Xem mẫu
- Báo cáo phát triển Việt Nam 2010
QUẢN LÝ
TÀI NGUYÊN
THIÊN NHIÊN
Ảnh bìa
Báo cáo chung của các Đối tác Phát triển
cho Hội nghị Nhóm Tư vấn Các nhà Tài trợ cho Việt Nam
Hà Nội, ngày 7 - 8, tháng 12 năm 2010
- NĂM TÀI KHÓA CỦA CHÍNH PHỦ VIỆT NAM
Từ ngày 1/1 đến ngày 31/12 hàng năm
QUY ĐỔI TỶ GIÁ HỐI ĐOÁI
(Tỷ giá công bố ngày 20/9/2010)
Đơn vị tiền tệ = Đồng (VND)
1 USD = 19.495 đồng
Đơn vị đo trọng lượng và kích thước
Hệ đơn vị mét
- TỪ VIẾT TẮT
ADB Ngân hàng Phát triển châu Á
AOM Quản lý chất lượng không khí
BTNMT Tên viết tắt của Bộ Tài nguyên và Môi trường
AusAID Cơ quan phát triển quốc tế Ô-xtrây-lia
CAI Sáng kiến Không khí sạch
CAIT Công cụ Các chỉ số Phân tích Khí hậu
CBDRM Quản lý rủi ro thiên tai dựa vào cộng đồng
CDA Thỏa thuận Phát triển Cộng đồng
CECOD Trung tâm Phát triển Môi trường và Cộng đồng
CEPF Quỹ Đối tác về Các hệ sinh thái trọng yếu
CFM Quản lý Rừng cộng đồng
CIEM Viện Quản lý Kinh tế Trung ương
CO2 Dioxit cac-bon
CO2e Dioxit cac-bon tương đương
CSR Báo cáo Tổng hợp Quốc gia
DANIDA Cơ quan Phát triển Quốc tế Đan Mạch
DECAFIREP Cục Khai thác và Bảo vệ Nguồn lợi Thủy sản
EC Ủy ban châu Âu
EEZ Đặc khu kinh tế
EIA Đánh giá tác động môi trường
EIA Cơ quan Điều tra môi trường
EITI Sáng kiến minh bạch trong ngành khai khoáng
EIU Cơ quan thông tin kinh tế
EPI Chỉ số Hoạt động Môi trường
EU Liên minh châu Âu
FAO Tổ chức Lương thực và Nông nghiệp
FoE Tổ chức quốc tế Những người bạn của Trái đất
FLEGT Thực thi Luật Lâm nghiệp, Quản trị Rừng và Buôn bán gỗ
Q UẢ N LÝ TÀ I N G U YÊ N T H I Ê N N H I Ê N
5
TỪ VIẾ T TẮT
- FOMIS Hệ thống quản lý thông tin lâm nghiệp
FSC Hội đồng Quản lý Rừng
FSPS Hỗ trợ Chương trình Ngành Thủy sản
GDLA Tổng cục Địa chính
GDP Tổng sản phẩm quốc nội
GHG Các khí nhà kính
GNI Tổng thu nhập quốc dân
GOV Chính phủ Việt Nam
GSO Tổng cục Thống kê
GTZ Cơ quan Hợp tác Kỹ thuật Đức
ICZM Quản lý Ven biển Tổng hợp
ICEM Trung tâm Quản lý Môi trường Quốc tế
IDMC Các công ty quản lý thủy nông
IPCC Ủy ban Liên chính phủ về Biến đổi khí hậu
ISF Thủy lợi phí
ISPONRE Viện Chiến lược và Chính sách Tài nguyên và Môi trường
ITTO Tổ chức Gỗ nhiệt đới quốc tế
IUU Khai thác trái phép, không có báo cáo và không được quản lý
IWRM Quản lý Tài nguyên nước Tổng hợp
JICA Cơ quan Hợp tác Quốc tế Nhật Bản
KECO Công ty Môi trường Hàn Quốc
KIET Viện Kinh tế Công nghiệp và Thương mại Hàn Quốc
LASUCO Công ty cổ phần Mía đường Lam Sơn
LROs Các văn phòng Đăng ký Đất đai
LURCs Giấy chứng nhận quyền sử dụng đất
MARD Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn
MEY Lợi nhuận kinh tế tối đa
MoH Bộ Y tế
MoIT Bộ Công thương
MoNRE Bộ Tài nguyên và Môi trường
MoST Bộ Khoa học và Công nghệ
MPA Khu bảo tồn biển
MPI Bộ Kế hoạch và Đầu tư
MQI Ngành khai thác mỏ
MRC Ủy hội Sông Mê-kông
MRV Giám sát, Báo cáo, và Xác minh
MSC Hội đồng Quản lý biển
MSY Lợi nhuận bền vững tối đa
Q UẢ N LÝ TÀ I N G U YÊ N T H I Ê N N H I Ê N
6 TỪ VIẾ T TẮT
- NFI Điều tra rừng toàn quốc
NFIMP Chương trình điều tra và theo dõi diễn biến tài nguyên rừng toàn quốc
NPOA Kế hoạch hành động quốc gia
NORAD Cơ quan Hợp tác Phát triển Na-uy
NTP Chương trình Mục tiêu Quốc gia
NTP-RCC Chương trình Mục tiêu Quốc gia nhằm Ứng phó với Biến đổi khí hậu
PEMSEA Đối tác Quản lý Môi trường cho Các vùng biển Đông Á
PFES Chi trả cho Các dịch vụ Môi trường Rừng
PPPs Đối tác Công – Tư
QCVN Quy chuẩn Việt Nam
REDD Giảm phát thải do Mất rừng và Suy thoái rừng
SEA Đánh giá Môi trường Chiến lược
SEDP Kế hoạch Phát triển Kinh tế Xã hội
SFEs Các lâm trường quốc doanh
SFCs Các công ty lâm nghiệp nhà nước
SOE Doanh nghiệp nhà nước
SUF Rừng đặc dụng
UN Liên Hợp Quốc
UNESCAP Ủy ban Kinh tế và Xã hội của Liên Hợp Quốc cho khu vực châu Á Thái Bình Dương
UNEP Chương trình Môi trường Liên Hợp Quốc
UNFCCC Công ước khung của Liên Hợp Quốc về Biến đổi khí hậu
UNDP Chương trình Phát triển Liên Hợp Quốc
