Xem mẫu
- §¹i häc Vinh T¹p chÝ khoa häc, tËp XXXVII, sè 1B-2008
Quan niÖm nghÖ thuËt vÒ con ng−êi trong
tiÓu thuyÕt Hå BiÓu Ch¸nh
§inh TrÝ Dòng
(a)
Tãm t¾t. Hå BiÓu Ch¸nh lµ mét cét mèc trªn hµnh tr×nh hiÖn ®¹i ho¸ cña tiÓu
thuyÕt ViÖt Nam hiÖn ®¹i. §ãng gãp cña «ng ®−îc thÓ hiÖn trªn nhiÒu ph−¬ng diÖn. Bµi
b¸o ®i s©u chØ ra mét ®ãng gãp quan träng cña Hå BiÓu Ch¸nh: ®æi míi quan niÖm
nghÖ thuËt vÒ con ng−êi trong tiÓu thuyÕt. ¤ng lµ c©y bót Nam Bé ®Çu tiªn ®· cã ®−îc
mét quan niÖm kh¸ toµn diÖn vµ cã chiÒu s©u vÒ con ng−êi.
H
kh«ng ®ång nhÊt víi thÕ giíi quan nhµ
å BiÓu Ch¸nh lµ mét cét mèc
v¨n. Nã lµ c¸ch c¾t nghÜa, lµ ph−¬ng
trªn hµnh tr×nh hiÖn ®¹i ho¸
diÖn chñ quan trong c¸ch c¶m nhËn cña
cña tiÓu thuyÕt ViÖt Nam hiÖn ®¹i.
nhµ v¨n ®èi víi con ng−êi. Suy cho
Trong mét thêi kú dµi, v× nhiÒu lý do
cïng, gi¸ trÞ cña v¨n häc chÝnh lµ ë chç
kh¸c nhau, c¸c t¸c phÈm cña «ng ch−a
nã ®· hiÓu, ®· c¶m nhËn vµ chiÕm lÜnh
®−îc nh×n nhËn kh¸ch quan vµ tho¶
con ng−êi míi mÎ vµ s©u s¾c ®Õn møc
®¸ng. HiÖn nay sù ®æi míi vÒ quan
®é nµo.
®iÓm, ph−¬ng ph¸p nghiªn cøu còng
nh− nh÷ng t− liÖu míi ®−îc s−u tÇm, Víi tÇm quan träng nh− vËy, vÊn ®Ò
c«ng bè cho phÐp chóng ta ®i s©u t×m quan niÖm vÒ con ng−êi ®· trë thµnh
hiÓu ®Ó tiÕp tôc kh¼ng ®Þnh vai trß, vÞ mét ®Çu mèi chó ý cña nhiÒu nhµ
trÝ kh«ng thÓ thay thÕ cña «ng trong nghiªn cøu phª b×nh v¨n häc trªn thÕ
lÞch sö v¨n häc nãi chung vµ trong tiÕn giíi còng nh− ë n−íc ta. §i s©u vµo vÊn
tr×nh hiÖn ®¹i ho¸ tiÓu thuyÕt nãi riªng. ®Ò nµy còng cã nghÜa lµ ®i s©u kh¸m
Víi tiÓu thuyÕt ViÖt Nam hiÖn ®¹i, «ng ph¸ mét ph−¬ng diÖn quan träng trong
nh− c©y bót khai ph¸, më ®−êng. V× vËy thÕ giíi nghÖ thuËt cña nhµ v¨n, ®ãng
qua c¸c tiÓu thuyÕt cña «ng, ng−êi ta cã vai trß chi phèi c¸c yÕu tè kh¸c cña néi
thÓ thÊy ®−îc diÖn m¹o còng nh− qui dung vµ h×nh thøc nghÖ thuËt.
luËt ph¸t triÓn cña tiÓu thuyÕt ViÖt Qua hµng lo¹t t¸c phÈm, cã thÓ nãi
Nam ë chÆng ®Çu tiªn. Hå BiÓu Ch¸nh lµ c©y bót tiÓu thuyÕt
HiÖn ®¹i ho¸ v¨n häc ®Çu thÕ kû XX ®Çu tiªn ë ViÖt Nam cã ®−îc mét quan
diÔn ra trªn nhiÒu ph−¬ng diÖn cña néi niÖm võa cã nÐt kÕ thõa, võa cã nÐt míi
dung vµ h×nh thøc v¨n häc. Trong v¨n mÎ vÒ con ng−êi. So víi nhiÒu nhµ v¨n
xu«i nãi chung, tiÓu thuyÕt nãi riªng, Nam Bé lóc Êy, quan niÖm cña «ng
yÕu tè ®Çu tiªn cã tÝnh quyÕt ®Þnh lµ ®æi kh«ng chØ kh¸ toµn diÖn mµ cßn thÓ
míi quan niÖm nghÖ thuËt vÒ con hiÖn chiÒu s©u trong kh¸m ph¸ b¶n
ng−êi. Hå BiÓu Ch¸nh kh«ng n»m ngoµi chÊt con ng−êi.
qui luËt Êy.
