Xem mẫu
- nghiªn cøu - trao ®æi
ThS. §ång Ngäc Ba *
nghi p chính”...(3) Theo quan i m này, khái
D oanh nghi p là khái ni m pháp lí cơ b n
c a h th ng pháp lu t kinh doanh. Khái
ni m doanh nghi p ư c s d ng m t cách
ni m doanh nghi p ư c hi u ng nghĩa v i
khái ni m v ch th kinh doanh hay nhà kinh
ph bi n ch các ch th ch y u c a quan doanh. Quan i m khác l i cho r ng doanh
h pháp lu t kinh doanh. Tuy v y, cho n nghi p ch bao g m nh ng ch th kinh
nay xung quanh khái ni m doanh nghi p v n doanh áp ng ư c nh ng i u ki n nh t
còn nhi u v n chưa ư c gi i quy t tri t nh (v cơ c u t ch c, tư cách pháp lí...):
c trên phương di n lí lu n cũng như lu t “Doanh nghi p là t ch c kinh t có tên
th c nh. góp ph n làm sáng t khái ni m riêng, có tài s n riêng, tr s giao d ch n
doanh nghi p, bài vi t này trình bày m t s nh, ư c thành l p theo quy nh c a pháp
v n có tính phương pháp lu n v doanh lu t nh m th c hi n ho t ng kinh
(4)
nghi p. ây, doanh nghi p ư c ti p c n doanh”. Theo quan i m này, doanh nghi p
v i tính ch t m t khái ni m khoa h c, không ch là m t lo i ch th kinh doanh. T ó có
l thu c vào vi c có hay không có vi c s th suy lu n logic r ng s có nh ng ch th là
d ng chính th c thu t ng doanh nghi p ch th kinh doanh (th c hi n ngh nghi p
trong pháp lu t th c nh các qu c gia qua kinh doanh) nhưng không ư c coi là doanh
các th i kì khác nhau. nghi p (n u ch th kinh doanh ó không có
V m t ng v ng, doanh nghi p (ti ng tr s giao d ch n nh ch ng h n). Cách
Anh là Enterprise) có nghĩa là công vi c kinh hi u này có ph n l thu c vào các quy nh
doanh.(1) Tuy nhiên, trên th c t khái ni m c a lu t th c nh hi n hành Vi t Nam khi
doanh nghi p thư ng ư c dùng v i nghĩa là xác nh khái ni m doanh nghi p.
hình th c t ch c các ho t ng kinh doanh. Bên c nh ó cũng có quan i m cho r ng
Trong gi i nghiên c u, có quan i m hi u doanh nghi p c n ư c hi u theo hai nghĩa:
khái ni m doanh nghi p v i n i hàm r t r ng, nghĩa r ng và nghĩa h p. Theo nghĩa r ng,
bao g m t t c nh ng ch th hành ngh kinh doanh nghi p là t t c các “cơ s s n xu t
doanh (không phân bi t ch th ó là pháp kinh doanh”; theo nghĩa h p, doanh nghi p
nhân hay th nhân): “Doanh nghi p ư c ch bao g m các cơ s kinh doanh thu c khu
hi u là ơn v kinh doanh ư c thành l p v c chính th c (có ăng kí tư cách theo quy
nh m m c ích ch y u là th c hi n các ho t nh c a pháp lu t), không tính các cơ s
ng kinh doanh”;(2) “doanh nghi p là m t thu c khu v c phi k t c u (non-structure).(5)
ơn v kinh doanh ư c thành l p h p pháp,
nh m m c ích th c hi n các ho t ng kinh * Gi ng viên Khoa pháp lu t kinh t
doanh và l y ho t ng kinh doanh làm ngh Trư ng i h c lu t Hà N i
T¹p chÝ luËt häc sè 2/2004 9
- nghiªn cøu - trao ®æi
Quan i m này cũng cho r ng vi c hi u th y a s các nư c không ch nh khái
doanh nghi p theo nghĩa r ng và theo nghĩa ni m chung v doanh nghi p trong pháp lu t
h p có ý nghĩa quan tr ng trong vi c ho ch mà ch ưa ra nh nghĩa pháp lí v t ng lo i
