Xem mẫu
- Ph¸p luËt h×nh sù vµ tè tông h×nh sù ViÖt Nam víi viÖc thùc hiÖn CEDAW
TS. Hoµng ThÞ Minh S¬n *
T rong nh ng th p niên g n ây phong trào
b o m quy n bình ng c a ph n
luôn luôn là m t v n sôi ng t t c các
nh thư không b t bu c. Vi t Nam là m t
trong nh ng nư c
CEDAW (2)
u tiên kí tham gia
v i nh ng quy t tâm t ng bư c
qu c gia. i u này ư c th hi n rõ nét trong xoá b phân bi t i x v i ph n .
thông i p nhân 10 năm th c hi n Tuyên b và 1. Quy nh c a CEDAW và pháp lu t
k ho ch hành ng B c Kinh v quy n ph Vi t Nam v quy n c a ph n
n , T ng thư kí Liên h p qu c Kofi Annan ã i m c i u 2 c a CEDAW quy nh các
kêu g i c ng ng qu c t n l c hơn n a nư c tham gia Công ư c lên án s phân bi t
ti p t c c i thi n a v c a ph n trong xã h i i x v i ph n th hi n dư i m i hình th c,
và t ư c quy n bình ng v gi i cho ph ng th i áp d ng m i hình th c thích h p và
n toàn c u. Ông Kofi Annan nh n m nh: không ch m tr theo u i chính sách lo i
“Quy n bình ng gi i c a ph n và trao tr phân bi t i x v i ph n , nh m m c
quy n cho ph n là chìa khoá c a hoà bình, ích cam k t thi t l p s b o v v m t l p
quy n con ngư i và phát tri n. Không ch bình pháp các quy n c a ph n trên cơ s bình
ng và lo i tr m i hình th c phân bi t i x , ng v i nam gi i và thông qua các toà án
ph n còn ph i ư c m b o là i tác bình qu c gia có th m quy n và các cơ quan nhà
ng và tham gia y trong các ti n trình nư c khác b o v ph n m t cách có hi u
ho ch nh chính sách, th c hi n chính sách và qu ch ng l i m i hành ng phân bi t i x .
k ho ch phát tri n c a m i qu c gia”.(1) T ng Là m t trong nh ng nư c tham gia kí
thư kí Liên h p qu c cũng kh ng nh vi c th c CEDAW, v n bình ng gi i Vi t Nam
hi n các quy n c a ph n ph i ư c coi là luôn là v n xuyên su t trong chính sách c a
nghĩa v pháp lí c a các qu c gia và c n tăng ng và pháp lu t c a Nhà nư c. Quy n bình
cư ng vai trò c a Liên h p qu c h tr các ng nam n là m t trong nh ng quy n công
nư c th c hi n nghĩa v này. Công ư c qu c t dân, là m t n i dung chính luôn ư c quan
v xoá b m i hình th c phân bi t i x i tâm trong l ch s l p hi n c a nư c ta. Trong
v i ph n (CEDAW) là văn ki n qu c t u các b n hi n pháp c a nư c ta u ghi nh n
tiên có tính ch t pháp lí nh m xoá b s phân nguyên t c m i công dân u bình ng trư c
bi t i v i ph n và xây d ng m t chương pháp lu t. Ngay t b n Hi n pháp dân ch
trình ngh s c a Chính ph thúc y quy n nhân dân u tiên, Hi n pháp năm 1946 và
bình ng c a ph n . Công ư c ch ra nguyên cũng là l n u tiên trong l ch s dân t c, ph
lí toàn di n nh m lo i tr s phân bi t gi i tính n Vi t Nam ư c ghi nh n v m t pháp lí
dư i m i hình th c. Tính cho n tháng
10/2004 ã có 179 nư c tham gia tham gia phê * Gi ng viên chính Khoa lu t hình s
chu n CEDAW, 76 qu c gia ã ăng kí ngh Trư ng i h c Lu t Hà N i
t¹p chÝ luËt häc sè 3/2006 101
- Ph¸p luËt h×nh sù vµ tè tông h×nh sù ViÖt Nam víi viÖc thùc hiÖn CEDAW
ngang quy n v i nam gi i trên m i lĩnh v c th c hi n các quy n này do pháp lu t quy nh
c a i s ng, chính tr , xã h i... nh m làm rõ s th t khách quan c a v án.(4)
