Xem mẫu
- Nh n quan v¨n hãa cña Ph¹m Quúnh ... , Tr. 48-54
§Æng Ho ng Oanh
Nh n quan v¨n hãa cña Ph¹m Quúnh, qua du ký
(a)
§Æng Ho ng Oanh
Tãm t¾t. B¶y tËp du kÝ cña Ph¹m Quúnh tõng c«ng bè trªn Nam phong t¹p chÝ
tõ 1917 ®Õn 1934 lµ mét bé phËn quan träng trong tr−íc t¸c cña «ng bëi gi¸ trÞ nhiÒu
mÆt cña nã. Bµi viÕt nµy chØ ®i vµo t×m hiÓu vÊn ®Ò nh·n quan v¨n hãa - mét ph−¬ng
diÖn lµm nªn nÐt ®Æc s¾c cña du kÝ Ph¹m Quúnh trong t−¬ng quan víi nh÷ng c©y bót
du kÝ cïng thêi.
T hêi gian gÇn ®©y, mét lo¹t t¸c tr−êng riªng, kh¸c h¼n mét sè ng−êi.
phÈm cña Ph¹m Quúnh, tõ Nghiªn cøu v¨n nghiÖp Ph¹m Quúnh,
Th−îng Chi v¨n tËp, LuËn gi¶i v¨n häc nhµ v¨n häc sö Ph¹m ThÕ Ngò l−u ý
vµ triÕt häc, M−êi ngµy ë HuÕ, Ph¸p du mét c¸ch ®óng mùc “hµnh tr¹ng” cña
hµnh tr×nh nhËt kÝ cho ®Õn TiÓu luËn t¸c gi¶: “Gi÷a mét x· héi n¸o nøc duy
viÕt b»ng tiÕng Ph¸p trong thêi gian t©n, «ng vÉn tù coi nh− di l−u cña mét
1922 - 1932 ®· “t¸i xuÊt”, ®Õn tay ®éc gia ®×nh Nho häc quª mïa muèn gi÷ lÊy
gi¶. Tuy ch−a ph¶i ®Çy ®ñ, song chõng nÒn nÕp ®¹o ®øc cña «ng cha, cïng
®ã còng cho thÊy sù phong phó trong sù nh÷ng ®øc tÝnh ch©n thËt, cÇn cï cña
nghiÖp tr−íc t¸c cña mét häc gi¶ mét anh ®å quª, trung thµnh víi linh hån
thêi lõng lÉy vµ còng mét thêi tõng chÞu cña ®ång quª, víi tiÕng gäi cña xø së”
nhiÒu tai tiÕng. §¸nh gi¸ mét c¸ch c«ng [2, tr. 153]. Nh−ng ®ã míi lµ mét mÆt,
b»ng vµ tháa ®¸ng vÒ Ph¹m Quúnh, Êy lµ mÆt b¶o thñ trong t− t−ëng Ph¹m
c«ng viÖc ®ã ®ßi hái nç lùc, th¸i ®é c«ng Quúnh. Nh×n mÆt kh¸c, con ng−êi Êy
t©m vµ khoa häc cña nhiÒu ng−êi. hiÖn ra ®Çy ®ñ t− c¸ch mét nhµ t©n häc,
Trong bµi b¸o nhá nµy, chóng t«i chØ “cã c¸i vèn Ph¸p häc v÷ng vµng, uyªn
ph¸c dùng mét vµi nÐt c¬ b¶n trong b¸c, ãc ph¸n ®o¸n s¸ng suèt cña mét
nh·n quan v¨n hãa cña Ph¹m Quúnh ng−êi tõng thó nhËn bÞ chinh phôc bëi
qua nh÷ng t¸c phÈm du kÝ. M¶ng s¸ng bao nhiªu vÎ ®Ñp mÜ miÒu, t©n tiÕn cña
t¸c nµy cña «ng ®· ®−îc tËp hîp ®Çy ®ñ nÒn v¨n minh T©y ph−¬ng” [2, tr. 154].
trong bé Du kÝ ViÖt Nam t¹p chÝ Nam Hai mÆt hoµn toµn tr¸i ng−îc nhau,
phong 1917 - 1934 [1]. cïng tån t¹i trong mét con ng−êi, ®·
gãp phÇn lµm nªn c¸i diÖn m¹o tinh
Ph¹m Quúnh thuéc sè nh÷ng trÝ
thÇn, t− t−ëng, lèi hµnh xö còng nh−
thøc tr−ëng thµnh khi chÕ ®é thùc d©n
nh·n quan v¨n hãa cña Ph¹m Quúnh.
phong kiÕn do Ph¸p thiÕt lËp ë ViÖt
Cã thÓ xem Ph¹m Quúnh nh− mét
Nam ®· kh¸ æn ®Þnh. Trong con m¾t
ng−êi dung hßa nh÷ng ®èi cùc: cò vµ
cña ng−êi ®−¬ng thêi, nh÷ng Ph¹m
míi, truyÒn thèng vµ hiÖn ®¹i, b¶o thñ
Quúnh, NguyÔn V¨n VÜnh, NguyÔn
vµ c¸ch t©n. Tr©n träng, gi÷ g×n nh÷ng
T−êng Tam, NguyÔn TiÕn L·ng,… ®Ých
tinh hoa ngµn ®êi cña d©n téc (mµ «ng
thÞ lµ nh÷ng “«ng T©y An Nam”. Tuy
gäi lµ quèc tóy, quèc v¨n), nh−ng còng
nhiªn, Ph¹m Quúnh vÉn gi÷ mét lËp
NhËn bµi ngµy 08/4/2008. Söa ch÷a xong 14/6/2008.