nh và th c hi n các ch qu n lí c a Nhà hình doanh nghi p; n i hàm c a khái ni m
nư c i v i các cơ s kinh t . doanh nghi p ư c gi i nghĩa thông qua vi c
giác khác, l i có quan i m cho r ng ch nh c i m pháp lí c a nh ng hình
doanh nghi p ch là hi n tư ng riêng có c a th c t ch c kinh doanh c th (cá nhân kinh
n n kinh t v n hành theo cơ ch th trư ng. doanh, h p danh, công ti...). Th c ti n pháp
i di n cho quan i m này là Gutenberg. lu t các nư c ph n ánh m t quan i m ph
Theo Gutenberg, xí nghi p thì có c trong n n bi n coi doanh nghi p là t t c các ơn v
kinh t k ho ch hoá t p trung và n n kinh t kinh doanh h p pháp; khái ni m doanh
th trư ng nhưng doanh nghi p là m t hi n nghi p dư ng như ng nghĩa v i khái ni m
tư ng c bi t c a kinh t th trư ng vì ch ch th kinh doanh (Business Entity), theo
ó m i có các c i m cơ b n c a các doanh ó doanh nghi p là các ch th pháp lu t (cá
nghi p. Các c i m ó là: (i) Nguyên t c t nhân ho c t ch c), ư c xác l p tư cách
ch ; (ii) Nguyên t c thu nh p kinh t ; (iii) theo quy nh c a pháp lu t ho t ng
Nguyên t c s h u tư nhân và t ó phát sinh kinh doanh.
quy n t quy t nh.(6) Guttenberg ã xu t Khác v i nhi u nư c trên th gi i, pháp
phát t góc i u ki n t n t i và phát tri n lu t hi n hành Vi t Nam có ưa ra nh
c a doanh nghi p kh ng nh tính riêng có nghĩa pháp lí v doanh nghi p. Lu t doanh
c a doanh nghi p trong cơ ch kinh t th nghi p tư nhân năm 1990, Lu t công ti năm
trư ng. V i quan i m này, n n kinh t v n 1990 mà sau ó ư c thay th b ng Lu t
hành theo cơ ch kinh t k ho ch t p trung doanh nghi p năm 1999 là các văn b n ưa ra
s không bao hàm các y u t c n thi t cho s nh nghĩa chính th c v doanh nghi p trong
t n t i và phát tri n c a doanh nghi p; các i u ki n kinh t th trư ng Vi t Nam.
ơn v kinh t trong cơ ch kinh t k ho ch Trư c khi có Lu t doanh nghi p năm 1999,
t p trung như xí nghi p công nghi p qu c n i hàm c a khái ni m doanh nghi p không
doanh, xí nghi p liên h p hay liên hi p các xí ư c hi u nh t quán trong toàn b h th ng
nghi p qu c doanh... ư c suy lu n là không pháp lu t. Theo Lu t công ti thì “doanh
có cùng b n ch t v i doanh nghi p. nghi p là ơn v kinh doanh ư c thành l p
Quan i m khoa h c có nh hư ng nh t nh m m c ích ch y u là th c hi n các ho t
nh n n i dung lu t pháp. Trên th gi i ng kinh doanh”.(7) V i quy nh này, khái
hi n nay có nhi u trư ng phái pháp lu t v ni m doanh nghi p có n i hàm r t r ng. Có
doanh nghi p. m i qu c gia và trong t ng th hi u t t c các ch th có ngh nghi p
giai o n phát tri n, v i nh ng c i m v kinh doanh (ch th kinh doanh) ư c xác l p
kinh t - xã h i, doanh nghi p có th ư c tư cách theo th t c do pháp lu t quy nh
ti p c n không gi ng nhau v phương di n u là doanh nghi p. Quan i m v doanh
pháp lu t. Tuy nhiên, qua nghiên c u cho nghi p trong Lu t công ti năm 1990 cho th y
10 T¹p chÝ luËt häc sè 2/2004
- nghiªn cøu - trao ®æi
s phù h p v i cách hi u ph bi n trên th các ơn v kinh doanh (ch th kinh doanh)
