Xem mẫu
- nghiªn cøu - trao ®æi
NguyÔn Hång H¶i *
1. Kh¸i niÖm vÒ h«n nh©n - ë ViÖt Nam, c¸c gi¸o tr×nh d©n luËt d−íi
Trong khoa häc ph¸p lÝ nãi chung v khoa chÕ ®é S i Gßn cò ch−a ®−a ra kh¸i niÖm cô
häc luËt h«n nh©n v gia ®×nh (HN&G§) nãi thÓ vÒ h«n nh©n m phÇn nhiÒu míi ®−a ra
riªng, viÖc ®−a ra kh¸i niÖm ®Çy ®ñ vÒ h«n kh¸i niÖm “gi¸ thó”: “Gi¸ thó (hay h«n thó) l
nh©n cã ý nghÜa quan träng. Nã ph¶n ¸nh quan sù phèi hîp cña mét ng−êi ® n «ng v mét
®iÓm chung nhÊt cña Nh n−íc vÒ h«n nh©n; ng−êi ® n b theo thÓ thøc luËt ®Þnh”(4) hoÆc
t¹o c¬ së lÝ luËn cho viÖc x¸c ®Þnh b¶n chÊt “gi¸ thó” còng ®−îc hiÓu: “Sù trai g¸i lÊy nhau
ph¸p lÝ cña h«n nh©n; x¸c ®Þnh néi dung, ph¹m tr−íc mÆt viªn hé l¹i v ph¸t sinh ra nh÷ng
vi ®iÒu chØnh cña c¸c quy ph¹m ph¸p luËt nghÜa vô t−¬ng hç cho hai bªn vÒ ph−¬ng diÖn
HN&G§. ®ång c−, trung th nh v t−¬ng trî”.(5) Theo mét
Trong thùc tiÔn khoa häc luËt HN&G§ ë sè luËt gia S i Gßn th× kh¸i niÖm “gi¸ thó” bao
ViÖt Nam v n−íc ngo i, nhiÒu kh¸i niÖm h«n gåm hai nghÜa: Theo nghÜa thø nhÊt, gi¸ thó l
nh©n ® ®−îc c¸c nh l m luËt, c¸c nh nghiªn h nh vi phèi hîp vî chång (kÕt h«n); theo
cøu luËt häc ®−a ra. Ch¼ng h¹n: nghÜa thø hai l t×nh tr¹ng cña hai ng−êi ®
- ë c¸c n−íc theo hÖ thèng ph¸p luËt Anh - chÝnh thøc lÊy nhau l m vî chång v thêi gian
MÜ (Common law), phæ biÕn kh¸i niÖm cæ ®iÓn hai ng−êi ¨n ë víi nhau.(6) §iÒu 3 S¾c luËt sè
mang quan niÖm truyÒn thèng vÒ h«n nh©n cña 15/64 ng y 23/7/1964, §iÒu 99 Bé d©n luËt
C¬ ®èc gi¸o do Lord Penzance ®−a ra trong 1972 ng y 20/12/1972 cña ChÝnh quyÒn S i
ph¸n quyÕt vÒ vô ¸n Hyde v Hyde (1866): Gßn cò quy ®Þnh: “Kh«ng ai ®−îc phÐp t¸i h«n
“H«n nh©n l sù liªn kÕt tù nguyÖn suèt ®êi nÕu gi¸ thó tr−íc ch−a ®o¹n tiªu”. Nh− vËy,
gi÷a mét ng−êi ® n «ng v mét ng−êi ® n b , ph¶i ch¨ng c¸c kh¸i niÖm “gi¸ thó” ®−îc nªu
m kh«ng v× môc ®Ých n o kh¸c”.(1) Ngo i kh¸i trªn ® bao h m c¶ kh¸i niÖm vÒ h«n nh©n?
niÖm trªn, hiÖn nay, mét sè luËt gia ë ch©u ©u Trong ph¸p luËt HN&G§ ViÖt Nam hiÖn
v MÜ quan niÖm: “H«n nh©n l sù liªn kÕt h nh, kh¸i niÖm h«n nh©n ® ®−îc nh l m
ph¸p lÝ gi÷a mét ng−êi nam v mét ng−êi n÷ víi luËt v c¸c nh nghiªn cøu luËt häc quan t©m
t− c¸ch l vî chång”(2) hoÆc: “H«n nh©n l h nh h¬n. LuËt HN&G§ n¨m 2000 quy ®Þnh: “H«n
vi hoÆc t×nh tr¹ng chung sèng gi÷a mét ng−êi
* Gi¶ng viªn Khoa t− ph¸p
nam v mét ng−êi n÷ víi t− c¸ch l vî chång”.(3) Tr−êng ®¹i häc luËt H Néi
T¹p chÝ luËt häc - 9
- nghiªn cøu - trao ®æi
nh©n l quan hÖ gi÷a vî v chång sau khi ® Ph¸p (§iÒu 2 Ch−¬ng 2 phÇn II LuËt h«n nh©n
kÕt h«n” (®iÓm 6 §iÒu 8). Cßn theo Tõ ®iÓn Thôy §iÓn n¨m 1987). Tù nguyÖn trong ph¸p
gi¶i thÝch thuËt ng÷ luËt häc cña Tr−êng ®¹i luËt ph−¬ng T©y cßn ®ång nghÜa víi tù do tho¶
häc luËt H Néi, h«n nh©n ®−îc hiÓu l : “Sù thuËn, th«ng qua viÖc thõa nhËn chÕ ®é t i s¶n
liªn kÕt gi÷a ng−êi nam v ng−êi n÷ dùa trªn −íc ®Þnh trong quan hÖ vî chång, khi c¸c bªn
kh«ng tho¶ thuËn ®−îc ph¸p luËt míi ¸p dông
nguyªn t¾c tù nguyÖn, b×nh ®¼ng, theo ®iÒu
chÕ ®é t i s¶n ph¸p ®Þnh.