UNICEF Quỹ Nhi đồng Liên Hợp Quốc
VDR Báo cáo Phát triển Việt Nam
VIMICO Tổng công ty Khoáng sản Việt Nam
VINACOAL Tổng công ty Than Việt Nam
VINACOMIN Tập đoàn Công nghiệp Than và Khoáng sản Việt Nam
VINAFOR Tổng công ty Lâm nghiệp Việt Nam
VHLSS Điều tra Mức sống Hộ gia đình Việt Nam
VIFEP Viện Nghiên cứu Kinh tế và Quy hoạch Thủy sản Việt Nam
VND Đồng (tiền Việt Nam)
VPA Thỏa thuận Hợp tác Tự nguyện
WCMC Trung tâm Quan trắc Bảo tồn Thế giới
WSR Đánh giá Ngành nước
WTO Tổ chức Thương mại Thế giới
WWF Quỹ Quốc tế Bảo vệ Thiên nhiên
Q UẢ N LÝ TÀ I N G U YÊ N T H I Ê N N H I Ê N
7
TỪ VIẾ T TẮT
- LỜI CẢM ƠN
Báo cáo Phát triển Việt Nam lần này được soạn thảo theo một quy trình có sự tham gia và hợp tác giữa
Ngân hàng Thế giới và nhiều đối tác phát triển khác có tên trên trang bìa sau của báo cáo. Các đối tác
phát triển đã đóng góp bằng cách cung cấp tài liệu và nhận xét về bản dự thảo các chương của báo
cáo trong các giai đoạn của quá trình soạn thảo. Một cuộc họp đã được tổ chức vào ngày 1/4/2010
để thảo luận về Đề cương Khái niệm cho Báo cáo. Tiếp theo đó, một hội thảo khác đã được tổ chức
trong nửa ngày 25/5 để thảo luận về bản thảo các chương, và hội thảo thứ ba tổ chức vào ngày 23/8
đã rà soát lại đầy đủ tất cả các chương. Chúng tôi xin chân thành cảm ơn tất cả những ai đã tham gia
quá trình này. Đặc biệt, chúng tôi xin cảm ơn CIDA đã hỗ trợ tài chính cho hoạt động nghiên cứu làm
cơ sở cho chương tài nguyên khoáng sản, và GTZ đã hỗ trợ cho nghiên cứu làm cơ sở cho chương tài
nguyên rừng.
Chúng tôi đã nhận được nhiều ý kiến bằng văn bản và nhiều ý kiến đóng góp có giá trị từ đông đảo
cán bộ của các đối tác phát triển, cụ thể như: Dennis Ellingson (ADB); Jacqueline DeLima Baril, Lê Văn
Sơn, và Andrew Smith (CIDA); Trần Việt Hồng (Đại sứ quán Đan Mạch); Thierry Facon, Simon Funge-
Smith, Akiko Inoguchi, và Rebecca Metzner (FAO); Evelyn Ebert, Elke Foerster, Juergen Hess, và Tô Thị
Thu Hương (GTZ); Toru Arai, Egashira Eiji, Nguyễn Thanh Hà, Taro Katsurai, và Murase Noriaki (JICA);
Nguyễn Thụy (Đại sứ quán New Zealand); Vũ Minh Đức (Đại sứ quán Hoàng gia Na-uy ); Hoàng Mỹ Lan
(SDC); Boyle Timothy, Patrick van Laake, và Koos Neefjes (UNDP); Andrei Barranik (USAID); Sameer
Akbar, Dean Cira, Maria Delfina Alcaide Garrido, Keiko Kubota, Nguyễn Thị Thu Lan, Phạm Hùng
Cường, Phạm Thị Mộng Hoa, Martin Rama, Federica Ranghieri, John Roome, Ulrich Schmitt, Neelesh
Shrestha, Richard Spencer, Topa Giuseppe, và Trần Thị Thanh Phương (Ngân hàng Thế giới).
Cộng đồng các tổ chức phi chính phủ (NGO) tại Việt Nam cũng đóng góp nhiều tư liệu và lời khuyên
cho báo cáo. Chúng tôi đã tổ chức họp với mạng lưới NGO vào các ngày 21/8 và 25/8. Xin cảm ơn Bộ
Thị Hồng Mai và các cán bộ của Trung tâm Thông tin Phát triển Việt Nam đã điều phối cuộc đối thoại
này. Chúng tôi cũng nhận được nhiều ý kiến bằng văn bản và tư liệu hữu ích từ đông đảo cán bộ của
các NGO, các dự án và viện nghiên cứu như: Jonathan Eames (Tổ chức BirdLife Quốc tế); Ute Bartels
(Tổ chức Bánh mì cho thế giới), Nguyễn Văn Anh, Morten Fauerby Thomsen, và Vũ Thái Trường (CARE);
Vũ Thị Hiền (Cerda); Lutz Leman (CIM); Christian Aschenbach (dự án EPMNR); Felise Nguyễn Hải Lý
(Viện Nghiên cứu Rừng châu Âu); Infield Mark và Swan Steve (FFI), Tomas Jonsson, Anders Pedersen,
và Bjoern Wode (FLITCH); Tapio Leppänen (dự án FORMIS); Rastall Richard (FRR); Fernando Potess (dự
án FSDP); Valenghi Daniel (Helvetas); Brunner Jake (IUCN); Vũ Hải Nam (dự án KfW 4); Steve Hunt (dự
án KfW 7); Wil de Jong (Đại học Kyoto); Michael Akester và Paul Nichols (các cố vấn của Bộ NN&PTNT);
Steve Price-Thomas (Oxfam Anh); Richard McNally (SNV); Tom Osborn (TRAFFIC); Simon McCoy (Đại
học Copenhagen ), Dương Tuyên Anh (VietDHRRA); Turtle Christopher (Quỹ bảo tồn Việt Nam); Robert
Pomeroy (Tổ chức Nghề cá Thế giới); và Schrader Sebastian và Lê Công Uẩn (WWF).