1. Quan niÖm con ng−êi ®¹o lý
Quan niÖm nghÖ thuËt vÒ con ng−êi
ChÞu ¶nh h−ëng cña quan niÖm
lµ mét kh¸i niÖm cña thi ph¸p häc, cã
Nho gi¸o, quan niÖm nghÖ thuËt vÒ con
sù g¾n bã víi thÕ giíi quan nh−ng
NhËn bµi ngµy 25/3/2008. Söa ch÷a xong 7/4/2008.
13
- Quan niÖm nghÖ thuËt ... Hå BiÓu Ch¸nh, Tr. 13-18
§inh TrÝ Dòng
ng−êi trong tiÓu thuyÕt Hå BiÓu Ch¸nh Ch¸nh. Hµnh ®éng nghÜa hiÖp khã hiÓu
tr−íc hÕt lµ con ng−êi ®¹o lý. BiÓu hiÖn nµy ®· c¶m ho¸ ®−îc mét lóc c¶ hai
®¹o lý víi Hå BiÓu Ch¸nh lµ mét ng−êi: Tr−êng Xu©n vµ YÕn TuyÕt,
ph−¬ng diÖn tù gi¸c trong ý thøc nghÖ khiÕn c¶ hai ®Òu “tØnh méng”, biÕt
thuËt. Trong Bøc th− hèi hËn (1953), ®−êng chÝnh nÎo tµ. ë ®©y chóng ta
«ng viÕt: “Ph¶i viÕt ®Æng ghi c¸i hay, c¸i nh×n thÊy dÊu Ên cña mét nhµ v¨n
dë cña nh¬n t×nh, thÕ th¸i vÒ kho¶ng trung ®¹i: khi cÇn nhÊn m¹nh ph−¬ng
®êi truþ l¹c mµ ®Ó l¹i cho con ch¸u ®êi diÖn ®¹o lý, nhµ v¨n cã thÓ hy sinh
sau ®−îc biÕt chç thÊp, chç cao. Ph¶i ph−¬ng diÖn hiÖn thùc.
viÕt ®Æng tr¶i nçi −u sÇu cña m×nh vµ Lª V¨n §ã trong Ngän cá giã ®ïa
lu«n dÞp ®Æng chØ ®−êng v¹ch lèi cho (tiÓu thuyÕt pháng theo Nh÷ng ng−êi
con ch¸u trong nhµ ngã thÊy” [1]. khèn khæ cña Victor Hugo) lµ mét kiÓu
§óng nh− nhËn xÐt cña TrÇn §×nh Jean Valjean cña ViÖt Nam. V× ¨n c¾p
H−îu: “Nhµ v¨n nh×n nh÷ng vÊn ®Ò x· mét nåi ch¸o heo mµ anh ta ph¶i vµo tï.
héi b»ng con m¾t ®¹o ®øc vµ víi con Sau khi ra tï, ®−îc hoµ th−îng Ch¸nh
m¾t Êy, «ng chia thÕ giíi nh©n vËt cña T©m c¶m ho¸, anh trë thµnh mét kÎ tu
«ng thµnh hai h¹ng ng−êi: cã nghÜa cã nh©n tÝch ®øc. Trë thµnh cù phó, ®−îc
nh©n vµ bÊt nghÜa bÊt nh©n” [2]. phong t−íc thiªn hé v× cã c«ng nép lóa
cho quan qu©n cña triÒu ®×nh, anh ra
§äc c¸c tiÓu thuyÕt cña Hå BiÓu
søc thi ©n bè ®øc b»ng c¸ch më tr−êng
Ch¸nh, chóng ta b¾t gÆp hµng lo¹t mÉu
häc, lËp nhµ d−ìng bÖnh, nhµ nu«i trÎ
ng−êi ®¹o ®øc tiÕt h¹nh hoÆc tu nh©n
må c«i vµ nh÷ng ng−êi giµ yÕu tËt
tÝch ®øc: Kú T©m (TØnh méng), Lª V¨n
nguyÒn. Khi biÕt cã ng−êi bÞ tï oan v×
§ã, hoµ th−îng Ch¸nh T©m, Lý ¸nh
m×nh tr−íc ®©y, anh cam ®¶m ra ®Çu
NguyÖt (Ngän cá giã ®ïa), thÇy §µng
thó. Tr−íc khi nh¾m m¾t, anh vÉn cè lo
(Cay ®¾ng mïi ®êi)... ý h−íng ®¹o ®øc
cho h¹nh phóc cña Thu V©n ®Ó lµm
nhiÒu khi lÊn ¸t tÝnh chÊt hiÖn thùc cña
trßn lêi høa víi mÑ c«. Ngän cá giã ®ïa
c©u chuyÖn vµ tÝnh c¸ch nh©n vËt.
