Xem mẫu
- nghiªn cøu - trao ®æi
ThS. NguyÔn ThÞ B¸o *
cũng chưa dành các quy nh riêng v
1. Quy n c a ngư i khuy t t t trong
quy n c a ngư i khuy t t t.
các công ư c qu c t v quy n con ngư i
Công ư c v quy n dân s , chính tr ti p
M i ngư i sinh ra u bình ng v
t c kh ng nh chu n m c ã ư c nêu trong
ph m giá và các quy n, không có b t kì s
Tuyên ngôn th gi i v nhân quy n là: M i
phân bi t i x nào v ch ng t c, màu da,
ngư i u có quy n bình ng trong vi c
gi i tính, ngôn ng , tôn giáo, chính ki n
hư ng th t t c các quy n con ngư i, không
ho c quan i m, ngu n g c dân t c, các
phân bi t i x "dư i b t kì hình th c nào"
tình tr ng khác. Vi c th a nh n ph m giá
( i u 26). L i nói u c a Công ư c qu c t
v n có và các quy n bình ng b t di b t
v quy n kinh t , xã h i và văn hoá năm
d ch c a t t c các thành viên trong gia ình
1966 cũng kh ng nh: "Vi c công nh n
nhân lo i là n n t ng c a t do, công b ng
ph m giá v n có và nh ng quy n bình ng,
và hoà bình trên th gi i.(1) ây là nh ng
b t di b t d ch c a m i thành viên trong
chu n m c, m c tiêu chung v quy n con
c ng ng nhân lo i là n n t ng c a t do,
ngư i ã ư c nêu trong Tuyên ngôn th
công lí và hoà bình trên th gi i".
gi i v nhân quy n năm 1948. M c dù
Ch n khi Công ư c qu c t v xoá b
không ph i là văn ki n có tính ràng bu c
m i hình th c phân bi t i x v i ph n ra
pháp lí nhưng các chu n m c v nhân
i, quy n c a ngư i khuy t t t m i ư c
quy n c p trong Tuyên ngôn ã ư c
c p trên lĩnh v c b o m quy n ư c hư ng
nhân lo i th a nh n và coi Tuyên ngôn
b o hi m xã h i c a ph n khuy t t t. i u
cùng v i Công ư c qu c t v quy n dân
11 Công ư c quy nh: "Quy n ư c hư ng
s , chính tr năm 1966, Công ư c qu c t
b o hi m xã h i, c bi t trong các trư ng
v quy n kinh t , xã h i và văn hoá năm
h p hưu trí, th t nghi p, au m, khuy t
1966 là “B lu t nhân quy n qu c t ”.
t t..". Theo quy nh này có th th y ph n
Tuy chưa c p c th v quy n c a
khuy t t t ư c th a nh n là nhóm y u th
ngư i khuy t t t nhưng các chu n m c
trong xã h i c n ư c b o hi m xã h i.
nhân quy n ư c nêu trong Tuyên ngôn là
Tr em khuy t t t là i tư ng ư c c
giá tr , chu n m c chung cho m i ngư i,
bi t quan tâm. Vi c chăm sóc, b o v tr em
trong ó có ngư i khuy t t t. Cũng như
Tuyên ngôn, hai công ư c v quy n dân s , * Vi n nghiên c u quy n con ngư i
chính tr ; quy n kinh t , xã h i và văn hoá H c vi n chính tr - hành chính qu c gia H Chí Minh
t¹p chÝ luËt häc sè 10/2007 3
- nghiªn cøu - trao ®æi
ã ư c i u 23 Công ư c qu c t v quy n khuy t t t theo b n nguyên t c cơ b n là:
tr em (CRC) quy nh v trách nhi m c a - Các qu c gia ph i công nh n và th c
các qu c gia thành viên ph i công nh n tr hi n t t c các quy n ghi nh n trong Công
em khuy t t t có quy n ư c hư ng cu c ư c cho tr em mà không có b t kì s phân
s ng tr n v n và y trong nh ng i u bi t i x nào ( i u 2 CRC);
ki n m b o ph m giá, thúc y kh năng - Quy n l i t t nh t cho tr là m i quan
t l c và t o i u ki n d dàng cho tr em tâm hàng u trong m i hành ng liên quan
tham gia tích c c vào c ng ng; ph i t i tr em ( i u 3 CRC);
khuy n khích và m b o dành cho tr em - Quy n ư c s ng và phát tri n ( i u 6 CRC);
khuy t t t và cho nh ng ngư i có trách - Quy n ư c tôn tr ng ý ki n trong m i
nhi m chăm sóc tr s giúp mà h yêu vn nh hư ng hay liên quan ( i u 12 CRC).