Q UẢ N LÝ TÀ I N G U YÊ N T H I Ê N N H I Ê N
8 LỜI CẢM ƠN
- Chúng tôi đã tham khảo ý kiến chuyên môn của một số chuyên gia Việt Nam, với tư cách cá nhân chứ
không phải với tư cách đại diện cho các tổ chức cụ thể, và đã nhận được nhiều đóng góp quý báu của
các chuyên gia như Lê Khắc Côi, Phạm Mạnh Cường, Lê Đăng Doanh, Minh Hoàng, Tưởng Phi Lai,
Nguyễn Thị Phương Lâm, Nguyễn Ngọc Lung, Võ Chí Mỹ, Bùi Xuân Nam, Nguyễn Bá Ngãi, Nguyễn Văn
Tài, Bùi Tất Thắng, Nguyễn Văn Thông, và Đặng Hùng Võ.
Quá trình soạn thảo cuốn Báo cáo Phát triển Việt Nam này do ông Jan Bojö (Ngân hàng Thế giới) chỉ
đạo. Các tác giả chính của các chương tạo nên các nền tảng của Báo cáo gồm có: Jan Bojö (chương
Tổng quan); Nguyễn Thế Dũng (chương Tài nguyên Đất, Ngân hàng Thế giới); Des Cleary (chương Tài
nguyên Nước, tư vấn); Tim Dawson (chương Tài nguyên Rừng, tư vấn); Keith Symington (chương Tài
nguyên Biển, tư vấn) và Craig Andrews (chương Tài nguyên Khoáng sản, Ngân hàng Thế giới). Các
chương đã được Jan Bojö biên tập thành một báo cáo tổng hợp với sự hỗ trợ của Linda Starke (tư vấn),
và Đinh Tuấn Việt (Ngân hàng Thế giới) là người lập bảng phụ lục thống kê.
Chúng tôi xin cảm ơn những người đã có nhiều đóng góp quan trọng cho các chương của báo cáo,
cụ thể là: Koos Nefjees (UNDP); James Anderson, Boubacar Bocoum, Douglas J. Graham, Nguyễn Thế
Dũng, Steven Jaffee, và Trần Thị Lan Hương (Ngân hàng Thế giới), Trần Ngọc Anh và các cán bộ khác
của Công ty tư vấn ACC; và Vũ Xuân Nguyệt Hồng (tư vấn). Chúng tôi xin cảm ơn Lourdes Anducta,
Đào Thị Thùy Dung, Ngozi Blessing Malife, Nguyễn Hồng Ngân và Trần Kim Chi (Ngân hàng Thế giới)
đã có những hỗ trợ hành chính rất cần thiết cho quá trình soạn thảo báo cáo. Xin cảm ơn các ý kiến
phản biện từ các đồng nghiệp của Ngân hàng Thế giới: Milan Brahmbhatt, Tuuka Castren, Peter
Dewees, và Severin Kodderitzsch. Quá trình soạn thảo báo cáo cũng được hỗ trợ bởi các chỉ dẫn
chung của Hoonae Kim, Victoria Kwakwa, Magda Lovei, và Jennifer Sara (Ngân hàng Thế giới).
Bản dịch tiếng Việt do Hoàng Thị Thu Hương thực hiện và được hiệu đính bởi Cao Thăng Bình, Phạm
Hùng Cường, Vũ Xuân Nguyệt Hồng, Nguyễn Thế Dũng và Nguyễn Thị Thu Lan. Chế bản và in do
công ty trách nhiệm hữu hạn Lê và anh em (Lebros) thực hiện.
Chúng tôi xin cảm ơn tất cả những ai đã đóng góp cho quá trình soạn thảo rộng rãi và toàn diện này.
Tuy nhiên, báo cáo cuối cùng là một sản phẩm của tổ chức và bản quyền tác giả không thuộc về bất
kỳ cá nhân nào.