kh«ng ph¶i lµ cuèn tiÓu thuyÕt m«
Trong TØnh méng (1923), Kú T©m lµ
pháng duy nhÊt cña Hå BiÓu Ch¸nh.
mét nh©n vËt ®Æc biÖt. Khã cã thÓ gi¶i
Nh−ng viÖc «ng chän cuèn tiÓu thuyÕt
thÝch nh÷ng hµnh ®éng “ch©n ch¸nh
cña V. Hugo ®Ó m« pháng th× ch¾c
qu©n tö” cña anh ta b»ng lý lÏ th«ng kh«ng ph¶i lµ ngÉu nhiªn. KiÓu nh©n
th−êng: nhËn “n«m” (lµm chång hê cho vËt ®øc ®é, vÞ tha nh− Jean Valjean -
YÕn TuyÕt - mét g¸i con nhµ giµu chöa Madeleine ®· t×m ®−îc sù hoµ hîp víi
hoang) ®Ó gióp mÑ con bµ Phñ gi÷ danh tinh thÇn vÞ nghÜa, tu nh©n tÝch ®øc mµ
gi¸ vµ cã dÞp ®Ó hiÓu ®êi thªm, chø «ng mong muèn thÓ hiÖn ë c¸c nh©n vËt
kh«ng cÇn tiÒn. Khi lµm tæng lý cho cña m×nh.
c«ng ty bu«n lóa, anh ta ®Ó riªng ra mét
Còng kh«ng ph¶i ngÉu nhiªn mµ
sè tiÒn lín kh«ng ph¶i v× t− lîi mµ
trong tiÓu thuyÕt cña Hå BiÓu Ch¸nh,
phßng khi c«ng ty lç th× lÊy tiÒn ®ã bï
cã kh¸ nhiÒu nh©n vËt chÝnh lµ nh÷ng
vµo. Råi anh ta cßn tù nguyÖn ®−a cuèn
trai thanh g¸i lÞch, trong ®ã “trai nghÜa
sæ tay ghi sè tiÒn ®Ó riªng vµ ch×a kho¸
khÝ v÷ng bÒn, g¸i tiÕt h¹nh toµn vÑn”
tñ s¾t cho Tr−êng Xu©n ®Ó anh nµy cã
mµ ta ®· tõng gÆp trong nhiÒu truyÖn
®ñ chøng cí ®−a m×nh ra toµ (?). §óng
th¬ N«m (ChÝ §¹i - B¹ch TuyÕt trong Ai
lµ mét kiÓu “ng−êi hïng” rÊt Hå BiÓu
14
- §¹i häc Vinh T¹p chÝ khoa häc, tËp XXXVII, sè 1B-2008
c¸ch øng xö träng nghÜa t×nh, hîp víi lÏ
lµm ®−îc, Lª Thñ NghÜa trong Chóa
®êi cña ng−êi d©n Nam Bé.