48
- tr−êng §¹i häc Vinh T¹p chÝ khoa häc, tËp XXXVII, sè 2B-2008
biÕt ch¾t läc nh÷ng gi¸ trÞ v¨n minh chèn kinh k× - miÒn ®Êt thiªng liªng
T©y ph−¬ng ®Ó båi ®¾p, hiÖn ®¹i hãa trong t©m thøc ng−êi ViÖt (M−êi ngµy ë
nÒn v¨n hãa n−íc nhµ. Kh¸t väng ®ã, HuÕ); lµ miÒn ch©u thæ míi båi, ®Êt ®ai
«ng béc lé nhiÖt thµnh trong nh÷ng ph× nhiªu, s¶n vËt phong phó, con ng−êi
thiªn tiÓu luËn, nh÷ng bµi diÔn thuyÕt, phãng tóng, ch©n t×nh (Mét th¸ng ë
nh÷ng trang dÞch thuËt, du kÝ… Nam K×); lµ miÒn ®Êt PhËt linh thiªng
(TrÈy chïa H−¬ng); hay vïng biªn giíi
Gi÷a mét thêi ®¹i ®Çy biÕn ®éng,
hÎo l¸nh, xa x«i (Ch¬i L¹ng S¬n, Cao
bao nhiªu yÕu tè míi n¶y sinh, thËm chÝ
B»ng)… Xa h¬n n÷a lµ n−íc Lµo, d©n
cã nh÷ng ®iÒu hoµn toµn n»m ngoµi sù
c− th−a thít, kinh tÕ l¹c hËu; lµ Pa-ri,
h×nh dung cña ng−êi ViÖt lóc bÊy giê.
kinh ®« ¸nh s¸ng cña n−íc Ph¸p, trung
C¸i míi, c¸i kh¸c bao giê còng cã søc
t©m v¨n minh cña ch©u ¢u. B»ng sù
hÊp dÉn ®Æc biÖt. Vµ ®ã còng lµ mét
quan s¸t tinh nh¹y, nhËn xÐt s¾c s¶o,
trong nh÷ng nguyªn nh©n t¹o nªn nhu
lèi ghi chÐp gi¶n dÞ vµ sóc tÝch, v¨n
cÇu xª dÞch cña tÇng líp trÝ thøc míi. §i
phong uyÓn chuyÓn, Ph¹m Quúnh ®·
®Ó “thay ®æi thùc ®¬n cho gi¸c quan”
gióp ®éc gi¶ n¾m b¾t rÊt nhanh c¸i “khÝ
nh− c¸ch nãi cña NguyÔn Tu©n. §i ®Ó
cèt”, c¸i “thÇn hån” cña mçi vïng miÒn.
tr¶i nghiÖm, t×m tßi, kh¸m ph¸ nh÷ng
Nh÷ng thiªn du kÝ cña Ph¹m Quúnh
ph−¬ng xa, xø l¹. ChÝnh nh÷ng chuyÕn
ch¼ng kh¸c g× nh÷ng “m¶nh ghÐp”, t¹o
du l·m ®· ®Î ra nh÷ng trang du kÝ. Cã
nªn bøc tranh nhiÒu mµu, kh¸ hçn t¹p
thÓ thÊy ®−îc phÇn nµo chñ ý cña «ng
vµ x« bå cña mét x· héi ViÖt Nam víi
chñ bót Nam Phong (cæ vò, ph¸t huy sù
nh÷ng thay ®æi cña ®êi sèng vËt chÊt vµ
ghi chÐp cña nh÷ng ng−êi ®i du lÞch)
nh÷ng r¹n vì trong ý thøc hÖ. T− t−ëng
khi më ra chuyªn môc riªng dµnh cho
du kÝ, vµ «ng còng lµ mét c©y bót ®ãng Khæng M¹nh - mét trong nh÷ng ®iÓm
gãp bµi th−êng xuyªn. Ph¹m ThÕ Ngò tùa tinh thÇn v÷ng ch·i cña c¸c thÕ hÖ
®· ®¸nh gi¸ x¸c ®¸ng: “Ph¹m Quúnh nhµ nho - giê ®©y ®· tá ra thÊt thÕ tr−íc
cßn më ®−êng cho mét lo¹i v¨n sau nµy søc m¹nh cña v¨n minh ph−¬ng T©y.