2. Nh ng quy nh chung c a pháp lu t Th hai, vi c t m giam i v i ph n .
t t ng hình s Vi t Nam trong vi c b o v Xu t phát t ch c năng xã h i, ch c năng
quy n c a ph n làm m , làm v ; t c i m tâm - sinh lí c a
N i lu t hoá CEDAW trên cơ s c a Hi n n gi i mà pháp lu t t t ng hình s cũng có
pháp, lu t t t ng hình s Vi t Nam ã có nh ng quy nh c bi t nh m t o i u ki n
nh ng quy nh c th v v n này như sau: t t hơn ngư i ph n khi tham gia t t ng
Th nh t, m i công dân u bình ng không ch th c hi n ư c quy n và nghĩa v t
trư c pháp lu t là m t nguyên t c cơ b n c a t ng c a mình mà còn th c hi n c ch c năng
t t ng hình s . xã h i, ch c năng mà h không th và không
Nguyên t c m i công dân u bình ng d b t c ai th c hi n thay mình. i u này
trư c pháp lu t không ch ư c quy nh trong ư c th hi n vi c quy nh v bi n pháp
toàn b h th ng pháp lu t Vi t Nam mà còn t m giam theo kho n 2 i u 88 B lu t t t ng
ư c c th hoá trong B lu t t t ng hình s . hình s (BLTTHS) là i v i b can, b cáo là
B o m quy n bình ng c a m i công dân ph n có thai ho c ang nuôi con dư i ba
trư c pháp lu t không ch là nguyên t c hi n mươi sáu tháng tu i... mà có nơi cư trú rõ ràng
nh mà còn là m t nguyên t c cơ b n c a t thì không t m giam mà áp d ng bi n pháp
t ng hình s v i n i dung: “T t ng hình s ngăn ch n khác, tr trư ng h p b can, b cáo
ư c ti n hành theo nguyên t c m i công dân b tr n và b b t theo l nh truy nã; b can, b
u bình ng trư c pháp lu t, không phân cáo ư c áp d ng bi n pháp ngăn ch n khác
bi t dân t c, nam n , tín ngư ng, tôn giáo, nhưng ti p t c ph m t i ho c c ý gây c n tr
thành ph n xã h i, a v xã h i”.(3) Theo ó, nghiêm tr ng n vi c i u tra, truy t , xét x ;
khi tham gia t t ng hình s , là m t công dân b can, b cáo ph m t i xâm ph m an ninh
ngư i ph n cũng như b t kì công dân nào qu c gia và có căn c cho r ng n u không
khác u có các quy n và nghĩa v t t ng như t m giam i v i h thì s gây nguy h i n an
nhau theo quy nh c a pháp lu t, tuỳ thu c ninh qu c gia. Trong các bi n pháp ngăn ch n
vào vi c h tham gia v i tư cách t t ng nào. ư c quy nh t i BLTTHS thì t m giam là
Tuy nhiên, pháp lu t t t ng hình s cũng quy bi n pháp ngăn ch n nghiêm kh c nh t ư c
nh, b t c ngư i nào ph m t i u b x lí áp d ng i v i b can, b cáo ph m t i c
theo pháp lu t, không phân bi t h là nam hay bi t nghiêm tr ng, ph m t i r t nghiêm tr ng;
n . T i phiên toà, n u tham gia t t ng v i tư b can, b cáo ph m t i nghiêm tr ng, ph m t i
là b cáo, ngư i b h i, nguyên ơn dân s , b ít nghiêm tr ng mà B lu t hình s quy nh
ơn dân s , ngư i có quy n l i, nghĩa v liên hình ph t tù trên hai năm và có căn c cho
quan n v án... không phân bi t h là nam r ng ngư i ó có th tr n ho c c n tr i u tra,
hay n , nh ng ngư i này u có quy n bình truy t , xét x ho c có th ti p t c ph m t i.