Tµu Kim Qui, Xu©n Hoa trong Mét ch÷
t×nh...). Còng nh− trong c¸c truyÖn
2. Quan niÖm con ng−êi x· héi -
N«m, «ng ®Ó cho nh©n vËt tr¶i qua
giai cÊp
nhiÒu thö th¸ch, vµ nh÷ng thö th¸ch ®ã
TiÓu thuyÕt Hå BiÓu Ch¸nh tuy
cµng mµi s¸ng ®¹o ®øc, phÈm h¹nh cña
chÞu ¶nh h−ëng s©u ®Ëm cña quan niÖm
hä. §«i trai g¸i Duy Linh - Phi Phông
con ng−êi ®¹o lý nh−ng tÝnh chÊt ®¹o lý
trong Nh©n t×nh Êm l¹nh lµ vÝ dô tiªu
trong tiÓu thuyÕt cña «ng ®· kh¸c nhiÒu
biÓu. Nµng Phi Phông ph¶i tr¶i qua bao
víi v¨n xu«i trung ®¹i nãi chung. Bªn
nhiªu gian tru©n, khæ ¶i, bÞ x« ®i ®Èy
c¹nh con ng−êi ®¹o lý, xu h−íng nh×n
l¹i trong dßng xo¸y cña thãi ®êi tr¸o
nhËn con ng−êi trªn gãc ®é x· héi - giai
trë, bÊt nh©n, ®éc ¸c. Nh−ng may thay
cÊp trong tiÓu thuyÕt cña «ng ngµy cµng
nµng cßn cã mét n¬i n−¬ng tùa lµ Duy
®Ëm nÐt. ë tiÓu thuyÕt cña Hå BiÓu
Linh. Gi÷a biÓn ®êi phµm tôc, chµng lµ
Ch¸nh, tuy khuynh h−íng ®¹o lý vÉn
mét tÝnh c¸ch c−¬ng trùc, nghÜa khÝ rÊt
cßn thÓ hiÖn râ, nh−ng nhµ v¨n còng ®·
Nam Bé. Chµng d¸m ®−¬ng ®Çu víi B¸
b−íc ®Çu nh×n thÊy nh÷ng vÊn ®Ò x·
KØnh, d¸m chèng l¹i ch¸nh chñ bót Cao
héi - giai cÊp phøc t¹p trong lßng x· héi
Minh ChiÕu muèn dïng tê b¸o nh− mét
Nam Bé lóc bÊy giê. Trong t¸c phÈm
ph−¬ng tiÖn xoay tiÒn bÈn thØu. Chµng
cña «ng ®· hiÖn lªn kh¸ râ bøc tranh x·
m¾ng chöi hµnh ®éng lo¹n lu©n cña Tó
héi ®èi lËp. Bän nhµ giµu, th−îng l−u,
CÈm. Chµng còng muèn trë nªn giµu cã,
tr−ëng gi¶, quan l¹i sèng phÌ phìn trªn
nh−ng ph¶i b»ng trÝ tuÖ vµ søc lao ®éng
må h«i n−íc m¾t ng−êi nghÌo.Vî chång
cña m×nh chø kh«ng ph¶i b»ng nh÷ng
«ng Phñ hµm Ph¹m Gia T¨ng (Nî ®êi)
hµnh vi lõa ®¶o. Còng xøng ®¸ng víi
thu lîi hµng chôc ngµn gi¹ lóa mçi n¨m
chµng, nµng Phi Phông gi÷a cuéc ®êi
vµ cho vay c¾t cæ. H−¬ng s− ThiÖn (C−êi
®en b¹c, nhiÒu c¹m bÉy ®· lu«n gi÷
g−îng) tiÒn b¹c ®Çy tñ s¾t, cã hai ®Çu
®−îc m×nh trong s¹ch. Khi lÊy l¹i ®−îc
bÕp phôc vô, mét ng−êi nÊu mãn T©y,
gia tµi, ng−êi ®Çu tiªn mµ nµng nghÜ
mét ng−êi mãn Tµu. Trong khi ®ã
®Õn lµ Duy Linh - ©n nh©n cña m×nh.
nh÷ng ng−êi nghÌo nh− t¸ ®iÒn, thî
Ngoµi ra cßn ph¶i kÓ ®Õn hµng lo¹t
thuyÒn ®Çu t¾t mÆt tèi, cã khi cßn bÞ øc
