶nh kh¸ch quan cña nÒn kinh tÕ thÕ giíi vµ khu vùc, víi
nh÷ng t¸c ®éng cña t×nh h×nh kinh tÕ, chÝnh trÞ, x· héi… ®Ó tr¸nh khái bÞ tôt
hËu ViÖt Nam ®ang ®øng tríc thêi c¬ míi vµ th¸ch thøc míi. §èi víi ViÖt
Nam, trong ®iÒu kiÖn chuyÓn tõ nÒn kinh tÕ theo c¬ chÕ kÕ ho¹ch ho¸ tËp
trung sang kinh tÕ thÞ trêng l¹i cã ®iÓm xuÊt ph¸t thÊp, tèc ®é t¨ng trëng
kinh tÕ cha cao, ®Ó ®a ®Êt níc ph¸t triÓn nhanh §¶ng ta ®· kh¼ng ®Þnh ”
Ph¸t huy cao ®é néi lùc, ®ång thêi tranh thñ nguån lùc bªn ngoµi” Qu¸
tr×nh tham gia vµo héi nhËp kinh tÕ thÕ giíi vµ khu vùc lµ tÊt yÕu.
NhËt B¶n lµ mét trong nh÷ng níc cã tÇm ¶nh hëng rÊt lín trong nÒn
kinh tÕ thÕ giíi nãi chung vµ ViÖt Nam nãi riªng. NhËt B¶n lµ mét cêng
quèc kinh tÕ ®· tr¶i qua nhiÒu n¨m ph¸t triÓn thÇn kú vµo tríc thËp niªn
90cña thÕ kû XX khiÕn cho c¶ thÕ giíi kh©m phôc. NhiÒu níc trong khu
vùc Ch©u ¸ ®· phÊn ®Êu noi theo m« h×nh ph¸t triÓn cña NhËt B¶n, trong ®ã
mét sè níc vµ l·nh thæ §«ng ¸ ®· nhanh chãng trë thµnh con rång, con hæ
kinh tÕ, gi¶i quyÕt thµnh c«ng nhiÒu vÊn ®Ò ®êi sèng kinh tÕ – x· héi, chØ
trong vßng 2 – 3 thËp niªn.V× vËy, viÖc xem xÐt, nghiªn cøu, t×m hiÓu häc
hái nh÷ng chÝnh s¸ch, biÖn ph¸p, gi¶i ph¸p, chiÕn lîc mµ chÝnh phñ NhËt
B¶n ®· sö dông ®Ó ®a nÒn kinh tÕ ph¸t triÓn m¹nh mÏ nh vËy ®èi víi ViÖt
Nam lµ rÊt cÇn thiÕt nh»m t¹o ra sù t¨ng trëng cao vµ bÒn v÷ng cho viÖc
ph¸t triÓn kinh tÕ - x· héi.
Sau qu¸ tr×nh thùc tËp t¹i Trung t©m Nghiªn cøu NhËt B¶n em ®· hoµn
thµnh chuyªn ®Ò thùc tËp tèt nghiÖp víi ®Ò tµi: “C¶i c¸ch kinh tÕ cña NhËt
B¶n vµ mèi quan hÖ kinh tÕ ViÖt Nam – NhËt B¶n”.
V× thêi gian ng¾n vµ kiÕn thøc b¶n th©n cßn h¹n chÕ nªn néi dung
chuyªn ®Ò thùc tËp nµy kh«ng tr¸nh khái nh÷ng thiÕu sãt. KÝnh mong c¸c
thÇy c« chØ b¶o, gãp ý ®Ó chuyªn ®Ò thùc tËp cña em ®îc hoµn chØnh h¬n.
1
- Generated by Foxit PDF Creator © Foxit Software
http://www.foxitsoftware.com For evaluation only.
Môc tiªu vµ ph¬ng ph¸p nghiªn cøu
I. Môc tiªu nghiªn cøu ®Ò tµi
§Ò tµi tËp trung nghiªn cøu, hÖ thèng nh÷ng vÊn ®Ò vÒ c¶i c¸ch kinh
tÕ cña NhËt B¶n, hiÖu qu¶ cña cuéc c¸c cuéc c¶i c¸ch ®ã vµ sù ¶nh hëng
cña nã tíi ViÖt Nam.
§¸nh gi¸ bíc ®Çu hiÖu qu¶ cña c¸c cuéc c¶i c¸ch ®ã ®èi víi viÖc
thóc ®Èy ph¸t triÓn kinh tÕ - x· héi cña NhËt B¶n, ViÖt Nam vµ mét sè tån
t¹i.
Trªn c¬ së ®ã ®Ó cã nh÷ng gi¶i ph¸p vµ t×m ra nh÷ng ¶nh hëng cña
c¸c cuéc c¶i c¸ch ®ã ®èi víi nÒn kinh tÕ thÕ giíi nãi chung vµ ViÖt Nam nãi
riªng trong c¸c lÜnh vùc kinh tÕ – x· héi.
II. Ph¬ng ph¸p nghiªn cøu
§Ó thùc hiÖn ®îc môc tiªu trªn cÇn ph¶i cã ph¬ng ph¸p, c¸ch tiÕp
cËn khoa häc vµ phï hîp. C¬ së lý luËn thùc hiÖn ®Ò tµi chñ yÕu dùa vµo
c¸c lý thuyÕt liªn quan ®Õn lîi thÕ so s¸nh, lý thuyÕt vÒ ph¸t triÓn th¬ng
m¹i quèc tÕ trong ®iÒu kiÖn héi nhËp kinh tÕ khu vùc vµ quèc tÕ ngµy nay.
III. KÕt cÊu cña §Ò tµi
Lêi nãi ®Çu ®Ò cËp ®Õn sù cÇn thiÕt, môc tiªu, néi dung, ý nghÜa, ®Ò tµi.
Ch¬ng I, §Ò tµi tËp trung nghiªn cøu vÒ NhËt B¶n, qu¸ tr×nh c¶i c¸ch
cña NhËt B¶n vµ tÇm ¶nh hëng cña nã tíi nÒn kinh tÕ NhËt B¶n.
Ch¬ng II, §Ò tµi tËp trung ph©n tÝch, ®¸nh gi¸ c¸c cuéc c¶i c¸ch tµi
chÝnh cña NhËt B¶n vµ hiÖu qu¶ cña nã.
Ch¬ng III, Quan hÖ kinh tÕ ViÖt Nam - NhËt B¶n. Mét sè gi¶i ph¸p
nh»m n©ng cao hiÖu qu¶ cña c¸c cuéc c¶i c¸ch ®ã vµ triÓn väng ph¸t triÓn
trong t¬ng lai.
2
- Generated by Foxit PDF Creator © Foxit Software
http://www.foxitsoftware.com For evaluation only.
KÕt luËn, Trªn c¬ së kÕt qu¶ nghiªn cøu phÇn kÕt luËn kh¼ng ®Þnh
nh÷ng kÕt qu¶ ®¹t ®îc vµ mét sè kiÕn nghÞ nh»m n©ng cao mèi quan hÖ
kinh tÕ NhËt B¶n - ViÖt Nam trong t¬ng lai.
3
- Generated by Foxit PDF Creator © Foxit Software
http://www.foxitsoftware.com For evaluation only.
Ch¬ng I: Qu¸ tr×nh c¶i c¸ch kinh tÕ
cña NhËt B¶n
I. Xu híng cña nÒn kinh tÕ thÕ giíi
Héi nhËp kinh tÕ quèc tÕ ®· vµ ®ang trë thµnh mét trong nh÷ng xu
híng quan träng trong ho¹t ®éng kinh tÕ quèc tÕ. C¸c níc ®ang ph¸t triÓn
(trong ®ã cã ViÖt Nam) cïng víi viÖc tranh thñ thu hót c¸c nguån vèn ®Ó
ph¸t triÓn còng khuyÕn khÝch, ®Èy m¹nh viÖc quan hÖ hîp t¸c víi c¸c níc
ph¸t triÓn trªn thÕ giíi nh»m häc hái kinh nghiÖm còng nh më réng thÞ
trêng, tËn dông c¸c nguån tµi nguyªn, lao ®éng, t¨ng nguån thu lîi nhuËn
còng nh t¨ng cêng ¶nh hëng víi c¸c níc kh¸c vµ. ChÝnh v× nh÷ng lÏ ®ã
mµ ®· cã rÊt nhiÒu quèc gia, tæ chøc quèc tÕ, c¸c c¬ quan nghiªn cøu, c¸c
nhµ khoa häc ®· ®a ra, tæng kÕt nh÷ng kinh nghiÖm, nh÷ng vÊn ®Ò lý luËn,
thùc tiÔn vµ dù b¸o vÒ xu híng ph¸t triÓn cña nÒn kinh tÕ thÕ giíi trong ®ã
cã NhËt B¶n vµ ViÖt Nam.