gi i. Tuy nhiên, nhi u văn b n pháp lu t ư c thành l p “nh m m c ích ch y u là
khác c a Vi t Nam, khái ni m doanh nghi p th c hi n các ho t ng kinh doanh” u
ư c xác nh v i n i hàm h p hơn nhi u ư c coi là doanh nghi p”.(9) Nh n nh này
(Lu t phá s n doanh nghi p năm 1993, Lu t là có cơ s , b i l , có nh ng ch th kinh
u tư nư c ngoài t i Vi t Nam năm 1996 và doanh nh (h kinh doanh cá th ) không th a
các văn b n hư ng d n thi hành...). H qu mãn các i u ki n theo nh nghĩa pháp lí v
c a nó là t o ra s không th ng nh t ngay doanh nghi p nêu trên và vì v y không ư c
trong h th ng pháp lu t cách hi u v doanh g i là doanh nghi p. i u này d n n trên
nghi p, gây ra không ít r c r i trong quá trình th c t , a v pháp lí c a các ch th kinh
gi i thích và áp d ng pháp lu t. doanh ư c quy nh không gi ng nhau gi a
Lu t doanh nghi p năm 1999 ra i v i nh ng ch th kinh doanh là doanh nghi p và
nhi u i m i, trong ó có v n quan i m nh ng ch th kinh doanh không ph i là
v doanh nghi p. Theo Lu t doanh nghi p, doanh nghi p (v các v n ch y u như l a
ch có nh ng ch th kinh doanh th a mãn ch n ngành ngh kinh doanh, giao k t h p
nh ng i u ki n nh t nh m i có tư cách ng kinh t , tham gia quan h u tư tr c
doanh nghi p. Lu t doanh nghi p quy nh: ti p nư c ngoài, x lí tình tr ng phá s n...).
“Doanh nghi p là t ch c kinh t có tên Trên c bình di n nghiên c u cũng như
riêng, có tài s n, có tr s giao d ch n nh, pháp lu t th c nh, có th kh ng nh quan
ư c ăng kí kinh doanh theo quy nh c a ni m v doanh nghi p hi n nay chưa có s
pháp lu t nh m m c ích th c hi n các ho t th ng nh t. i u này có th xu t phát t
ng kinh doanh”.(8) Phù h p v i quan i m nhi u nguyên nhân ch quan và khách quan
chung v doanh nghi p như v y, các văn b n song i u áng quan tâm là, v m t lu t pháp,
pháp lu t v t ch c doanh nghi p c a Vi t
hi n ang t n t i s khác bi t l n gi a Vi t
Nam hi n nay ch chính th c ghi nh n "tư
Nam và a s các nư c trong cách hi u v
cách doanh nghi p" cho các ch th là:
khái ni m doanh nghi p. Theo quan i m cá
Doanh nghi p tư nhân, các lo i công ti (quy
nhân, v i i u ki n các nư c ang chuy n
nh trong Lu t doanh nghi p), công ti nhà
i, trong ó có Vi t Nam, quan ni m v
nư c (quy nh trong Lu t doanh nghi p nhà
doanh nghi p v i ý nghĩa t o ti n lí lu n
nư c), doanh nghi p có v n u tư nư c
cho vi c xây d ng và hoàn thi n pháp lu t v
ngoài (quy nh trong Lu t u tư nư c ngoài
t i Vi t Nam). doanh nghi p c n ư c ti p c n phù h p v i
Có th nh n th y khái ni m doanh nghi p xu hư ng ph bi n, áp ng òi h i c a h i
theo Lu t doanh nghi p có n i hàm h p hơn nh p kinh t . th ng nh t cách hi u v
khái ni m ch th kinh doanh theo cách hi u doanh nghi p, khái ni m doanh nghi p ph i
thông thư ng. ây cũng là cơ s c a quan ư c xem xét t các góc kinh t - xã h i
i m cho r ng “theo suy lu n lôgic t pháp và pháp lí, g n v i nh ng y u t c a kinh t
lu t hi n hành thì hi n nay, không ph i t t c th trư ng.