kiÖn v tr×nh tù nhÊt ®Þnh, nh»m chung sèng
Nh l m luËt c¸c n−íc XHCN còng coi
víi nhau suèt ®êi v x©y dùng gia ®×nh h¹nh
yÕu tè tù nguyÖn trong h«n nh©n l mét trong
phóc v ho thuËn”.(7) c¸c nguyªn t¾c c¬ b¶n cña chÕ ®é h«n nh©n v
Theo chóng t«i, c¸c kh¸i niÖm h«n nh©n gia ®×nh. Tuy nhiªn, hä l¹i x¸c ®Þnh tù nguyÖn
nãi trªn mÆc dï cßn chøa ®ùng nh÷ng quan trong h«n nh©n l tù nguyÖn xuÊt ph¸t tõ t×nh
®iÓm kh¸c nhau nh−ng chóng cã hai ®iÓm c¶m gi÷a nam v n÷, vËy nªn hä kh«ng thõa
chung l : nhËn chÕ ®é ®¹i diÖn trong kÕt h«n m viÖc kÕt
* Nh l m luËt khi ®−a ra kh¸i niÖm h«n h«n ph¶i do chÝnh c¸c bªn nam, n÷ quyÕt ®Þnh.
nh©n ®Òu xuÊt ph¸t tõ vÞ trÝ cña h«n nh©n l MÆt kh¸c, môc ®Ých cña h«n nh©n l x©y dùng
mét thiÕt chÕ x héi (social institution). gia ®×nh chø kh«ng v× môc ®Ých t¹o lËp, thay
* H«n nh©n qua c¸c kh¸i niÖm n y ®Òu ®æi, chÊm døt nghÜa vô d©n sù ®ång thêi ®Ó
ph¶n ¸nh n¨m ®Æc ®iÓm c¬ b¶n: tr¸nh nh÷ng tr−êng hîp h«n nh©n dùa trªn sù
Thø nhÊt, tÝnh tù nguyÖn trong h«n nh©n. tÝnh to¸n kinh tÕ, ph¸p luËt XHCN kh«ng thõa
H«n nh©n l quan hÖ gi÷a c¸ nh©n víi c¸ nhËn chÕ ®é t i s¶n theo tho¶ thuËn gi÷a vî v
nh©n, do ®ã, viÖc thÓ hiÖn ý chÝ −ng thuËn gi÷a chång m chØ thõa nhËn chÕ ®é t i s¶n ph¸p
c¸c bªn trong h«n nh©n l mét trong c¸c ®iÒu ®Þnh dùa trªn nguyªn t¾c b×nh ®¼ng gi÷a vî
kiÖn c¨n b¶n ®Ó h«n nh©n cã hiÖu lùc. HiÖn v chång.
nay, ph¸p luËt vÒ HN&G§ cña c¸c n−íc ®Òu Thø hai, tÝnh bÒn v÷ng (tÝnh chÊt suèt ®êi)
ghi nhËn kh«ng cã h«n nh©n khi kh«ng cã sù cña h«n nh©n.
tù nguyÖn. Cã quan ®iÓm cho r»ng, ®Æc ®iÓm n y chØ
Tuy nhiªn, tÝnh tù nguyÖn trong h«n nh©n tån t¹i trong h«n nh©n XHCN. Trªn thùc tÕ
®−îc xem xÐt víi nhiÒu quan ®iÓm kh¸c nhau. kh«ng ho n to n nh− vËy, ®Æc ®iÓm bÒn v÷ng
§èi víi nh l m luËt ë mét sè n−íc ph−¬ng cña h«n nh©n còng ® ®−îc nh l m luËt t− s¶n
T©y, tù nguyÖn ë ®©y th−êng g¾n víi tù ®Ò cËp tõ rÊt l©u. Lord Penzance khi ®−a ra
nguyÖn trong hîp ®ång. VÝ dô: ¸p dông chÕ ®é kh¸i niÖm h«n nh©n (n¨m 1866) ® kh¼ng ®Þnh
®¹i diÖn trong kÕt h«n, nÕu c¸c bªn nam, n÷ “sù liªn kÕt tù nguyÖn suèt ®êi” cña c¸c bªn
kÕt h«n ë ®é tuæi theo luËt ®Þnh b¾t buéc ph¶i trong h«n nh©n. Ph¸p luËt vÒ h«n nh©n cña
cã sù ®ång ý cña cha, mÑ hoÆc ng−êi gi¸m hé nhiÒu n−íc t− s¶n còng ghi nhËn ®Æc ®iÓm n y
(th−êng ë ®é tuæi ch−a th nh niªn) th× viÖc kÕt (vÝ dô: Theo LuËt h«n nh©n n¨m 1961 cña
h«n chØ hîp ph¸p khi cã sù ®ång ý cña nh÷ng Australia, ®Ó viÖc kÕt h«n cã hiÖu lùc ph¸p lÝ,
ng−êi n y; §iÒu 148, 149 BLDS Céng ho c¸c bªn kÕt h«n ph¶i cã môc ®Ých chung sèng
10 - T¹p chÝ lu©t häc
- nghiªn cøu - trao ®æi
suèt ®êi).(8) Thø ba, tÝnh chÊt mét vî mét chång.
