Xem mẫu
- nghiªn cøu - trao ®æi
Ts. N«ng quèc b×nh *
1. Bình ng gi i là gì? Gi i là khái ni m dùng ch nh ng c
tr l i cho câu h i trên, trư c h t c n trưng xã h i c a nam và n . ây là t p h p
tìm hi u các khái ni m gi i tính, gi i, phân c a nh ng hành vi ng x v m t xã h i,
bi t i x trên cơ s gi i và bình ng gi i. nh ng mong mu n v nh ng c i m và
Theo cu n “Xã h i h c v gi i và phát năng l c mà xã h i coi là thu c v nam gi i
tri n”(1) và “Tài li u hư ng d n l ng ghép ho c ph n trong xã h i hay n n văn hoá c
gi i - Hư ng t i bình ng gi i Vi t th nào ó. ây cũng là các m i quan h
(2)
Nam” thì có m t s khái ni m liên quan gi a ph n và nam gi i và s phân công vai
trò gi a h . Thông thư ng, nam hay n u
c n ư c hi u như sau:
ph i ch u r t nhi u áp l c bu c ph i tuân th
Gi i tính hay còn g i là gi ng, là khái
các quan ni m xã h i này. Khác v i gi i tính
ni m ch nh ng c trưng sinh h c c a n và
(gi ng), gi i có các c i m:
nam. Các c i m c a gi i tính là:
- M t ph n b quy nh b i các y u t ,
- B quy nh hoàn toàn b i gen, qua cơ
ti n sinh h c c a gi i tính;
ch di truy n t cha m sang con cái;
- Không mang tính b m sinh, di truy n mà
- B m sinh (sinh ra ã là nam hay n );
b quy nh b i i u ki n và môi trư ng s ng
- Là s n ph m c a quá trình ti n hoá
c a cá nhân, ư c hình thành và phát tri n
sinh h c trình cao, do v y các c trưng
qua hàng lo t các cơ ch b t chư c, h c t p...;
gi i tính h u như không ph thu c vào th i
- Có th thay i dư i tác ng c a các
gian, không gian;
y u t bên trong và bên ngoài, c bi t là v
- Có nh ng bi u hi n v th ch t có th
i u ki n xã h i.(4)
quan sát ư c trong c u t o, gi i ph u, sinh lí Phân bi t i x trên cơ s gi i hay b t
ngư i (gi a nam và n có nh ng c i m khác bình ng trên cơ s gi i nghĩa là nam hay
nhau v gen, hoocmôn, cơ quan sinh d c...); n b i x khác nhau (b h n ch hay b
- G n li n v i m t s ch c năng sinh h c lo i tr ) trong nhi u lĩnh v c xã h i do các
( c bi t là ch c năng tái s n xu t con ngư i, nh ki n gi i, làm h n ch h phát huy h t
ví d nam gi i có kh năng làm th thai và ti m năng và hư ng th m t cách y
ph n có kh năng mang thai và con); quy n con ngư i c a h . Các nh ki n gi i
- Di n bi n tuân theo quy lu t sinh h c,
không ph thu c vào ý mu n ch quan c a * Gi ng viên chính Khoa lu t qu c t
cá nhân (tu i d y thì, mãn kinh, lão hoá...).(3) Trư ng i h c Lu t Hà N i
T¹p chÝ luËt häc sè 3/2008 3
- nghiªn cøu - trao ®æi
là m t t p h p các c i m ư c s ông Do ó, phân bi t i x trên cơ s gi i là
gán cho là thu c v nam hay n , các quan v n c n kh c ph c và bình ng gi i là
ni m này ôi khi sai l m và h n ch nh ng m c tiêu hư ng t i.
i u mà m t cá nhân có th làm. Ví d : M t 2. T i sao l i có s phân bi t i x
s nh ki n gi i cho r ng ph n y u u i, trên cơ s gi i?