thµnh mèt thêi Êy, lµ lo¹i du kÝ” [2, tr. NÒn v¨n hãa ®Çy míi mÎ Êy ïa vµo,
190]. Nh÷ng t¸c phÈm du kÝ cña Ph¹m mang theo biÕt bao biÕn ®æi trong ®êi
Quúnh tuy ch−a bao qu¸t hÕt ®−îc bøc sèng th−êng nhËt, thËm chÝ, ®i tíi
tranh hiÖn thùc cña cuéc sèng ®−¬ng nh÷ng chç s©u kÝn nhÊt trong t©m hån
thêi, nh−ng ®· gióp b¹n ®äc mét c¸ch con ng−êi (nhËn ®Þnh cña Hoµi Thanh
nh×n, tõ ®ã cã nh÷ng c¶m nhËn riªng vÒ trong Thi nh©n ViÖt Nam). Nã khiÕn
mçi mét miÒn ®Êt mµ t¸c gi¶ ®· ®i qua. cho mét bé phËn nhµ Nho r¬i vµo tr¹ng
DÔ nhËn thÊy trong nh÷ng trang ghi th¸i hoµi nghi, hoang mang tù vÊn:
chÐp Êy, mäi ®èi t−îng ®Òu ®−îc «ng “§¹o t¸ng ng· an qui” (NguyÔn
quan s¸t, miªu t¶ d−íi gãc nh×n v¨n KhuyÕn). Vèn xuÊt th©n tõ dßng dâi
hãa. C¸i ý vÞ riªng cña du kÝ Ph¹m Nho gia, h¼n Ph¹m Quúnh còng l©y
Quúnh, ph¶i ch¨ng tr−íc hÕt chÝnh lµ nhiÔm nçi hoang mang cña thÕ hÖ.
chç ®ã? Trong mét tiÓu luËn viÕt b»ng tiÕng
Ph¸p (võa ®−îc dÞch vµ xuÊt b¶n gÇn
Qua b¶y bµi du kÝ mµ Ph¹m Quúnh
®©y), bµn vÒ Nho gi¸o, «ng viÕt: “VËy
tõng c«ng bè trªn Nam phong t¹p chÝ,
mµ nÕu cã mét häc thuyÕt cÇn ph¶i ®−îc
cã thÓ nhËn thÊy t¸c gi¶ ®· lùa chän ®Þa
lµm sèng dËy m¹nh mÏ trong thêi k× bÊt
chØ du lÞch mét c¸ch cã chñ ý. §ã lµ
49
- Nh n quan v¨n hãa cña Ph¹m Quúnh ... , Tr. 48-54
§Æng Ho ng Oanh
an vµ hçn lo¹n nµy, hçn lo¹n trong t©m c¸i lßng t«n gi¸o trong quèc d©n”, hiÓu
trÝ con ng−êi vµ hçn lo¹n trong c¸c thãi thªm ®êi sèng t©m linh cña con ng−êi.
tôc, cßn trÇm träng h¬n nhiÒu so víi c¸c §Æc biÖt, chuyÕn ®i HuÕ, tíi miÒn ®Êt
x¸o ®éng tho¸ng qua cña chÝnh trÞ hay kinh k×, ®óng lµ mét cuéc hµnh h−¬ng
c¸c cuéc ®¶o lén hêi hît cña x· héi, th× trë vÒ céi nguån thiªng liªng cña cha
®Êy chÝnh lµ häc thuyÕt cña bËc hiÒn «ng, ®Ó “tinh thÇn ®−îc c¶m c¸i hån x−a
triÕt cæ ®¹i nµy, ng−êi duy tr× trËt tù vÜ cña loµi gièng, th©n thÓ géi c¸i khÝ
®¹i nhÊt x−a nay” [4, tr. 172]. Cho nªn, thiªng cña nói s«ng”. §i vµ xem víi tinh
ta nhËn ra niÒm tha thiÕt kÝn ®¸o qua thÇn ®ã, trong nh÷ng trang du kÝ cña
mçi chuyÕn ®i ®Ó lµm nªn mçi trang du Ph¹m Quúnh, thÊp tho¸ng bãng d¸ng
kÝ chÝnh lµ kh¸t väng t×m vÒ víi c¸c gi¸ mét nhµ hiÕu cæ, luËn bµn, bªnh vùc vÒ
trÞ truyÒn thèng vµ thÊu hiÓu nh÷ng nh÷ng gi¸ trÞ truyÒn thèng mét c¸ch
chuyÓn ®éng cña v¨n hãa n−íc nhµ khi say s−a. ViÕt vÒ lÔ tÕ Nam Giao, Ph¹m
®øng gi÷a “giao ®iÓm cña nh÷ng nÒn Quúnh ®· rÊt c«ng phu trong viÖc diÔn
v¨n minh”. ¤ng ®· ®i víi t©m thÕ cña t¶ c¸i nghi thøc thiªng liªng còng nh−
mét nhµ v¨n hãa. §i, do vËy, kh«ng chØ vÎ ®Ñp tho¸t tôc cña nã. ¤ng nh×n thÊy
®Ó th−ëng l·m, mµ lµ ®Ó thøc nhËn, ë lÔ tÕ Nam Giao c¸i ý nghÜa th©m
thÊm thÝa, tõ ®ã rót ra nh÷ng bµi häc trÇm, c¸i nÐt v¨n hãa lín cña d©n téc:
cÇn thiÕt. Cho nªn, trong nh÷ng t¸c “Phµm c¸i h×nh thøc g× nã biÓu ®−îc c¸i
phÈm du kÝ cña Ph¹m Quúnh, kÓ vµ t¶ hån x−a cña Tæ quèc, dï phiÒn phøc ®Õn
th× Ýt mµ b×nh luËn, suy ngÉm th× ®©u còng kh«ng nªn bá. Bá mét c¸i, bá