c u nhưng ph i thích h p v i i u ki n c a Như v y, Công ư c CRC ã quy nh tr
tr em ó và phù h p v i hoàn c nh c a cha em khuy t t t có quy n ư c tôn tr ng,
m hay nh ng ngư i khác chăm sóc tr em không b phân bi t i x , ư c s ng y
ó; ph i thúc y s h p tác qu c t trong trong nh ng i u ki n m b o ph m giá,
vi c trao i thông tin thích h p trên lĩnh thúc y s t l c và t o i u ki n cho các
v c phòng b nh, ch a tr v y t , tâm lí, em tham gia, hoà nh p và phát tri n.
ch c năng cho tr khuy t t t, bao g m vi c Sau khi CRC ư c kí k t, Liên h p qu c
ph bi n và ti p c n các thông tin liên quan ã t ch c to àm chuyên v quy n c a
n phương pháp giáo d c, ph c h i ch c tr em khuy t t t vào ngày 06/10/1987
năng và các d ch v d y ngh nh m t o i u th o lu n r ng rãi v v n này, t p trung
ki n cho các qu c gia thành viên nâng cao vào ba nhóm quy n cơ b n nh t c a tr em
kh năng, kĩ năng m r ng kinh nghi m khuy t t t là: Quy n ư c s ng, quy n tham
c a h trong nh ng lĩnh v c này. gia và quy n phát tri n.
Các quy nh trên trong Công ư c CRC thúc y vi c tôn tr ng và b o m
v quy n c a tr em khuy t t t cho th y ã các quy n con ngư i, trong ó có quy n c a
có bư c phát tri n m i trong pháp lu t qu c ngư i khuy t t t, năm 1993 Liên h p qu c
t v ch nh quy n c a ngư i khuy t t t. ã t ch c H i ngh th gi i v quy n con
Quy n c a tr em khuy t t t cũng ã ngư i thông qua Tuyên b Viên và chương
ưc c p trong m t s văn b n qu c t trình hành ng. H i ngh ã xác nh: Các
trư c ây nhưng CRC là văn b n qu c t u quy n con ngư i và t do cơ b n mang tính
tiên c p khá toàn di n và pháp i n hoá ph c p cho t t c m i ngư i và do ó, cho
các quy n tr em nói chung, quy n c a tr c nh ng ngư i khuy t t t. M i ngư i sinh
em khuy t t t nói riêng. Công ư c CRC ra u bình ng và u có quy n s ng và
ánh d u m c son trong l ch s quy n con hư ng phúc l i, quy n ư c giáo d c và có
ngư i c a nhân lo i khi xác l p b ng các quy vi c làm, quy n s ng m t cách c l p và
ph m pháp lu t qu c t v quy n c a tr em ư c tham gia tích c c vào m i m t c a i
4 t¹p chÝ luËt häc sè 10/2007
- nghiªn cøu - trao ®æi
s ng xã h i. B t kì s phân bi t tr c ti p có ngư i khuy t t t.