TÝnh bÒn v÷ng cña h«n nh©n ®−îc c¸c nh Trong xu thÕ tiÕn bé x héi, sù kh¼ng ®Þnh
l m luËt ®−a ra xuÊt ph¸t tõ nh÷ng c¨n nguyªn c¸ nh©n con ng−êi ng y c ng lín, ®¹o ®øc míi
kh¸c nhau: Cã thÓ do yÕu tè t«n gi¸o (®¹o C¬ cña con ng−êi kh«ng nh÷ng phñ nhËn kiÓu h«n
®èc coi h«n nh©n l thiÕt chÕ bÊt biÕn g¾n liÒn nh©n mét chång nhiÒu vî hoÆc mét vî nhiÒu
víi suèt cuéc ®êi con ng−êi), tÝnh bÊt biÕn h«n chång nh− tr−íc m ®ßi hái t×nh yªu nam, n÷
nh©n theo quan niÖm t«n gi¸o cã thÓ hiÓu theo ph¶i biÓu hiÖn trong mèi quan hÖ thuû chung
hai nghÜa: H«n nh©n kh«ng thÓ chÊm døt b»ng mét vî, mét chång.
li h«n, do ®ã, cÊm li h«n (quan ®iÓm n y hiÖn VËy nªn, hiÖn nay chÕ ®é mét vî mét
nay rÊt Ýt n−íc ¸p dông) v h«n nh©n cã tÝnh chång ® ®−îc ghi nhËn trong hÇu hÕt ph¸p
bÒn v÷ng nh−ng vÉn cã thÓ chÊm døt b»ng li luËt HN&G§ cña c¸c n−íc (trõ mét sè n−íc ë
h«n (®©y l quan ®iÓm phæ biÕn hiÖn nay). ch©u Phi, Trung CËn §«ng, Trung ¸ do ¶nh
TÝnh bÒn v÷ng cña h«n nh©n còng ®−îc ®Æt h−ëng cña yÕu tè t«n gi¸o v phong tôc, tËp
ra tõ c¸c vÊn ®Ò cña nÒn kinh tÕ - x héi t− b¶n qu¸n vÉn thõa nhËn chÕ ®é ®a thª trong ph¸p
(nÒn kinh tÕ thÞ tr−êng, sù ®Ò cao chÕ ®é t− luËt). Ph¸p luËt HN&G§ ViÖt Nam coi mét
h÷u v tù do c¸ nh©n...) ® v ®ang ®Èy h«n vî, mét chång l mét trong c¸c nguyªn t¾c
nh©n trong x héi t− s¶n r¬i v o t×nh tr¹ng c¬ b¶n cña chÕ ®é h«n nh©n v gia ®×nh
khñng ho¶ng (h«n nh©n bÒn v÷ng ®−îc thay XHCN v l mét trong c¸c ®iÒu kiÖn ®Ó thõa
thÕ b»ng “h«n nh©n thö”, t×nh tr¹ng li h«n tr n nhËn viÖc kÕt h«n hîp ph¸p (§iÒu 2 v
lan...). T×nh h×nh ®ã ® yªu cÇu c¸c nh l m kho¶n 1 §iÒu 9 LuËt HN&G§ ViÖt Nam
luËt (®Æc biÖt, ë c¸c n−íc ph−¬ng T©y) ph¶i n¨m 2000);
quan t©m v ®Ò cao h¬n n÷a tÝnh bÒn v÷ng cña Thø t−, h«n nh©n chØ tån t¹i gi÷a nh÷ng
h«n nh©n. ng−êi kh¸c nhau vÒ giíi tÝnh.
Quan niÖm phæ biÕn nhÊt vÒ tÝnh bÒn v÷ng Thùc chÊt v ý nghÜa cña h«n nh©n l môc
cña h«n nh©n (®Æc biÖt ë c¸c n−íc XHCN) l ®Ých x©y dùng gia ®×nh, thÓ hiÖn trong viÖc
do h«n nh©n ®−îc x©y dùng trªn yÕu tè t×nh sinh ®Î, nu«i d−ìng v gi¸o dôc con c¸i, ®¸p
c¶m gi÷a c¸c chñ thÓ v h«n nh©n cã môc ®Ých øng lÉn nhau nh÷ng nhu cÇu vËt chÊt v tinh
l x©y dùng gia ®×nh (gia ®×nh th−êng b¾t ®Çu thÇn trong cuéc sèng h ng ng y. V× vËy, h«n
tõ h«n nh©n, tõ quan hÖ vî chång vÒ t×nh c¶m nh©n l sù liªn kÕt gi÷a nh÷ng ng−êi kh¸c giíi
m ph¸t sinh c¸c quan hÖ gi÷a cha mÑ v con, tÝnh l ®Æc ®iÓm võa mang tÝnh tù nhiªn võa
quan hÖ gi÷a anh, chÞ, em...), ®ã l nh÷ng ®iÒu mang tÝnh x héi. §Ó b¶o ®¶m môc ®Ých cña
kiÖn ®¶m b¶o cho sù liªn kÕt h¹nh phóc, bÒn h«n nh©n ®−îc thùc hiÖn; ®ång thêi, ®Ó b¶o vÖ
v÷ng trong h«n nh©n. yÕu tè ®¹o ®øc truyÒn thèng v tÝnh tù nhiªn
Ph¸p luËt HN&G§ ViÖt Nam lu«n coi trong h«n nh©n, ph¸p luËt cña ®a sè c¸c n−íc
träng ®Æc ®iÓm trªn cña h«n nh©n, v× truyÒn trªn thÕ giíi ®Òu cÊm kÕt h«n gi÷a nh÷ng
thèng gia ®×nh ViÖt Nam v xuÊt ph¸t tõ vai ng−êi cïng giíi tÝnh (ViÖt Nam quy ®Þnh t¹i
trß h«n nh©n l c¬ së x©y dùng gia ®×nh no Êm, kho¶n 5 §iÒu 10 LuËt HN&G§ n¨m 2000).