nhiÒu. B×nh luËn vÒ mét nghi thøc chèn m−êi c¸i lµ xãa mÊt c¸i h×nh ¶nh n−íc
cung ®×nh, b×nh luËn vÒ PhËt gi¸o, Nho nhµ trong con m¾t bän hËu sinh vËy”
gi¸o, b×nh luËn vÒ chÝ nam nhi, vÒ nghÒ (M−êi ngµy ë HuÕ). Trªn quan ®iÓm cña
lµm b¸o, vÒ nghÖ thuËt diÔn kÞch… Mçi mét nhµ nho, Ph¹m Quúnh luËn gi¶i vÒ
lêi b×nh luËn ®Òu cã mét ®iÓm tùa v¨n c¸i h÷u Ých trong viÖc b¶o tån mét nghi
hãa rÊt v÷ng vµng. lÔ thiªng liªng cña d©n téc. ¤ng cho
r»ng: “TÕ Giao lµ vua thay mÆt con d©n
Nhµ nghiªn cøu V−¬ng TrÝ Nhµn ®·
mµ cÇu trêi gi¸ng phóc cho d©n; Vua TÕ
cã lÝ khi cho r»ng, víi Ph¹m Quúnh, v¨n
Giao lµ biÓu c¸i lßng t«n träng víi giêi
hãa lµ rÊt ®a d¹ng, lµ g¸nh nÆng, “thÊm
vµ biÓu c¸i t×nh th©n ¸i víi d©n; Giao tù
thÝa bao nhiªu må h«i n−íc m¾t c¶ tiªn
còng cã quan hÖ víi chÝnh trÞ, v× nh©n
tæ cha «ng, l¹i in dÊu bao vui buån cña
®Êy mµ c¸i d©y th©n mËt bã buéc Vua
mçi kiÕp ng−êi” [3, tr. 51]. Cho nªn, mçi
víi d©n, buéc ng−êi d©n víi nhau l¹i
chuyÕn ®i tíi mét miÒn ®Êt, ®ång thêi
cµng bÒn cµng m¹nh thªm ra” (M−êi
víi hµnh tr×nh tr¶i nghiÖm cña b¶n
ngµy ë HuÕ). Nh− vËy, Ph¹m Quúnh ®·
th©n lµ c«ng viÖc kh¸m ph¸ phong thæ
nhËn thÊy nghi thøc tÕ lÔ kia cã mèi
vµ nh÷ng nÐt v¨n hãa ®Æc s¾c cña vïng
liªn hÖ víi sù thÞnh suy cña non s«ng
®Êt Êy. Ch¬i L¹ng S¬n, Cao B»ng lµ ®Ó
tiªn tæ. B»ng mÉn c¶m cña mét con
“nhiÔm c¸i khÝ vÞ miÒn th−îng du”, thÊy
ng−êi tha thiÕt víi hån thiªng s«ng nói,
®−îc c¸i nghÜa lÝ cña c©u ca dao cæ:
«ng nh×n thÊy c¸i quèc tóy vÉn h»ng
“§ång §¨ng cã phè K× Lõa / Cã nµng
sèng qua bao h−ng vong. Kh«ng chØ
T« ThÞ cã chïa Tam Thanh”; tíi Nam
quan s¸t nghi thøc tÕ Giao b»ng con
K× ®Ó h−ëng c¸i nång nµn cña mét miÒn
m¾t cña mét nhµ hiÕu cæ, Ph¹m Quúnh
®Êt míi; ®i Chïa H−¬ng ®Ó “kh¶o cøu
50
- tr−êng §¹i häc Vinh T¹p chÝ khoa häc, tËp XXXVII, sè 2B-2008
cßn thÓ hiÖn mÜ c¶m cña m×nh qua viÖc m×nh. ¤ng viÕt: “ë nh÷ng chèn thµnh
th−ëng ngo¹n c¸i “c¶nh t−îng rÊt ®Ñp, thÞ phån hoa, thêi sù lÔ b¸i ®· nghiÔm
rÊt trang nghiªm cña c¸i ViÖt Nam cæ nhiªn thµnh mét c¸ch hèi lé v« ngÇn;
quèc nµy”. Nh÷ng c©u v¨n trang nh· ng−êi ta ®èi víi thÇn th¸nh ch¼ng kh¸c
ghi l¹i lÔ tÕ Nam Giao trong thiªn du kÝ g× lò d©n ngu xö víi bän quan tham,
M−êi ngµy ë HuÕ lµ kÕt qu¶ sù trïng t−ëng cø lÔ lãt nhiÒu lµ ®−îc ¬n huÖ to”
phïng cña nhiÒu nguån c¶m høng. (TrÈy Chïa H−¬ng). Khi vÒ víi ®êi sèng
d©n gian, vÒ víi nh÷ng ng−êi mµ «ng
Trong bµi giíi thiÖu bé Du kÝ ViÖt
cho lµ thËt thµ méc m¹c, gÇn c¸i b¶n
Nam - T¹p chÝ Nam phong 1917 - 1934,
tÝnh thiªn nhiªn, «ng vÉn c¶m thÊy
NguyÔn H÷u S¬n nhËn xÐt: “Nhu cÇu
chua xãt tr−íc nh÷ng hñ tôc bµy ra
hiÓu biÕt, kh¸m ph¸, ®æi thay kh«ng
tr−íc m¾t. §ã lµ c¶nh t−îng hçn t¹p
khÝ, nhu cÇu xª dÞch ®i vµ xem chÝnh lµ
cña ng−êi d©n n¬i cöa PhËt, lµ lßng tin
t©m tr¹ng “n¬i nµy yªu n¬i kia”- c¬ së
mét c¸ch mï qu¸ng. ¤ng than thë: “¤i
céi nguån cña nh÷ng chuyÕn viÔn du vµ
c¸i lßng tÝn ng−ìng cña ng−êi m×nh