ng trong vi c ưa ra tài li u, ch ng c , Th hi n chính sách nhân o c a ng và
v t, ưa ra yêu c u và tranh lu n dân ch trư c Nhà nư c, n u b can, b cáo là ph n có thai
toà án. Toà án có trách nhi m t o i u ki n cho ho c ang nuôi con dư i ba mươi sáu tháng
nh ng ngư i tham gia t t ng v i tư cách trên tu i m c dù h ph m t i trong nh ng trư ng
102 t¹p chÝ luËt häc sè 3/2006
- Ph¸p luËt h×nh sù vµ tè tông h×nh sù ViÖt Nam víi viÖc thùc hiÖn CEDAW
h p trên cũng không ư c áp d ng bi n pháp hành các ho t ng i u tra, cơ quan i u tra
t m giam, tr trư ng h p c bi t. N u áp ph i tuân th nh ng quy nh quy nh c a
d ng bi n pháp t m giam i v i b can, b cáo BLTTHS trong vi c b o h tính m ng, s c
là ph n trong trư ng h p này s “ nh hư ng kho , danh d , nhân ph m, tài s n c a công
nghiêm tr ng n s c kho , tâm lí c a c dân trong ó có ph n . M c dù là i tư ng
ngư i m và a tr . Ngư i ph n ang b bu c t i nhưng i v i ph n , pháp lu t
mang thai là i tư ng c n ư c chăm sóc c luôn có nh ng quy nh nh m m b o danh
bi t c v th ch t và tinh th n. a tr dư i d , nhân ph m cho h . Kho n 2 i u 142
ba mươi sáu tháng tu i hơn lúc nào h t r t c n BLTTHS quy nh: “Khi khám ngư i thì nam
ư c bàn tay chăm sóc c a ngư i m ”.(5) khám nam, n khám n và ph i có ngư i cùng
Trong th c ti n i u tra, truy t và xét x các gi i ch ng ki n”. Kho n 2 i u 152 BLTTHS
v án hình s i v i nh ng trư ng h p này cũng quy nh: “Vi c xem xét thân th ph i do
ph n thư ng ư c cơ quan có th m quy n ngư i cùng gi i ti n hành và ph i có ngư i
áp d ng bi n pháp c m i kh i nơi cư trú, thay cùng gi i ch ng ki n... Không ư c xâm ph m
vì ph i áp d ng bi n pháp t m giam i v i n danh d , nhân ph m ho c s c kho c a
nam gi i nh m m b o s có m t c a h theo ngư i b xem xét thân th ”.
gi y tri u t p. Khi ư c áp d ng bi n pháp này Th tư, vi c x ph t và thi hành hình ph t
h v n s ng chung cùng gia ình dư i s qu n t hình i v i ph n .
lí, theo dõi c a u ban nhân dân xã, phư ng, Trong giai o n xét x , khi ngh án và
th tr n nơi h cư trú. Trong th i gian c m i quy t nh áp d ng hình ph t i v i b cáo là
kh i nơi cư trú n u h có lí do chính áng ph i ph n , toà án không ư c áp d ng hình ph t
t m th i i kh i nơi cư trú thì ph i ư c s t hình i v i ph n có thai ho c ph n
ng ý c a chính quy n xã, phư ng, th tr n nơi ang nuôi con dư i 36 tháng tu i khi ph m t i
ngư i ó cư trú và ph i có gi y phép c a cơ ho c khi b xét x .
quan ã áp d ng bi n pháp c m i kh i nơi cư Khi b n án, quy t nh c a toà án ã có
trú. Quy nh này t o i u ki n thu n l i b hi u l c pháp lu t, m c dù là ngư i b toà án
can, b cáo có th nh n ư c s chăm sóc c a k t t i, ngư i ph n v n luôn ư c pháp lu t
gia nh khi mang thai cũng như khi sinh con, b o v , k c trư ng h p h ã b toà án tuyên
m b o s c kho cho ngư i m cũng như a ph t v i m c hình ph t cao nh t là t hình.
tr khi sinh ra không ph i ch u thi t thòi v vi c Pháp lu t t t ng hình s quy nh th t c xem
chăm sóc y t … ng th i v n th c hi n ư c xét b n t hình r t ch t ch , trư c khi ưa ra
các quy n và nghĩa v khi tham gia t t ng. thi hành và c bi t là i v i ph n .
Th ba, vi c ti n hành khám xét i v i ph n . Trong trư ng h p ngư i b k t án là ph
Trong quá trình ti n hành i u tra v án n thì khi ra quy t nh thi hành án, chánh án
hình s , cơ quan i u tra ư c quy n ti n hành toà án ã xét x sơ th m ph i t ch c ki m tra
các bi n pháp i u tra c n thi t theo quy nh các i u ki n không áp d ng hình ph t t hình
c a pháp lu t thu th p, ki m tra và ánh giá i v i ph n ư c quy nh t i i u 35 B
ch ng c ph c v cho vi c xác nh s th t lu t hình s là không thi hành hình ph t t hình
khách quan c a v án nh m gi i quy t v án i v i ph n có thai, ph n ang nuôi con
úng ngư i, úng t i, úng pháp lu t. Khi ti n dư i 36 tháng tu i. N u có căn c cho r ng
t¹p chÝ luËt häc sè 3/2006 103
- Ph¸p luËt h×nh sù vµ tè tông h×nh sù ViÖt Nam víi viÖc thùc hiÖn CEDAW
ngư i b k t án là ph n ang có thai ho c ph - Ch giam gi .
