Xem mẫu
- nghiªn cøu - trao ®æi
TS. D−¬ng TuyÕt miªn *
1. Khái ni m t i ph m c c n tr ng nhân u có c hai th trong t thân là s l ch
T i ph m c c n tr ng (White – Collar l c và không l ch l c. Cá nhân s phô di n c
Crime)(1) không ph i là tên g i c a t i ph m hai i u này trong m t nhóm xã h i nào ó.
c th ư c quy nh trong B lu t hình s mà D a trên cơ s lí thuy t này, ông ti n hành o
là thu t ng c a t i ph m h c. Ngư i u tiên lư ng các nhóm theo b n ch s : T n s ho t
ưa ra thu t ng “t i ph m c c n tr ng” ng, s ưu ãi, kho ng th i gian và cư ng
trong ngành t i ph m h c là Edwin Sutherland giao ti p. Ông nh n th y m t nhóm nào ó,
- nhà t i ph m h c, xã h i h c n i ti ng c a n u m t trong b n (ho c c b n) ch s t
Mĩ. Ông ư c coi là ông t c a vi c nghiên ư c m c cao thì s có nguy cơ ưa n
c u v t i ph m c c n tr ng không ch vì ông s l ch l c nhóm hay cá nhân ó cao hơn
là ngư i tiên phong mà còn b i nh ng công nhóm và cá nhân khác. Edwin Sutherland ã
trình nghiên c u vô cùng sâu s c c a ông v coi t i ph m c c n tr ng là trư ng h p i n
t i ph m c c n tr ng. Vi c Edwin Sutherland hình c a nh ng ngư i có hành vi l ch l c
ưa ra v n t i ph m c c n tr ng trong t i m c cao. Nh ng ngư i c c n tr ng này là
ph m h c ã bác b quan i m b o th c a nh ng ngư i có a v cao trong xã h i, quan
m t s nhà t i ph m h c cho r ng t i ph m h xã h i r ng, có tư cách và áng tr ng n .
ch phát sinh t ng l p th p - nơi mà th t Chính vì nh ng i u ki n xã h i thu n l i như
nghi p, ói nghèo, th t h c, b nh t t th ng tr th ã d dàng ưa h n ph m pháp ngay
ho c t i ph m ch phát sinh khi có s xung t trong ho t ng ngh nghi p c a h . Nh ng
quy n l i giai c p. Edwin Sutherland ã ngư i này có s ti p xúc thư ng xuyên, lâu
ch ng minh r t thuy t ph c r ng ngay t ng dài và cư ng l n v i ng nghi p, c p
l p trên - nh ng ngư i có a v cao, ư c dư i, khách hàng, h bao gi cũng nh n ư c
kính tr ng trong xã h i, t i ph m v n có th s ưu ãi trong quan h và nh ng thu n l i ó
phát sinh, t n t i. Trên cơ s h c thuy t làm cho h s m ph m t i. T vi c nh n nh
“nhóm khác bi t” do chính ông xây d ng, như v y, vào năm 1939, trong bài di n thuy t
Edwin Sutherland ã nghiên c u v hành vi c a mình v xã h i xã h i h c Mĩ (American
l ch l c c a con ngư i. Ông cho r ng u tiên Sociological Society), Edwin Sutherland ã
c n ph i hi u cho úng th nào là hành vi l ch ưa ra nh nghĩa v t i ph m c c n tr ng
l c c a con ngư i và c n ph i hi u s l ch l c
này có s bi n i khác nhau t nhóm ngư i * Gi ng viên Khoa lu t hình s
này sang nhóm ngư i khác. H u h t các cá Trư ng i h c lu t Hà N i
28 T¹p chÝ luËt häc sè 4/2004
- nghiªn cøu - trao ®æi
như sau: “T i ph m c c n tr ng là hành vi vi v i ý nghĩa bao hàm c hai trư ng h p t i
ph m pháp lu t hình s do nh ng ngư i ư c ph m c c n tr ng và t i ph m c c n xanh.