nh©n vËt rÊt gÇn gòi víi nh÷ng tÊm
hiÕp, bÞ c−êng hµo ¸c b¸ ®¸nh ®Ëp, h·m
g−¬ng tiÕt h¹nh thêi phong kiÕn: C«
h¹i. Theo dâi b−íc ®−êng s¸ng t¸c cña
Hai (ThÇy th«ng ng«n) mÆc cho chång
«ng, chóng ta thÊy râ nh÷ng chuyÓn
phô b¹c ®i c−íi vî kh¸c vÉn ®îi chê mßn
biÕn trong t− t−ëng. ë c¸c tiÓu thuyÕt
mái; c« T− Chuyªn (Chóa Tµu Kim Qui)
Cay ®¾ng mïi ®êi, Nh©n t×nh Êm l¹nh,
mét lßng thñ tiÕt cho dï kh«ng cã tin
TiÒn b¹c b¹c tiÒn, tuy bøc tranh x· héi
tøc g× vÒ ng−êi yªu; ¸nh NguyÖt (Ngän
Nam Bé ®· hiÖn lªn sinh ®éng nh−ng
cá giã ®ïa) bÞ Tõ H¶i YÕn ruång bá vÉn
d−êng nh− ngßi bót cña «ng vÉn muèn
mét lßng gi÷ trän trinh tiÕt. ë nh÷ng h−íng ®Õn phª ph¸n ®Õn mét thø thãi
h×nh t−îng nµy, qu¶ lµ cã sù ®an xen ®êi ®en b¹c chung chung hoÆc phª ph¸n
phøc t¹p: võa thÓ hiÖn quan ®iÓm cña vai trß ®ång tiÒn. ChuyÖn “nh©n t×nh”,
®¹o lý phong kiÕn ®èi víi ng−êi phô n÷ chuyÖn “mïi ®êi” qu¶ lµ chua ch¸t
theo kiÓu tam tßng tø ®øc, võa thÓ hiÖn nh−ng nhiÒu lóc nã nh− nh÷ng thø thãi
15
- Quan niÖm nghÖ thuËt ... Hå BiÓu Ch¸nh, Tr. 13-18
§inh TrÝ Dòng
tËt cña con ng−êi. Nh©n vËt v× thÕ ¸p bøc bãc lét vµ nh÷ng kÎ bÞ ¸p bøc:
th−êng ph©n thµnh hai tuyÕn ®èi lËp vÒ “C¸i th−¬ng cña hä chØ lµ bãc lét, lµ lîi
®¹o ®øc. H÷u (Cay ®¾ng mïi ®êi) n¸t dông, lµ vui ch¬i, dÉu ai tan nhµ n¸t
cöa mÆc ai, dÇu ai khæ th©n lao lùc mÆc
r−îu, ®éc ¸c, nhÉn t©m b¸n c¶ con nu«i
cña vî lÊy tiÒn th× Ba Thêi, thÇy §µng ai, dÇu ai « danh thÊt tiÕt mÆc ai. Hä
lµ nh÷ng ng−êi nh©n ®øc, lu«n sèng v× g¹t ®Æng lÊy hÕt ®iÒn thæ cña ng−êi ta
mµ tr¶ gi¸ kh«ng ®Çy nöa ph©n, còng
ng−êi kh¸c. Bµ phñ Kh¸nh Long, §ç
gäi lµ “th−¬ng”. Hä b¾t ng−êi ta lµm
ThÞ (TiÒn b¹c, b¹c tiÒn) chØ biÕt nh¾m
ch¸y da, xÐm thÞt, pháng tr¸n trãt n¨m,
m¾t ch¹y theo tiÒn, s½n sµng chµ ®¹p
sinh lîi ba phÇn hä lÊy hÕt hai, còng gäi
lªn c¶ h¹nh phóc cña con, ch¸u th× B¸
lµ “th−¬ng”. Hä ®−a ra mét mµ th©u vÒ
Kú, HiÕu Liªm lu«n träng nghÜa, khinh
hai, còng gäi lµ “th−¬ng”. Hä sai khiÕn
tµi. Nh−ng vÒ sau, mµu s¾c x· héi cµng
ng−êi ta dÇm m−a d·i n¾ng ®Ó cho hä ë
râ nÐt h¬n ë c¸c t¸c phÈm cña «ng. Víi
nhµ ¨n no ngñ Êm, còng gäi lµ th−¬ng”.