II. nÒn kinh tÕ nhËt b¶n tõ cuèi nh÷ng n¨m 1980 ®Õn
nay
NhËt B¶n, mét níc nghÌo tµi nguyªn, kh«ng thÓ ®¸nh mÊt bÊt kú
mét c¬ héi th¬ng m¹i quèc tÕ nµo nÕu ®ã lµ c¬ héi ®Ó ph¸t triÓn kinh tÕ vµ
duy tr× mét møc sèng cao. C¸c chÝnh s¸ch liªn quan tíi th¬ng m¹i vµ ®Çu
t do vËy ®· chiÕm mét vÞ trÝ næi bËt trong qu¸ tr×nh ph¸t triÓn kinh tÕ. Sau
thêi kú t¨ng trëng kinh tÕ cao, ë NhËt B¶n ®· n¶y sinh hµng lo¹t vÊn ®Ò ®ßi
hái nhµ níc ph¶i ®iÒu chØnh chÝnh s¸ch vµ tiÕn hµnh c¶i c¸ch trªn nhiÒu
lÜnh vùc: kinh tÕ, x· héi, chÝnh trÞ, v¨n hãa…
Ph¹m vi cña ®Ò tµi ®îc x¸c ®Þnh lµ nh÷ng c¶i c¸ch ®îc tiÕn hµnh ë
NhËt B¶n tõ cuèi nh÷ng n¨m 80 cña thÕ kû 20 ®Õn nay. Nh÷ng c¶i c¸ch nµy
®·, ®ang vµ sÏ ®îc tiÕn hµnh víi néi dung vµ h×nh thøc rÊt phong phó vµ ®a
d¹ng, cha biÕt ®îc thêi gian kÕt thóc.
- Nh÷ng yÕu tè (bªn trong vµ bªn ngoµi) thóc ®Èy NhËt B¶n c¶i c¸ch.
§ã lµ sù ®æ vì cña kinh tÕ bong bãng, ®ång Yªn lªn gi¸, hÖ thèng ng©n
hµng tµi chÝnh l¹c hËu, sù giµ ho¸ d©n sè, bé m¸y nhµ níc yÕu kÐm, t×nh
4
- Generated by Foxit PDF Creator © Foxit Software
http://www.foxitsoftware.com For evaluation only.
h×nh chÝnh trÞ mÊt æn ®Þnh vµ t×nh h×nh quèc tÕ cã nhiÒu diÔn biÕn phøc t¹p
t¸c ®éng m¹nh tíi kinh tÕ, x· héi NhËt B¶n.
- Nh÷ng néi dung c¬ b¶n cña c¶i c¸ch kinh tÕ ë NhËt B¶n, trong ®ã bao
gåm c¸c chÝnh s¸ch vµ gi¶i ph¸p t×nh thÕ lÉn c¸c ch¬ng tr×nh c¶i c¸ch kinh
tÕ mét c¸ch toµn diÖn. §ång thêi, ®¸nh gia mét sè thµnh c«ng còng nh h¹n
chÕ cña c¶i c¸ch kinh tÕ ë NhËt B¶n vµ cuèi cïng v¹ch ra nh÷ng vÊn ®Ò cÇn
®îc tiÕp tôc c¶i c¸ch.
Trong nh÷ng n¨m 80 cña thÕ kû XX, cuéc khñng ho¶ng nî ®· lµm
cho nhiÒu níc ®ang ph¸t triÒn l©m vµo t×nh tr¹ng suy tho¸i nghiªm träng.
§Ó tho¸t khái khñng ho¶ng, suy tho¸i c¸c níc ®ang ph¸t triÓn ®· ph¶i c¶i
c¸ch kinh tÕ theo híng chuyÓn ®æi sang nÒn kinh tÕ thÞ trêng, më cöa nÒn
kinh tÕ, thùc hiÖn chiÕn lîc CNH, híng vÒ xuÊt khÈu. Vµ NhËt B¶n còng
kh«ng lµ ngo¹i lÖ, tõ ®Çu thËp niªn 1990 ®Õn nay, nÒn kinh tÕ NhËt B¶n vÉn
cha tho¸t h¼n ra khái c¬n suy tho¸i kÐo dµi, cho dï còng ®· cã sù t¨ng
trëng trë l¹i cña nÒn kinh tÕ víi chØ sè dù ®o¸n kho¶ng 2,4% n¨m 2003
(t¹p chÝ “Times” sè th¸ng 10/2003).
Sù ph¸t triÓn kh«ng æn ®Þnh ®i liÒn víi khñng ho¶ng suy tho¸i kÐo dµi
lµ ®Æc trng c¬ b¶n cña nÒn kinh tÕ NhËt B¶n trong kho¶ng h¬n thËp niªn
võa qua. khëi ®Çu cña sù phÊt triÓn ®ã ®îc ®¸nh dÊu bëi sù ®æ vì cña nÒn
kinh tÕ bong bãng NhËt B¶n vµo ®Çu thËp niªn 1990. T¨ng trëng kinh tÕ
(GDP) cña NhËt B¶n trong nh÷ng n¨m 1990 ®· suy gi¶m liªn tôc víi ®éng
th¸i t¨ng trëng rÊt chËm ch¹p vµ thÊt thêng. Cô thÓ nh sau:
- Tõ 1990 ®Õn 1996: víi ®éng th¸i t¨ng trëng kinh tÕ: 0,5%; 0,6%; 2,8%;
vµ 3,2%.
- Tõ 1997 ®Õn 1999: tiÕn dÇn ®Õn t×nh tr¹ng trÇm träng cña khñng ho¶ng.
Khñng ho¶ng kinh tÕ NhËt B¶n ®îc g¾n liÒn víi ¶nh hëng tiªu cùc cña
khñng ho¶ng tµi chÝnh – tiÒn tÖ §«ng ¸ (1997 – 1998). LÇn ®Çu tiªn kÓ
tõ sau ChiÕn tranh ThÕ giíi thø hai, kinh tÕ NhËt B¶n t¨ng trëng ©m
liªn tôc trong 2 n¨m liÒn(1997: - 0,7% vµ 1998: -1,1%).N¨m 1999: kinh
tÕ NhËt B¶n phôc håi trë l¹i nhng t¨ng trëng cßn mong manh: 0,7%.
- N¨m 2000: kinh tÕ NhËt B¶n t¨ng trëng kh¶ quan: 2,4%.
- N¨m 2001: suy gi¶m kinh tÕ trë l¹i víi chØ sè t¨ng trëng: -0,4%.
- N¨m 2002 ®Õn nay: ®ang phôc håi yÕu 1,6%.
5
- Generated by Foxit PDF Creator © Foxit Software
http://www.foxitsoftware.com For evaluation only.
VÒ ®¹i thÓ, c¸c chØ sè t¨ng trëng GDP hµng n¨m trªn ®©y ®· ph¶n
¸nh kh¸i qu¸t nhÊt vÒ mÆt ®Þnh lîng cña cuéc khñng ho¶ng kinh tÕ NhËt
B¶n kÐo dµi suèt thËp niªn 1990 ®Õn nay. NÕu so víi cuéc khuñng ho¶ng
kinh tÕ 1973 – 1975 cña thÕ giíi T B¶n Chñ NghÜa, trong ®ã cã NhËt B¶n
th× møc ®é khñng ho¶ng lÇn nµy cßn tåi tÖ h¬n nhiÒu (cuéc khñng ho¶ng
1973 – 1975, n¨m 1973: t¨ng trëng GDP cña NhËt B¶n lµ 8%, ®Õn n¨m
1974 tuy cã bÞ gi¶m ®ét ngét ®Õn møc – 1,2%, song ®Õn n¨m 1975, l¹i kh«i
phôc trë l¹i ngay víi t¨ng trëng 3%, tiÕp ®ã n¨m 1976 lµ 4%, tõ ®ã b×nh
qu©n hµng n¨m cho ®Õn cuèi thËp niªn 1980 ®Òu ®¹t t¨ng trëng kho¶ng
5%).
§ã lµ biÓu hiÖn tæng qu¸t nhÊt cña khñng ho¶ng kinh tÕ NhËt B¶n
qua ®éng th¸i suy gi¶m cña t¨ng trëng GDP hµng n¨m.
Iii. c¶i c¸ch trong lÜnh vùc kinh tÕ cña nhËt b¶n
C¸c chÝnh s¸ch vµ biÖn ph¸p c¶i c¸ch kinh tÕ ë NhËt B¶n kÓ tõ ®Çu
thËp kû 1990 ®Õn nay cã thÓ ®îc chia thµnh hai cum chÝnh s¸ch vµ biÖn
ph¸p chñ yÕu, ®ã lµ c¸c chÝnh s¸ch vµ biÖn ph¸p mang tÝnh chÊt t×nh thÕ, vµ
c¸c ch¬ng tr×nh c¶i c¸ch kinh tÕ mét c¸ch c¬ b¶n vµ toµn diÖn.