ph thu c, th ng. M t s nh ki n gi i M t nguyên lí r t ph bi n là n u mu n
cho r ng nam gi i m nh m , c l p, có gi i quy t tri t v n thì c n tác ng t i
năng l c và quy t oán hơn. Trên cơ s nh nguyên nhân căn b n làm phát sinh ra v n
ki n gi i, phân bi t trên cơ s gi i thư ng ó. Vì v y, chúng ta c n tìm hi u ngu n g c
t ph n v th l thu c và b t l i hơn so c a s phân bi t i x trên cơ s gi i mà
v i nam gi i. Ví d : Ph n ít ư c b t c t lõi là v n nh ki n gi i, t ó kh c
ch c v lãnh o hơn b i nh ki n gi i cho ph c hi n tư ng này.
r ng nam gi i là nh ng ngư i có năng l c và Nhi u h c gi nghiên c u l ch s cũng
quy t oán hơn. như hình thái kinh t - xã h i trên th gi i ã
Bình ng gi i không ch có ý nghĩa cơ ưa ra quan i m v “Ba làn sóng vĩ i c a
h c là s lư ng c a ph n và nam gi i tham l ch s ”.(6) ây là nh ng cu c cách m ng
gia trong t t c các ho t ng là như nhau. mang tính ch t bư c ngo t, t o ra nh ng
Bình ng gi i có nghĩa là nam gi i và n thay i cơ b n v phương th c s n xu t c a
gi i ư c công nh n và ư c hư ng các v xã h i loài ngư i: “Làn sóng th nh t - s
th ngang nhau trong xã h i. phát minh ra nông nghi p”, “Làn sóng th
Bình ng gi i không có nghĩa là nhìn hai - cu c cách m ng công nghi p” và “Làn
nh n nam gi i và n gi i gi ng y h t nhau sóng th ba - cu c cách m ng tri th c”. S
mà là s tương ng và khác bi t t nhiên thay i vai trò kinh t - xã h i c a n gi i
gi a nam và n ư c công nh n và có giá tr và nam gi i theo ti n trình l ch s có s liên
như nhau. Bình ng gi i có nghĩa là nam quan m t thi t n nh ng cu c cách m ng
gi i và n gi i ư c hư ng các thành qu này. V b n ch t, v n này g n li n v i vai
m t cách bình ng. trò làm ch v m t kinh t trong ph m vi gia
Hi u sâu xa thì bình ng gi i là v n ình và có tác ng n vai trò c a gi i
cơ b n v quy n con ngư i và là yêu c u v trong xã h i.
s phát tri n b n v ng. Có th nói, ý nghĩa Trư c khi di n ra “Làn sóng th nh t”,
quan tr ng nh t c a bình ng gi i là nam và loài ngư i s ng b ng ho t ng săn b t và
n có th tr i nghi m nh ng i u ki n bình hái lư m. Trong th i kì khi mà vi c tìm th c
ng phát huy y các ti m năng c a ăn duy trì s t n t i c a mình m t cách d
h , có cơ h i tham gia, óng góp vào dàng thì ch m u h ã t n t i, trong ó
công cu c phát tri n qu c gia trong các lĩnh vai trò c a ngư i ph n là trung tâm.
v c kinh t , chính tr , văn hoá và xã h i.(5) Nguyên nhân sâu xa c a s hình thành ch
4 T¹p chÝ luËt häc sè 3/2008
- nghiªn cøu - trao ®æi
m u h có l b i ch c năng sinh mà t cơ s t o ra c a c i v t ch t. M t l n n a, ưu
nhiên ã ban cho ngư i ph n duy trì và th v s c m nh và s d o dai c a ngư i àn
phát tri n nòi gi ng. Tuy nhiên, sau này do ông ư c phát huy trong các xí nghi p, h m
hoàn c nh săn b t không còn thu n l i n a thì m , dây chuy n s n xu t... H v n ư c coi
vai trò c a ngư i àn ông ã d n d n kh ng là nh ng h t nhân ch y u t o ra c a c i v t
nh trong gia ình và xã h i khi vi c săn b t ch t cho xã h i. Vì v y, nh ki n gi i chưa
hái lư m òi h i t i s c kho v n là th “tr i th b xoá b mà ngư c l i nó càng i u ki n
phú” cho gi i tính nam. Theo ó ch m u t n t i và phát tri n.