h×nh thµnh nªn nh÷ng trang du kÝ [1,
ph¸t biÓu ra mét c¸ch thËt lµ th« bØ sç
tr. 11]. §óng nh− vËy. Tuy nhiªn,
sµng thay” (TrÈy Chïa H−¬ng). Tuy
chóng t«i muèn nãi thªm r»ng, nh÷ng
nhiªn, b»ng c¸i nh·n quan v¨n hãa s¾c
trang du kÝ cña Ph¹m Quúnh cßn cho
s¶o, Ph¹m Quúnh vÉn nhËn ra ®»ng
thÊy mét nhu cÇu rÊt bøc b¸ch, ®ã lµ
sau viÖc cóng b¸i, cÇu nguyÖn, ®»ng sau
muèn ®−îc chøng kiÕn tËn m¾t thùc
bøc tranh lÔ chïa hçn t¹p Êy lµ mét ®êi
tr¹ng ®êi sèng v¨n hãa cña d©n téc,
sèng t©m linh phong phó cña ng−êi
muèn t×m nh÷ng ph−¬ng thÕ nh»m b¶o
d©n, lµ niÒm tin bÊt di bÊt dÞch vµo mét
tån nh÷ng g× tinh tóy, tÈy röa nh÷ng
®Êng tèi cao cøu khæ cøu n¹n cho ®êi.
cÆn b· tån t¹i trong nÒn v¨n hãa Êy. Víi
Theo «ng, c¨n nguyªn cña sù sïng kÝnh
mét t− duy Ýt nhiÒu cã tÝnh biÖn chøng,
lµ ë c¸i ®au khæ chung cña c¶ loµi
«ng lu«n lu«n ph¸t hiÖn ra hai mÆt
ng−êi, “ng−êi ta cã cùc míi ph¶i cÇu,
trong mçi vÊn ®Ò. §©u ®ã ë nh÷ng trang
cÇu mµ ®ì cùc thêi ch¼ng ph¶i lµ mét sù
viÕt cña «ng, bªn c¹nh nh÷ng hoµi nghi,
hay ru?” (TrÈy Chïa H−¬ng). Ph¹m
thÊt väng, thËm chÝ “th¸i ®é tù tri, ®«i
Quúnh ®· truy nguyªn c¸i gäi lµ t©m lý
khi tù sØ mét c¸ch thµnh thËt vµ ®au
lÔ b¸i, kh¶o cøu c¸i nguån gèc t«n gi¸o
®ín” [4, tr. 154]. VÒ tr×nh ®é d©n trÝ
trong ho¹t ®éng tinh thÇn cña con
n−íc nhµ, cßn cã niÒm c¶m th«ng tr−íc
ng−êi. ¤ng cho r»ng, nh÷ng hñ tôc l¹c
nh÷ng c¸i thÊp hÌn, b¹c nh−îc còng
hËu hay nh÷ng tôc mª tÝn dÞ ®oan, bu«n
nh− c¸i hån nhiªn méc m¹c, ch©n thËt
thÇn b¸n th¸nh tån t¹i lµ bëi PhËt gi¸o
®Õn ®¸ng th−¬ng cña ng−êi d©n An
“ë ®©y kh«ng cã thµnh gi¸o héi, kh«ng
Nam. TrÈy Chïa H−¬ng ®Ó t×m hiÓu c¸i
cã thÓ thèng, kh«ng cã c¬ quan g×”. Lµ
tÝn ng−ìng cña d©n gian, Ph¹m Quúnh
ng−êi xem träng nho häc, song Ph¹m
kh«ng cã c¸i t©m thÕ cña mét «ng T©y
Quúnh vÉn kh¸ch quan nhËn ra r»ng
An Nam, “xem c¶nh t−îng lÔ b¸i víi con
chÝnh c¸i chñ nghÜa ®éc t«n nho gi¸o
m¾t kh¸ch quan diÔu cît cña ng−êi
trong suèt thêi k× lÞch sö ®· bã buéc con
ngo¹i quèc t©n tiÕn tr−íc mét d©n téc
ng−êi trong nh÷ng quy ph¹m, chuyªn
b¸n khai” nh− NguyÔn V¨n VÜnh,
chÕ, h¹n chÕ quyÒn tù do tÝn ng−ìng:
nh−ng kh«ng v× thÕ mµ «ng lµm ng¬
“®èi víi PhËt gi¸o, L·o gi¸o th−êng
tr−íc nh÷ng nhÕch nh¸c, bÖ r¹c cña d©n
51
- Nh n quan v¨n hãa cña Ph¹m Quúnh ... , Tr. 48-54
§Æng Ho ng Oanh
nhÊt kh¸i xem lµ tµ thuyÕt, coi lµ Nam sÏ diÔn ra thÕ nµo. VÒ t¸c dông
nh÷ng chuyÖn hoang ®−êng qu¸i ®¶n” tÝch cùc cña c«ng cuéc ¢u hãa, V−¬ng
(TrÈy chïa H−¬ng). Cho nªn, “lßng t«n TrÝ Nhµn còng kh¼ng ®Þnh: tuy ViÖt
Nam ®· lµm “mét cuéc thay m¸u hoµn
gi¸o kh«ng thÞnh, c¸c gi¸o héi kh«ng cã,
toµn d−íi ¶nh h−ëng cña nÒn v¨n hãa
míi sinh ra v« sè nh÷ng sù thê cóng lÔ
Ph¸p, nh−ng nÒn v¨n hãa ViÖt Nam
b¸i v« nghÜa lý, l¾m khi h¹i cho phong
tôc lu©n th−êng” (TrÈy Chïa H−¬ng). nöa ®Çu thÕ kØ vÉn ®Î ra ®−îc nh÷ng
®øa con bô bÉm, nh− nÒn tiÓu thuyÕt
Ta nhËn thÊy trong chiÒu s©u suy t−ëng
hiÖn ®¹i, phong trµo Th¬ míi” [3, tr.