1. C¸c chÝnh s¸ch vµ gi¶i ph¸p t×nh thÕ
Tríc t×nh tr¹ng suy tho¸i kinh tÕ nghiªm träng vµ kÐo dµi, ®ång yªn
bÊt æn ®Þnh, sù yÕu kÐm cña hÖ thèng ng©n hµng – tµi chÝnh, vµ c¸c vÊn ®Ò
kinh tÕ – x· héi kh¸c, ChÝnh phñ NhËt B¶n ®· thùc hiÖn kh¸ nhiÒu chÝnh
s¸ch vµ gi¶i ph¸p t¹m thêi ®Ó kh«i phôc vµ lÊy l¹i søc sèng cho nÒn kinh tÕ.
C¸c chÝnh s¸ch vµ biÖn ph¸p lo¹i nµy thùc ra ®· ®îc ¸p dông nhiÒu lÇn
trong c¸c thËp kû tríc ®©y khi nÒn kinh tÕ NhËt B¶n cã biÓu hiÖn suy tho¸i
theo chu kú. Néi dung chñ yÕu cña nã lµ b¬m thªm tiÒn vµo nÒn kinh tÕ
b»ng c¸c ch¬ng tr×nh kÝch thÝch kinh tÕ trän gãi, t¨ng ®Çu t vµo c¸c c«ng
tr×nh c«ng céng, gi¶m thuÕ, gi¶m tû lÖ l·i suÊt chiÕt khÊu chÝnh thøc,…
nh»m kÝch thÝch nhu cÇu trong níc.
- C¸c ch¬ng tr×nh kÝch thÝch kinh tÕ trän gãi: §©y lµ mét gi¶i ph¸p
truyÒn thèng mµ ChÝnh phñ NhËt B¶n thêng sö dung ®Ó kh¸c phôc khñng
ho¶ng chu kú. §ã lµ viÖc dùa vµo ng©n s¸ch bæ sung hoÆc c¸c ch¬ng tr×nh
6
- Generated by Foxit PDF Creator © Foxit Software
http://www.foxitsoftware.com For evaluation only.
kÝch thÝch kinh tÕ trän gãi nh»m kÝch cÇu trong níc th«ng quq viÖc má
réng c¸c c«ng tr×nh c«ng céng. KÓ tõ khi nÒn kinh tÕ “bong bãng” sôp ®æ,
ChÝnh phñ NhËt B¶n ®· thùc hiÖn rÊt nhiÒu biÖn ph¸p c¶ gãi víi tæng chi phÝ
lªn tíi 107.000 tû Yªn. §©y chÝnh lµ nh÷ng biÖn ph¸p can thiÖp cña ChÝnh
phñ mµ theo lý thuyÕt cña Kªyn th× cã thÓ t¹o ra nh÷ng ®ßn bÈy cho nÒn
kinh tÕ.
- C¾t gi¶m thuÕ vµ xo¸ matt phÇn nî cho c¸c c«ng ty kinh doanh bÊt
®éng s¶n: §©y còng lµ mét gi¶i ph¸p quan träng nh»m trî gióp c¸c c«ng ty
®ang ®øng tríc bê vùc th¼m cña sù ph¸ s¶n sau sù sôp ®æ cña nÒn kinh tÕ
bong bãng. VÝ dô, Néi c¸c cña thñ tíng Obuchi ®· thùc hiÖn gi¶m thuÕ thu
nhËp 9.000 tû Yªn (2%GDP). Møc thuÕ thu nhËp cao nhÊt cña c¶ cÊp quèc
gia vµ cÊp ®Þa ph¬ng ®· ®îc gi¶m tõ 65% xuèng cßn 50%. Sù gi¶m thuÕ
nµy ®îc hy väng lµ sÏ thóc ®Èy tiªu dïng c¸ nh©n vµ kÝch thÝch tinh thÇn
lµm viÖc chung. ViÖc gi¶m thuÕ ®Ó khuyÕn khÝch x©y dùng nhµ ë còng ®·
®îc tiÕn hµnh mét c¸ch réng r·i. H¬n n÷a, ChÝnh phñ NhËt B¶n ®· quyÕt
®Þnh gi¶m tû lÖ thuÕ kinh doanh kÕt hîp c¶ quèc gia vµ ®Þa ph¬ng tõ møc
46,36% xuèng 40,87% t¬ng ®¬ng víi 2,4 tû tû Yªn (0,4% GDP). Th«ng
qua c¸c cuéc c¶i c¸ch vµ gi¶m thuÕ nµy, ChÝnh phñ hy väng gi¶m g¸nh
nÆng thuÕ xuèng b»ng møc trung b×nh cña c¸c níc ®· c«ng nghiÖp ho¸.
Cïng víi qu¸ tr×nh nµy, viÖc lËp quyÕt ®Þnh vÒ ng©n s¸ch quèc gia vµ
c¶i c¸ch thuÕ ®· ®a vÊn ®Ò c¬ cÊu vµo bµn nghÞ sù. ChÝnh phñ ®· t¨ng ng©n
s¸ch vÒ nghiªn cøu c¬ b¶n vµ ph¸t triÓn 8,1%, c¸c thiÕt bÞ th«ng tin nh
m¸y vi tÝnh, m¸y photcoppy kü thuËt sè, vµ m¸y ®iÖn tho¹ kü thuËt sè sÏ
®îc thanh lý ngay nÕu chóng Ýt h¬n 1 triÖu Yªn. §Ó khuyÕn khÝch sö dông
c¸c lo¹i « t« cã hiÖu qu¶ vµ Ýt g©y « nhiÔm m«i trêng, thuÕ xe kh¸ch vµ c¸c
lo¹i xe t¶i t¬ng tù sÏ ®îc gi¶m ®i.
Nh»m khuyÕn khÝch viÖc quèc tÕ ho¸ ®ång Yªn, ChÝnh phñ ®· ban
hµnh hÖ thèng bá thÇu më ®èi víi c¸c tr¸i phiÕu ng¾n h¹n, ®©y lµ matt h×nh
thøc miÔn thuÕ thu nhËp ®Æc biÖt ®èi víi c¸c tr¸i phiÕu ChÝnh phñ cho
nh÷ng ngêi kh«ng ph¶i c d©n NhËt B¶n. ChÝnh phñ còng ®· quyÕt ®Þnh
huû bá thuÕ giao dÞch chøng kho¸n vµ ban hµnh mét hÖ thèng thuÕ ®· ®îc
cñng cè trong n¨m 2001.
7
- Generated by Foxit PDF Creator © Foxit Software
http://www.foxitsoftware.com For evaluation only.
- Gi¶m l·i suÊt chiÕt khÊu chÝnh thøc: Tríc t×nh tr¹ng s¶n xuÊt ®×nh
trÖ, nhu cÇu ®Çu t trong níc gi¶m sót, ChÝnh phñ NhËt B¶n ®· liªn tôc
gi¶m l·i suÊt cho vay chÝnh thøc cña ng©n hµng nh»m kÝch thÝch ®Çu t.
§©y còng lµ mét trong nh÷ng híng c¬ b¶n cña chÝnh s¸ch kÝch cÇu trong
níc. Trong suèt nh÷ng n¨m 1990, l·i suÊt chÝnh thøc ®· lu«n ®îc gi¶m ®i
tríc t×nh tr¹ng kinh tÕ suy tho¸i. Ng©n hµng trung ¬ng NhËt B¶n ®· duy
tr× mét tû lÖ l·i suÊt thÊp tíi møc cha tõng cã trong lÞch sö NhËt B¶n
(0,5%) trong suèt nhiÒu n¨m liªn tôc vµ thËm chÝ hiÖn nay ®· xuèng tíi
møc sÊp sØ con sè kh«ng nh»m phuch håi vµ lÊy l¹i sinh khÝ cho nÒn kinh
tÕ.
2. C¸c ch¬ng tr×nh c¶i c¸ch kinh tÕ mét c¸ch c¬ b¶n vµ toµn diÖn
Nguyªn nh©n s©u xa g©y ra t×nh tr¹ng tr× trÖ kÐo dµi cña nÒn kinh tÕ
NhËt B¶n lµ sù bÊt cËp hay nh÷ng h¹n chÕ cña m« h×nh kinh tÕ NhËt B¶n
tríc bèi c¶nh míi cña t×nh h×nh kinh tÕ quèc tÕ, sù l¹c hËu cña hÖ thèng
ng©n hµng tµi chÝnh mang nÆng tÝnh bao cÊp, sù cøng nh¾c còng nh thiÕu
minh b¹ch cña bé m¸y hµnh chÝnh trong viÖc qu¶n lÝ vµ ®iÒu hµnh nÒn kinh
tÕ… ChÝnh v× vËy, ®Ó kh¾c phôc mét c¸ch triÖt ®Ó t×nh tr¹ng kinh tÕ suy
tho¸i ®ßi hái ph¶i tiÕn hµnh nh÷ng c¶i c¸ch toµn diÖn hÖ thèng kinh tÕ NhËt
B¶n. Tuy nhiªn, kh«ng ph¶i vÊn ®Ò nµy ®· ®îc nhËn thøc vµ thùc hiÖn
ngay tõ ®Çu thËp kû1990 sau khi nh÷ng “bong bãng” kinh tÕ bÊt ®«ng s¶n
sôp ®æ ®Èy nÒn kinh tÕ NhËt B¶n l©m vµo t×nh tr¹ng suy tho¸i nghiªm träng
vµ kÐo dµi. Mµ ph¶i ®Õn 1996, sau khi hµng lo¹t c¸c ch¬ng tr×nh kÝch thÝch
kinh tÕ trän gãi, nh ®· ®Ò cËp ®Õn ë trªn, kh«ng ®em l¹i hiÖu qu¶, ChÝnh
phñ NhËt B¶n díi sù l·nh ®¹o cña Thñ tíng Hashimoto míi ban hµnh
mét lo¹t c¸c ch¬ng tr×nh c¶i c¸c liªn quan ®Õn nhiÒu mÆt ho¹t ®éng cña
nÒn kinh tÕ x· héi NhËt B¶n. Cã 6 ch¬ng tr×nh c¶i c¸ch lín ®· ®îc ®a ra,
trong ®ã cã 3 ch¬ng tr×nh liªn quan ®Õn c¶i c¸ch kinh tÕ. §ã lµ: §iÒu
chØnh chÝnh s¸ch kinh tÕ; C¶i c¸ch c¬ cÊu kinh tÕ; vµ C¶i c¸ch hµnh chÝnh.