T¹p chÝ luËt häc sè 2/2004 11
- nghiªn cøu - trao ®æi
1. Ti p c n khái ni m doanh nghi p t hàng hóa; “kinh doanh là m t ph m trù g n
góc kinh t - xã h i li n v i s n xu t hàng hóa, là t ng th các
B n ch t c a doanh nghi p là nh ng th c hình th c, phương pháp và bi n pháp nh m
th xã h i, sinh ra v i ch c năng ch y u là t ch c các ho t ng kinh t , ph n ánh quan
ho t ng kinh doanh. Doanh nghi p ư c h gi a ngư i v i ngư i trong quá trình s n
c u thành b i nhi u y u t khác nhau như cơ xu t, phân ph i, trao i, tiêu dùng c a c i
s v t ch t (v n, tài s n), b máy qu n lí i u v t ch t xã h i nh m m c ích thu v m t giá
hành, ngư i lao ng... V i ch c năng kinh tr l n hơn giá tr ã b ra ban u”.(11) i u
doanh, doanh nghi p s d ng các y u t u này cho phép kh ng nh, nh ng y u t t o
vào c a quá trình s n xu t t o ra s n ph m, nên s ra i c a n n s n xu t hàng hóa cũng
hàng hóa và d ch v áp ng nhu c u c a n n chính là cơ s duy trì s t n t i và phát tri n
kinh t cũng như toàn xã h i. Ch c năng kinh c a ho t ng kinh doanh.
doanh c a doanh nghi p t o cho doanh Doanh nghi p không ph i là hi n tư ng
nghi p vai trò c a m t "m t xích" tr ng y u riêng có c a n n kinh t th trư ng nhưng lí
trong toàn b h th ng kinh t - xã h i. S t n lu n và th c ti n u ch ra r ng ch trong
t i c a doanh nghi p luôn ư c t trong môi i u ki n kinh t th trư ng, doanh nghi p
trư ng kinh t - xã h i xác nh. Không th m i có th t n t i và phát tri n v i úng ý
hi u rõ b n ch t cũng như xu hư ng v n nghĩa ích th c c a nó. Trong n n kinh t th
ng, phát tri n c a doanh nghi p n u không trư ng, doanh nghi p là hình th c phù h p
xem xét nó trong m i quan h v i nh ng i u nh t t ch c ho t ng kinh doanh ch
ki n kinh t - xã h i c th . Các y u t c a không ph i là các mô hình cá nhân, gia ình
môi trư ng kinh t - xã h i (cơ ch kinh t , hay toàn xã h i.
trình phát tri n kinh t , h th ng lu t pháp, i u ki n căn b n ho t ng kinh
trình dân trí, phong t c t p quán, tri t lí doanh có th phát tri n v i tính ch t là m t
s ng, văn hóa kinh doanh...) u có tác ng ngh trong xã h i và làm xu t hi n doanh
n s t n t i và phát tri n c a doanh nghi p nghi p, ó là s t n t i c a th trư ng. Th
nh ng phương di n và m c khác nhau. trư ng v i nh ng nguyên t c khách quan c a
V th c ti n, s hình thành các doanh nó ã t o ra ng l c m nh m nh t thúc y
nghi p là h qu t t y u c a s phát tri n ho t s phát tri n ho t ng kinh doanh. Ngư c
ng kinh doanh: “Kinh doanh là ho t ng l i, kinh doanh có tác ng sâu s c t i s v n
mang tính ngh nghi p, i u ó có nghĩa là hành c a th trư ng. Kinh doanh là y u t
trong xã h i ã có nh ng ngư i, nhóm ngư i, quy t nh thúc y n n s n xu t hàng hóa
t ch c mà ngh nghi p chính c a h là kinh phát tri n n giai o n nh cao - giai o n
doanh, s ng b ng ngh kinh doanh”.(10) Th c kinh t th trư ng. Tuy nhiên, nói như v y
ti n ã ch ng minh, kinh doanh v i tính ch t không có nghĩa là kinh doanh ch t n t i trong
là m t ngh ch ra i và phát tri n khi phân n n kinh t th trư ng và s càng sai l m n u
công lao ng trong xã h i ã phát tri n n cho r ng kinh doanh ch t n t i trong i u
trình nh t nh và hình thành n n s n xu t ki n kinh t th trư ng tư b n ch nghĩa. Th c
12 T¹p chÝ luËt häc sè 2/2004
- nghiªn cøu - trao ®æi
ti n v n hành n n kinh t k ho ch t p trung ó chính là Nhà nư c. Trong cơ ch kinh t
Vi t Nam cũng như các nư c xã h i ch th trư ng, ngh kinh doanh ch y u ư c
nghĩa trư c ây ã bi t n ho t ng kinh quy nh và chi ph i b i các quy lu t kinh t
doanh, cho dù có nh ng bi n d ng nh t nh. khách quan, ho t ng kinh doanh, vì v y có
Khái ni m kinh doanh xã h i ch nghĩa ã i u ki n thu n l i nh t phát tri n. ó
ư c nh c n v i cách hi u là “t ng th các cũng chính là ng l c thúc y s ra i và
hình th c, phương pháp và bi n pháp nh m phát tri n m nh m c a các lo i hình doanh
t ch c các ho t ng kinh t dư i ch nghĩa nghi p. Trong n n kinh t th trư ng, các