b×nh ®¼ng, tiÕn bé, h¹nh phóc. Trong ®ã, mét sè n−íc coi h nh vi kÕt h«n
T¹p chÝ luËt häc - 11
- nghiªn cøu - trao ®æi
gi÷a nh÷ng ng−êi cïng giíi tÝnh l téi ph¹m. tôc, tËp qu¸n trong quy ®Þnh vÒ h«n nh©n ë
Tuy nhiªn, hiÖn nay do xuÊt ph¸t tõ nhiÒu mçi quèc gia. Cã n−íc kh«ng thõa nhËn sù
nguyªn nh©n, ®Æc biÖt do qu¸ coi träng quyÒn b×nh ®¼ng trong h«n nh©n (c¸c n−íc Håi gi¸o
tù do c¸ nh©n, cã n−íc ® thõa nhËn h«n nh©n ë Trung §«ng, ch©u Phi v Trung ¸). Ph¸p
cña nh÷ng ng−êi cïng giíi (LuËt h«n nh©n söa luËt HN&G§ c¸c n−íc ph−¬ng T©y thõa nhËn
®æi cña H Lan cã hiÖu lùc tõ ng y 1/4/2001 b×nh ®¼ng trong h«n nh©n nh−ng ®ã chØ l sù
® cho phÐp nh÷ng ng−êi cïng giíi tÝnh kÕt b×nh ®¼ng vÒ h×nh thøc. Cã nh nghiªn cøu
h«n víi nhau...). ViÖc thõa nhËn h«n nh©n cho r»ng: “Quan ®iÓm së h÷u thùc chÊt kh«ng
®ång giíi ë nh÷ng n−íc n y ® gÆp sù ph¶n hÒ thay ®æi: Ng−êi n y coi ng−êi kia thuéc së
®èi cña d− luËn réng r i trªn thÕ giíi. h÷u cña m×nh v ng−îc l¹i. V sù trïng hîp
Thø n¨m, tÝnh chÞu sù quy ®Þnh cña ph¸p luËt. c¸c ý nguyÖn cña ®«i bªn tho¹t nh×n cã vÎ
L thiÕt chÕ x héi, h«n nh©n cã vai trß l nh− xuÊt ph¸t tõ t×nh yªu, tõ niÒm say mª,
c¬ së x©y dùng gia ®×nh - tÕ b o cña x héi. nh−ng trong thùc tÕ cã thÓ chØ l ph¶n x¹ ®èi
§iÒu ®ã kh«ng chØ cã ý nghÜa riªng t− m cßn víi truyÒn thèng cò, khi m ng−êi vî kh«ng
cã ý nghÜa x héi. ViÖc ph¸t sinh tån t¹i v ®−îc phÐp cã ý thøc riªng, cã ý kiÕn kh¸c víi
chÊm døt h«n nh©n ®Òu cã nh÷ng ¶nh h−ëng ng−êi chång”.(9)
tÝch cùc hoÆc tiªu cùc ®Õn c¸c quan hÖ gia ®×nh
D−íi chÕ ®é XHCN, b×nh ®¼ng cã thÓ ®−îc
(trong nhiÒu tr−êng hîp h«n nh©n cã ¶nh coi l ®Æc ®iÓm cña h«n nh©n XHCN. Bëi v×,
h−ëng mang tÝnh chÊt quyÕt ®Þnh). V× vËy, nh l m luËt x¸c ®Þnh vî chång b×nh ®¼ng l
còng nh− c¸c thiÕt chÕ x héi kh¸c, h«n nh©n mét trong c¸c tiªu chÝ ®¸nh gi¸ tiÕn bé x héi
ph¶i chÞu sù ®iÒu chØnh cña ph¸p luËt. Ph¸p v l nguyªn t¾c c¬ b¶n cña chÕ ®é h«n nh©n
luËt HN&G§ c¸c n−íc ®Òu cã c¸c quy ®Þnh v gia ®×nh XHCN. Néi dung b×nh ®¼ng do
chÆt chÏ vÒ kÕt h«n, quyÒn v nghÜa vô cña vî ph¸p luËt quy ®Þnh trªn c¶ quan hÖ vÒ nh©n
chång vÒ chÊm døt h«n nh©n. LuËt HN&G§ th©n v quan hÖ vÒ t i s¶n gi÷a vî v chång.