cña Ph¹m Quúnh, nçi ®au ®¸u ch©n
56]. Bëi, cã mét quy luËt tÊt yÕu kh«ng
thµnh cña mét ng−êi tù thÊy m×nh
mét quèc gia nµo tr¸nh khái, ®ã lµ “lÞch
kh«ng thÓ trót bá tr¸ch nhiÖm ®èi víi
sö mäi nÒn v¨n hãa kh«ng chØ lµ sù
cuéc ®êi.
ph¸t triÓn tù th©n cña nã mµ cßn lµ lÞch
Qua nh÷ng trang du kÝ cña Ph¹m
sö cña mèi quan hÖ gi÷a nã víi c¸c nÒn
Quúnh, cã thÓ hiÓu thªm, mét trong
v¨n hãa kh¸c” [3, tr. 56]. Cho nªn,
nh÷ng nguyªn nh©n khiÕn mét thêi «ng
nh÷ng chuyÕn viÔn du, ®Æc biÖt lµ
ph¶i chÞu sù phª ph¸n nÆng nÒ chÝnh lµ
nh÷ng chuyÕn du lÞch ra ngoµi biªn giíi
th¸i ®é cña «ng ®èi víi thùc d©n Ph¸p
cña Tæ quèc ®· khiÕn Ph¹m Quúnh lu«n
vµ v¨n hãa Ph¸p. Nh÷ng tõ ng÷ nh−
®èi s¸nh gi÷a v¨n hãa ViÖt Nam vµ v¨n
“n−íc mÑ Ph¸p” xuÊt hiÖn kh«ng Ýt lÇn
hãa ph−¬ng T©y. Tõ gi¸o dôc, häc
trong nh÷ng trang viÕt cña «ng. ¤ng
thuËt, ng«n ng÷, mÜ thuËt, kÞch nghÖ,
còng nhiÖt thµnh ca ngîi c«ng khai hãa
cho ®Õn t«n gi¸o…, tÊt c¶ ®Òu hiÖn lªn
cña Ph¸p ®èi víi thuéc ®Þa. Nh÷ng
nh÷ng t−¬ng ph¶n gay g¾t. Ch¼ng h¹n,
chuyÕn ®i ®· gióp «ng chñ bót Nam
vÒ sù häc, «ng kh«ng khái chua xãt v× sù
phong t¹p chÝ cã mét c¸i nh×n bao qu¸t
kh¸c biÖt gi÷a T©y vµ ta. “Nh×n nÐt mÆt
vÒ bøc tranh hiÖn thùc cña x· héi ViÖt
c¸c ng−êi sinh viªn ®ã nh− cã c¸i hµo
Nam ®Çu thÕ kØ, tõ ®ã, cã ®iÒu kiÖn ®èi
quang cña sù häc, trong lßng c¶m phôc
s¸nh, nhËn ra sù kh¸c biÖt gi÷a v¨n
c¸i chÝ cao cña kÎ thanh niªn n−íc
hãa Ph¸p vµ v¨n hãa ViÖt Nam. Cho
Ph¸p, mµ l¹i bïi ngïi cho c¸i c«ng häc
nªn, nãi vÒ cuéc tiÕp xóc gi÷a ViÖt Nam
hµnh dë dang cña m×nh. Than «i, m×nh
víi ph−¬ng T©y, «ng nghiªng h¼n vÒ
kh«ng ph¶i lµ kh«ng cã c¸i löa nhiÖt
phÝa kh¼ng ®Þnh c«ng lao khai hãa cña
thµnh vÒ sù häc nh−ng mµ sinh tr−ëng
Ph¸p. ChÝnh ®iÒu nµy g©y ra nh÷ng
vµo gi÷a buæi thanh hoµng, häc kh«ng
ph¶n øng tøc thêi vµ gay g¾t trong c¸c
ra g× c¶, Nho ®· ch¼ng ra Nho, mµ T©y
sÜ phu yªu n−íc chèng Ph¸p thêi ®ã, vµ
còng ch¼ng thµnh T©y… Dë dang, dë
hÖ qu¶ kÐo theo lµ sù ®¸nh gi¸ rÊt kh¾t
dang, th«i m×nh ®· ®µnh lµ mét con
khe cña giíi nghiªn cøu suèt mÊy thËp
ng−êi dë dang, - mµ c¶ n−íc m×nh còng
kØ qua vÒ con ng−êi vµ di s¶n Ph¹m
lµ mét n−íc dë dang” (Ph¸p du hµnh
Quúnh. Giê ®©y, víi ®é lïi cña thêi
tr×nh nhËt kÝ). Bµn vÒ trÝ thøc, r−êng