xã h i. Nó ph n ánh m i quan h s n xu t xã doanh nghi p gi vai trò trung tâm trong các
h i ch nghĩa, quan h gi a ngư i v i ngư i ho t ng kinh t , “các doanh nghi p là
trong quá trình s n xu t, trao i và tiêu nh ng kh i ch ch t c a th trư ng, s n xu t
dùng c a c i v t ch t xã h i, d a trên ch hàng hóa và cung c p d ch v , t o thành cơ
công h u v tư li u s n xu t. M i ho t ng s c a trao i th trư ng”.(15)
kinh doanh xã h i ch nghĩa ph i nh m t 2. Ti p c n khái ni m doanh nghi p t
hi u qu kinh t cao, không ng ng nâng cao góc pháp lí
i s ng v t ch t và tinh th n c a nhân dân T góc pháp lí, doanh nghi p ư c
lao ng, luôn g n v i s n xu t và thúc y hi u là m t lo i ch th pháp lu t (có tư cách
s n xu t phát tri n”.(12) Có th kh ng nh ch th pháp lí c l p) và có ngh nghi p
r ng n n s n xu t hàng hóa m i chính là cơ kinh doanh (th c hi n ho t ng kinh doanh
s quy t nh s t n t i c a ho t ng kinh v i tính ch t ngh nghi p). Trong i u ki n
doanh. Trong khi ó "s n xu t hàng hóa và kinh t th trư ng, doanh nghi p tr thành i
lưu thông hàng hóa là nh ng hi n tư ng tư ng trung tâm ch u s i u ch nh c a h
thu c v nhi u phương th c s n xu t h t s c th ng pháp lu t kinh doanh. Doanh nghi p có
khác nhau, tuy r ng quy mô và t m quan nh ng c i m pháp lí cơ b n sau:
tr ng c a chúng không gi ng nhau".(13) i u Th nh t, doanh nghi p là lo i ch th
này d n n h qu là ngh kinh doanh trong pháp lu t, có năng l c tham gia các quan
m i m t cơ ch qu n lí kinh t u có nh ng h pháp lu t, trong ó trư c h t và ch y u là
nét c thù nh t nh. Trong cơ ch kinh t k các quan h kinh doanh. Tư cách ch th
ho ch t p trung thì "nhà nư c xã h i ch pháp lu t c a doanh nghi p có th là tư cách
nghĩa không ch th c hi n quy n l c chính tr , cá nhân ho c t ch c. Trong trư ng h p
mà chính nó còn kinh doanh";(14) ho t ng doanh nghi p v i tư cách là cá nhân, năng l c
kinh doanh vì v y b chi ph i sâu s c (quy t ch th pháp lu t c a doanh nghi p chính là
nh) b i ý chí nhà nư c thông quan h th ng năng l c ch th pháp lu t c a cá nhân trong
ch tiêu k ho ch mang tính m nh l nh hành vi c tham gia các quan h kinh doanh theo
chính. V i cơ ch kinh t k ho ch t p trung, quy nh c a pháp lu t. Trong trư ng h p
các doanh nghi p (các t ch c kinh t xã h i doanh nghi p là m t t ch c, năng l c ch
ch nghĩa) không ph i và không th là nhân th c a doanh nghi p ư c phân bi t v i năng
v t trung tâm c a th trư ng mà thay vào v trí l c ch th c a nh ng ngư i (t ch c ho c cá
T¹p chÝ luËt häc sè 2/2004 13
- nghiªn cøu - trao ®æi
nhân) ã t o ra nó. Ngo i tr trư ng h p vòng i (ra i, tăng trư ng, phát tri n và
doanh nghi p cá nhân, doanh nghi p t n t i có th di t vong)”.(16) V lí lu n, các quan h
v i tư cách pháp lí c l p (tương i) v i xã h i phát sinh t ho t ng kinh doanh c a
ch s h u c a nó. M i quan h gi a ch s doanh nghi p trư c h t và ch y u là các
h u c a doanh nghi p và doanh nghi p không quan h thu c lĩnh v c pháp lu t tư, vì v y,
ch ơn thu n là m i quan h gi a ch s h u v n t ch c ho t ng c a doanh nghi p
v i i tư ng c a quy n s h u mà còn là c n ư c ti p c n i u ch nh ch y u b ng
m i quan h gi a các ch th pháp lí c l p. phương pháp c a lu t tư, trên cơ s ó m i có
i v i nh ng doanh nghi p là t ch c c n th m b o tính c l p c n thi t cho doanh
lưu ý tư cách t ch c c a doanh nghi p không nghi p. T t nhiên, tính c l p trong ho t
ng nghĩa v i tư cách pháp nhân theo úng ng c a doanh nghi p không ph i là tuy t
nghĩa kinh i n c a t này. Th c ti n pháp lu t i. Trong ho t ng c a mình, doanh nghi p
kinh doanh trên th gi i cũng như Vi t Nam luôn b chi ph i b i các quy nh c a pháp
ã ghi nh n nh ng doanh nghi p không ph i là lu t, v i nh ng i u ki n liên quan n môi
pháp nhân và cũng không ph i là cá nhân (như trư ng xung quanh, v i nh ng h p ng mà
công ti h p danh ch ng h n). Theo cách này, doanh nghi p kí k t v i i tác.