Q UẢ N LÝ TÀ I N G U YÊ N T H I Ê N N H I Ê N
9
LỜI CẢM ƠN
- MỤC LỤC
TÓM TẮT 15
CHƯƠNG 1 18
GIỚI THIỆU TỔNG QUAN VỀ QUẢN LÝ TÀI NGUYÊN THIÊN NHIÊN
Sử dụng tài nguyên thiên nhiên một cách bền vững 23
Biến đổi khí hậu 25
Quản lý tài nguyên thiên nhiên để tăng trưởng bền vững 27
Chương trình cải cách 30
Tài liệu tham khảo 32
CHƯƠNG 2 34
QUẢN LÝ ĐẤT ĐAI
Tài nguyên đất đai và xu hướng biến động 35
Chính sách và thể chế 37
Chính sách đất đai 37
Thể chế 37
Các vấn đề tồn tại 39
Đổi mới để nâng cao hiệu quả 41
Tăng cường quyền sử dụng đất 41
Phát triển thị trường đất đai 42
Hiện đại hóa quản lý đất đai 43
Đổi mới để bảo đảm bền vững môi trường 50
Tăng cường quy hoạch sử dụng đất 47
Đổi mới để bảo đảm công bằng 49
Cải tiến quy trình thu hồi đất và đền bù giải phóng mặt bằng 51
Tài liệu tham khảo 52
Q UẢ N LÝ TÀ I N G U YÊ N T H I Ê N N H I Ê N
10 MỤC LỤC
- CHƯƠNG 3 54
TÀI NGUYÊN NƯỚC
Tài nguyên nước ở Việt Nam 55
Cung cấp các dịch vụ nước 57
Sử dụng nước cho mục đích sản xuất kinh tế 57
Những vấn đề quan trọng trong quản lý tài nguyên nướ 60
Bối cảnh thể chế, pháp lý và chính sách 60
An ninh nguồn nước 61
Các dịch vụ nông nghiệp và thủy lợi bền vững 61
Cung cấp tài chính và Cơ sở vật chất 61
Ô nhiễm và Suy thoái 62
Thiên tai 63
Biến đổi khí hậu 63
Chương trình cải cách 63
Sử dụng nước hiệu quả 64
Sự bền vững môi trường 66
Sự công bằng 67
Các biện pháp hỗ trợ Chương trình cải cách 68
Tài liệu tham khảo 69
CHƯƠNG4 72
QUẢN LÝ RỪNG
Viễn cảnh thể chế 75
Viễn cảnh chính sách 75
Viễn cảnh kinh tế 75
Viễn cảnh xã hộ 78
Viễn cảnh đa dạng sinh học 80
Các vấn đề quan trọng trong ngành lâm nghiệp 82
Chương trình cải cách 83
Cải cách quản trị và thể chế 84
Cải cách tính hiệu quả 85
Cải cách về tính công bằng 88
Cải cách về tính bền vững môi trường 89
Tài liệu tham khảo 91
Q UẢ N LÝ TÀ I N G U YÊ N T H I Ê N N H I Ê N
11
MỤC LỤC
- CHƯƠNG 5 94
TÀI NGUYÊN BIỂN
Các vấn đề chính của ngành đánh bắt hải sản 97
Dư thừa năng lực đánh bắt và thiếu hiệu quả trong khai thác tài nguyên 2 99
Đánh bắt trái phép, không báo cáo và không được quản lý (IUU)2 99
Thiếu dữ liệu và các điểm tham chiếu chính thức 99
Tính dễ bị tổn thương và sự công bằng 100
Những yếu kém trong chuỗi cung ứng 100
Con đường phía trước 99
Đánh bắt bền vững 101
Sử dụng bền vững đa dạng sinh học biển 105
Tài liệu tham khảo 108
CHƯƠNG 6 110
TÀI NGUYÊN KHOÁNG SẢN
Tổng quan về ngành 113
Hiệu quả trong tạo điều kiện tiếp cận tài nguyên 110
Cấp quyền khai thác mỏ và nhượng quyền khai thác 114
Hiệu quả quản lý ngành và sự bền vững môi trường 116
Lý thuyết so với Thực tế: Quy trình Đánh giá Tác động Môi trường và Xã hội 118
Các tác động đến môi trường tự nhiên và xã hội 119
Phát triển công bằng và Phân phối các dòng lợi ích 121
Phụ lục. Nghiên cứu tình huống cụ thể: ngành khai thác than 122
Tài liệu tham khảo 125
Phụ lục thống kê 128
Chú thích 154
Hộp chú giải
Hộp 2.1. Biến đổi khí hậu và nông nghiệp 39
Hộp 2.2. Sử dụng đấu giá để bán đất công 43
Hộp 2.3. Cách tiếp cận chi phí thấp với sự tham gia của các bên trong quản lý đất đai 44
Hộp 2.4. Sự minh bạch và tham nhũng trong quản lý đất đai 45
Hộp 2.5. Bảy nguyên tắc quản lý đất đai bảo đảm hiệu quả, công bằng và bền 47
vững môi trường
Hộp 2 6: Khảo sát mẫu: Mâu thuẫn trong sử dụng đất, ảnh hưởng và tác động đối với 48
việc tăng cường lồng ghép quản lý tài nguyên thiên nhiên ở tỉnh Đắc Lắc
Hộp 3.1. Đánh bắt thủy sản nội địa và nuôi trồng thủy sản 58
Hộp 3.2. Vụ việc gây ô nhiễm nước của doanh nghiệp Vedan 63
Q UẢ N LÝ TÀ I N G U YÊ N T H I Ê N N H I Ê N
12 MỤC LỤC
- Hộp 3.3. Cải thiện các dịch vụ nước đô thị: Nghiên cứu trường hợp cụ thể ở Phi-lip-pin 65
Hộp 4.1. Các quy tắc mới về xuất khẩu hàng hóa liên quan đến gỗ: 77
Thỏa thuận Hợp tác với Liên minh châu Âu (EU) và Đạo luật Lacey của Hoa Kỳ
Hộp 4.2. Các trách nhiệm quản lý khu bảo tồn 81
Hộp 4.3. Chương trình quốc gia về REDD+ 82
Hộp 4.4. Sự phát triển của các thể chế trong ngành lâm nghiệp 83
Hộp 4.5. Quản lý thông tin rừng 84
Hộp 4.6. Quỹ Đối tác các-bon rừng (FCPF) ở Việt Nam 86
Hộp 4.7. Hệ thống quản lý nhóm các hộ sản xuất nhỏ 87
Hộp 4.8. Quản lý rừng ngập mặn dựa vào cộng đồng 88
Hộp 4.9. Biến đổi khí hậu và lâm nghiệp Việt Nam 90
Hộp 5.1. Các vấn đề chủ chốt và những hạn chế đối với nghề cá ở Việt Nam 98
Hộp 5.2. Thấp trên chuỗi thức ăn nhưng cao trên chuỗi giá trị? 102
Hộp 5.3. Các ví dụ thành công về mô hình đồng quản lý nghề cá ở Việt Nam 103