tôn tr ng và có a v xã h i cao trong ho t 2. c i m c a t i ph m c c n tr ng
ng ngh nghi p th c hi n”.(2) Nhi u nhà t i Nhìn chung, các nhà t i ph m h c u cho
ph m h c trên th gi i ã tán ng nh nghĩa r ng t i ph m c c n tr ng ch y u mang tính
này mà tiêu bi u là Donald J. Newman. Ông ch t kinh t , ví d , hành vi tham ô, nh n h i
ã g i nh nghĩa này là “s phát tri n có ý l , r a ti n c a quan ch c nhà nư c ho c c a
nghĩa l n nh t trong t i ph m h c, c bi t k nh ng ngư i lãnh o các doanh nghi p làm
t sau chi n tranh th gi i l n th hai”.(3) kinh t ; hành vi l a o, tr m c p trong lĩnh
th p niên 70, Herbert Ederhertz ã phát tri n v c tài chính, ngân hàng, b o hi m cũng như
quan i m c a Edwin Sutherland và xây d ng r a ti n ho c u cơ trong th trư ng ch ng
khái ni m tương i chi ti t v t i ph m c khoán c a nhân viên chuyên môn... Bên c nh
c n tr ng như sau: “B t c hành vi ho c m t ó, có nh ng t i tuy không mang tính ch t
lo t các hành vi b t h p pháp nào th c hi n kinh t th c s nhưng v n ư c coi là t i
b ng các phương ti n phi v t ch t, b ng các ph m c c n tr ng (ví d , hành vi phá hu d
th o n gi u gi m ho c l a o nh m chi m li u ư c lưu tr trong máy vi tính nh m t
o t ti n, tài s n ho c nh m tr n tránh vi c ư c l i ích cá nhân).(5)
thanh toán ti n, tài s n ho c nh m t ư c So v i t i ph m truy n th ng (Common
m c ích kinh doanh hay các l i ích cá nhân Crime), t i ph m c c n tr ng là lo i t i
u ư c coi là t i ph m c c n tr ng”.(4) ph m mang tính c thù th hi n nh ng
Gibert Geis - m t nhà t i ph m h c khác ã i m sau ây:
g i t i ph m c c n tr ng là “t i ph m quý + Lo i t i này ư c th c hi n b i nh ng
t c” (Upper World Crime) nh m nh n m nh ngư i có trình chuyên môn, nghi p v tay
ây là nh ng ngư i ph m t i có h c th c, có ngh cao nên thi t h i do lo i t i ph m này
trình chuyên môn v ng vàng, có a v xã gây ra thư ng là r t l n ho c c bi t l n,
h i, ư c xã h i tr ng n . làm rõ khái th m chí có th làm chao o n n kinh t c a
ni m t i ph m c c n tr ng, các nhà t i ph m m t qu c gia, khu v c;
h c ã phân bi t thu t ng “t i ph m c c n + Do ngư i ph m t i là ngư i có h c th c,
tr ng” v i thu t ng t i ph m c c n xanh có trình sâu v chuyên môn, pháp lu t và
(Blue - Collar Crime), “t i ph m ngh nghi p” nh ng lĩnh v c khác nên th o n ph m t i
(Ocupational Crime). Khác v i t i ph m c c a h thư ng tinh vi, x o quy t;
c n tr ng, ch th c a lo i “t i ph m c c n + ng cơ c a lo i t i ph m này ch
xanh” ch bao g m nh ng ngư i làm công y u mang tính ch t ti n b c, m t s ít trư ng
vi c lao ng chân tay bình thư ng - nh ng h p ng cơ c a ngư i ph m t i có th là l i
công vi c ít danh giá như th s a ch a ô tô, ích c a công ti ho c có th là ng cơ cá
b o v , lau nhà, làm d ch v l p t máy nhân khác;
móc... còn "t i ph m ngh nghi p" cũng là + T i ph m c c n tr ng thư ng ư c
m t thu t ng c a t i ph m h c ư c s d ng th c hi n dư i hình th c ng ph m. Trong
T¹p chÝ luËt häc sè 4/2004 29
- nghiªn cøu - trao ®æi
nhóm ph m t i luôn có s câu k t, s phân hành nó ho c ngư i làm vi c trong doanh
công vai trò ch t ch gi a các thành viên nghi p ho c các i lí ho t ng thay m t và
trong nhóm; vì l i ích c a công ti, b n hàng ho c các hình
+ u tranh phòng ch ng lo i t i này trên th c khác c a th c th kinh doanh”.(7) V
th c t r t khó khăn ph c t p b i ngư i ph m công ti Sabre Tech b bu c t i năm 1999 t i
t i là “nh ng k có u óc” nh t là trong toà án liên bang c a nư c Mĩ là trư ng h p c
nh ng trư ng h p ngư i ph m t i là ngư i có th c a t i ph m công ti. Trong v này, m t s
v b c ch c ch n (ví d như quan ch c cao nhân viên c a công ti ã ph m t i trong lĩnh