pháp lu t kinh doanh ã th hi n s linh ho t Tính ch t ch th pháp lí c l p c a
trong vi c phát tri n quan i m c a dân lu t c doanh nghi p cho phép doanh nghi p có
i n v ch th c a quan h pháp lu t. quy n t ch ng th i ph i t ch u trách
Như v y, khái ni m doanh nghi p có b n nhi m trong vi c t ch c ho t ng, b t c là
ch t là "danh tính pháp lí" c a nh ng ch th doanh nghi p t ho t ng kinh doanh hay
hành ngh kinh doanh, cho phép phân bi t nh ng ngư i làm công, nh ng ngư i ư c y
nh ng ch th có ngh nghi p kinh doanh v i quy n theo h p ng c a doanh nghi p th c
nh ng ch th không có ngh nghi p này. hi n các ho t ng kinh doanh nhân danh
Trong n n kinh t th trư ng, v i vi c th a doanh nghi p. Trách nhi m pháp lí cơ b n
nh n quy n t do kinh doanh, t t y u có s c a doanh nghi p v ho t ng kinh doanh
tham gia ho t ng kinh doanh c a các cá th hi n ch , nh ng cam k t tài chính,
nhân, t ch c thu c các thành ph n kinh t và nh ng n n n trong kinh doanh... doanh
hình th c s h u khác nhau. Vi c t ra khái nghi p ph i ch u trách nhi m b ng toàn b tài
ni m doanh nghi p v i cách hi u như v y là s n c a mình và còn có th vư t ra kh i ph m
ti n c n thi t xây d ng cơ ch i u vi nh ng tài s n ó trong nh ng trư ng h p
ch nh pháp lu t m b o s bình ng trong nh t nh do pháp lu t quy nh (trư ng h p
kinh doanh - m t òi h i quan tr ng c a cơ nh ng doanh nghi p theo quy ch trách
ch kinh t th trư ng. nhi m vô h n).
T n t i trong xã h i, doanh nghi p t t y u Th hai, doanh nghi p ư c xác l p tư
tham gia vào các quan h xã h i thu c nhi u cách (thành l p và ăng kí kinh doanh) theo
lĩnh v c khác nhau. i u ó ã t o cho doanh th t c do pháp lu t quy nh. Vi c thành l p
nghi p tính ch t c a “m t t ch c s ng, có và ăng kí kinh doanh là cơ s xác nh
14 T¹p chÝ luËt häc sè 2/2004
- nghiªn cøu - trao ®æi
tính ch t ch th pháp lí c l p c a doanh ch th c hi n hành vi kinh doanh có tính ch t
nghi p, g n v i nh ng c i m c a ho t ơn l , v vi c thì không th xem ch th ó
ng kinh doanh. c i m này xu t phát t hành ngh kinh doanh và vì v y không th coi
yêu c u c a qu n lí nhà nư c i v i ho t ch th ó là doanh nghi p.