Sau ®©y lµ mét sè néi dung c¬ b¶n nhÊt cña c¸c ch¬ng tr×nh c¶i c¸ch nµy.
Thø nhÊt, ®Ó thùc hiÖn c¶i c¸ch c¬ c©u kinh tÕ, Chinh phñ NhËt B¶n
mét mÆt ®· ¸p dông c¸c gi¶i ph¸p hç trî ®èi víi mét sè nghµnh c«ng nghiÖp
®ang bÞ sa sót nh luyÖn kim, ®ãng tÇu, ho¸ chÊt… nh»m ng¨n chÆn nguy
c¬ ph¸ s¶n cña c¸c doanh nghiÖp ®ang ho¹t ®éng trong c¸c lÜnh vùc nµy.
C¸c gi¶i ph¸p chñ yÕu nh tµi trî qua ng©n s¸ch, kÝch thÝch ®æi míi trang
8
- Generated by Foxit PDF Creator © Foxit Software
http://www.foxitsoftware.com For evaluation only.
thiÕt bÞ qua thùc hiÖn khÊu hao nhanh, ¸p dông gi¶i ph¸p miÔn thuÕ vµ hç
trî thÊt nghiÖp… MÆt kh¸c, ChÝnh phñ ®· thùc thi c¸c gi¶i ph¸p ®Ó khuyÕn
khÝch ®Çu t vµo c¸c nghµnh c«ng nghÖ míi nh u ®·i vÒ thuÕ ®Ó khuyÕn
khÝch c¸c ho¹t ®éng ®Çu t nghiªn cøu triÓn khai (R&D), thùc hiÖn trî cÊp
cho c¸c ch¬ng tr×nh vµ dù ¸n quan träng cã qui m« lín, vµ c¸c dù ¸n trong
c¸c lÜnh vùc míi cã nhiÒu rñi ro. ChÝnh phñ còng thùc hiÖn hç trî cho c«ng
t¸c nghiªn cøu t¹i c¸c trêng, c¸c viÖn vµ kªu gäi vèn cña khu vùc t nh©n
tËp trung vµo nghiªn cøu c¬ b¶n, s¸ng chÕ quy tr×nh c«ng nghÖ míi.
Thø hai, cïng víi c¸c biÖn ph¸p kÝch cÇu cña ChÝnh phñ, c¸c c«ng ty
NhËt B¶n ®· thùc hiÖn hµng lo¹t c¸c gi¶i ph¸p nh:
+ C¾t gi¶m chi phÝ s¶n xuÊt, tríc hÕt lµ chi phÝ lao ®éng. Trong suèt
nh÷ng n¨m 1990, c¸c c«ng ty NhËt B¶n ®· hÕt søc h¹n chÕ viÖc tuyÓn thªm
c«ng nh©n míi, gi¶m c«ng nh©n hîp ®ång, khuyÕn khÝch nh÷ng ngêi cao
tuæi vÒ hu sím, vµ Ðp c¸c xÝ nghiÖp võa vµ nhá lµm thÇu kho¸n ph¶i gi¶m
tèi ®a c¸c chi phÝ s¶n xuÊt phô tïng. KÕt qu¶ lµ thÊt nghiÖp gia t¨ng vµ c¸c
c«ng nh©n thêng xuyªn cßn ®îc tuyÓn mé ph¶i lµm thªm giê song tiÒn
l¬ng l¹i kh«ng ®îc t¨ng mét cach t¬ng øng. ChÝnh v× thÕ trong suèt
nh÷ng n¨m 1990, nh÷ng c¬ héi t×m kiÕm c«ng ¨n viÖc lµm t¹i c¸c c«ng së
nhµ níc lÉn khu vùc t nh©n cho nh÷ng ngêi d©n ë NhËt B¶n ë ®é tuæi
lao ®éng, ®Æc biÖt lµ nh÷ng sinh viªn míi vµ ®ang chuÈn bÞ tèt nghiÖp ra
trêng, ®· trë nªn rÊt khã kh¨n. §èi víi nh÷ng ai lÇn ®Çu tiªn ®i t×m kiÕm
c«ng ¨n viÖc lµm th× qu¶ thËt lµ c¬ héi rÊt máng manh. Bëi v× phÇn ®«ng
c¸c c«ng ty NhËt B¶n trong nh÷ng n¨m nµy lu«n ë trong t×nh tr¹ng suy
tho¸i, hä ph¶i co nhá l¹i quy m« häat ®éng kinh doanh ®Ó tr¸nh tæn thÊt vµ
sa th¶i c«ng nh©n. Mét sè nhá c¸c c«ng nh©n ®îc thuyªn chuyÓn tíi c¸c xÝ
nghiÖp võa vµ nhá víi nh÷ng c«ng viÖc mang tÝnh chÊt t¹m thêi.
+ TiÕn hµnh thu hÑp vµ gi¶m ®Çu t vµo nhiÒu kh©u s¶n xuÊt cÇn
nhiÒu lao ®éng, kh«ng cßn c¹nh tranh ®îc víi hµng nhËp khÈu, ®ång thêi
chuyÓn chóng sang c¸c níc §«ng ¸. §ã lµ c¸c nghµnh s¶n xuÊt phô tïng
« t«, l¾p r¸p ®å ®iÖn, ®iÖn tö, dÖt… Híng thÝch øng nµy ®· dÉn tíi nguy c¬
cña sù “trèng rçng” nÒn c«ng nghiÖp trong níc mµ c¸c s¸ch b¸o ®· ®Ò cËp
®Õn rÊt nhiÒu. Theo c¸c sè liÖu thèng kª cña 14 nghµnh c«ng nghiÖp, tû lÖ
®Çu t ra níc ngoµi trong nh÷ng n¨m gi÷a thËp kû 90 b×nh qu©n ®Òu ®¹t
trªn 27%, vît xa møc 1,8% vµo n¨m 1986. Trong ®ã c«ng nghiÖp chÕ t¹o
9
- Generated by Foxit PDF Creator © Foxit Software
http://www.foxitsoftware.com For evaluation only.
t¨ng m¹nh nhÊt. VÝ dô, ®»u t ra níc ngoµi trong ngµnh chÕ t¹o « t« ®·
t¨ng tõ 4,8% n¨m 1986 lªn 38,1% n¨m 1995 (T¹p chÝ “Kinh tÕ hÖ” sè
th¸ng 7/1996). Tû träng s¶n xuÊt ë níc ngoµi (chØ mèi quan hÖ gi÷atæng
ng¹ch tiªu thô cña c¸c xÝ nghiÖp ë níc ngoµi thuéc ngµnh chÕ t¹o víi tæng
ng¹ch tiªu thô cña ngµnh chÕ t¹o trong níc) ®· t¨ng tõ 3% n¨m 1985 lªn
6,4% n¨m 1990 vµ 7,4% n¨m 1993, trong ®ã nghµnh s¶n xuÊt m¸y ®iÖn
t¨ng lªn 12,6%, m¸y mãc vËn t¶i t¨ng lªn 17,3% (S¸ch tr¾ng ®Çu t, Héi
ChÊn hng mËu dÞch NhËt B¶n n¨m 1995).
+ T¨ng cêng nhËp khÈu c¸c s¶n phÈm c«ng nghiÖp, b¸n thµnh
phÈm, vµ linh kiÖn, ®Æc biÖt lµ nh÷ng s¶n phÈm ®îc s¶n xuÊt tõ nh÷ng c¬
së chÕ t¹o cña NhËt B¶n ë níc ngoµi vµ n©ng cao h¬n n÷a gi¸ c¶ hµng xuÊt
khÈu ®Ó bï l¹i nh÷ng thiÖt h¹i do s t¨ng gi¸ cña ®ång Yªn g©y ra. VÝ dô
trong n¨m 1995, nhiÒu c«ng ty xuÊt khÈu cña NhËt B¶n ®· t¨ng gi¸ hµng
xuÊt khÈu tõ 10 – 15%. §iÒu nµy ®· khiÕn cho hµng nhËp khÈu dÔ cã ®iÒu
kiÖn th©m nhËp h¬n vµo thÞ trêng NhËt B¶n trong khi ®ã hµng xuÊt khÈu tõ
NhËt B¶n l¹i khã ®îc chÊp nhËn h¬n ®èi víi ngêi tiªu dïng níc ngoµi.