ViÖt Nam n¨m 2000 quy ®Þnh vÊn ®Ò kÕt h«n §iÒu quan träng h¬n, nh n−íc XHCN t¹o
bao gåm ®iÒu kiÖn kÕt h«n, nghi thøc kÕt ®iÒu kiÖn vÒ chÝnh trÞ, kinh tÕ, v¨n ho¸, x héi
h«n, huû kÕt h«n tr¸i ph¸p luËt t¹i Ch−¬ng II v c¬ chÕ ph¸p luËt ®Ó b×nh ®¼ng trong h«n
tõ §iÒu 9 -17; quy ®Þnh c¸c quyÒn v nghÜa nh©n ®−îc thùc hiÖn trªn thùc tÕ.
vô gi÷a vî v chång t¹i Ch−¬ng III tõ §iÒu Tãm l¹i, trong giai ®o¹n ph¸t triÓn cña x
18 - 33 v quy ®Þnh vÊn ®Ò li h«n t¹i Ch−¬ng héi hiÖn nay, kh¸i niÖm h«n nh©n m nh l m
X tõ §iÒu 85 - 99. luËt c¸c n−íc ®−a ra ® tiÕp cËn nhau h¬n. Tuy
Ngo i n¨m ®Æc ®iÓm trªn, cã quan ®iÓm nhiªn, h«n nh©n l hiÖn t−îng x héi, chÞu ¶nh
cho r»ng h«n nh©n cßn cã ®Æc ®iÓm b×nh ®¼ng. h−ëng s©u s¾c b¶n chÊt giai cÊp, t«n gi¸o,
Theo quan ®iÓm cña chóng t«i, b×nh ®¼ng phong tôc, tËp qu¸n nªn néi dung c¸c ®Æc ®iÓm
kh«ng ph¶i l ®Æc ®iÓm chung cho h«n nh©n ë cña h«n nh©n ë c¸c n−íc cã ®iÒu kiÖn chÝnh
c¸c n−íc cã ®iÒu kiÖn kinh tÕ - x héi kh¸c trÞ, kinh tÕ, x héi kh¸c nhau l kh¸c nhau.
nhau. “B×nh ®¼ng” l ®Æc ®iÓm ph¶n ¸nh râ nÐt C¨n cø v o c¸c quy ®Þnh vÒ h«n nh©n trong
nhÊt b¶n chÊt giai cÊp, yÕu tè t«n gi¸o, phong LuËt HN&G§ ViÖt Nam n¨m 2000, chóng ta
12 - T¹p chÝ lu©t häc
- nghiªn cøu - trao ®æi
cã thÓ hiÓu h«n nh©n theo ph¸p luËt HN&G§ ë c¸c n−íc XHCN v ViÖt Nam quan
ViÖt Nam l sù liªn kÕt tù nguyÖn, b×nh ®¼ng, niÖm chÝnh thèng cho r»ng: H«n nh©n kh«ng
theo quy ®Þnh ph¸p luËt gi÷a mét ng−êi ® n ph¶i l hîp ®ång m l sù liªn kÕt ®Æc biÖt
«ng v mét ng−êi ® n b , nh»m chung sèng gi÷a ng−êi ® n «ng v ng−êi ® n b . Sù liªn
suèt ®êi víi t− c¸ch l vî chång, v× môc ®Ých kÕt n y kh«ng phô thuéc v o tÝnh to¸n vËt chÊt
x©y dùng gia ®×nh no Êm, b×nh ®¼ng, tiÕn bé, m ®−îc dùa trªn c¬ së t×nh yªu th−¬ng, quý
h¹nh phóc v bÒn v÷ng. träng, b×nh ®¼ng v tù nguyÖn gi÷a vî v
2. B¶n chÊt ph¸p lÝ cña h«n nh©n chång. Ngo i ra, môc ®Ých cña h«n nh©n l
B¶n chÊt ph¸p lÝ cña h«n nh©n l hîp ®ång x©y dùng mèi quan hÖ bÒn v÷ng, ®¶m b¶o tho¶
hay l thiÕt chÕ ph¸p luËt hiÖn vÉn cßn nhiÒu ý m n nhu cÇu tinh thÇn v vËt chÊt chÊt cña ®«i
kiÕn kh¸c nhau. bªn, sinh ®Î v gi¸o dôc con c¸i.(12)
ë c¸c n−íc theo theo hÖ thèng ph¸p luËt Theo chóng t«i, ®Ó x¸c ®Þnh h«n nh©n l
common law (®Æc biÖt ë MÜ) tån t¹i quan niÖm thiÕt chÕ ph¸p luËt hay l hîp ®ång d©n sù, cÇn
phæ biÕn: H«n nh©n l lo¹i hîp ®ång d©n sù bëi xem xÐt trªn c¸c khÝa c¹nh sau:
v× h«n nh©n chÝnh l sù tho¶ thuËn gi÷a ng−êi * Thø nhÊt, cã sù kh¸c nhau gi÷a môc ®Ých
® n «ng v ng−êi ® n b ®Ó thiÕt lËp quan hÖ giao kÕt hîp ®ång v môc ®Ých kÕt h«n.