ho c phân bi t i x tiêu c c i v i ngư i Th hai, Công ư c th a nh n t m quan
khuy t t t u vi ph m các quy n c a ngư i tr ng c a vi c h p tác qu c t trong h tr
ó... Ngư i khuy t t t có quy n có vai trò các qu c gia c i thi n i u ki n s ng c a
m i nơi. Ngư i khuy t t t c n ư c m b o ngư i khuy t t t cũng như t m quan tr ng
có cơ h i ng u thông qua vi c xoá b t t c a vi c ngư i khuy t t t ư c tham gia tích
c các tr ng i, nh ki n c a xã h i v i h c c vào quá trình xây d ng chính sách, pháp
v m t th ch t, tài chính, xã h i ho c tâm lí lu t liên quan tr c ti p n h ; c a vi c ti p
mà ã lo i tr ho c h n ch s tham gia c n và hư ng th các quy n v kinh t , xã
hoàn toàn c a h vào i s ng xã h i.(2) h i và văn hóa c a ngư i khuy t t t và trách
Có th th y r ng các văn ki n trên ã nhi m c a nhà nư c, xã h i gia ình trong
kh ng nh ngư i khuy t t t có các quy n cơ vi c tôn tr ng, b o v , h tr ngư i khuy t
b n như m i thành viên bình thư ng trong t t hư ng th quy n.
xã h i. Tuy nhiên, ó chưa ph i là nh ng Th ba, Công ư c kh ng nh ngư i
quy nh trong m t công ư c riêng v quy n khuy t t t có quy n ti p c n; quy n ư c
c a ngư i khuy t t t. Ch n khi Công ư c s ng; quy n ư c b o v trong nh ng tình
qu c t v quy n c a ngư i khuy t t t ư c hu ng r i ro và th m ho nhân o; quy n
thông qua m i là văn ki n pháp lí qu c t bình ng trư c pháp lu t; quy n ti p c n tư
riêng v vi c tôn tr ng và b o m quy n pháp; quy n t do và an ninh cá nhân; quy n
c a ngư i khuy t t t trên th gi i. không b tra t n, phân bi t i x hay tr ng
Sau 5 năm so n th o, tr i qua tám kì h p tr h nh c tàn t và phi nhân tính ho c tàn
c a U ban so n th o, ngày 13/12/2006 Công b o khác; quy n không b bóc l t, b b o l c
ư c qu c t v quy n c a ngư i khuy t t t hay l m d ng; quy n ư c b o v s toàn
ã ư c i h i ng Liên h p qu c nh t trí v n thân th v.v..
thông qua và tr thành công ư c qu c t u Công ư c là văn ki n qu c t mang tính
(3)
tiên v quy n c a ngư i khuy t t t. ràng bu c pháp lí cao, ghi nh n các chu n
Công ư c qu c t v quy n c a ngư i m c qu c t , bu c các qu c gia thành viên
khuy t t t bao g m: L i nói u và 50 i u ph i thi hành, t o cơ s pháp lí tôn tr ng,
v i nh ng n i dung cơ b n sau: b o v , m b o cho ngư i khuy t t t ti p
Th nh t, tái kh ng nh nh ng nguyên c n và hư ng th quy n.
t c cơ b n v quy n con ngư i ã ư c ghi S ra i c a Công ư c qu c t v quy n
nh n trong các văn ki n qu c t v quy n c a ngư i khuy t t t ánh d u bư c quan
con ngư i. Các nguyên t c ó th a nh n tr ng trong l ch s nhân quy n c a nhân lo i.
ph m giá, các quy n bình ng, quy n B i vì, nó là công ư c nhân quy n u tiên
không b phân bi t i x , tính ph bi n, ư c ra i vào th k XXI dành riêng cho
th ng nh t và ph thu c l n nhau c a các nhóm nh ng ngư i y u th nh t trong xã h i
quy n t do cơ b n c a con ngư i trong ó ó là ngư i khuy t t t.
t¹p chÝ luËt häc sè 10/2007 5
- nghiªn cøu - trao ®æi
nh ng ngư i bình thư ng khác trên các lĩnh
2. Quy n c a ngư i khuy t t t trong
v c dân s , chính tr , kinh t xã h i và văn
các văn ki n qu c t không ràng bu c
hoá, tr m t s quy n theo lu t nh i v i
pháp lí
Ngoài các công ư c qu c t , quy n c a ngư i b tâm th n n ng.
ngư i khuy t t t còn ư c ghi nh n trong M c tiêu c a Tuyên ngôn là công b s
các tuyên ngôn qu c t không ràng bu c c n thi t ph i tôn tr ng, giúp ,bov
pháp lí khác. quy n c a ngư i b khuy t t t v tâm th n.