Hộp 5.4. Các kiến nghị chính nhằm xác định lại ưu tiên cho các trợ cấp nghề cá 106
Hộp 5.5. Các bài học rút ra từ quy hoạch và quản lý MPA để hỗ trợ sử dụng bền 106
vững đa dạng sinh học biển ở Việt Nam
Hộp 6.1. Các đóng góp của một dự án khai thác mỏ: trường hợp khai thác niken ở Bản Phúc 115
Hộp 6.2. Nhượng quyền khai thác mỏ: Trường hợp khai thác bô-xit 117
Hộp 6.3. Trách nhiệm xã hội với cộng đồng: Trường hợp của Công ty Năng lượng Talisman 121
Hình vẽ
Hình 1.1: Cường độ sử dụng tài nguyên (1990-2007) 20
Hình 1.2: GDP và các chỉ số tuyệt đối về sử dụng tài nguyên (1990 =1) 20
Hình 1.3: Mức độ ô nhiễm (1990 – 2007) 21
Hình 1.4: Tăng trưởng GDP và các chỉ số tuyệt đối về ô nhiễm không khí (1990 =1) 21
Hình 1.5: Việt Nam – tổng tiết kiệm và tiết kiệm ròng, 1999–2008 24
Hình 2.1: Tình hình sử dụng đất ở Việt Nam năm 1993 và năm 2008 36
Hình 2.2: Tổng tiến độ giao đất và cấp giấy chứng nhận quyền sử dụng đất, 37
và phân bổ theo hạng mục, tháng 12/2009
Hình 2.3: Khó khăn khi xin cấp giấy chứng nhận quyền sử dụng đất 44
Hình 3.1: Các lưu vực sông chính 56
Hình 3.2: Phân bổ nước mặt trong toàn quốc (%) 58
Hình 4.1: Diện tích rừng, theo phân loại rừng năm 2005 73
Hình 4.2: Độ che phủ rừng ở Việt Nam năm 1983 và năm 2004 74
Hình 4.3: Doanh thu của các doanh nghiệp trong ngành lâm nghiệp, 74
phân theo loại hình hoạt động
Q UẢ N LÝ TÀ I N G U YÊ N T H I Ê N N H I Ê N
13
MỤC LỤC
- Hình 4.4: Thay đổi trong cơ cấu nắm giữ đất rừng tại Việt Nam, 76
từ năm 1995 đến năm 2009
Hình 5.1: Tổng sản lượng đánh bắt và công suất động cơ trong ngành 99
đánh bắt hải sản Việt Nam, 1981 -2009
Hình 5.2: Tổng công suất động cơ và năng suất đánh bắt hải sản tại Việt Nam, 1981-2009 97
Hình 6.1: Sự phát triển của ngành than Việt Nam, 2000–2008 123
Bảng biểu
Bảng 2 1: Quá trình phát triển trong chính sách đất đai của Việt Nam, 1945–2007 38
Bảng 4 1: Số lượng loài và tình trạng bị đe dọa của các loài tại Việt Nam, năm 2005 80
Q UẢ N LÝ TÀ I N G U YÊ N T H I Ê N N H I Ê N
14 MỤC LỤC
- TÓM TẮT
B
áo cáo Phát triển Việt Nam (VDR) là một báo cáo chung của các đối tác phát triển. Mục
đích của báo cáo là thông báo về chương trình cải cách của Chính phủ Việt Nam và hướng
tới sự hài hòa trong những hỗ trợ của các đối tác phát triển dành cho khung cải cách này. Do
đó, nội dung của báo cáo không nhấn mạnh nhiều đến thông tin về bối cảnh mà sẽ chú
trọng nhiều hơn đến hướng đi sắp tới.
Báo cáo này chỉ là một trong loạt các báo cáo thường niên được soạn thảo trong nhiều năm
nay đề cập đến những chủ đề phát triển quan trọng nhất của Việt Nam. Các báo cáo này dựa trên
cơ sở Kế hoạch Phát triển Kinh tế Xã hội của chính phủ, là căn cứ cho chương trình phát triển tổng
quát của chính phủ.
Chủ đề của Báo cáo Phát triển Việt Nam năm nay là quản lý tài nguyên thiên nhiên. Câu hỏi
chính mà báo cáo này đặt ra là: Làm thế nào để sử dụng hiệu quả tài nguyên thiên nhiên nhằm giảm
nghèo một cách bền vững về mặt môi trường và xã hội? Để nghiên cứu câu hỏi này, cần phải giải
quyết một số chủ đề phụ sẽ trình bày chi tiết ở các chương của báo cáo. Báo cáo được cấu trúc để giải
quyết các chủ đề chính là tính hiệu quả, sự bền vững môi trường và sự công bằng trong các chương
về các lĩnh vực tài nguyên như đất, nước, rừng, tài nguyên biển và tài nguyên khoáng sản. Chương
đầu tiên của báo cáo cung cấp một cái nhìn tổng quan khái quát và có vai trò kết nối các chương tiếp
theo. Cuối cùng là một phụ lục thống kê cung cấp thêm các số liệu để hỗ trợ cho nội dung của phần
báo cáo chính.
Báo cáo Phát triển Việt Nam là kết quả của một quá trình tham vấn do Ngân hàng Thế giới điều
phối, với sự tham gia không chỉ của các đối tác phát triển mà còn có cả các tổ chức phi chính phủ, các
tổ chức học thuật, các nhà nghiên cứu và tư vấn độc lập.
Bức tranh tổng quát
Việt Nam đã trải qua hai thập kỷ tăng trưởng kinh tế mạnh mẽ và vừa đạt được vị thế “quốc gia
có thu nhập trung bình thấp” vào năm 2009. Đi cùng với tăng trưởng kinh tế là tỷ lệ nghèo giảm
mạnh trong toàn quốc. Chính phủ thực hiện chính sách chuyển đổi từ nền kinh tế kế hoạch hóa tập
trung xã hội chủ nghĩa sang kinh tế thị trường theo định hướng xã hội chủ nghĩa. Một phần nội dung
của chính sách này là phân cấp quy trình ra quyết định xuống các cấp chính quyền địa phương. Tốc
độ tăng trưởng dân số không cao, nếu xét về tổng thể, nhưng ngày càng có nhiều người chuyển ra
sinh sống ở các trung tâm đô thị và bỏ sản xuất nông nghiệp để chuyển sang các ngành công nghiệp
và dịch vụ.