gian, víi sù b×nh tÜnh trong nh×n nhËn
cét cña n−íc nhµ, «ng thÊm thÝa r»ng:
nh÷ng vÊn ®Ò lÞch sö, cã thÓ thÊy mét
“Nh©n nghÜ “nhµ nho” T©y hä còng cã
sè quan ®iÓm cña Ph¹m Quúnh lµ kh¶
kh¸c nhµ nho m×nh: hä lanh lîi, ho¹t
thñ. Qu¶ thùc, nÕu kh«ng cã ngän giã
b¸t, s¾c s¶o, kh«n ngoan, biÕt ®em c¸i
ph−¬ng T©y trµn tíi, kh«ng biÕt qu¸
cæ häc mµ ®iÓm vµo cuéc ®êi nay cho cã
tr×nh hiÖn ®¹i hãa nÒn v¨n hãa ViÖt
52
- tr−êng §¹i häc Vinh T¹p chÝ khoa häc, tËp XXXVII, sè 2B-2008
phong vÞ nghÜa lý chø kh«ng ph¶i lµm trá n÷a còng ch¼ng hÒ g×” (Ph¸p du
n« lÖ cæ nh©n; hä lµ “th«ng nho” kh«ng hµnh tr×nh nhËt kÝ). Trªn ®Êt ng−êi,
ph¶i lµ “tôc nho”, “hñ nho”. N−íc ta b©y «ng vÉn lín tiÕng bªnh vùc tiÕng An
giê ®−¬ng ph¶i cÇn cã nh÷ng nhµ nho Nam, kh¼ng ®Þnh r»ng tiÕng An Nam
nh− thÕ” (Ph¸p du hµnh tr×nh nhËt kÝ). kh«ng ph¶i lµ hÌn m¹t g×, còng cã c¬
Víi c¸i nh×n ®èi s¸nh triÖt ®Ó, Ph¹m tiÕn hãa ®−îc. Trªn tinh thÇn ®ã, «ng
Quúnh kh«ng khái cã lóc r¬i vµo cùc ph¸t hiÖn nh÷ng mÆt h¹n chÕ cña nÒn
®oan. Ch¼ng h¹n, bµn vÒ nghÖ thuËt v¨n hãa ph−¬ng T©y: “Duy c¸i v¨n
kÞch, do ®Ò cao kÞch nãi cña ph−¬ng minh T©y ph−¬ng nã phån t¹p qu¸, c¸c
T©y, «ng ®· h¹ thÊp kÞch h¸t cña n−íc “ph−¬ng diÖn” nhiÒu qu¸, muèn bao
nhµ - mét lo¹i h×nh s©n khÊu vèn cã qu¸t cho ®−îc hÕt mµ thu gåm lÊy c¸i
nh÷ng ®Æc s¾c riªng: “DiÔn kÞch ta toµn thÓ, toµn bøc thËt lµ khã l¾m…
kh«ng ph¶i lµ diÔn theo nghÜa T©y. HiÖn nay thêi nã lµm v¹ cho ng−êi ®êi
DiÔn kÞch ta chØ lµ móa vµ h¸t mµ th«i, còng ®· nhiÒu; vÉn biÕt r»ng kh«ng
ng−êi xem còng chØ chñ coi c¸i d¸ng ph¶i t¹i nã, t¹i ng−êi ®êi hiÓu nhÇm mµ
móa, nghe c¸i ®iÖu h¸t mµ th«i, kh«ng th«i, nh−ng cí chi nã can thiÖp ®Õn
ai chó ý ®Õn c¸i kÞch lµ c¸i phÇn hµnh ng−êi ®êi lµm chi, mµ lµm cho l«i th«i
®éng trong bµi tuång. §Õn nh− tuång ®a sù nh− thÕ” (Ph¸p du hµnh tr×nh
T©y th× thuÇn lµ kÞch c¶… cßn nh− nhËt kÝ).
nghÒ h¸t, nghÒ móa l¹i lµ hai nghÒ Tõ nh÷ng ®iÒu m¾t thÊy, tai nghe,
riªng, kh«ng lÉn víi nghÒ diÔn kÞch… tõ sù ®èi s¸nh th−êng xuyªn nh− mét
¤i c¸i t− t−ëng hµm hå cña ng−êi n−íc thao t¸c quen thuéc cña nhËn thøc,
Nam nã ph¸t hiÖn c¶ ra lêi ¨n tiÕng nãi; Ph¹m Quúnh hiÓu r»ng, nÒn v¨n hãa
bao giê ph¸ tan ®−îc c¸i mµn s−¬ng mê d©n téc kh«ng thÓ kh«ng thay ®æi.