Liên h p qu c ã phê chu n hai b n Tuyên ngôn v quy n c a ngư i khuy t
tuyên ngôn và hai văn ki n khác v quy n t t năm 1975 nh c l i các nguyên t c cơ b n
c a ngư i khuy t t t, ó là: v quy n con ngư i ã ư c ghi nh n trong
- Tuyên ngôn v quy n c a ngư i khuy t các văn ki n qu c t v quy n con ngư i;
t t v tâm th n năm 1971; kêu g i các ho t ng qu c gia và qu c t
- Tuyên ngôn v quy n c a ngư i khuy t nh m b o m s d ng Tuyên ngôn làm cơ
t t năm 1975; s và khuôn kh cho vi c b o v các quy n
- Nguyên t c v b o v ngư i m c b nh con ngư i c a ngư i khuy t t t. Tuyên ngôn
tâm th n và nâng cao ch t lư ng chăm sóc ã ưa ra thu t ng "khuy t t t" có nghĩa là
s c kho tâm th n năm 1991; nh ng ngư i không có kh năng t mb o
- Các quy t c tiêu chu n v bình ng hóa cho b n thân, toàn b hay t ng ph n nh ng
các cơ h i cho ngư i khuy t t t năm 1993. c n thi t c a m t cá nhân bình thư ng hay
ây là nh ng văn ki n ư c coi là "có ý c a cu c s ng xã h i do thi u h t (b m sinh
hay không b m sinh) kh năng v th ch t
nghĩa c c kì quan tr ng trong vi c nâng cao
hay tâm th n c a h . Theo Tuyên ngôn,
quy n c a ngư i khuy t t t nhưng l i không
ngư i khuy t t t ư c hư ng các quy n m t
ưa ra ràng bu c pháp lí cho các qu c gia.
cách bình ng, không b phân bi t i x vì
Cũng như trong các lĩnh v c khác c a lu t
b t c lí do nào, trong b t kì hoàn c nh nào
nhân quy n qu c t , các b n tuyên ngôn
trên lĩnh v c dân s , chính tr , kinh t , xã h i
ư c coi là bư c u tiên ti n t i phát
và văn hoá, ngo i tr m t s quy n i v i
tri n thành m t i u ư c có quy nh ràng
bu c pháp lí".(4) ngư i b tâm th n n ng ã ư c nêu trong
Tuyên ngôn v quy n c a ngư i khuy t Tuyên ngôn v quy n c a ngư i b khuy t
t t v tâm th n năm 1971, công b v quy n t t v tâm th n năm 1971.
c a ngư i b khuy t t t v tâm th n, kêu g i Nguyên t c v b o v ngư i m c b nh
các qu c gia và c ng ng qu c t b o m tâm th n và nâng cao ch t lư ng chăm sóc
r ng Tuyên ngôn s ư c s d ng làm cơ s s c kho tâm th n năm 1991 ưa ra 25
và khuôn kh cho vi c b o v nh ng quy n nguyên t c cơ b n ư c áp d ng mà không
c a ngư i khuy t t t v tâm th n. Tuyên có b t c s phân bi t i x nào nh m b o
ngôn kh ng nh, ngư i khuy t t t v tâm v và chăm sóc s c kho t t nh t trong i u
th n có các quy n m c t i a có th như ki n có th cho ngư i b m c b nh tâm th n,
6 t¹p chÝ luËt häc sè 10/2007
- nghiªn cøu - trao ®æi
ó là nguyên t c v nh ng quy n t do ch Quy t c quy nh trách nhi m c a các
y u và các quy n cơ b n; b o v nh ng qu c gia trong vi c t o i u ki n th c hi n
ngư i chưa thành niên; hoà nh p i s ng s tham gia bình ng và y c a ngư i
trong c ng ng; tiêu chu n xác nh tâm khuy t t p.