- Phần lớn sự tăng trưởng kinh tế dựa trên sự khai thác mạnh mẽ các nguồn tài nguyên thiên
nhiên. Sử dụng đất tăng mạnh, tài nguyên nước ngày càng bị lạm dụng, rừng tự nhiên bị khai thác
lấy gỗ, trữ lượng cá cho hoạt động đánh bắt bị cạn kiệt, và tài nguyên khoáng sản ngày càng bị khai
thác nhiều hơn. Không có gì sai nếu sử dụng tài nguyên thiên nhiên để tăng trưởng kinh tế. Nhưng
để phát triển bền vững, cần phải đảm bảo rằng các tài nguyên có thể tái tạo được khai thác ở mức
thích hợp để có thể bổ sung, và lợi nhuận thu được từ việc khai thác các tài nguyên không thể tái tạo
được đầu tư vào các hình thức vốn khác. Càng sử dụng nhiều thì càng tạo ra tình trạng cạnh tranh,
thậm chí mâu thuẫn, về tài nguyên. Khi đó, cần phải có những quy định rõ ràng về các quyền đối với
tài sản, các quy tắc giao dịch, và giải quyết mâu thuẫn
Sự tăng trưởng chung của nền kinh tế, tăng trưởng dân số, đô thị hóa và công nghiệp hóa đang
kết hợp với nhau dẫn đến sự gia tăng ô nhiễm nước, ô nhiễm không khí đô thị và gia tăng khai
thác tài nguyên thiên nhiên. Ở một chừng mực nào đó, tình trạng này có thể được cân bằng thông
qua tăng cường hiệu quả sử dụng tài nguyên và áp dụng các tiến bộ công nghệ. Nhưng cuối cùng,
kết quả sẽ là sự gia tăng áp lực đối với dự trữ tài nguyên và ô nhiễm. Trong nhiều trường hợp, chỉ có
các lợi ích được ghi nhận vào quá trình tăng trưởng kinh tế, còn các chi phí lại“ẩn”sau các hiện tượng
như sức khỏe con người suy yếu, tổn thất khả năng sản xuất của hệ sinh thái trong dài hạn và chất
lượng môi trường suy giảm.
Các cú sốc do biến đổi khí hậu cần được giải quyết bằng các biện pháp thích ứng. Nhiều tác động
lâu dài của biến đổi khí hậu còn chưa được biết rõ. Nhưng những gì đã biết cũng đủ để thúc đẩy các
hành động khẩn cấp: nhiệt độ sẽ tăng, mực nước biển đang dâng, và xâm nhập mặn sẽ tiếp tục gia
tăng. Sự thay đổi lượng mưa có thể làm cho hạn hán và lũ lụt trở nên trầm trọng hơn, và các sự kiện
khí hậu cực đoan có thể xảy ra thường xuyên hơn và khắc nghiệt hơn, trong khi mức độ tác động hiện
tại cũng đã quá nghiêm trọng và cần có biện pháp đối phó.
Việt Nam đang vận động trong một bối cảnh quốc tế. Toàn bộ nền kinh tế Việt Nam ngày càng hội
nhập sâu hơn vào hệ thống toàn cầu, nhất là sau khi Việt Nam gia nhập Tổ chức Thương mại Thế giới
(WTO) vào năm 2006. Hầu hết nguồn tài nguyên nước mặt của Việt Nam đều bắt nguồn từ lãnh thổ
nước ngoài. Do đó Việt Nam sẽ bị ảnh hưởng bởi các nhà máy thủy điện lớn trên sông Mê-kong.
Ngành chế biến gỗ của Việt Nam lệ thuộc khá mạnh mẽ vào nguồn nguyên liệu nhập khẩu. Ngoài ra,
nhiều sản phẩm của ngành này được sản xuất để xuất khẩu, và các thị trường nhập khẩu lại đang đặt
ra những quy định mới, dẫn đến những yêu cầu mới đối với Việt Nam. Ngành đánh bắt hải sản và nuôi
trồng thủy sản cũng chủ yếu tập trung vào định hướng xuất khẩu, trong đó ngành đánh bắt hải sản
phải cạnh tranh với các đội tàu nước ngoài ở các vùng biển quốc tế. Một số thị trường quan trọng
nhập khẩu sản phẩm hải sản của Việt Nam sẽ đòi hỏi các bằng chứng về quản lý tài nguyên bền vững
tại Việt Nam. Ngành khai thác khoáng sản cũng phát triển mạnh theo định hướng xuất khẩu. Tất cả
những tình hình này đều có ảnh hưởng lớn đến chương trình cải cách của Việt Nam.
Các kết luận về chương trình cải cách
Việt Nam đã và đang thực hiện một quá trình cải cách năng động. Báo cáo này đưa ra những
khuyến cáo nhằm củng cố đà cải cách này. Lịch sử gần đây của Việt Nam là một câu chuyện thành
công về cải cách kinh tế. Đôi khi các mục tiêu về hiệu quả kinh tế, bền vững môi trường và công bằng
thích ứng khá tốt với nhau – thông qua mô hình tăng trưởng kết hợp với giảm nghèo. Nhưng cũng
Q UẢ N LÝ TÀ I N G U YÊ N T H I Ê N N H I Ê N
16 TÓM TẮT
- có những khi phải lựa chọn giữa các mục tiêu này. Ví dụ như, nếu tăng trưởng kinh tế đặt “mức chi
phí bằng 0” cho các tác động môi trường thì thị trường và những người ra quyết định sẽ nhận được
những dấu hiệu sai, và do đó sẽ phá hỏng những ích lợi từ quá trình phát triển. Các thị trường hiệu
quả có thể không đem lại những kết quả được chấp nhận theo quan điểm công bằng, và nhiều ví dụ
khác tương tự. Do đó, cần phải theo dõi quá trình cải cách để giám sát việc thực hiện nhiều mục tiêu
khác nhau, mà đôi khi đó lại là các mục tiêu cạnh tranh với nhau. Ngoài ra, còn phải giải quyết những
khoảng cách lớn giữa lý thuyết với thực tế. Cần có đủ nguồn lực để thực hiện thành công các chính
sách hợp lý.