ph¸p lÝ v l m ph¸t sinh v thùc hiÖn c¸c quyÒn, Theo ph¸p luËt vÒ hîp ®ång, sù tho¶ thuËn
nghÜa vô ®èi víi nhau.(10) l yÕu tè b¾t buéc ph¶i cã, tuy nhiªn ®ã míi
Bªn c¹nh quan ®iÓm trªn, nhiÒu luËt gia chØ l ®iÒu kiÖn cÇn chø ch−a ®ñ ®Ó hîp ®ång
ph−¬ng T©y (phæ biÕn ë c¸c n−íc theo hÖ cã hiÖu lùc. §Ó hîp ®ång cã hiÖu lùc, sù tho¶
thèng ph¸p luËt th nh v¨n) h«n nh©n bao h m thuËn cña c¸c bªn ph¶i l m ph¸t sinh, thay ®æi
hai nghÜa: H nh vi ph¸p lÝ l m ph¸t sinh quan hoÆc chÊm døt quyÒn v nghÜa vô d©n sù. Trong
hÖ vî chång (kÕt h«n) v t×nh tr¹ng ph¸p lÝ cña h«n nh©n cã sù tho¶ thuËn nh−ng tho¶ thuËn ®ã
vî chång sau khi kÕt h«n. Tõ ®ã, cã quan ®iÓm kh«ng ph¶i l tho¶ thuËn nh− trong hîp ®ång.
chiÕt chung cho r»ng: B¶n chÊt cña h«n nh©n V× môc ®Ých cña c¸c bªn kÕt h«n kh«ng ph¶i ®Ó
t¹o lËp, thay ®æi hay chÊm døt mét nghÜa vô d©n
võa l mét hîp ®ång võa l mét thiÕt chÕ ph¸p
sù n o m chØ mong muèn lËp gia ®×nh.
luËt (cã t i liÖu dïng l ®Þnh chÕ ph¸p luËt).(11)
ChÝnh v× cã môc ®Ých kh¸c nhau nªn
Theo quan ®iÓm n y th× h«n nh©n l hîp ®ång
trong hîp ®ång ngo i viÖc tu©n thñ c¸c ®iÒu
nÕu xem xÐt trªn khÝa c¹nh thø nhÊt cña kh¸i
kiÖn do luËt ®Þnh, c¸c bªn cßn ph¶i tu©n thñ
niÖm h«n nh©n - h nh vi l m ph¸t sinh quan hÖ
c¸c ®iÒu kiÖn do hä ® tho¶ thuËn . Cßn trong
h«n nh©n ph¶i dùa trªn nguyªn t¾c tù do tho¶ h«n nh©n, c¸c bªn kÕt h«n ph¶i tu©n thñ chÆt
thuËn gi÷a hai bªn nam v n÷. H«n nh©n l chÏ c¸c ®iÒu kiÖn do ph¸p luËt quy ®Þnh, c¸c
thiÕt chÕ ph¸p luËt nÕu xem xÐt ë khÝa c¹nh ®iÒu kiÖn do c¸c bªn tho¶ thuËn ra kh«ng cã
thø hai cña kh¸i niÖm h«n nh©n - T×nh tr¹ng gi¸ trÞ vÒ mÆt ph¸p lÝ.
ph¸p lÝ sau khi kÕt h«n, quan hÖ gi÷a vî v MÆt kh¸c, th−êng ph¸p luËt vÒ hîp ®ång
chång còng nh− viÖc chÊm døt h«n nh©n ph¶i kh«ng quy ®Þnh cô thÓ quyÒn v nghÜa vô cña
chÞu sù quy ®Þnh chÆt chÏ cña ph¸p luËt. c¸c bªn trong hîp ®ång m do c¸c bªn tù tho¶
T¹p chÝ luËt häc - 13
- nghiªn cøu - trao ®æi
thuËn; trong qu¸ tr×nh thùc hiÖn hîp ®ång c¸c (thùc hiÖn t¹i nh thê) v nghi thøc d©n sù
bªn còng cã thÓ tho¶ thuËn thay ®æi quyÒn v (thùc hiÖn t¹i c¬ quan nh n−íc cã thÈm
nghÜa vô cña mçi bªn. Cßn trong h«n nh©n, quyÒn). Cã n−íc chØ thõa nhËn nghi thøc d©n
ph¸p luËt l¹i quy ®Þnh rÊt cô thÓ c¸c quyÒn v sù (LuËt HN&G§ ViÖt Nam n¨m 2000; BLDS
nghÜa vô cña vî chång vÒ nh©n th©n v t i s¶n. Céng ho Ph¸p, LuËt h«n nh©n n−íc CHND
Vî chång ph¶i tu©n thñ sù quy ®Þnh cña ph¸p Trung Hoa...). Cã n−íc l¹i thõa nhËn c¶ nghi
luËt, kh«ng thÓ b»ng nh÷ng tho¶ thuËn cña m×nh thøc t«n gi¸o v nghi thøc d©n sù (LuËt h«n
l m thay ®æi c¸c quyÒn nghÜa vô ph¸p lÝ ®ã. nh©n n¨m 1961 cña Australia, LuËt h«n nh©n n¨m
* Thø hai, ph¸p luËt quy ®Þnh vÒ n¨ng lùc 1987 cña Thôy §iÓn, LuËt h«n nh©n cña Italia...).
kÕt h«n kh¸c víi quy ®Þnh vÒ n¨ng lùc giao kÕt Cã n−íc chØ thõa nhËn nghi thøc t«n gi¸o (LuËt
hîp ®ång. h«n nh©n cña T©y Ban Nha...).