th n; vi c ki m tra y t xác nh tâm th n; Ngoài 4 văn b n trên, còn có các văn b n
gi bí m t i tư; vai trò c a c ng ng và c a T ch c lao ng qu c t (ILO) v
môi trư ng văn hoá; tiêu chu n chăm sóc; quy n lao ng, vi c làm c a ngư i khuy t
i u tr ; thu c men; t nguy n i u tr ; ư c t t như Công ư c s 159 v ph c h i ngh
thông tin; ti p c n và hư ng th quy n trong nghi p và vi c làm cho ngư i tàn t t.
cơ s tâm th n; ngu n l c, nguyên t c ti p Công ư c s 159 c a ILO t p trung quy
nh n b nh nhân c a các cơ s tâm th n; h i nh v quy n ư c ph c h i ch c năng
ng giám nh; th t c b o v ; b o v ngh nghi p, hư ng nghi p, ào t o ngh và
quy n c a ngư i b nh ph m t i hình s ; vi c làm cho ngư i khuy t t t; trách nhi m
khi u n i; giám sát v kh c ph c sai sót; các c a các qu c gia thành viên trong vi c tôn
bi n pháp thi hành; ph m vi áp d ng các tr ng và b o m th c hi n các quy n lao
nguyên t c; b o lưu các quy n hi n có.
ng vi c làm c a ngư i khuy t t t.
Các quy t c tiêu chu n v bình ng hóa
Ngoài ra, còn có các văn ki n khác liên
các cơ h i cho ngư i khuy t t t ư c i h i
quan n quy n c a ngư i khuy t t t như:
ng Liên h p qu c thông qua ngày
Tuyên b Salamanca và Cương lĩnh hành
20/12/1993 là văn b n ư c ra i t k t qu
ng v giáo d c theo nhu c u c bi t năm
c a th p k v ngư i khuy t t t. Văn b n ã
1994 v quy n giáo d c c a ngư i khuy t
ưa ra các chu n m c pháp lí qu c t cơ b n
t t; Công ư c ch ng phân bi t i x trong
i v i các chương trình, chính sách, pháp
giáo d c c a UNESCO; Tuyên b Melen
lu t v ngư i khuy t t t trong tương lai
Kellee v quy n c a nh ng ngư i mù, i c
nh m m c ích t ư c s tham gia tích
năm 1977; Tuyên b v s tham gia y
c c và y c a ngư i khuy t t t vào m i
và bình ng c a ngư i khuy t t t khu
lĩnh v c c a i s ng xã h i. Văn b n này
v c châu Á - Thái Bình Dương năm 1993;
nh n m nh n nh ng kh năng c a ngư i
Chương trình hành ng c a th p k ngư i
khuy t t t và xác nh 4 ti n quan tr ng
khuy t t t khu v c châu Á - Thái Bình
cho s tham gia bình ng c a h , ó là nâng
Dương l n th nh t t năm 1993 - 2002;
cao nh n th c xã h i v ngư i khuy t t t
th p k ngư i khuy t t t khu v c châu Á -
cùng nh ng quy n, nhu c u, kh năng và s
Thái Bình Dương l n th hai t năm 2003 -
óng góp c a h ; chăm sóc y t m t cách có
2012, khuôn kh hành ng thiên niên k
hi u qu ; cung c p nh ng d ch v ph c h i
Biwako hư ng t i m t xã h i hoà nh p
ch c năng; các d ch v tr giúp nh m giúp
không v t c n và vì quy n c a ngư i khuy t
ngư i khuy t t t tăng m c c l p trong
t t khu v c châu Á - Thái Bình Dương c a
cu c s ng hàng ngày th c hi n quy n.
t¹p chÝ luËt häc sè 10/2007 7
- nghiªn cøu - trao ®æi
U ban kinh t - xã h i khu v c châu Á - văn ki n có tính ràng bu c và văn ki n
Thái Bình Dương (UN ESCAP) v i 7 lĩnh không có tính ràng bu c pháp lí.