h d n ư c thay th b i ch ph h . “Làn sóng th ba” trong ti n trình l ch s
“Làn sóng th nh t” ư c bi t n như là cu c cách m ng tri th c. Cu c cách m ng
là s thay i u tiên trong l ch s nguyên này th t vĩ i vì ã em l i s thay i c c
thu , là s phát tri n c a nông nghi p. Nông kì to l n v m i phương di n. Trong lao
nghi p ã mang l i cho con ngư i m t ng, nh ng y u t như kho m nh d o dai
phương th c m i bi n tài nguyên thiên v n có c a àn ông ã không còn gi vai trò
nhiên, mà ch y u là t, thành c a c i v t quy t nh n a, thay vào ó, n n kinh t tri
ch t. Nông nghi p ư c tri n khai h u h t th c ã ưa ra nh ng yêu c u v con ngư i
m i nơi và t o ra nh ng n n kinh t nông m i như s khéo léo, nhanh nh n, nh y c m
nghi p mà trong ó vi c cho săn b t và hái mà không òi h i có s c m nh “cơ b p”...
lư m ã ư c thay th b i vi c c y tr ng và Nh ng yêu c u này luôn có gi i n và
chăn nuôi gia súc, gia c m. Nh ng c trưng hoàn toàn áp ng ư c nh ng òi h i c a
c a ho t ng nông nghi p òi h i s c lao n n kinh t tri th c.
ng d i dào hơn trư c. Trong yêu c u th c Cùng v i s ti n b xã h i, như ã nêu
ti n ó, nam gi i - v i s c kho th ch t trên ây, nh n th c chung c a xã h i v vai
“tr i phú” c a mình - v n kh ng nh ư c trò c a ngư i ph n so v i nam gi i cũng
vai trò ch y u trong l c lư ng lao ng c a ã thay i theo chi u hư ng tích c c. Gi
xã h i. Cùng v i th m nh v vai trò kinh t , ây v th c a hai gi i h u như là bình ng,
nam gi i d n ư c nhìn nh n là ngư i có th xã h i ang t ng bư c h n ch và ti n t i
m nh v nhi u lĩnh v c khác như làm ch xoá b nh ki n gi i. N n kinh t tri th c
gia ình, qu n lí xã h i, tham gia ho t ng t o ra cơ h i như nhau c a nam và n trong
chính tr ... Ch ph h càng ư c kh ng vi c óng góp s c mình vào s phát tri n xã
nh và bám r sâu s c trong xã h i. h i. Nói cách khác, tình hình th gi i ngày
Nh ng tư tư ng thiên v dành cho nam nay ã thay i, cơ h i vàng c a n gi i ã
gi i càng ư c c ng c cùng v i tác ng t i, gi i n có th kh ng nh vai trò c a
c a cu c cách m ng công nghi p - “Làn mình trong gia ình và xã h i.