c p c a chính ph ). v c ho t ng chuyên môn d n t i gây ra
3. T i ph m c c n tr ng ngày nay th m ho hàng không làm 110 ngư i ch t.
G n ây, nhi u nhà t i ph m h c trên th Trong th i gian u, v n t i ph m c
gi i ã m r ng ph m vi c a t i ph m c c n c n tr ng thư ng ư c nghiên c u trong ph m
tr ng, c th là t i ph m môi trư ng vi h p, ch d ng l i vi c nghiên c u ch th
(Environmental Crime) và m t s trư ng h p và nh ng ngh nghi p có liên quan n t i
khác cũng thu c v ph m vi t i ph m c c n ph m c c n tr ng. Tuy nhiên, ngày nay, các
tr ng. T i ph m môi trư ng là nh ng hành vi nhà t i ph m h c trên th gi i ã nghiên c u
gây ô nhi m môi trư ng vi ph m lu t hình s nhi u hơn v b n ch t c a lo i t i này, các
ư c th c hi n b i các ơn v kinh t ho c phương pháp ư c s d ng ph m t i cũng
ngư i lãnh o c a các ơn v này ho c cũng như các kĩ năng c bi t, ki n th c c n thi t
có th là các cá nhân, ho c t ch c. Thi t h i cho vi c chu n b ph m t i c a ngư i ph m
do t i ph m môi trư ng gây ra là r t l n, t i t ó tìm ra bi n pháp u tranh, phòng
không ch là thi t h i v t ch t ơn thu n mà ng a. T i ph m c c n tr ng ngày nay có tính
còn có th là nh ng thi t h i khác như thi t ch t ph bi n không kém gì t i ph m do
h i v s c kho , tính m ng con ngư i. Ví d ngư i ph m t i t ng l p th p th c hi n.
như v công ti Exxon bang Alaska (Mĩ) ã ng th i, t i ph m c c n tr ng ngày nay
làm tràn 11 tri u thùng d u thô gây ô nhi m hơn h n t i ph m c c n tr ng trong quá kh
d c theo 1.700 d m b bi n, các nhà t i ph m v m c tinh vi, x o quy t. Hi n nay, t i
cho r ng ây là hình th c c th c a t i ph m ph m c c n tr ng không ch là ngư i gi i v
c c n tr ng. Trong v này, oàn b i th m c a chuyên môn mà còn có ki n th c sâu s c v
Alaska ã bu c công ti Exxon ph i tr 5 t ô chính tr , xã h i, văn hoá, pháp lu t; c bi t,
la ti n thi t h i cho 14.000 ngư i b nh h là ngư i r t nh y c m v chính tr . Do v y,
hư ng b i th m h a tràn d u và 287 tri u ô vi c u tranh, phát hi n, x lí t i ph m c
la ti n thi t h i gây ra cho vi c ánh b t cá t i c n tr ng l i càng tr nên khó khăn, ph c t p.
khu v c.(6) T i ph m công ti (Corporate C nh báo v m c nguy hi m c a t i ph m
Crime) cũng là m t hình th c c a t i ph m c c c n tr ng trong th gi i hi n i, Woody
c n tr ng. “T i ph m công ti ư c coi là hành Guthrie - m t h c gi n i ti ng c a Mĩ ã nói
vi vi ph m lu t hình s ư c th c hi n b i các m t cách hình nh là: “Lư ng ti n b ánh c p
các th c th kinh doanh ho c cơ quan i u b ng m t cái bút có th l n g p nhi u l n
30 T¹p chÝ luËt häc sè 4/2004
- nghiªn cøu - trao ®æi
lư ng ti n b ánh c p b ng m t kh u nư c. Khách hàng c a BCCI có nhi u nhân
súng”.(8) Ngày nay, v i s tr giúp c l c c a v t n i ti ng như c u t ng th ng Mĩ Jimmy
máy vi tính và nhi u kĩ thu t t i tân khác, “t i Cater, lu t sư Clifford Clark... BCCI b cáo
ph m c c n tr ng có th gây ra thi t h i l n bu c là ã h tr cho ho t ng c a CIA cũng
hơn nhi u l n thi t h i do t t c các t i ph m như cho các ho t ng c a buôn l u vũ khí
khác c ng l i”.(9) Ch ng h n như v t p oàn n Iran, Xyri, Libya, r a ti n cho ho t ng
qu c gia (S&L) Mĩ gây ra thi t h i th p s n xu t, buôn bán bán ma tuý c a Khun Sa...