Theo sè liÖu thèng kª, xuÊt khÈu cña NhËt B¶n trong name 1995 chØ t¨ng cã
2,6%so víi 5,1% vµo n¨m 1994, trong khi ®ã, nhËp khÈu t¨ng tíi 9,2% so
víi 8,4% vµo n¨m 1994. Do xuÊt khÈu gi¶m vµ nhËp khÈu t¨ng, c¸n c©n
mËu dÞch thÆng d cña NhËt B¶n ®· gi¶m ®i ®¸ng kÓ. Song ®iÒu ®¸ng nãi lµ
trong khi thÆng d mËu dÞch víi Mü vµ EU gi¶m ®i th× thÆng d mËu dÞch
cña NhËt B¶n víi Ch©u ¸ vÉn tiÕp tôc t¨ng nhanh, chøng tá Ch©u ¸ ngµy
cµng trë thµnh mét thÞ trêng xuÊt khÈu quan träng cña NhËt B¶n. VÝ dô,
xuÊt khÈu cña NhËt B¶n sang Ch©u ¸ trong 6 th¸ng ®Çu n¨m 1995 ®· lªn
tíi 99,8 tû ®«la, cao h¬n c¶ xuÊt khÈu cña NhËt B¶n sang Mü vµ EU céng
l¹i (97,3 tû ®«la). (TrÞnh Ngäc - Kinh tÕ NhËt B¶n phôc håi trong sù tr× trÖ.
Nghiªn cøu NhËt B¶n, sè 1(5), 3/1996).
+ T¨ng cêng liªn doanh, liªn kÕt víi níc ngoµi trong viÖc nghiªn
cøu vµ ph¸t triÓn c¸c s¶n phÈm míi. §ång thêi tÕn hµnh ®µo t¹o l¹i lao
®éng, hîp nhÊt c¸c c¬ së s¶n xuÊt kh«ng cã hiÖu qu¶, hoÆc b¸n l¹i cho c¸c
nhµ ®Çu t níc ngoµi…
Thø ba, trong lÜnh vùc tµi chÝnh, “Bing Bang” ®îc coi lµ mét trong
nh÷ng cuéc c¶i c¸ch cã vÞ trÝ quan träng hµng ®Çu. §©y lµ mét cuéc c¶i
10
- Generated by Foxit PDF Creator © Foxit Software
http://www.foxitsoftware.com For evaluation only.
c¸ch toµn diÖn, s©u s¾c, vµ triÖt ®Ó víi môc tiªu c¬ b¶n lµ: lµm cho thi
trêng tµi chÝnh NhËt B¶n n¨ng ®éng h¬n, linh ho¹t h¬n, tù do h¬n, minh
b¹ch, chuÈn mùc h¬n vµ cã thÓ s¸nh vai víi nh÷ng trung t©m tµi chÝnh lín
nh New York vµ Lu©n §«n. Nh÷ng néi dung chñ yÕu cña cuéc c¶i c¸ch
nµy lµ:
+ Më réng sù lùa chän cho c¸c nhµ ®Çu t vµ nh÷ng ngêi ®i vay.
+ C¶i tiÕn chÊt lîng phôc vô cña c¸c trung gian tµi chÝnh vµ thóc
®Èy sù c¹nh tranh gi÷a c¸c ng©n hµng.
+ Ph¸t triÓn mét thÞ trêng ®em l¹i nhiÒu lîi Ých h¬n.
+ ThiÕt lËp nh÷ng khung khæ ph¸p lý vµ nh÷ng quy ®Þnh ®¸ng tin cËy
cho sù giao dÞch b×nh ®¼ng, minh b¹ch.
Trªn c¬ së nh÷ng híng c¶i c¸ch c¬ b¶n nãi trªn, ChÝnh phñ NhËt
B¶n ®· ban hµnh vµ thùc hiÖn hµng lo¹t c¸c chÝnh s¸ch vµ biÖn ph¸p c¶i
c¸ch cô thÓ ®èi víi tõng lÜnh vùc cña hÖ thèng tµi chÝnh. Trong ®ã, ®Æc biÖt
lµ c¸c chÝnh s¸ch c¬ cÊu l¹i Bé Tµi ChÝnh, chÝnh s¸ch t¨ng cêng vai trß cña
Ng©n hµng trung ¬ng NhËt B¶n, chÝnh s¸ch c¬ cÊu l¹i c¸c ng©n hµng
th¬ng m¹i, chÝnh s¸ch níi láng c¸c quy chÕ t¹o ®iÒu kiÖn cho sù ph¸t triÓn
cña c¸c thÞ trêng vèn ®éc lËp vµ sù th©m nhËp vµo c¸c c«ng viÖc kinh
doanh lÉn nhau cña c¸c c¬ quan tµi chÝnh nh»m t¨ng cêng kh¶ n¨ng c¹nh
tranh cña chóng, c¸c chÝnh s¸ch vÒ l·i suÊt tÝn dông, tû gi¸ ®ång Yªn, vµ thÞ
trêng chøng kho¸n, c¸c chÝnh s¸ch vÒ thuÕ, thu chi ng©n s¸ch vµ b¶o
hiÓm…(HÖ thèng tµi chÝnh NhËt B¶n: nh÷ng ®Æc trng c¬ b¶n vµ cuéc c¶i
c¸ch hiÖn nay; chñ biªn TrÇn Quang Minh, Nxb KHXH, Hµ Néi, 2003).
Chi tiÕt qu¸ tr×nh thùc hiÖn c¶i c¸ch tµi chÝnh “Bing Bang” cña NhËt B¶n
®îc chØ râ trong b¶ng sau:
TiÕn tr×nh thùc hiÖn “Big Bang” cña NhËt B¶n
1998 1999 2000 2001
1997
C¸c kho¶n môc
1. Më réng sù lùa chän cho c¸c
nhµ ®Çu t vµ c¸c tæ chøc t¨ng
nguån vèn
11
- Generated by Foxit PDF Creator © Foxit Software
http://www.foxitsoftware.com For evaluation only.
- Tù do ho¸ giao dÞch vèn vµ
kinh doanh no¹i hèi trong
4/98
níc còng nh ngoµi níc
- Thùc hiÖn tµi kho¶n chøng
10/98
kho¸n chung
- Tù do ho¸ hoµn toµn c¸c 12/98
lo¹i chøng kho¸n
- Giíi thiÖu viÖc b¸n uû th¸c
®Çu t kh«ng cÇn qua quÇy
12/98
cña ng©n hµng vµ c¸c tæ
chøc kh¸c
- T¨ng kh¶ n¨ng thanh to¸n
9/98
cña ABS vµ c¸c kho¶n nî
kh¸c
- Më réng ®Þnh nghÜa vÒ
chøng kho¸n 12/98
- C¶i c¸ch chÕ ®é l¬ng hu
2/97
2. C¶i tiÕn chÊt lîng c¸c lo¹i
dÞch vô vµ ®Èy m¹nh c¹nh
tranh
3/98
- Khai th¸c sö dông c¸c c«ng
ty cæ phÇn
- Xo¸ bá nh÷ng h¹n chÕ
trong ho¹t ®éng kinh doanh 10/99
ë c¸c chi nh¸nh cña c¸c tæ
chøc tµi chÝnh
- ChuyÓn tõ chÕ ®é cÊp giÊy
12/98
phÐp sang chÕ ®é d¨ng ký
®èi víi c¸c c«ng ty chøng
kho¸n
10/99
- Tù do ho¸ møc hoa ang
cña ngêi m«i giíi
10/99
- Cho phÐp c¸c ng©n hµng
12
- Generated by Foxit PDF Creator © Foxit Software
http://www.foxitsoftware.com For evaluation only.
ph¸t hµnh th¼ng tr¸i phiÕu
vµ cæ phiÕu
3. Sö dông thÞ trêng th©n
thiÖn, nhiÒu h¬n
- C¶i tiÕn mua b¸n ngo¹i tÖ
12/98
vµ xo¸ bá møc Ên dÞnh cho
c¸c lo¹i chøng kho¸n cã
trong danh s¸ch
- T¨ng cêng chøc n¨ng cña 12/98
thÞ trêng ®¨ng ký qua m¸y
- Xo¸ bá thuÕ giao dÞch
chøng kho¸n vµ thuÕ ë thÞ 4/99
trêng hèi ®o¸i
4/99
- Xo¸ bá mét phÇn thuÕ cña
nh÷ng ngêi cã JGBs
4. C¶i tiÕn khung ph¸p lý cho
viÖc trao ®æi b×nh ®¼ng vµ
minh b¹ch
4/99
- Thùc hiÖn ngay c¸c biÖn
ph¸p hµnh ®éng ®óng
- T¨ng cêng chÕ ®é c«ng
khai t×nh h×nh kinh doanh 12/98
cña c¸c doanh nghiÖp
- C¶i c¸ch c¸c tiªu chuÈn vÒ
kÕ to¸n: ®¸nh gia kÕ to¸n 3/01
thÞ trêng b»ng ®iÓm
13
- Generated by Foxit PDF Creator © Foxit Software
http://www.foxitsoftware.com For evaluation only.