sóng th hai”. Cùng làn sóng này, loài ngư i 3. Tình hình bình ng gi i hi n nay
làm quen v i phương th c l y nhà máy làm M t câu h i ư c t ra là: Ph i chăng
T¹p chÝ luËt häc sè 3/2008 5
- nghiªn cøu - trao ®æi
chúng ta ang ph n u cho bình ng gi i này, n th k XXI ã có th kh ng nh
b i th c t còn t n t i tình tr ng b t bình r ng bình ng gi i ã ư c th c hi n ph
ng? tr l i cho câu h i này c n tìm bi n và g n như toàn di n. M r ng sang nh
hi u tình hình th c ti n trên th gi i và hư ng c a ph n i v i lĩnh v c chính tr
Vi t Nam v v n này. (lãnh a m t th i ch dành cho các ng
Trên quy mô toàn c u, vai trò c a ph n mày râu), trên bình di n qu c t , chúng ta
có th ư c xem xét trong ph m vi gia ình ư c ch ng ki n nh ng nguyên th qu c
và xã h i. Trong ph m vi gia ình, theo gia, nh ng nhà lãnh o t nư c r t thành
th ng kê nêu t i tác ph m “K ho ch hoá v t là ph n . Ví d như ương kim Th
gi i và phát tri n - Lí thuy t, th c hành và tư ng c - Bà Angela Merkel, Ngo i
hu n luy n” c a Caroline O. N. Moser, trư ng Mĩ Condoleezza Rice, Th ng c
ngư i ta ã ư c tính r ng “ph n làm ch m t bang c a Mĩ - Bà Hillary Clinton, T ng
1/3 s h gia ình trên toàn th gi i. các th ng Philipine... H u th hi n xu t s c
vùng thành th , c bi t là Mĩ Latin và các vai trò chính tr - kinh t - xã h i c a mình,
vùng châu Phi, con s ó ã lên t i 50% óng góp áng k vào s kh ng nh hơn
ho c cao hơn. các vùng nông thôn, nơi n a s bình ng gi i trong th i i m i.
nam gi i thư ng di chuy n, thì con s ó Vi t Nam cũng không n m ngoài xu th
luôn luôn cao, trong khi các tr i t n n ti n b chung ó. Nh s u tư và quan
các vùng châu Phi và Trung Mĩ là 80% n tâm c a ng, Nhà nư c cũng như công lao
90% và s các h có ch h là ph n ang nghiên c u, tuyên truy n ph bi n c a các
gia tăng. nhi u nơi trên th gi i, ây nhà khoa h c và s k t h p c ng tác c a
không ph i là hi n tư ng m i m mà là hi n nhi u thành ph n xã h i khác, chúng ta
tư ng ư c nh n bi t m t cách ph bi n và ngày càng t nhi u thành qu th c t v
công khai hơn”.(7) Nh ng s li u trên ây ã bình ng gi i. Theo ti n sĩ Phan Th Thanh
th hi n vai trò ngày càng quan tr ng c a trong cu n “Ti n b v bình ng gi i trong
ph n trong gia ình. công vi c Vi t Nam”(8) thì th c tr ng là
Trong ph m vi xã h i, m t trong nh ng “ a v chính tr và xã h i c a ph n Vi t
nguyên nhân quan tr ng d n t i s làm ch Nam ngày càng ư c nâng cao”. ây là tín
ư c m r ng hơn c a ph n i v i gia hi u áng m ng, bi u hi n rõ r t c a nó
ình là nh ng ho t ng c a các t ch c ư c n m trong v th c a ph n trong các
ph c v cho s ti n b c a ph n có tính cơ quan l p pháp, hành pháp, tư pháp và các
ch t qu c t . T i cái nôi c a phong trào n t ch c oàn th qu n chúng trong nh ng
quy n là các nư c phương Tây như Pháp, năm g n ây.
Mĩ... thì s coi tr ng vai trò bình ng v i Ph n Vi t Nam ngày càng ư c tín
nam gi i v a s các lĩnh v c c a ph n ã nhi m và ư c giao phó các ch c v qu n lí
tr thành nét văn hoá c trưng. nh ng nơi trong các cơ quan nhà nư c, cơ quan c a
6 T¹p chÝ luËt häc sè 3/2008
- nghiªn cøu - trao ®æi
ng và xã h i, các doanh nghi p. H u h t bà, cha m s nh hư ng sâu s c và lâu dài
các cán b n ư c n m gi các ch c v này t i tr nh , t ó hình thành nh n th c căn
ã kh ng nh ư c v trí, năng l c c a b n v gi i cho chúng và có nh hư ng lâu
mình, hi u qu ho t ng ngày càng tăng. dài su t c cu c i a tr . Nhi u nghiên
Trong quy mô gia ình Vi t Nam, tuy c u(9) cho k t qu r ng nh ng ngư i àn
quan i m truy n th ng cho r ng thiên ch c ông gia trư ng thư ng có nhi u kh năng ã
c a ph n là gia ình và con cái v n còn t ng s ng trong nh ng gia ình có ông b
n ng n trong nhi u gia ình song nhìn gia trư ng cũng như nhi u ph n có tính
chung, ngày nay ngư i ph n ã ư c nam cách nh n nh n và m c c m do xu t thân t
gi i (ch ng, con trai...) chia s vi c nhà và gia ình có tư tư ng “tr ng nam, khinh n ”.