n ang nuôi con dư i 36 tháng tu i thì chánh i v i ph m nhân là ph n b t m giam
án toà án ã xét x sơ th m không ra quy t nh ho c trong th i gian ch p hành hình ph t tù có
thi hành án và báo cáo chánh án Toà án nhân th i h n, tù chung thân thì h ph i ư c giam
dân t i cao xem xét chuy n hình ph t t hình gi m t khu riêng bi t trong tr i giam theo
thành tù chung thân cho ngư i b k t án. ch qu n lí, lao ng, sinh ho t phù h p v i
M c dù ã ư c ki m tra r t ch t ch v gi i tính, s c kho và tu i. Trư ng h p
i u ki n không áp d ng hình ph t t hình i ngư i b t m giam ho c ph m nhân là ngư i
v i ph n trư c khi ra quy t nh thi hành án chưa thành niên thì ngoài vi c ư c giam riêng
nhưng trư c khi thi hành án t hình i v i theo gi i tính, pháp lu t còn quy nh không
ngư i b k t án là ph n thì h i ng thi hành ư c giam chung v i ngư i ã thành niên.
án ngoài vi c ki m tra căn cư c, ph i ki m tra N u ngư i b t m giam ho c ph m nhân ã
các tài li u liên quan n i u ki n không thi 18 tu i thì m i chuy n ngư i ó sang ch
hành án t hình m t l n n a. N u h i ng thi giam gi ngư i thành niên.
hành án phát hi n ngư i b k t án là ph n có
- Ch sinh ho t và ch lao ng c i t o.
i u ki n không thi hành án t hình ư c quy
Ch sinh ho t c a ph m nhân n cũng
nh t i i u 35 B lu t hình s thì h i ng
ư c pháp lu t quy nh ch t ch nh m m
thi hành án hoãn thi hành án và báo cáo chánh
b o h có th duy trì sinh ho t hàng
án toà án ã ra quy t nh thi hành án báo
ngày. Ph m nhân n ư c mi n lao ng c
cáo chánh án Toà án nhân dân t i cao xem xét
h i. Ph m nhân ư c ngh lao ng n u có con
chuy n hình ph t t hình thành tù chung thân
nh ang cùng trong tr i b m ư c y, bác
cho ngư i b k t án.(6)
Th năm, vi c thi hành hình ph t tù i sĩ c a tr i xác nh; m au ư c y, bác sĩ c a
v i ph n . tr i giam xác nh; ang n m i u tr t i tr m
i v i ngư i b k t án b x ph t tù ang xá, b nh xá, b nh vi n.
t i ngo i (chưa ch p hành hình ph t) là ph n - Ch i v i ph m nhân có thai ho c
có thai ho c ang nuôi con dư i 36 tháng tu i nuôi con nh .
thì chánh án toà án ã ra quy t nh thi hành i v i ph m nhân ang có thai ư c
án có th t mình ho c theo ngh c a vi n bu ng giam r ng, ít ngư i, m b o ánh sáng,
ki m sát, cơ quan công an cùng c p ho c v sinh; ư c i khám thai nh kì ho c t
ngư i b k t án cho hoãn ch p hành hình ph t xu t, ư c chăm sóc y t trong trư ng h p c n
tù cho n khi con 36 tháng tu i. thi t. Ph m nhân có thai ư c ngh trư c và sau
Trư ng h p ngư i b k t án ang ch p khi sinh con theo quy nh c a B lu t lao ng.