Ch¬ng ii: mét sè thµnh c«ng bíc ®Çu
cña c¶i c¸ch kinh tÕ ë nhËt b¶n
Cã thÓ thÊy t sau cuéc khñng ho¶ng tµi chÝnh – tiÒn tÖ khu vùc
§«ng ¸ NhËt B¶n ®· cã nh÷ng cè g¾ng xóc tiÕn m¹nh h¬n ch¬ng tr×nh c¶i
c¸ch nÒn kinh tÕ cña m×nh. Trªn thùc tÕ cuéc khñng ho¶ng ®· lµm béc lé râ
nh÷ng ®iÓm h¹n chÕ trong b¶n th©n nÒn kinh tÕ NhËt B¶n, nhÊt lµ trong hÖ
thèng Tµi chÝnh Ng©n hµng buéc NhËt B¶n ph¶i cã sù c¶i c¸ch toµn diÖn.
Nh×n l¹i c¸c cuéc c¶i c¸ch trong nh÷ng n¨m gÇn ®©y ta thÊy NhËt B¶n
kh«ng chØ chó träng vµo ph¬ng diÖn t¹o cÇu, kÝch cÇu mµ cßn chó ý c¶
khÝa c¹nh cung cña nÒn kinh tÕ nh»m t¹o ra mét c¬ cÊu kinh tÕ hîp lý trªn
c¬ sëph¸t triÓn m¹nh c¸c ngµnh kinh tÕ kü thuËt cao.
Trªn ph¬ng diÖn cÇu, ChÝnh phñ NhËt B¶n ®· cã nhiÒu ch¬ng tr×nh
kÝch thÝch kinh tÕ hµng n¨m nh»m më réng ®Çu t. Bªn c¹nh ®ã lµ nh÷ng cè
g¾ng tËp trung gi¶i quyÕt c¸c kho¶n nî khã ®ßi, nh»m t¹o sù lµnh m¹nh
trong hÖ thèng ng©n hµng, kÝch thÝch c¸c ho¹t ®éng ®Çu t t nh©n. Trong
c¸c ch¬ng tr×nh c¶i c¸ch cña Thñ tíng NhËt B¶n tríc «ng Koizumi l¹i
chó träng kÝch thÝch ®Çu t t nh©n, h¹n chÕ, gi¶m tµi trî ®Çu t c«ng céng
nh»m tiÕn tíi c©n b»ng ng©n s¸ch. Ch¼ng h¹n theo dù to¸n ng©n s¸ch n¨m
tµi chÝnh 2002, c«ng tr¸i ®îc ph¸t hµnh kh«ng qua 30 ngh×n tû Yªn,gi¶m
10% ODA vµ gi¶m ®Çu t c«ng céng 10%. §Ó kÝch thÝch m¹nh h¬n ®Çu t
t nh©n chÝnh phñ ®· tËp trung vµo gi¶i quyÕt nî khã ®ßi th«ng qua mét sè
gi¶i ph¸p m¹nh cã tÝnh kh¶ thi nh b¸n l¹i nî, cho doanh nghiÖp chÞu nî
ph¸ s¶n, ng©n hµng tù huû bá mét phÇn nî. Cïng víi ®ã thùc hiÖn gi¶m
thuÕ ®Ó kÝch thÝch ngêi d©n t¨ng chi tiªu vµ ®Çu t ph¸t triÓn kinh tÕ.
Trªn ph¬ng diÖn cung nhµ níc chó ý ®Èy m¹nh c¶i c¸ch c¬ cÊu vµ
thÓ chÕ kinh tÕ nh»m t¹o m«i trêng th«ng tho¸ng cho c¸c doanh nghiÖp
ho¹t ®éng. C¸c chÝnh s¸ch Nhµ níc tËp trung chó träng ph¸t triÓn c¸c
nghµnh c«ng nghÖ cao ®¹i diÖn cho nÒn kinh tÕ míi – kinh tÕ tri thøc. Xóc
tiÕn ch¬ng tr×nh ph¸t triÓn tæng thÓ vïng kinh tÕ nh»m g¾n kÕt c¸c khu vùc
trong nÒn kinh tÕ theo 4 trôc chÝnh: §«ng – B¾c, ven biÓn NhËt B¶n, ven
Th¸i B×nh D¬ng vµ trôc phÝa t©y NhËt B¶n, qua ®ã ph¸t huy lîi thÕ so s¸nh
cña tõng vïng trong ho¹t ®éng kinh doanhhîp tac quèc tÕ. NhËt B¶n còng
14
- Generated by Foxit PDF Creator © Foxit Software
http://www.foxitsoftware.com For evaluation only.
®Èy m¹nh tiÕn tr×nh tù do ho¸ vµ héi nhËp quèc tÕ. Bªn c¹nh gia t¨ng c¸c
ho¹t ®éng hîp t¸c víi ASEAN, NhËt B¶n còng tõng bíc më cöa thÞ trêng
néi ®Þa vµ tù do ho¸ c¸c ho¹t ®éng kinh doanh, thu hót nhiÒu h¬n dßng vèn
níc ngoµi ®æ vµo thÞ trêng NhËt B¶n.
§iÒu ®¸ng chó ý trong c¸c cuéc c¶i c¸chgÇn ®©y lµ chó träng ph¸t
triÓn kinh tÕ theo híng gia t¨ng néi nhu, l¸y néi nhu lµm ®éng lùc ph¸t
triÓn.
I. mét sè thµnh c«ng bíc ®Çu cña c¶i c¸ch kinh tÕ
NhËt B¶n
Nh×n mét c¸ch tæng thÓ, c¶i c¸ch kinh tÕ ë NhËt B¶n ®· thu ®îc
nh÷ng kÕt qu¶ t¬ng ®èi kh¶ quan. C¸c cuéc c¶i c¸ch nµy ®· vµ ®ang dÉn
tíi nh÷ng thay ®æi m¹nh mÏ c¬ cÊu kinh tÕ NhËt B¶n, lµm cho khu vùc tµi
chÝnh NhËt B¶n ®· trë lªn cã søc c¹nh tranh m¹nh h¬n vµ, sù th©m nhËp cña
níc ngoµi vµo nÒn kinh tÕ NhËt B¶n còng trë nªn Ýt khã kh¨n h¬n. C¸c
cuéc c¶i c¸ch nµy còng ®· dÉn tíi sù c¬ cÊu l¹i c¸c c«ng ty vµ sù ph¸t triÓn
m¹nh cña c¸c thÞ trêng vèn ®éc lËp. H¬n 10 n¨m tríc d©y, ngêi NhËt
B¶n kh«ng thÓ nghÜ r»ng sù xuÊt hiÖn cña thÞ trêng vèn sÏ lµ mét lùc lîng
quan träng thóc ®Èy sù c¬ cÊu l¹i nÒn kinh tÕ NhËt B¶n vµ lµm thay ®æi
phong c¸ch qu¶n lý truyÒn thèng trong c¸c c«ng ty cña NhËt B¶n. Sù ra ®êi
cña mét ban gi¸m ®èc ®éc lËp vµ quyÒn lîi cña c¸c cæ ®«ng lµ nh÷ng vÊn
®Ò ®¸ng chu ý hiÖn nay ë c¸c c«ng ty NhËt B¶n. ChÕ ®é lµm viÖc suèt ®êi vµ
tr¶ l¬ng theo th©m niªn còng ®· trë nªn kh«ng cßn thÝch hîp n÷a. NÕu nh
trong nh÷ng n¨m 1980, ngêi ta kh«ng thÓ tuyÓn mé sinh viªn giái tõ mét
trêng ®¹i häc cã tiÕng ë NhËt B¶n vµo lµm viÖc cho mét c«ng ty mµ kh«ng
ph¶i lµ lín hoÆc kh«ng ph¶i Bé tµi chÝnh; vµ ngêi NhËt B¶n còng kh«ng
thÝch thó vµo lµm viÖc trong c¸c c«ng ty níc ngoµi, th× trong nh÷ng n¨m
gÇn ®©y, t×nh h×nh ®· hoµn toµn kh¸c. Nh÷ng sù thay ®æi nµy, mét phÇn
chÝnh lµ kÕt qu¶ cña nh÷ng cuéc c¶i c¸ch kinh tÕ trong nh÷ng n¨m 1990,
®Æc biÖt lµ cuéc c¶i c¸ch hÖ thèng tµi chÝnh trong nh÷ng n¨m gÇn ®©y cña
NhËt B¶n.
15
- Generated by Foxit PDF Creator © Foxit Software
http://www.foxitsoftware.com For evaluation only.