Cha con nghÜa nÆng (1929), Khãc thÇm
Còng trªn mét nhËn thøc nh− vËy, Ba
(1929) Con nhµ nghÌo (1930), Con nhµ
Cam (Con nhµ nghÌo) nãi víi th»ng Cu:
giµu (1931)..., «ng ®· nhËn thÊy sù
“Lµm ruéng ë xø m×nh lµ lµm mäi cho
ph©n ho¸ giµu nghÌo ë n«ng th«n, ®êi
chñ ®iÒn chí ham lµm chi”. Kh«ng chØ
sèng c¬ cùc cña t¸ ®iÒn còng nh− nh÷ng
kh¸i qu¸t bøc tranh n«ng th«n, Hå BiÓu
thñ ®o¹n m¸nh khoÐ bãc lét cña bän
Ch¸nh cßn më réng ph¹m vi ph¶n ¸nh,
®iÒn chñ, c−êng hµo ¸c b¸. TrÇn V¨n
thÓ hiÖn cuéc sèng cña giíi thî thuyÒn
Söu trong Cha con nghÜa nÆng, Phã lý
lao ®éng víi c¶nh nh÷ng c¨n nhµ chËt
Th©u trong Khãc thÇm, Cai tuÇn B−ëi
hÑp, Èm thÊp, vî chång con c¸i èm yÕu,
trong Con nhµ nghÌo... ®Òu lµ nh÷ng t¸
¸o quÇn r¸ch r−íi, khi bÞ tai n¹n kh«ng
®iÒn cÇn cï, chÞu khã, lµm lông ®Çu t¾t
cã tiÒn ph¶i ®−a vµo nhµ th−¬ng lµm
mÆt tèi, nh−ng cuéc sèng hÕt søc khèn
phóc (¤ng cö, L¹c ®−êng). Qu¶ thùc
khã, bÊp bªnh. Trong khi ®ã bän ®iÒn
®©y lµ nh÷ng trang v¨n ®Çy chÊt hiÖn
chñ ngåi m¸t ¨n b¸t vµng, ph¸t canh
thùc, soi thÊu c¸c mèi quan hÖ c¬ b¶n
thu t«, lµm giµu trªn må h«i n−íc m¾t
trong x· héi, ®Æc biÖt lµ x· héi n«ng
cña t¸ ®iÒn. Chóng cßn t×m c¸ch mua rÎ
th«n víi c¸i nh×n s¾c s¶o mang tÝnh
hoÆc c−íp ®Êt cña d©n nghÌo. Hå BiÓu
ph©n tÝch x· héi cña v¨n ch−¬ng thuéc
Ch¸nh ®· ®øng vÒ phÝa ng−êi nghÌo ®Ó
lét trÇn bé mÆt xÊu xa còng nh− thñ trµo l−u hiÖn thùc. ë ph−¬ng diÖn nµy,
®o¹n lµm giµu cña nh÷ng Cai tæng cã thÓ nãi Hå BiÓu Ch¸nh lµ ng−êi më
Lu«ng (ThÇy th«ng ng«n), bµ Cai HiÕu ®Çu cho xu h−íng hiÖn thùc trong tiÓu
(con nhµ nghÌo)... C¶nh Cai tuÇn B−ëi thuyÕt vµ sau nµy NguyÔn C«ng Hoan,
võa bÞ øc hiÕp, do¹ n¹t, võa ph¶i ®ãng Vò Träng Phông, Nam Cao lµ nh÷ng
mét n¨m 300 gi¹ lóa tèt cho bµ Cai ng−êi tiÕp tôc.
HiÕu, ®Ó råi sau ®ã vÉn bÞ thu l¹i ruéng
3. Quan niÖm con ng−êi c¸ nh©n
qu¶ lµ nh÷ng chi tiÕt ®iÓn h×nh cho
nh÷ng bÊt c«ng giai cÊp ë n«ng th«n Trªn m¶nh ®Êt Nam Bé, Hå BiÓu
Nam Bé lóc bÊy giê. Nh÷ng suy nghÜ Ch¸nh ®· ph¶i chøng kiÕn nh÷ng ®¶o
cña cai tuÇn B−ëi vÒ bän nhµ giµu qu¶ lén x· héi ghª gím. Cïng víi sù lªn
®· thÓ hiÖn c¸i nh×n s¾c s¶o cña t¸c gi¶ ng«i cña ®ång tiÒn, sù xuèng cÊp cña
vÒ nh÷ng quan hÖ x· héi gi÷a bän ng−êi ®¹o ®øc x· héi, nh÷ng kiÓu ng−êi míi,
16
- §¹i häc Vinh T¹p chÝ khoa häc, tËp XXXVII, sè 1B-2008
nh÷ng lèi sèng míi chÞu ¶nh h−ëng cña B¹ch TuyÕt ph¶i lÊy ch¸u bµ ®Ó mong
ph−¬ng T©y xuÊt hiÖn. Con ng−êi ngµy chiÕm gia tµi cña «ng ngo¹i B¹ch TuyÕt.