niên 80 ư c coi là t i ph m c c n tr ng l n Sau khi b bu c t i, BCCI ã b óng c a vào
nh t trong l ch s . Trong v này, các nhà t i năm 1991. Các chuyên gia ã d oán là trong
ph m h c ư c tính s ti n b m t ho c b ánh su t m t th p k t n t i, nhi u t ô la ã ư c
c p b i t i ph m c c n tr ng có th lên t i làm s ch qua các chi nhánh c a BCCI.(11) Và
hàng trăm t ô la.(10) như v y, cu c u tranh phòng ch ng t i
Hi n nay, t i ph m c c n tr ng không ch ph m c c n tr ng hi n nay v n còn gay go,
d ng l i trong ho t ng ngh nghi p mà có ph c t p.
xu hư ng tìm cách quan h ch t ch v i các Vi t Nam, s phát tri n c a ngành t i
quan ch c chính ph không ch nh m t o ra s ph m h c nói chung cũng như vi c nghiên
“che ch n v ng ch c” cho công vi c làm ăn c u v t i ph m c c n tr ng nói riêng còn
mà còn nh m t o ra nhi u cơ h i làm ăn hơn m c r t khiêm t n. c bi t, vi c nghiên c u
cho ngư i c c n tr ng. Khá nhi u trư ng v t i ph m c c n tr ng Vi t Nam ( tìm
h p, quan ch c chính ph ã gây khó khăn, ra phương th c ph m t i, nguyên nhân, i u
c n tr vi c phát hi n, i u tra, x lí t i ph m ki n ph m t i, d báo xu hư ng phát tri n c a
c c n tr ng cũng như c tình t o ra khe h lo i t i này t ó ki n ngh lên cơ quan nhà
trong chính sách, pháp lu t có l i cho t i nư c có th m quy n v các bi n pháp u
ph m này. ng th i ngày nay, t i ph m c tranh phòng ch ng) hi n v n còn r t h n ch .
c n tr ng có xu hư ng liên k t v i các băng i u này ã nh hư ng không nh n cu c
ng maphia ho c b thao túng b i các băng u tranh phòng ch ng t i ph m nư c ta.
ng này nên vi c u tranh x lí t i ph m c u tranh phòng ch ng t i ph m c
c n tr ng l i ngày càng tr nên ph c t p. Nh c n tr ng nư c ta có hi u qu , c n ti n hành
s tr giúp c l c c a nhà chuyên môn trong ng b các bi n pháp sau ây:
lĩnh v c tài chính, ngân hàng, b o hi m, + Bi n pháp trách nhi m hình s .
ch ng khoán, u th u... nhi u ho t ng r a ây là bi n pháp quan tr ng hàng u
ti n c a các nhóm ph m t i ã di n ra trót l t m b o cho vi c u tranh phòng ch ng t i
v i s lư ng l n. Ví d như v r a ti n c a ph m c c n tr ng th c s có hi u qu . Như
ngân hàng tín d ng và thương m i qu c t ã phân tích trên, t i ph m c c n tr ng
(BCCI). BCCI có tr s Luxembourg và các ngày càng tr nên nguy hi m hơn, do v y,
chi nhánh trên kh p th gi i. BCCI nhanh vi c không ng ng hoàn thi n lu t hình s cho
chóng tr thành m t trong nh ng ngân hàng sát v i th c ti n là vô cùng c n thi t. c bi t,
l n nh t th gi i, có văn phòng t t i 72 các quy nh c a lu t hình s v các t i ph m
T¹p chÝ luËt häc sè 4/2004 31
- nghiªn cøu - trao ®æi
thu c lĩnh v c chuyên ngành ph i th c s pháp k trên. Thông qua các phương ti n
chuyên sâu, ch rõ lo i hành vi sai ph m n thông tin i chúng như báo chí, ài phát
m c ph i x lí hình s trong t ng lĩnh v c thanh, truy n hình... các v án liên quan n
t ó quy nh hình ph t tương ng, nhà làm t i ph m c c n tr ng s ư c tư ng thu t.