1. Nh÷ng tiÕn bé trong viÖc ®iÒu chØnh c¬ cÊu kinh tÕ.
KÓ tõ khi nÒn kinh tÕ “bong bãng” bÞ sôp ®æ, ChÝnh phñ NhËt B¶n ®·
ban hµnh kh¸ nhiÒu gi¶i ph¸p kÝch thÝch c¶ gãi víi quy m« lín cïng víi c¸c
luËt c¶i c¸ch tµi chÝnh vµ tû lÖ l·i suÊt thÊp nh»m chuyÓn ®æi c¬ cÊu kinh tÕ.
Nh÷ng gi¶i ph¸p nµy ®· gãp phÇn thóc ®Èy m¹nh mÏ sù ph¸t triÓn cña khu
vùc kinh tÕ t nh©n. C¸c nhµ l·nh ®¹o kinh doanh cña khu vùc t nh©n ®·
phÇn nµo lÊy l¹i ®îc lßng tin trong viÖc ®a khu vùc t nh©n thµnh khu vùc
®i ®Çu trong viÖc ®em l¹i sù phôc håi kinh tÕ cho NhËt B¶n. Díi t¸c ®éng
cña c¸c chÝnh s¸ch c¶i c¸ch, c¸c tËp ®oµn c«ng ty cña NhËt B¶n ®· vµ ®ang
tiÕn hµnh viÖc c¬ cÊu l¹i theo híng phï hîp víi xu thÕ toµn cÇu ho¸ kinh
tÕ. Cã 4 tÝn hiÖu chøng tá c¸c tËp ®oµn c«ng ty NhËt B¶n ®ang tù chuyÓn
®æi theo híng mét c¬ cÊu cã kh¶ n¨ng c¹nh tranh m¹nh h¬n.
Thø nhÊt lµ cã sù thay ®æi trong kh©u qu¶n lý theo híng t¨ng cêng
vai trß cña nh÷ng ngêi n¾m cæ phÇn. Theo híng nµy, c¸c tËp ®oµn c«ng
ty NhËt B¶n ®îc ®Æt díi sù gi¸m s¸t chÆt chÏ cña c¸c cæ ®«ng, vµ do ®ã
c¸c ho¹t ®éng kinh doanh sÏ trë nªn cã hiÖu qu¶ h¬n.
Thø hai lµ viÖc thùc hiÖn hÖ thèng tÝnh to¸n thèng nhÊt. HÖ thèng nµy
®· cã t¸c dông quan träng trong viÖc t¨ng cêng sù minh b¹ch còng nh
buéc c¸c c«ng ty ph¶i tËp trung vµo nh÷ng kh¶ n¨ng cèt lâi cña hä.
Thø ba lµ c¸c c«ng ty ®ang xóc tiÕn viÖc n©ng cao chÊt lîng l·nh
®¹o b»ng c¸ch ®a vµo c¸c gi¸m ®èc tõ bªn ngoµi. B»ng c¸ch nµy c¸c nhµ
qu¶n lý cã thÓ nghe ®îc nhiÒu ý kiÕn kh¸c nhau vµ kh«ng thiªn vÞ vÒ chiÕn
lîc c«ng ty cña hä, cho phÐp hä thùc hiÖn nh÷ng thay ®æi lµm t¨ng kh¶
n¨ng c¹nh tranh h¬n. ViÖc lµm nµy còng gãp phÇn t¨ng cêng vai trß cña
l·nh ®¹o v× nã t¸ch chøc n¨ng kiÓm tra khái chøc n¨ng ho¹t ®éng kinh
doanh.
Thø t, viÖc qu¶n lý c¸c nguån nh©n lùc còng ®ang cã sù thay ®æi.
NhiÒu c«ng ty hiÖn nay nhÊn m¹nh vµo kh¶ n¨ng lµm viÖc h¬n lµ sù th©m
niªn vµ thuª mín suèt ®êi. VÝ dô, theo mét nghiªn cøu, chØ cã 6,3% ngêi
NhËt cho r»ng hÖ thèng tr¶ l¬ng theo th©m niªn cÇn ®îc duy tr×, trong khi
®ã 53,8% cho r»ng tiÒn l¬ng cÇn ®îc tr¶ trªn c¬ së c«ng viÖc thùc tÕ .
16
- Generated by Foxit PDF Creator © Foxit Software
http://www.foxitsoftware.com For evaluation only.
Bªn c¹nh nh÷ng nh©n tè kÓ trªn, sù ph¸t triÓn m¹nh cña ®Çu t níc
ngoµi vµo NhËt B¶n còng lµ mét ®éng lùc kh¸c cho sù thay ®æi c¬ cÊu c¸c
ngµnh. §Æc biÖt lµ cuéc c¶i c¸ch tµi chÝnh Big Bang ®· vµ ®ang dÉn tíi
nh÷ng thay ®æi c¬ cÊu s©u s¾c ë NhËt B¶n. Khu vùc tµi chÝnh NhËt B¶n trë
nªn cã søc c¹nh tranh m¹nh h¬n vµ sù th©m nhËp cña níc ngoµi vµo khu
vùc nµy còng trë nªn Ýt khã kh¨n h¬n. Theo c¸c sè liÖu thèng kª, ®Çu t trùc
tiÕp níc ngoµi (FDI) vµo NhËt B¶n trong nh÷ng n¨m gÇn ®©y ®· t¨ng rÊt
m¹nh. Trong ®ã kho¶ng 34,1% tæng vèn FDI lµ vµo khu vùc tµi chÝnh, vµ
khoang 24% vµo kü thuËt th«ng tin vµ c¸c ngµnh th¬ng nghiÖp b¸n lÎ.
FDI, ngoµi c¸c kho¶n tiÒn ®Çu t, ®· ®a vµo NhËt B¶n c¸c quan ®iÓm cña
c¸c nhµ ®Çu t vµ c¸c kiÓu qu¶n lý c«ng ty kh«ng chØ míi mµ cßn cã thÓ ¸p
dông ®èi víi c¸c xÝ nghiÖp NhËt B¶n truyÒn thèng. NÕu nh tríc ®©y ngêi
NhËt B¶n ®· kh«ng thÝch thó lµm viÖc trong c¸c c«ng ty níc ngoµi ë NhËt
B¶n th× trong nh÷ng n¨m gÇn ®©y t×nh tr¹ng nµy ®· ®îc c¶i thiÖn rÊt nhiÒu.
VÝ dô, nhiÒu ngêi NhËt B¶n ®· hoan nghªnh sù s¸t nhËp cña Nissan vµ
Renault nh»m cøu v·n sù sèng cßn cña Nissan, trong khi thõa nhËn r»ng sù
sèng cßn kh«ng thÓ cã ®îc nÕu kh«ng chÊp nhËn sù c¬ cÊu l¹i tËp ®oµn
mét c¸ch ®au ®ín nh sa th¶i c«ng nh©n,…
TÊt c¶ nh÷ng nh©n tè kÓ trªn ®· gãp phÇn t¹o ra mét sù chuyÓn dÞch
®¸ng kÓ trong néi bé c¸c ngµnh kinh tÕ cña NhËt B¶n. NhiÒu ngµnh c«ng
nghiÖp míi ®· ra ®êi vµ ph¸t triÓn nh: Th«ng tin liªn l¹c, viÔn th«ng, ®iÖn
tö vµ ®iÖn d©n dông…, nhiÒu ngµnh c«ng nghiÖp truyÒn thèng ®· ®îc ®iÒu
chØnh theo hín thu hÑp s¶n xuÊt, hoÆc liªn doanh liªn kÕt, hoÆc t¨ng cêng
n¨ng lùc s¶n xuÊt nh» n©ng cao hiÖu qu¶ s¶n xuÊt kinh doanh nh: «t«, s¾t
thÐp, x©y dùng…(§iÒu chØnh c¬ cÊu kinh tÕ NhËt B¶n trong bèi c¶nh toµn
cÇu ho¸, Chñ biªn Vò V¨n Hµ, Nxb. KHXH, Hµ Néi, 2002).