Tuy nhiên, th c t cho th y m c dù ã
v c ưu tiên, bao g m: T ch c "t l c" c a
ư c ghi nh n trong các văn ki n và nhân
ngư i khuy t t t và nh ng hi p h i ph
lo i ã có nhi u c g ng kêu g i và khuy n
huynh và gia ình c a ngư i khuy t t t; ph
ngh các qu c gia ph i tôn tr ng và m b o
n khuy t t t; phát hi n s m, can thi p s m
quy n c a ngư i khuy t t t nhưng ph n
và giáo d c tr khuy t t t; ào t o và vi c
ông s ngư i khuy t t t trên th gi i v n
làm, g m c vi c ngư i khuy t t t t t o
còn b vi ph m quy n. a s h v n b s ng
vi c làm; ti p c n các môi trư ng xây d ng
trong nghèo ói, b phân bi t i x , b l m
và giao thông công c ng; ti p c n thông tin
d ng, b lãng quên, b i vì nhân lo i v n
và vi n thông, bao g m các công ngh
thi u m t h th ng các văn ki n pháp lí qu c
thông tin, vi n thông và tr giúp; xoá nghèo
t m nh bu c các qu c gia ph i tôn
thông qua vi c nâng cao năng l c, an sinh
tr ng và th c hi n các quy n con ngư i c a
xã h i và các chương trình n nh cu c
ngư i khuy t t t. Công ư c qu c t v quy n
s ng b n v ng.(5)
c a ngư i khuy t t t ã ra i nhưng i u
N i dung c a khuôn kh hành ng
quan tr ng là các qu c gia ph i th a nh n,
Biwako ư c thông qua vào th i gian b t
gia nh p và th c hi n. i u này ư c coi là
u m t thiên niên k c a Liên h p qu c,
òi h i t t y u khách quan, xu t phát t nhu
xây d ng b sung cho các m c tiêu phát
c u tôn tr ng và bác ái b o m quy n
tri n m t xã h i không v t c n, m t xã h i
c a ngư i khuy t t t, t ti ng g i lương tri
hoà nh p cho t t c m i ngư i, không có b t
c a nhân lo i./.
c rào c n nào v th ch t, v t ch t và thái
, cũng như nh ng rào c n v xã h i, kinh (1).Xem: Trung tâm nghiên c u quy n con ngư i,
t , văn hoá khác, m t xã h i vì quy n, t do “M t s văn ki n qu c t cơ b n v quy n con
ngư i”, Hà N i, 2002, tr. 22-23.
và nhân ph m cho m i ngư i, trong ó có
(2).Xem: S d, tr. 67.
ngư i khuy t t t, là nh ng ngư i ư c tôn
(3). Ban i u ph i các ho t ng h tr ngư i tàn t t
tr ng và ư c t vào trung tâm c a t t c Vi t Nam, i h i ng Liên h p qu c thông qua
các quy t nh có liên quan n h . i Công ư c qu c t v quy n c a ngư i khuy t t t, Hà
N i, 2006, Website: htt://www.nccdvn.org
tư ng ư c c bi t chú tr ng ưu tiên trong
(4).Xem: Vi n nghiên c u quy n con ngư i, “Lu t
khuôn kh hành ng Biwako là tr em
qu c t v quy n con ngư i”, Nxb. Lí lu n chính tr ,
khuy t t t và ph n khuy t t t, nh ng ngư i Hà N i, 2005, tr. 240.
y u th nh t trong nh ng ngư i y u th (5).Xem: Văn phòng i u ph i các ho t ng h tr
ngư i tàn t t Vi t Nam, B n tóm t t khuôn kh hành
trong xã h i.
ng thiên niên k Biwako: Hư ng t i m t xã h i hoà
Qua phân tích trên có th kh ng nh các nh p không v t c n c a và vì quy n c a ngư i tàn t t
quy n cơ b n c a ngư i khuy t t t ã ư c khu v c châu Á - Thái Bình Dương, Nxb. Lao ng -
ghi nh n trong các văn ki n qu c t k c xã h i, Hà N i, 2005, tr. 2.
8 t¹p chÝ luËt häc sè 10/2007
nguon tai.lieu . vn