Nói tóm lại, chương trình cải cách quản lý tài nguyên thiên nhiên mà Báo cáo Phát triển Việt
Nam đề nghị gồm có những nội dung sau:
Quản lý nhà nước tập trung vào phối hợp hành chính tốt hơn và tăng cường việc thu thập, phân
tích dữ liệu và công bố thông tin để hỗ trợ sự vận hành của các thị trường và tạo điều kiện nâng
cao hiệu quả của quá trình ra quyết định công. Việc này sẽ góp phần thực hiện hiệu quả kinh
tế, sự bền vững môi trường và công bằng xã hội. Các ưu tiên trong ngắn hạn gồm có: tăng
cường tính công khai, minh bạch trong các thị trường đất đai; cải tiến việc thu thập dữ liệu về
nước nhằm thúc đẩy quản lý lưu vực hợp lý trong bối cảnh cạnh tranh sử dụng nước ngày càng
tăng; thực thi các tiêu chuẩn dữ liệu nghiêm ngặt trong ngành lâm nghiệp để tạo điều kiện huy
động các nguồn vốn quốc tế nhằm hỗ trợ hấp thu các-bon, lâm nghiệp bền vững và bảo tồn
đa dạng sinh học; nâng cấp cơ sở dữ liệu nhằm xác định hiện trạng nghề cá và các mức đánh
bắt hợp lý; công bố kết quả đánh giá tác động môi trường từ việc khai thác khoáng sản.
Làm rõ và đảm bảo các quyền đối với tài sản trong thời hạn lâu hơn, và tăng cường sử dụng các
mức giá thị trường để tạo khuyến khích đầu tư, tăng trưởng và các giải pháp có tính phân cấp.
Đây là những đổi mới căn bản để đạt được hiệu quả kinh tế cao hơn. Các ưu tiên đổi mới để đạt
hiệu quả trong ngắn hạn gồm có: hiện đại hóa quản lý địa chính nhằm giảm chi phí giao dịch,
tăng hiệu quả tưới, tăng năng suất rừng trồng, cải cách cơ chế trợ cấp cho ngành đánh bắt cá
để không khuyến khích khai thác quá mức các tài nguyên biển và tạo ra các điều kiện thuận lợi
hơn cho khu vực tư nhân theo đuổi các cơ hội trong lĩnh vực tài nguyên khoáng sản.
Cải thiện việc thực thi quy định môi trường để rút ngắn khoảng cách giữa lý thuyết và thực tiễn;
gán các giá trị cho môi trường nếu thị trường không thể làm được điều này; mở rộng các cơ chế
đồng quản lý trong lâm nghiệp và quản lý tài nguyên biển và cơ chế chi trả cho các dịch vụ môi
trường; đồng thời kết hợp vấn đề biến đổi khí hậu vào quá trình quy hoạch công. Đây là những
đổi mới căn bản để đạt được sự bền vững môi trường. Các ưu tiên trước mắt về phương diện
môi trường gồm có: quy hoạch sử dụng đất để bảo vệ các sinh cảnh quan trọng; đẩy mạnh việc
thực hiện các quy định nhằm chống ô nhiễm nước; tiếp tục phát triển các hệ thống chi trả cho
dịch vụ bảo vệ và mở rộng rừng tại các vùng ven biển; mở rộng hệ thống Khu Bảo tồn Biển kết
hợp với các hệ thống bảo tồn dựa vào cộng đồng; và thực thi các quy định môi trường liên quan
đến khai thác mỏ.
Các cơ chế chia sẻ lợi ích cộng đồng, đền bù tài sản bị tổn thất theo giá trị thị trường, tăng
cường điều kiện tiếp cận thông tin, minh bạch trong quản trị và sự tham gia của công chúng.
Đây là những đổi mới căn bản để đảm bảo sự công bằng trong quản lý tài nguyên thiên nhiên.
Các ưu tiên trong ngắn hạn gồm có: giải quyết hiệu quả và công bằng các khiếu nại trên thị
trường đất đai; cải tiến có chọn lọc các dịch vụ nước cho người nghèo; mở rộng các thí điểm khả
quan trong lĩnh vực quản lý lâm nghiệp cộng đồng cũng như tài nguyên biển; và đưa ra các
quy định để các cộng đồng được hưởng lợi trực tiếp từ hoạt động khai thác khoáng sản tại các
vùng lân cận.
Q UẢ N LÝ TÀ I N G U YÊ N T H I Ê N N H I Ê N
17
TÓM TẮT
- CHƯƠNG 1
GIỚI THIỆU
TỔNG QUAN VỀ
QUẢN LÝ TÀI NGUYÊN
THIÊN NHIÊN
- V
iệt Nam đã trải qua hai thập kỷ tăng trưởng kinh tế mạnh mẽ và vừa đạt vị thế “quốc gia
có thu nhập trung bình thấp” vào năm 2009. Sự tăng trưởng kinh tế này đi cùng với tỷ lệ
nghèo giảm mạnh trong toàn quốc. Chính phủ thực hiện chính sách chuyển đổi từ nền
kinh tế kế hoạch hóa tập trung xã hội chủ nghĩa sang nền kinh tế theo định hướng thị
trường. Một phần nội dung của chính sách này là chuyển quy trình ra quyết định xuống các cấp
chính quyền địa phương. Tốc độ tăng trưởng dân số không cao, nếu xét về tổng thể, nhưng ngày
càng có nhiều người chuyển ra sinh sống ở các trung tâm đô thị và rời bỏ sản xuất nông nghiệp
để chuyển sang các ngành công nghiệp và dịch vụ.