Cã thÓ nãi r»ng, kÓ tõ ®Çu thËp kû 90 ®Õn nay NhËt B¶n ®· vµ ®ang ë
trong mét qu¸ tr×nh chuyÓn ®æi c¬ cÊu kinh tÕ s©u s¾c. NÒn kinh tÕ NhËt
B¶n ®ang chuyÓn dÞch theo híng gi¶m sù can thiÖp cña ChÝnh phñ vµ t¨ng
cêng sù c¹nh tranh cña mét nÒn kinh tÕ më theo c¬ chÕ thÞ trêng, vµ theo
híng mét nÒn kinh tÕ mµ sù tiÕn bé cña ký thuËt th«ng tin ®ang ®îc lan
réng mét c¸ch nhanh chãng ®em l¹i nh÷ng kh¶ n¨ng c¹nh tranh míi cho
c¸c c«ng ty trªn thÞ trêng. Tríc vµ ngay sau ChiÕn tranh thÕ giíi thø hai,
17
- Generated by Foxit PDF Creator © Foxit Software
http://www.foxitsoftware.com For evaluation only.
n«ng nghiÖp vµ dÖt lµ nh÷ng ngµnh ®Æc trng cña c¬ cÊu kinh tÕ NhËt B¶n
kiÓu cò. Trong nh÷ng thËp kû gÇn ®©y, c¬ cÊu kinh tÕ NhËt B¶n l¹i ®îc ®Æc
trng bëi c¸c c«ng ty to lín ®· ®îc thiÕt lËp mét c¸ch v÷ng ch¾c trong
nhiÒu ngµnh c«ng nghiÖp nÆng (nh luyÖn kim, chÕ t¹o m¸y, vµ ho¸ chÊt),
hÖ thèng ng©n hµng, vµ c¸c c«ng ty th¬ng m¹i tæng hîp lín,… Vµ trong
nh÷ng n¨m gÇn ®©y, c¬ cÊu kinh tÕ nµy l¹i ®ang ®îc chuyÓn ®æi theo
híng c¶i tæ c¬ cÊu vµ ®Çu t vµo kü thuËt th«ng tin ®Ó cã thÓ ho¹t ®éng cã
hiÖu qu¶ trong bèi c¶nh toµn cÇu ho¸ kinh tÕ ®ang diÔn ra m¹nh mÏ trªn thÕ
giíi. Bªn c¹nh nh÷ng ngµnh nghÒ truyÒn thèng ®· vµ ®ang ®îc c¶i tæ vµ
n©ng cÊp, cã rÊt nhiÒu ngµnh nghÒ míi ®ang ®îc h×nh thµnh trong nÒn
kinh tÕ NhËt B¶n. Ngêi ta gäi ®ã lµ “Kinh tÕ NhËt B¶n kiÓu míi”. Sù
chuyÓn dÞch c¬ cÊu ngµnh chÝnh lµ nh©n tè quan trängnhÊt t¹o ra g¬ng mÆt
míi cña nÒn kinh tÕ NhËt B¶n.
2. Nh÷ng thµnh tùu trong lÜnh vùc c¶i c¸ch tµi chÝnh.
Theo ®¸nh gi¸ chung, cuéc c¶i c¸ch hÖ thèng tµi chÝnh NhËt B¶n ®· thu
®îc nh÷ng kÕt qu¶ bíc ®Çu nh: Vai trß vµ chøc n¨ng cña hai c¬ quan
chñ yÕu trong hÖ thèng tµi chÝnh lµ Bé Tµi chÝnh (MOF) vµ Ng©n hµng
Trung ¬ng NhËt B¶n (BOJ) ®· cã sù thay ®æi vÒ c¬ b¶n víi viÖc t¨ng
cêng tÝnh ®éc lËp vµ quyÒn tù quyÕt cña BOJ trong viÖc qu¶n lý vµ thùc
hiÖn chÝnh s¸ch tiÒn tÖ; LuËt Ng©n hµng míi ®· cã hiÖu lùc vµ ®i vµo ho¹t
®éng kÓ tõ n¨m 1997; nhiÒu ng©n hµng ®· tiÕn hµnh viÖc b¸n nh÷ng uû th¸c
®Çu t; c¸c c¬ quan tµi chÝnh ®· cã quyÒn chñ ®éng h¬n trong viÖc gi¶i
quyÕt nh÷ng vÊn ®Ò n¶y sinh; vµ rÊt nhiÒu c«ng ty kinh doanh chøng kho¸n
®· ®îc thµnh lËp vµ ®i vµo ho¹t ®éng. ViÖc hîp nhÊt, c¸c ng©n hµng nh»m
lµm t¨ng søc m¹nh tµi chÝnh vµ kh¶ n¨ng lîi nhuËn ®· ®îc ®Èy m¹nh. Sù
th©m nhËp cña c¸c ng©n hµng th¬ng m¹i vµ ng©n hµng uû th¸c vµo kinh
doanh b¶o hiÓm th«ng qua c¸c chi nh¸nh còng ®· ®îc thùc hiÖn…
Sau h¬n 5 n¨m triÓn khai vµ thùc hiÖn, cuéc c¶i c¸ch hÖ thèng tµi
chÝnh NhËt B¶n bíc ®Çu ®· thu ®îc nh÷ng kÕt qu¶ ®¸ng khÝch lÖ. Cuéc
c¶i c¸ch nµy ®· vµ ®ang dÉn tíi nh÷ng thay ®æi c¬ cÊu s©u s¾c ë NhËt B¶n.
Khu vùc tµi chÝnh NhËt B¶n ®· trë nªn cã søc c¹nh tranh h¬n, sù th©m nhËp
cña níc ngoµi vµo khu vùc nµy còng trë nªnÝt khã kh¨n h¬n, c¸c thÞ trêng
vèn ®éc lËp còng ®· ®îc ph¸t triÓn thªm mét bíc. C¸c c¬ quan tµi chÝnh
18
- Generated by Foxit PDF Creator © Foxit Software
http://www.foxitsoftware.com For evaluation only.
NhËt B¶n ®· hoµn toµn ®îc tù do trong c¸c ho¹t ®éng cña m×nh vµ c¸c
ph¬ng tiÖn qu¶n lý tµi s¶n ®· ®îc c¶i thiÖn mét c¸ch cã ý nghÜa, sù th©m
nhËp lÉn nhau vÒ c«ng viÖc kinh doanh cña c¸c ng©n hµng, c¸c c«ng ty
chøng kho¸n vµ c«ng ty b¶o hiÓm, cïng víi xu híng hîp nhÊt c¸c lo¹i c¬
quan nµy ®· ®îc ®Èy m¹nh, c¸c thÞ trêng vèn ®· ®îc ph¸t triÓn thªm
mét bíc, ®Æc biÖt lµ m¹ng líi thÞ trêng th«ng qua hÖ th«ng trao ®æi
th¬ng m¹i ®iÖn tö vµ qua Internet; Sù liªn doanh, liªn kÕt víi níc ngoµi
vµ sù th©m nhËp cña c¸c c«ng ty µi chÝnh níc ngoµi vµo NhËt B¶n ®· ®îc
®Èy m¹nh díi c¸c h×nh thøc nh: FDI, mua cæ phÇn, tham gia trùc tiÕp vµo
c«ng viÖc qu¶n lý cña c¸c c«ng ty NhËt B¶n vµ c¸c thÞ trêng chøng kho¸n
ë NhËt B¶n; Vµ chÊt lîng qu¶n lý tÝn dông cña c¸c c¬ quan trong hÖ thèng
tµi chÝnh NhËt B¶n ®· ®îc c¶i thiÖn rÊt ®¸ng kÓ (HÖ thèng tµi chÝnh NhËt
B¶n: Nh÷ng ®¨c trng c¬ b¶n vµ cuéc c¶i c¸ch hiÖn nay; chñ biªn TrÇn
Quang Minh, Nxb KHXH, Hµ Néi, 2003).
II. nh÷ng chÝnh s¸ch vµ biÖn ph¸p c¶i c¸ch trong
tõng lÜnh vùc cña hÖ thèng tµi chÝnh
MÆc dï ®· tõng cã nh÷ng ®ãng gãp quan träng vµo sù ph¸t triÓn kinh
tÕ cña NhËt B¶n, ®Æc biÖt lµ trong thêi kú t¨ng trëng ngo¹n môc (1955 –
1973), hÖ thèng tµi chÝnh NhËt B¶n mµ trong ®ã c¸c ng©n hµng ®ãng vai trß
trung t©m, kÓ tõ cuèi thËp kû 80 ®Õn nay ®· béc lé rÊt nhiÒu nh÷ng yÕu kÐm
vµ bÊt cËp, ¶nh hëng tiªu cùc ®Õn sù ph¸t triÓn kinh tÕ cña ®Êt níc. Trong
suèt h¬n mét thËp kû võa qua, ChÝnh phñ NhËt B¶n ®· ph¶i thùc hiÖn kh¸
nhiÒu chÝnh s¸ch vµ biÖn ph¸p nh»m c¬ cÊu l¹i hÖ thèng tµi chÝnh thÝch øng
víi nh÷ng ®ßi hái cña t×nh h×nh kinh tÕ trong níc vµ bèi c¶nh quèc tÕ míi.
Tuy nhiªn, nh÷ng gi¶i ph¸p t×nh thÕ ®îc thùc hiÖn trong nh÷ng n¨m ®Çu
thËp kû 90 ®· chøng tá r»ng ®ã kh«ng ph¶i lµ nh÷ng ph¬ng thuèc h÷u hiÖu
®Î ch÷a trÞ c¨n bÖnh “khñng ho¶ng c¬ cÊu” kinh tÕ nãi chung vµ hÖ thèng
tµi chÝnh cña NhËt B¶n nãi riªng. ChØ khi ch¬ng tr×nh “Big Bang” do Thñ
tíng Hashimoto khëi síng vµ ®îc thùc hiÖn kÓ tõ th¸ng 11/1996, hÖ
thèng tµ chÝnh NhËt B¶n míi thùc sù bíc vµo mét cuéc c¶i c¸ch s©u s¾c vµ
toµn diÖn.
19
nguon tai.lieu . vn