cµng ý thøc vÒ c¸ nh©n m×nh trong sù Bµ Phñ Kh¸nh Long mçi lÇn lÊy chång,
®èi s¸nh víi nh÷ng ng−êi xung quanh. bá chång lµ sè tµi s¶n l¹i t¨ng lªn. Sau
Trong c¸ch nh×n cña Hå BiÓu Ch¸nh, sù khi lÊy «ng phñ Kh¸nh Long, bµ ®· lµm
thøc tØnh con ng−êi c¸ nh©n th−êng c¸ch g× ®ã khiÕn hai con trai chång chÕt
mang tÝnh hai mÆt: tÝch cùc vµ tiªu cùc. vµ sau ®ã «ng Phñ còng chÕt. TriÕt lý
sèng cña bµ lµ: “ë ®êi kh«ng cã h¬i nµo
MÆt tÝch cùc thÓ hiÖn ë chç sù thøc
mµ sî miÖng thiªn h¹, hä nãi thÕ nµo
tØnh ý thøc c¸ nh©n th−êng ®i liÒn víi
mÆc kÖ hä, miÔn m×nh cã tiÒn nhiÒu bËn
viÖc nh©n vËt Hå BiÓu Ch¸nh mong
¸o tèt, ®i xe h¬i lín, ®eo hét xoµn nhiÒu
muèn kh¼ng ®Þnh vai trß, chç ®øng cña
th× thiªn h¹ hä bÈm d¹, kiªng nÓ”. §ç
m×nh trong x· héi. Hä t×m c¸ch v−ît
ThÞ trong t¸c phÈm nµy còng lµ ng−êi
hoµn c¶nh, muèn lµm giµu, chÊp nhËn
®µn bµ nham hiÓm, víi triÕt lý sèng bÊt
phiªu l−u, m¹o hiÓm. Ba L©n (Lêi thÒ
chÊp: “Ai giái th× c−êi, miÔn lµ cã nhiÒu
tr−íc miÔu) giËn cha kÕ, bá nhµ lªn
tiÒn th× th«i”. Râ rµng t©m lý ch¹y theo
Nam Vang lËp tiÖm b¸n r−îu, sau ®ã
tiÒn nµy lµ mét mÆt cña hiÖn thùc ®êi
sang Lµo nu«i bß, më nhµ hµng, dÇn
sèng thêi ®¹i Hå BiÓu Ch¸nh, khi ®ång
dÇn trë thµnh mét «ng chñ giµu cã. Duy
tiÒn t− b¶n b¾t ®Çu t¸c oai t¸c qu¸i ë
Linh (Nh©n t×nh Êm l¹nh) b¸n ruéng
Nam Bé. Vµ qua c¸c triÕt lý sèng cña
®Êt, nhµ cöa lµm vèn kinh doanh. Lª
®¸m nh©n vËt nµy, ng−êi ta nh− nghe
Thñ NghÜa (Chóa Tµu Kim Qui) nhê
thÊy khóc d¹o ®Çu cña nh÷ng lý lÏ c¸
®−îc kho b¸u, trë thµnh chóa tµu giµu
nh©n cùc ®oan cña nh÷ng kiÓu ng−êi
cã nh−ng kh«ng û vµo tµi s¶n mµ tiÕp
l¹c loµi xuÊt hiÖn vÒ sau trong tiÓu
tôc më réng bu«n b¸n. Lª V¨n §ã
thuyÕt Tù lùc v¨n ®oµn nh÷ng n¨m 40
(Ngän cá giã ®ïa) ra khái tï víi hai bµn
cña thÕ kû XX.
tay tr¾ng ®· quyÕt chÝ khÈn hoang lµm
ruéng, gióp nhiÒu ng−êi lµm ¨n vµ trë BiÓu hiÖn cña con ng−êi c¸ nh©n
thµnh phó hé giµu cã. NhiÒu nh©n vËt cßn thÓ hiÖn ë sù xuÊt hiÖn cña con
cña «ng cßn ®i kh¾p n¬i trong n−íc, ng−êi b¶n n¨ng ë nhiÒu nh©n vËt. B¶n
sang c¶ Lµo, Ma Cao, Ph¸p quyÕt chÝ n¨ng lµ phÇn sinh vËt - mét tån t¹i cã
më mang kiÕn thøc, t×m kÕ sinh nhai, thËt cña con ng−êi. Trong v¨n häc trung
lËp nghiÖp. §©y qu¶ lµ nh÷ng nÐt míi ®¹i, nh÷ng biÓu hiÖn cña con ng−êi b¶n
mÎ ë thÕ giíi nh©n vËt cña Hå BiÓu n¨ng ®· xuÊt hiÖn (trong th¬ Hå Xu©n
Ch¸nh mµ tr−íc «ng ch−a thÊy cã. H−¬ng, Cung o¸n ng©m khóc, TruyÖn
KiÒu...). Tuy nhiªn do sù chi phèi cña
Tuy nhiªn, ý thøc c¸ nh©n cùc ®oan
quan ®iÓm nho gi¸o, sù biÓu hiÖn con
còng dÉn ®Õn nh÷ng lÖch l¹c trong lèi