cùng chăm sóc gia ình. Nh ng y u t ti n Ch ng ki n nhi u hình nh, nh ng câu nói
b này góp ph n t o i u ki n cho ph n có
gi a b m ph n nh quan ni m “ch ng
thêm th i gian tham gia các ho t ng kinh
chúa, v tôi” trong u óc a tr s m hình
t , chính tr , xã h i nh m phát huy y
thành n p nghĩ v v trí, vai trò c th c a
các kh năng c a h .
m i gi i trong gia ình. N p nghĩ này
4. C n ph i làm gì kh c ph c tình
thư ng r t khó thay i khi bư c vào tu i
tr ng b t bình ng gi i?
trư ng thành.
Như ã nêu trên, phân bi t i x trên
xây d ng ý th c c a các b c ph
cơ s gi i là v n c n gi i quy t t ó
huynh v giáo d c bình ng gi i trong gia
t m c tiêu bình ng gi i m t cách tri t
ình, c n có s tham gia sâu sát c a chính
. Nh ng bi u hi n c a bình ng gi i
ngày càng ph bi n trên nhi u lĩnh v c và quy n cơ s . Các t dân ph , câu l c b , h i
khái ni m này d n ư c nh n th c sâu s c ph n ... c n t ch c thêm nh ng bu i nói
trong nhi u ngư i dân. Tuy nhiên, không chuy n, ph bi n v bình ng gi i và t m
th ph nh n r ng trên th gi i và c bi t quan tr ng c a gia ình trong công cu c
là Vi t Nam, hi n còn t n t i nhi u quan ph n u chung c a toàn xã h i nh m t
i m b o th , ng h cho s phân bi t i m c tiêu bình ng gi i. Các gia ình có
x trên cơ s gi i. Bài vi t này ưa ra m t cách x s công b ng, bình ng gi a các
vài ý ki n mang tính tham kh o nh m gi m thành viên c n ư c khen thư ng, nêu
d n và hư ng t i xoá b phân bi t i x gương cũng như c n phê bình ki m i m
trên cơ s gi i, t ó s m hoàn thành m c nh ng trư ng h p bi u hi n phân bi t i x
tiêu bình ng gi i. trên cơ s gi i. Ngoài ra, c n lưu ý n vi c
a. Giáo d c bình ng gi i trong gia ình giáo d c cho các ôi l a chu n b k t hôn
Gia ình là nơi u tiên giáo d c tr em, nh ng ki n th c v bình ng gi i, gi
là môi trư ng s ng quan tr ng nh t c a con gìn s hoà h p trong gia ình và nuôi d y
ngư i. Nh ng cách x s , n p nghĩ c a ông con cái sau này.
T¹p chÝ luËt häc sè 3/2008 7
- nghiªn cøu - trao ®æi
b. Giáo d c bình ng gi i trong nhà trư ng t phía m i thành ph n xã h i nh m t hi u
Cùng v i gia ình, nhà trư ng là m t qu cao nh t. Th c hi n ư c m c tiêu này,
môi trư ng giáo d c t i quan tr ng i v i nam gi i và n gi i có th tr i nghi m
m i con ngư i. Các th y cô giáo c n ý th c nh ng i u ki n bình ng phát huy y
vai trò nêu gương cho h c sinh t t c các các ti m năng c a h , có cơ h i tham
c p t ph thông t i i h c. B i vì, nh ng gia, óng góp và hư ng t i s bình ng t
quan i m và thông tin truy n t t i h c công cu c phát tri n t nư c trong các lĩnh
sinh, cũng như cách x s c a th y cô giáo v c kinh t , chính tr , văn hoá và xã h i.