N¨ng lùc giao kÕt hîp ®ång chñ yÕu ®−îc ChÝnh v× viÖc kÕt h«n ph¶i ®−îc tiÕn h nh
x¸c ®Þnh trªn hai ®iÒu kiÖn: §é tuæi v kh¶ theo nh÷ng nghi thøc ®Æc biÖt trªn nªn trong
n¨ng nhËn thøc cña chñ thÓ. N¨ng lùc kÕt h«n qu¸ tr×nh thùc hiÖn thñ tôc kÕt h«n, c¸ nh©n
ngo i ®iÒu kiÖn ®é tuæi v n¨ng lùc nhËn thøc hoÆc c¬ quan cã thÈm quyÒn vÒ ®¨ng kÝ kÕt
cßn ®−îc x¸c ®Þnh trªn c¸c ®iÒu kiÖn kh¸c h«n cã thÓ ph¸t hiÖn v tõ chèi viÖc kÕt h«n
kh«ng cã trong ph¸p luËt vÒ hîp ®ång nh− sau: nÕu mét hoÆc hai bªn xin ®¨ng kÝ kÕt h«n vi
- C¸c bªn kÕt h«n ph¶i kh¸c nhau vÒ giíi ph¹m c¸c ®iÒu kiÖn kÕt h«n theo luËt ®Þnh.
tÝnh (LuËt HN&G§ ViÖt Nam n¨m 2000, * Thø t−, ph¸p luËt quy ®Þnh vÒ huû kÕt
BLDS cña Céng ho Ph¸p, LuËt h«n nh©n n¨m h«n tr¸i ph¸p luËt kh¸c víi c¸c quy ®Þnh vÒ
1961 cña Australia, LuËt h«n nh©n CHND huû hîp ®ång.
Trung Hoa...). C¨n cø ®Ó hñy kÕt h«n tr¸i ph¸p luËt v c¨n
- C¸c bªn kÕt h«n kh«ng ®ång thêi tån t¹i cø hñy hîp ®ång l kh¸c nhau. Hîp ®ång bÞ
nhiÒu quan hÖ h«n nh©n - ®iÒu kiÖn mét vî huû khi cã mét trong hai c¨n cø: C¸c bªn vi
mét chång (LuËt HN&G§ ViÖt Nam n¨m ph¹m ®iÒu kiÖn do luËt ®Þnh hoÆc c¸c bªn vi
2000, BLDS Céng ho Ph¸p, LuËt h«n nh©n ph¹m ®iÒu kiÖn do tho¶ thuËn. Cßn viÖc kÕt
Thuþ §iÓn n¨m 1987, LuËt h«n nh©n cña h«n sÏ bÞ hñy khi vi ph¹m mét trong c¸c ®iÒu
Australia n¨m 1961...) kiÖn kÕt h«n theo luËt ®Þnh.
- C¸c bªn kÕt h«n kh«ng cã quan hÖ hä Khi ph¸t hiÖn hîp ®ång cã dÊu hiÖu vi
h ng th©n thuéc trong ph¹m vi luËt ®Þnh. §©y ph¹m ph¸p luËt hoÆc ®¹o ®øc x héi th× hîp
l ®iÒu kiÖn ®−îc quy ®Þnh ë tÊt c¶ c¸c n−íc. ®ång lu«n bÞ huû bá v c¸c bªn trë l¹i t×nh
* Thø ba, viÖc kÕt h«n ®−îc thùc hiÖn theo tr¹ng ban ®Çu tr−íc khi giao kÕt hîp ®ång.
nh÷ng nghi thøc ®Æc biÖt kh«ng cã trong ph¸p Cßn trong h«n nh©n, nÕu viÖc kÕt h«n l tr¸i
luËt vÒ hîp ®ång. ph¸p luËt th× viÖc huû bá viÖc kÕt h«n ®ã cßn
Ph¸p luËt cña tÊt c¶ c¸c n−íc ®Òu quy ®Þnh ph¶i ®−îc xem xÐt trªn rÊt nhiÒu gãc ®é, ®Æc
®Ó h«n nh©n cã gi¸ trÞ ph¸p lÝ, viÖc kÕt h«n biÖt cã tÝnh to¸n ®Õn lîi Ých cña gia ®×nh m cã
ph¶i ®−îc tiÕn h nh theo c¸c nghi thøc quy thÓ kh«ng huû bá viÖc kÕt h«n. MÆt kh¸c, nÕu
®Þnh trong ph¸p luËt. HiÖn nay, cã hai nghi viÖc kÕt h«n bÞ huû, trong nhiÒu tr−êng hîp
thøc kÕt h«n phæ biÕn: Nghi thøc t«n gi¸o c¸c bªn kh«ng thÓ trë l¹i t×nh tr¹ng ban ®Çu
14 - T¹p chÝ lu©t häc
- nghiªn cøu - trao ®æi
nh− tr−íc khi kÕt h«n, bëi hä cßn cã nghÜa vô kiÖn vÒ li h«n chø kh«ng ph¶i l c¨n cø l m
v quyÒn liªn quan ®Õn nhau (vÝ dô: QuyÒn v chÊm døt h«n nh©n b»ng li h«n. Ph¸p luËt ®¶m
nghÜa vô ®èi víi con chung vÉn cßn sau khi b¶o quyÒn tù do li h«n cña vî chång nh−ng sù
viÖc kÕt h«n bÞ huû). tho¶ thuËn cña hai vî chång vÉn cã thÓ bÞ to
VÒ thñ tôc, viÖc huû bá hîp ®ång d©n sù ¸n b¸c yªu cÇu, nÕu sù thuËn t×nh li h«n kh«ng
cã thÓ theo tho¶ thuËn hoÆc theo quyÕt ®Þnh xuÊt ph¸t tõ lîi Ých chung cña gia ®×nh.