ng−êi b¶n n¨ng th−êng dÌ dÆt. §Õn v¨n
sèng, trong øng xö. §Æc biÖt Hå BiÓu
häc hiÖn ®¹i, con ng−êi b¶n n¨ng tõng
Ch¸nh ®· thÓ hiÖn ®−îc t©m lý ham
b−íc ®−êng hoµng ®i vµo v¨n häc (tiÓu
giµu, ham tiÒn b¹c ®Õn qu¸i gë cña mét
thuyÕt Tù lùc v¨n ®oµn, Th¬ míi...) vµ
sè ng−êi trong x· héi. Hä d¸m lµm tÊt
nã nh− lµ mét phÇn biÓu hiÖn cña ý
c¶, chµ ®¹p lªn tÊt c¶ ®Ó tiÕn th©n, ®Ó
thøc c¸ nh©n. J. C. Shaffer vµ ThÕ Uyªn
kiÕm tiÒn. Bµ Phñ (Ai lµm ®−îc) tr¸o
kh¼ng ®Þnh vÊn ®Ò t×nh dôc ®· rÊt tù
thuèc ®éc giÕt vî c¶ ®Ó chiÕm chång, sau
nhiªn ®i vµo tiÓu thuyÕt Hå BiÓu
®ã t×m mäi c¸ch Ðp con riªng chång lµ
17
- Quan niÖm nghÖ thuËt ... Hå BiÓu Ch¸nh, Tr. 13-18
§inh TrÝ Dòng
Ch¸nh: “Hå BiÓu Ch¸nh tuy cã ®Ò cao ph−¬ng diÖn x· héi - giai cÊp (tuy ch−a
®¹o lý Khæng gi¸o trong c¸c t¸c phÈm ph¶i lµ mét ý thøc giai cÊp tù gi¸c, triÖt
cña m×nh, nh−ng «ng còng c«ng nhËn ®Ó). ¤ng còng lµ mét trong nh÷ng c©y
mét thùc t¹i khã chèi c·i lµ sù thÌm bót tiÓu thuyÕt sím ph¸t hiÖn ra vai trß
muèn trÇn tôc cña th©n x¸c con ng−êi. cña con ng−êi c¸ nh©n víi c¶ mÆt tÝch
Khuynh h−íng kiÒm chÕ dôc väng cña cùc vµ h¹n chÕ cña nã. Tõ quan niÖm
thÕ kû XIX ®· bÞ ph¸ tan trong tiÓu kh¸ toµn diÖn vÒ con ng−êi, Hå BiÓu
thuyÕt Hå BiÓu Ch¸nh” [3]. Ch¸nh ®· x©y dùng nªn trong c¸c tiÓu
thuyÕt cña m×nh mét thÕ giíi nh©n vËt
Nh− vËy, quan niÖm nghÖ thuËt vÒ
®a d¹ng, phøc t¹p, víi nhiÒu m¶ng mµu
con ng−êi trong tiÓu thuyÕt Hå BiÓu
®en tr¾ng, ®Æt trªn nÒn cña bèi c¶nh x·
Ch¸nh lµ kh¸ toµn diÖn. Tuy vÉn cßn
héi Nam Bé thêi bÊy giê. ¤ng xøng
chÞu ¶nh h−ëng cña quan niÖm con
®¸ng víi danh hiÖu ng−êi më ®Çu cho
ng−êi ®¹o lý trong v¨n häc trung ®¹i,
trµo l−u hiÖn thùc trong tiÓu thuyÕt
nh−ng Hå BiÓu Ch¸nh còng ®· cã c¸i
ViÖt Nam hiÖn ®¹i.
nh×n kh¸ s¾c s¶o vÒ con ng−êi trªn
T i liÖu tham kh¶o
[1] NguyÔn Khuª, Ch©n dung Hå BiÓu Ch¸nh, NXB TP Hå ChÝ Minh, 1998, tr. 260.
[2] TrÇn §×nh H−îu, Lª ChÝ Dòng, V¨n häc ViÖt Nam giai ®o¹n 1900 -1930, NXB
Gi¸o dôc, HN, 1996.
[3] J. C. Shaffer, ThÕ Uyªn, TiÓu thuyÕt xuÊt hiÖn t¹i Nam Kú, T¹p chÝ V¨n häc, Sè
8/1994.
Summary
Art viewpoint about human in novels of Ho Bieu Chanh
Ho Bieu Chanh is a landmark on modernizing joirney of modern Viet Nam
novels. His contribution is reflected in different aspects. This article profoundly
discovered an important contribution of Ho Bieu Chanh: reconstruction art
viewpoint about human in novels. He was first Nam Bo writer who had all-sided
and profound viewpoint about human.
(a) Khoa Ng÷ v¨n, tr−êng ®¹i häc vinh.
18
nguon tai.lieu . vn