chính là khuôn m u, chu n m c cho các em Bình ng gi i v a là v n cơ b n v
nh n th c úng n v bình ng gi i. quy n con ngư i, v a là yêu c u v s phát
c. Giáo d c thông qua phương ti n truy n tri n công b ng, hi u qu và b n v ng. B i
thông i chúng vì, bình ng gi i là quy n c a con ngư i,
M t trong nh ng công c tuyên truy n theo ó t t c m i ngư i, không phân bi t
h u hi u nh t là các phương ti n truy n gi i tính, s ư c hư ng cơ h i như nhau
thông i chúng như tivi, báo, ài, internet... óng góp nhi u nh t kh năng c a mình cho
Cơ quan ch c năng v văn hoá thông tin nên s phát tri n chung c a nhân lo i./.
xây d ng nh ng chương trình tuyên truy n
(1).Xem: Lê Ng c Hùng, Nguy n Th Mĩ L c ( ng
a d ng v bình ng gi i.
ch biên), Xã h i h c v gi i và phát tri n, Nxb. i
d. M i ngư i ph n c n ph i t kh ng h c qu c gia Hà N i, 2000, tr. 6 - 8.
nh vai trò c a mình trong gia ình và xã h i (2).Xem: Tài li u hư ng d n l ng ghép gi i - Hư ng
t i bình ng gi i Vi t Nam, Tài li u c a U ban
Chúng ta c n tác ng n h t nhân c t
qu c gia vì s ti n b c a ph n Vi t Nam, tr. 34.
lõi phá tan nh ki n v gi i, ó là nh n (3).Xem: Lê Ng c Hùng, Nguy n Th Mĩ L c ( ng
th c c a ngư i ph n v v th c a b n thân ch biên), S d, tr. 6.
(4).Xem: Lê Ng c Hùng, Nguy n Th Mĩ L c ( ng
trong xã h i hi n i. B n thân m i ngư i
ch biên), S d, tr. 7.
ph n c n phá b nh ng m c c m, c n t (5).Xem: Tài li u hư ng d n l ng ghép gi i - Hư ng
tin vào năng l c b n thân và có ý th c n l c t i bình ng gi i Vi t Nam, S d, tr. 34.
(6).Xem: Nhi u tác gi - Rowan Gibson biên t p, Tư
không ng ng kh ng nh vai trò c a h
duy l i tương lai, Nxb. Tr , Th i báo kinh t Sài Gòn,
trong nhi u lĩnh v c i s ng. H c n ư c Trung tâm kinh t châu Á - Thái Bình Dương, tr. 11 - 19.
cung c p thông tin nh n bi t hoàn c nh xã (7).Xem: Caroline O. N. Moser, K ho ch hoá v gi i
h i hi n i cũng như nh ng cơ h i m i và phát tri n - Lí thuy t, th c hành và hu n luy n,
Nxb. Ph n , 1996, tr. 30.
ang m r ng c a chào ón nh ng n l c (8).Xem: TS. Phan Th Thanh, Ti n b v bình ng
c a n gi i trong công cu c phát tri n chung gi i trong công vi c Vi t Nam, Nxb. Lao ng - xã
c a t nư c. h i, Hà N i, 2001, tr. 35.
(9).Xem: Tr n Th Vân Anh, nh ki n gi i và các
Tóm l i, m c tiêu bình ng gi i c n hình th c kh c ph c, T p chí khoa h c v ph n , s
ư c quan tâm và c n nhi u n l c hơn n a 5 (43), 11 - 2000.
8 T¹p chÝ luËt häc sè 3/2008
nguon tai.lieu . vn