ng kinh doanh trong n n kinh t th trư ng. Ngoài ra, b n thân ngh kinh doanh ã
Th t c xác l p tư cách pháp lí cho doanh quy nh m c ích thu l i nhu n trong các
nghi p có s khác nhau gi a các lo i hình ho t ng c a doanh nghi p. Khi xác nh
doanh nghi p, phù h p v i nh ng c i m m c ích l i nhu n trong các ho t ng c a
v m t t ch c c a t ng lo i hình doanh doanh nghi p c n hi u "ý nh" thu l i nhu n
nghi p. Ngoài ra, v phương di n ch quan, c a doanh nghi p m i là tiêu chí quy t nh
th t c thành l p và ăng kí kinh doanh ư c còn vi c có t ư c l i nhu n hay không
quy nh cho các doanh nghi p ph thu c r t cũng như vi c s d ng l i nhu n t ư c
nhi u vào quan i m c a các qu c gia trong cho m c ích gì không ph i là d u hi u quy t
vi c s d ng quy n l c nhà nư c can thi p nh. Nói cách khác, cơ s quy k t m c
vào th trư ng. Tuy v y, xu t phát t yêu c u ích l i nhu n không ph i là xem doanh
c a t do kinh doanh, xu hư ng ph bi n hi n nghi p có t ư c l i nhu n hay không mà
nay trên th gi i là th t c xác l p tư cách ph i xem xét tính ch t c a ho t ng sinh
pháp lí cho doanh nghi p ngày càng ư c ơn l i. Trên th c t , nh ng t ch c ư c thành
gi n hóa nh m t o i u ki n thu n l i cho các l p không ph i vì m c ích kinh doanh cũng
nhà u tư. có th ho t ng kinh doanh trong nh ng
Th ba, doanh nghi p th c hi n ho t trư ng h p nh t nh, tuy nhiên ho t ng
ng kinh doanh v i tính ch t ngh nghi p. chính c a t ch c này không ph i là ho t
Doanh nghi p có ngh nghi p kinh doanh ng kinh doanh thu l i nhu n và vì v y
ư c bi u hi n ch , ho t ng kinh doanh không ư c xem là doanh nghi p, cho dù
c a doanh nghi p ư c th c hi n có h th ng, doanh s mà t ch c ó thu ư c t ho t
c l p, trên danh nghĩa và trách nhi m c a ng kinh doanh có th là r t l n. Theo logic
doanh nghi p, v i m c ích sinh l i và trong ó, có ph n khiên cư ng, không nói là thi u
i u ki n do pháp lu t quy nh. Tính ch t có cơ s khoa h c khi t ra khái ni m "doanh
h th ng c a ho t ng kinh doanh có th nghi p công ích" v i cách hi u chúng có cùng
hi u theo ý nghĩa thông thư ng c a nó, t c là b n ch t v i doanh nghi p, trong khi nh ng
ho t ng kinh doanh có khuynh hư ng lâu "doanh nghi p" này l i có ngh nghi p chính
dài, không gián o n trong th i gian nh t là "ho t ng s n xu t, cung ng d ch v
nh và ti m n kh năng tái di n thư ng kì. công c ng theo các chính sách c a Nhà nư c
Tính ch t ho t ng kinh doanh có h th ng ho c tr c ti p th c hi n nhi m v qu c
là d u hi u cơ b n xác nh ngh nghi p phòng, an ninh".(17)
kinh doanh c a doanh nghi p. ây cũng là M t khác, cũng c n th ng nh t r ng
căn c quan tr ng phân bi t doanh nghi p doanh nghi p coi kinh doanh là ngh nghi p
v i các ch th khác. Khi m t ch th nào ó nhưng i u ó không có nghĩa là doanh
T¹p chÝ luËt häc sè 2/2004 15
- nghiªn cøu - trao ®æi
nghi p ch th c hi n ho t ng kinh doanh. là doanh nghi p. i u ó có nghĩa r ng, doanh
V i tính ch t là m t th c th "s ng" trong xã nghi p là khái ni m chung, không có n i hàm
h i, có th t n t i và ho t ng kinh pháp lí c th và không bi u hi n m t mô hình
doanh, doanh nghi p có th và c n ph i th c pháp lí c th c a vi c t ch c và qu n lí các
hi n nhi u ho t ng khác không ph i là ho t ho t ng kinh t , thương m i”(18)./.
ng kinh doanh nh m áp ng nhu c u c a
mình ho c theo quy nh c a pháp lu t. i u (1).Xem: Black’ Law Dictionary, Centennial Edition
(1891-1991), page 531.
này làm xu t hi n trên th c t có nhi u ho t (2), (16).Xem: "Qu n tr kinh doanh", H c vi n hành
ng ư c th c hi n b i doanh nghi p nhưng chính qu c gia, Nxb. Lao ng, H.2003, tr.8.
không ph i là ho t ng kinh doanh theo úng (3).Xem: "Giáo trình thương m i doanh nghi p",
nghĩa. ó chính là cơ s th c ti n c a khái Trư ng i h c kinh t qu c dân, Nxb. Th ng kê,
ni m "hành vi kinh doanh ph thu c" trong 2002, tr.5.