Tốc độ tăng trưởng chung của nền kinh tế, sự tăng trưởng dân số, đô thị hóa và công nghiệp hóa
đều làm gia tăng ô nhiễm không khí và ô nhiễm nước, đồng thời đòi hỏi khai thác nhiều tài nguyên
thiên nhiên. Ở chừng mực nào đó, có thể tạo ra đối trọng để cân bằng tình trạng này bằng cách
tăng cường hiệu quả sử dụng tài nguyên thiên nhiên và áp dụng tiến bộ công nghệ. Nhưng đến cuối
cùng, kết quả vẫn là cơ sở tài nguyên thiên nhiên phải chịu sức ép lớn hơn và ô nhiễm sẽ gia tăng.
Hơn nữa, biến đổi khí hậu cũng đặt ra một yêu cầu mới – đó là yêu cầu thích ứng với mực nước biển
dâng, xâm nhập mặn và những thay đổi trong lượng mưa và nhiệt độ.
Những vấn đề nói trên là động lực thúc đẩy một chương trình đổi mới (sẽ được mô tả trong các
chương tiếp theo), trong đó tập trung vào 3 chủ đề: hiệu quả kinh tế, sự bền vững môi trường, và
công bằng xã hội (nói ngắn gọn là ba chữ E). Việt Nam đã và đang triển khai một quá trình đổi
mới năng động. Và báo cáo này hướng tới mục đích tiếp tục xây dựng và củng cố đà đổi mới này.
Nói một cách khái quát hơn, chương trình đổi mới quản lý tài nguyên thiên nhiên cần bao gồm
những nội dung sau:
Quản lý nhà nước tập trung vào phối hợp hành chính tốt hơn và tăng cường việc thu thập,
phân tích dữ liệu và công bố thông tin để hỗ trợ sự vận hành của các thị trường và tạo điều
kiện nâng cao hiệu quả của quá trình ra quyết định công. Việc này sẽ góp phần thực hiện cả
“ba chữ E” nói trên.
Làm rõ và đảm bảo các quyền đối với tài sản trong thời hạn lâu hơn, tăng cường sử dụng các
mức giá thị trường để tạo khuyến khích đầu tư, tăng trưởng và các giải pháp có tính phân
cấp. Đây là các đổi mới căn bản để đạt được hiệu quả cao hơn.
Cải thiện việc thực thi các quy định về môi trường để rút ngắn khoảng cách giữa lý thuyết và
thực tiễn; gán các giá trị cho môi trường nếu thị trường không thể làm được điều này; mở
rộng các cơ chế đồng quản lý trong lâm nghiệp và quản lý tài nguyên biển và cơ chế chi trả
cho các dịch vụ môi trường; đồng thời kết hợp vấn đề biến đổi khí hậu vào quá trình quy
hoạch công. Đây là những đổi mới căn bản để đạt được sự bền vững về môi trường.
Các cơ chế chia sẻ lợi ích cộng đồng, đền bù mất tài sản theo giá trị thị trường, tăng cường
điều kiện tiếp cận thông tin, minh bạch trong quản trị và sự tham gia của công chúng. Đây
là những đổi mới căn bản để đảm bảo sự công bằng trong quản lý tài nguyên thiên nhiên.
Kết quả tăng trưởng kinh tế của Việt Nam thực sự thoái kinh tế. Tăng trưởng GDP trong hai năm
2010-11 được dự báo đạt 6-7%.2 Cùng với tăng
rất ngoạn mục trong một vài thập niên vừa qua,
với GDP đạt hơn 1.000 USD/đầu người vào năm trưởng GDP, tỷ lệ nghèo đã giảm mạnh, từ gần
2009.1 Tăng trưởng GDP thực tế đạt khoảng 8% 60% năm 1993 xuống còn khoảng 14% trong
năm 2008.3 Tình trạng bất bình đẳng chỉ gia tăng
trong giai đoạn 2005-08, và chỉ giảm sút không
vừa phải trong khoảng thời gian này.4
đáng kể trong năm 2009 dù bị ảnh hưởng bởi suy
Q UẢ N LÝ TÀ I N G U YÊ N T H I Ê N N H I Ê N
19
C H Ư Ơ N G 1 : G I Ớ I T H I Ệ U T Ổ N G Q UA N V Ề Q UẢ N LÝ TÀ I N G U Y Ê N T H I Ê N N H I Ê N
- Hình 1.1. Cường độ sử dụng tài nguyên, 1990-2007
Cường độ sử dụng nước ,m3/triệu đồng theo GDP giá cố định
Cường độ sử dụng năng lượng, kg dầu tương đương/triệu đồng theo GDP giá cố định
Cường độ sử dụng đất, m2/triệu đồng theo GDP giá cố định
Nguồn: UNESCAP và Viện Quản lý Kinh tế Trung ương (CIEM) 2009
Hình 1.2. GDP và các chỉ số tuyệt đối về sử dụng tài nguyên (1990 =1)
Chỉ số GDP Chỉ số sử dụng nước Chỉ số tiêu thụ năng lượng Chỉ số sử dụng đất
Nguồn: UNESCAP & Viện Quản lý Kinh tế Trung ương (CIEM) 2009
Q UẢ N LÝ TÀ I N G U YÊ N T H I Ê N N H I Ê N
20 C H Ư Ơ N G 1 : G I Ớ I T H I Ệ U T Ổ N G Q UA N V Ề Q UẢ N LÝ TÀ I N G U Y Ê N T H I Ê N N H I Ê N
nguon tai.lieu . vn