hành hình ph t tù là ph n có thai ho c ang Trong th i gian ngh sinh con, ph m nhân ư c
nuôi con dư i 36 tháng tu i thì chánh án toà án hư ng các ch theo quy nh c a Nhà nư c
ã ra quy t nh thi hành án có th cho h t m và theo ch d n c a y, bác sĩ. Trư ng h p ph m
ình ch ch p hành hình ph t tù. nhân sinh con trong tr i giam thì ban giám th
Trong th i gian ch p hành hình ph t tù tr i giam có trách nhi m thông báo cho u ban
ph m nhân n ư c hư ng ch giam gi và nhân dân c p xã nơi có tr i giam. U ban nhân
sinh ho t như sau: dân c p xã có trách nhi m th c hi n y các
104 t¹p chÝ luËt häc sè 3/2006
- Ph¸p luËt h×nh sù vµ tè tông h×nh sù ViÖt Nam víi viÖc thùc hiÖn CEDAW
th t c v ăng kí khai sinh theo quy nh c a i u ki n cho ph n óng vai trò tích c c trong
pháp lu t v h t ch. Sau khi ph m nhân sinh m i lĩnh v c i s ng thông qua vi c tăng
con, n u không ư c t m ình ch ch p hành cư ng khuôn kh pháp lí, chính sách v quy n
hình ph t theo quy nh t i i u 62 B lu t ph n , b o m ph n th t s là ch nhân c a
hình s thì ư c cùng con trong m t nhà gia ình và xã h i, hoàn toàn bình ng v i
giam. Khi con ư c 36 tháng tu i thì g i v gia nam gi i trong m i lĩnh v c i s ng, chính tr ,
ình ho c ngư i thân nuôi dư ng. Trư ng h p kinh t , xã h i.(7) V i n l c c a c ng ng
không có ngư i chăm sóc, nuôi dư ng thì giám qu c t , trong nh ng năm u c a th k XXI,
th tr i giam liên h v i u ban nhân dân c p xã ph n không ch nh n th c rõ hơn các quy n
nơi ph m nhân cư trú trư c khi ch p hành hình và a v c a mình trong xã h i mà còn kh ng
ph t g i cháu cho các t ch c nuôi dư ng tr nh mình b ng kh năng th c hi n các quy n
m côi. Trong trư ng h p này ph m nhân ư c ó m t cách có hi u qu . Tuy nhiên, th c
thông tin y và chính xác v t ch c nh n hi n CEDAW có hi u qu òi h i c n ph i xác
nuôi và tình hình s c kho c a a tr . nh bình ng nam n là qu c sách cơ b n th
Ph m nhân n ư c phép mang con vào hi n s quy t tâm thúc y bình ng nam n
tr i giam chăm sóc cho n khi con tròn 36 và b o m quy n l i c a ph n ; n l c ngăn
tháng tu i n u không có ngư i chăm sóc, nuôi ch n b o l c i v i ph n ; th c hi n chương
dư ng. Khi con c a ph m nhân tròn 36 tháng trình hành ng ch ng buôn bán ph n và tr
tu i thì ph i ư c gi i quy t như i v i trư ng em, coi tr ng h p tác khu v c trong i u tra,
h p ph m nhân sinh con trong tr i giam. truy t và xét x i v i lo i t i ph m này vì tr
Ngoài ra, tr i giam còn ph i dành m t khu em là tương lai c a nhân lo i và bà m là ngư i
riêng bi t, thoáng mát, s ch s làm nhà tr b o v tương lai ó. Nh ng bà m và tr em
và ph i b trí ngư i trông gi tr . Ngoài gi kho m nh là n n t ng c a m t dân t c, m t qu c
làm vi c b t bu c, ph m nhân ư c cùng v i gia và toàn th gi i v ng m nh, th nh vư ng;(8)
con c a mình trong tr i giam. c i thi n và th c hi n bình ng gi i không ch
Tóm l i, m c dù là i tư ng b bu c t i là trách nhi m c a m i qu c gia mà còn là trách
nhưng k c trư ng h p b t m giam, b khám nhi m l n c a c c ng ng th gi i./.
xét hay ph i ch p hành hình ph t tù ho c b t
hình, căn c vào c i m gi i tính pháp lu t (1). “Liên h p qu c kêu g i l l c hơn n a c i
thi n a v c a ph n ”.
t t ng hình s ã có nh ng quy nh phù h p
(2). Công ư c qu c t v xoá b m i hình th c phân
ph n khi tham gia t t ng không b xâm bi t i x v i ph n , Nxb. Ph n , Hà N i 2004, tr. 5.
ph m n danh d , nhân ph m ng th i v n (3).Xem: i u 5 BLTTHS.
có i u ki n th c hi n quy n và nghĩa v t (4).Xem: i u 19 BLTTHS.
t ng c a mình theo quy nh c a pháp lu t. (5).Xem: ThS. Th Phư ng, “Ngư i ph n trong
pháp lu t t t ng hình s Vi t Nam và m t s nư c
3. K t lu n
trong khu v c”, T p chí lu t h c, c san v bình
Vi t Nam chúng ta ã kí và phê chu n ng gi i năm 2005, tr. 55.
Công ư c qu c t v xoá b m i hình th c (6).Xem: i u 259 BLTTHS.
phân bi t i x i v i ph n , luôn coi tr ng, (7), (8).Xem: Phương Bình: “C i thi n a v c a ph
b o v , phát huy các quy n c a ph n , t o m i n ”. Nhân dân hàng tháng s 102/2005, tr. 33, 34.
t¹p chÝ luËt häc sè 3/2006 105
nguon tai.lieu . vn