(4).Xem: "T i n gi i thích thu t ng lu t h c",
khoa h c pháp lí và trong lu t th c nh c a
Trư ng i h c lu t Hà N i, Nxb. Công an nhân dân
m t s qu c gia trên th gi i. Th c ch t ây là năm 2000; tr. 36.
nh ng ho t ng có b n ch t dân s (theo (5).Xem: "Qu n lí kinh t ", H c vi n chính tr qu c
nghĩa h p) nhưng do doanh nghi p ti n hành gia H Chí Minh, Nxb. Chính tr qu c gia, H. 2003,
nh m ph c v cho ho t ng kinh doanh nên tr. 278.
trong nhi u trư ng h p chúng ư c i u ch nh (6). E. Gutenberg - Grundlagen der Betriebwirtschaftslehre, 24.
Auflage, Berlin 1983.
b i cơ ch c a pháp lu t kinh doanh.
(7).Xem: i u 3 Lu t công ti ngày 21/12/1990.
Tóm l i, khái ni m doanh nghi p có th (8).Xem: Kho n 1 i u 3 Lu t doanh nghi p năm 1999.
ư c ti p c n nghiên c u dư i các góc kinh (9).Xem: PGS.TS. Nguy n Như Phát ( ng tác gi ),
t - xã h i và pháp lí. Dư i góc kinh t - xã "Lu t kinh t Vi t Nam", Nxb.Chính tr qu c gia,
h i, doanh nghi p là m t thi t ch kinh t -xã H.2002, tr.30.
h i, ư c c u thành b i nhi u y u t khác (10), (11).Xem: TS. Bùi Ng c Cư ng, "Xây d ng và
nhau, có ch c năng th c hi n các ho t ng hoàn thi n pháp lu t kinh t m b o quy n t do
kinh doanh nư c ta hi n nay", Lu n án ti n sĩ lu t
kinh doanh, doanh nghi p t n t i trong s
h c, H. 2001, tr. 7, 9.
tương tác v i các y u t khác c a h th ng
(12).Xem: Mai H u Khuê, "Danh t kinh t ", Nxb.
kinh t - xã h i. Dư i góc pháp lí, doanh S th t, H.1987, tr. 185.
nghi p là m t lo i ch th pháp lu t, ư c xác (13).Xem: C.Mác và Ph.Ăng-ghen Toàn t p, Nxb.
l p tư cách theo trình t do pháp lu t quy nh Chính tr qu c gia, H.1993, T p 23, tr.175.
th c hi n ngh nghi p kinh doanh. Trong (14).Xem: Laptev V.V, "Lu t kinh t ", Nxb. Khoa
cơ ch th trư ng, doanh nghi p có n i hàm h c, Maxcơva 1975, tr. 7.
(15).Xem: "Xây d ng th ch h tr th trư ng", Ngân
pháp lí r t r ng và ư c t ch c dư i nhi u
hàng th gi i, Nxb. Chính tr qu c gia, H. 2002, tr 35.
hình th c t ch c khác nhau. Thay cho l i k t,
(17).Xem: Kho n 4 i u 3 Lu t doanh nghi p nhà
tác gi bài vi t chia s v i quan i m cho r ng: nư c năm 1995.
“Trong cơ ch th trư ng hi n i, ã và s (18).Xem: PGS.TS. Nguy n Như Phát, "D th o Lu t
xu t hi n r t nhi u mô hình pháp lí c a vi c t doanh nghi p - M t s v n phương pháp lu n",
ch c các ho t ng kinh doanh mà ta quen g i T p chí nhà nư c và pháp lu t s 5/1999, tr. 46.
16 T¹p chÝ luËt häc sè 2/2004
nguon tai.lieu . vn