lu t không nên quy nh ki u như “hành vi Nh ng ngư i ph m t i thư ng không mu n b
khác” ho c vi ph m quy nh chung chung mà h th p danh d , uy tín c a mình trư c công
nên ch rõ hành vi b c m ngay trong BLHS. T t chúng. Hành vi sai ph m b ưa ra công khai
nhiên, công vi c này không ơn gi n, òi h i trư c dư lu n s làm nh hư ng n danh d ,
nhà làm lu t ph i u tư nhi u th i gian, công uy tín c a h cũng như nh hư ng n công
s c, trí tu . M t khác, hình ph t áp d ng cho các vi c ang m nhi m c a h . M t khác, vi c
t i này ph i nghiêm kh c, có như v y m i tuyên truy n v vi c áp d ng hình ph t cho
s c răn e t i ph m, n u hình ph t không ngư i ph m t i cũng có tính ch t răn e,
nghiêm s làm cho nh ng ngư i này không tôn phòng ng a i v i nh ng ngư i không v ng
tr ng pháp lu t, coi thư ng pháp lu t; vàng trong xã h i làm cho h t b ý nh
+ Thành l p cơ quan chuyên trách. ph m t i./.
T i ph m c c n tr ng thư ng x y ra
trong nh ng lĩnh v c chuyên môn ph c t p (1). Có tài li u d ch là T i ph m c áo tr ng. Xem:
"Xã h i h c nh p môn", Nxb. Giáo d c 1995, B n
như tài chính, ngân hàng, ch ng khoán, u
d ch c a PTS. Nguy n Minh Hoà.
tư, u th u, s h u công nghi p, tin h c... Do (2).Xem: Edwin Sutherland, “White-Collar Criminality”,
v y, c n thành l p các cơ quan chuyên trách American Sociological Review, Vo. 5, No.1, 1940.
tìm ra phương th c ph m t i, nguyên nhân, (3).Xem: Donald J. Newman, “White – Collar Crime:
i u ki n ph m t i, d báo xu hư ng phát An Overview and Analysis”, Law and contemporary,
Vol. 23, No 4., 1958.
tri n c a lo i t i ph m nào ó trong nhóm t i
(4).Xem: Herbert Ederhertz, The natural, impact and
này t ó ki n ngh lên cơ quan nhà nư c prosecution of White – Collar Crime, Washington,
có th m quy n v các bi n pháp u tranh DC. National Institute of Enforcement and Criminal
phòng ch ng. T ó h n ch ư c lo i t i Justice, 1970.
ph m này m t cách có hi u qu . Ví d , cơ (5).Xem: Tymothy Hall, “White – Collar Crime in
Australia”, Harper and Row Publishers,1979 ho c có
quan chuyên trách ch ng t i ph m trong lĩnh
th xem Patrick R. Anderson và Donal J. Newman,
v c tài chính ngân hàng, cơ quan chuyên trách Introduction to Criminal Justice, McGraw-Hill, INC,
ch ng t i ph m trong lĩnh v c u tư, cơ quan 1993, tr. 6.
chuyên trách ch ng t i ph m trong lĩnh v c (6), (7), (8), (9), (10), (11).Xem: Schmalleger,
tin h c... Chính vì v y, vi c thành l p các cơ Criminology Today, Prentice Hall Publishers, xu t
quan chuyên trách Vi t Nam u tranh b n năm 2002, tr 364, 362, 359, 365.
(7).Xem: Schmalleger, Criminology Today, Prentice
phòng ch ng t i ph m c c n tr ng là i u h t
Hall Publishers, xu t b n năm 2002, tr. 362.
s c c n thi t; (8).Xem: Frank Schmalleger, Criminology Today,
+ S lên án c a dư lu n. Prentice Hall Publishers, xu t b n năm 2002, tr. 359.
Áp l c c a công lu n có giá tr to l n và (9), (10), (11).Xem: Schmalleger, Criminology Today,
c n ph i phát huy m nh m bên c nh các bi n Prentice Hall Publishers, xu t b n năm 2002, tr. 365.
32 T¹p chÝ luËt häc sè 4/2004
nguon tai.lieu . vn