cña c¬ quan nh n−íc cã thÈm quyÒn. ViÖc Víi nh÷ng ®iÓm kh¸c biÖt c¬ b¶n nãi trªn,
huû kÕt h«n tr¸i ph¸p luËt kh«ng theo tho¶ theo chóng t«i, kh«ng thÓ ®ång nhÊt h«n nh©n
thuËn gi÷a c¸c bªn hoÆc kh«ng do mét bªn víi hîp ®ång d©n sù m nªn x¸c ®Þnh nã l
®¬n ph−¬ng ®×nh chØ thùc hiÖn hoÆc huû bá thiÕt chÕ ph¸p luËt th× phï hîp víi thùc tiÔn v
viÖc kÕt h«n nh− trong hîp ®ång m viÖc ®ã lÝ luËn h¬n. Tuy nhiªn, ®©y chØ l mét trong sè
ph¶i diÔn ra theo thñ tôc tè tông t¹i to ¸n. c¸c quan ®iÓm vÒ vÊn ®Ò n y, rÊt mong cã sù
Ng−êi khëi kiÖn kh«ng chØ l mét trong hai trao ®æi ý kiÕn cña ®ång nghiÖp v c¸c b¹n./.
bªn kÕt h«n tr¸i ph¸p luËt (th−êng hä chØ cã
quyÒn khëi kiÖn yªu cÇu huû h«n nh©n khi bÞ (1).Xem P. M . Promley. Family law. 5th edition. London
lõa dèi hoÆc bÞ c−ìng Ðp kÕt h«n (§iÒu 15 Butterworth. 1976, tr.15.
(2).Xem: Leonard & Elias. Berkely. Family law
LuËt HN&G§ ViÖt Nam n¨m 2000, §iÒu 180
Dictionary. Cali. Nolo 1990.
BLDS Céng ho Ph¸p...) m cßn cã thÓ do c¸c
(3).Xem: Dictionary of law - Third edition. Petter collin
c¬ quan, tæ chøc, c¸ nh©n kh¸c thùc hiÖn (§iÒu
publishing. 2000.
15 LuËt HN&G§ ViÖt Nam n¨m 2000, §iÒu (4).Xem: NguyÔn Quang Quýnh - “D©n luËt”. QuyÓn 1
182, 184, 191 BLDS Céng ho Ph¸p....). ViÖc Bé v¨n ho¸ gi¸o dôc. ViÖn ®¹i häc CÇn Th¬ xuÊt
kÕt h«n chØ bÞ coi l tr¸i ph¸p luËt v bÞ huû bá b¶n.1968, tr..239.
khi cã b¶n ¸n hoÆc quyÕt ®Þnh cña to ¸n ® cã (5).Xem: Vò V¨n MÉu v Lª §×nh Ch©n - “Danh tõ v
hiÖu lùc ph¸p luËt tuyªn bè vÒ viÖc ®ã. t i liÖu D©n luËt v HiÕn luËt”. Tñ s¸ch ®¹i häc S i
* Thø n¨m, c¸c quy ®Þnh vÒ chÊm døt h«n Gßn1968, tr. 100.
nh©n b»ng li h«n kh¸c víi quy ®Þnh vÒ chÊm (6).Xem: S®d 4, tr. 239.
(7).Xem: “Tõ ®iÓn gi¶i thÝch thuËt ng÷ luËt häc” -
døt hîp ®ång.
Tr−êng ®¹i häc luËt H Néi. Nxb. C«ng an nh©n
Hîp ®ång cã thÓ chÊm døt do c¸c bªn
d©n1999, tr.148 .
trong hîp ®ång tho¶ thuËn hoÆc do ý chÝ ®¬n
(8).Xem: Kaye Healey. Marriage, The Spinney Press
ph−¬ng cña mét bªn m kh«ng cÇn cã ph¸n Australia 1996, tr. 4.
quyÕt cña to ¸n. Trong khi ®ã, quan hÖ h«n (9).Xem: Szilagy Vilmos - “H«n nh©n trong t−¬ng lai”,
nh©n chØ chÊm døt khi cã b¶n ¸n, quyÕt ®Þnh Nxb. Phô n÷ 1995, tr. 31 - 32.
cña to ¸n xö cho li h«n hoÆc c«ng nhËn thuËn (10).Xem: American Bar association. You and Law.
t×nh li h«n (ph¸p luËt cña nh÷ng n−íc thõa Publication international, Ltd.1990 v S®d 1
nhËn h«n nh©n l hîp ®ång còng ghi nhËn quy (11).Xem: S®d 1 v NguyÔn quang Quýnh - “D©n luËt”.
®Þnh n y). Sù tho¶ thuËn cña c¸c bªn trong hîp QuyÓn I. ViÖn ®¹i häc CÇn Th¬. 1967, tr. 239 - 241.
®ång l ®iÒu kiÖn tiªn quyÕt ®Ó chÊm døt hîp (12).Xem: Gi¸o tr×nh LuËt HN&G§ - Tr−êng §¹i häc
®ång, cßn trong h«n nh©n, sù ®ång thuËn chÊm LuËt H Néi.2002, tr. 14 - 16.
døt h«n nh©n cña vî chång (thuËn t×nh li h«n)
chØ l mét trong c¸c sù kiÖn l m ph¸t sinh viÖc
T¹p chÝ luËt häc - 15
nguon tai.lieu . vn