¸m nã bao bäc c¸i trÝ n·o ng−êi m×nh” Nh−ng thay ®æi b»ng c¸ch nµo?
(Mét th¸ng ë Nam K×). May sao, nh×n
Tr−íc hÕt, theo Ph¹m Quúnh, hiÖn
trªn ®¹i thÓ, sù so s¸nh ®ã kh«ng dÉn ®¹i hãa ph¶i g¾n liÒn víi qu¸ tr×nh b¶o
«ng tíi chç ®Ò cao th¸i qu¸ v¨n hãa tån nh÷ng gi¸ trÞ truyÒn thèng quý b¸u
ngo¹i bang vµ phñ nhËn nh÷ng gi¸ trÞ cña d©n téc. HiÖn ®¹i hãa kh«ng ph¶i lµ
truyÒn thèng cña n−íc nhµ. Ph¹m du nhËp å ¹t nh÷ng g× nÒn v¨n hãa
Quúnh cã c¸i mÆc c¶m tù t«n rÊt ®Æc ngo¹i bang cã s½n, mµ biÕt tiÕp thu
tr−ng cña mét nhµ nho. Nãi ®óng ra, chän läc nh÷ng c¸i cÇn cho sù h−ng
trong con ng−êi «ng cã sù ®an xen thÞnh cña d©n trÝ n−íc nhµ, phï hîp víi
nh÷ng yÕu tè ®èi nghÞch: võa cã c¸i tù ti hiÖn tr¹ng cña mét quèc gia cã bÒ dµy
cña mét nhµ nho n−íc ViÖt, l¹i phÇn lÞch sö. Víi nhËn thøc nh− vËy, «ng biÕt
nµo ngÊm ngÇm tù hµo vÒ c¸i chÊt nhµ r»ng, phæ biÕn tiÕng Ph¸p cho ng−êi
nho cña cha «ng trong b¶n th©n m×nh. ViÖt lµ rÊt cÇn thiÕt, nh−ng ph¶i thùc
DiÔn thuyÕt ë ®Êt kh¸ch quª ng−êi, hiÖn mét c¸ch khoa häc: “NÕu d©n ViÖt
Ph¹m Quúnh vÉn vËn kh¨n ®ãng, ¸o Nam lµ mét d©n míi cã, ch−a cã nÒn
the ra d¸ng mét anh ®å nho: “GÆp nÕp, ch−a cã lÞch sö g× th× quý quèc cø
nh÷ng c¬ héi nh− lóc nµy mµ nì bá quèc viÖc hãa theo T©y c¶, d¹y cho häc ch÷
phôc ®eo t©y phôc, th× còng tñi c¸i ¸o T©y hÕt c¶, ®ång hãa ®−îc ®Õn ®©u hay
c¸i kh¨n anh ®å qu¸; th«i th× cø mÆc An ®Õn ®ã. Nh−ng ngÆt thay, d©n ViÖt
Nam, cho dÉu ®i ngoµi phè thiªn h¹ chØ Nam kh«ng ph¶i lµ mét tê giÊy tr¾ng
53
- Nh n quan v¨n hãa cña Ph¹m Quúnh ... , Tr. 48-54
§Æng Ho ng Oanh
muèn vÏ g× vµo còng ®−îc; tøc lµ mét «ng kh«ng chän lèi v¨n thiªn vÒ c¶m
tËp giÊy ®· cã ch÷ s½n tõ ®êi nµo ®Õn gi¸c, t¶ nh÷ng c¶nh l¹, ng−êi l¹, chuyÖn
giê råi. NÕu b©y giê viÕt lªn th× e thµnh l¹ vèn lµ −u thÕ cña thÓ du kÝ. Trong
giÊy lén mÊt” (Ph¸p du hµnh tr×nh nhËt v¨n «ng, bÒ bén nh÷ng kh¶o luËn, bµn
kÝ). ThËt lµ mét th¸i ®é cã tr¸ch nhiÖm b¹c, suy t−. ChÝnh lèi viÕt nµy cho phÐp
víi ®Êt n−íc, quª h−¬ng. Còng tõ nh÷ng «ng béc lé râ nhÊt tÇm t− t−ëng, vèn tri
®Ò xuÊt trªn, cã thÓ thÊy mét ®Æc ®iÓm thøc vµ nh·n quan v¨n hãa cña m×nh.
rÊt râ nÐt ë Ph¹m Quúnh: t©m lÝ dung DÜ nhiªn, muèn th©u tãm nh÷ng vÊn ®Ò
hßa. Dung hßa, theo «ng lµ sù cøu v·n lín lao Êy cña häc gi¶, kÝ gi¶, nhµ v¨n
duy nhÊt cho nÒn v¨n hãa n−íc nhµ, hãa Ph¹m Quúnh, cÇn t×m hiÓu toµn
võa ®¶m b¶o kh«ng ®ång hãa, l¹i võa cã diÖn tr−íc t¸c mµ «ng ®Ó l¹i. Bëi vËy,
c¬ tiÕn bé. nh÷ng g× chóng t«i ®Ò cËp trªn ®©y míi
chØ lµ vµi khÝa c¹nh cña mét vÊn ®Ò lín.
§óng nh− mét sè ng−êi nhËn xÐt,
Hi väng cã dÞp trë l¹i vÊn ®Ò nµy víi
Ph¹m Quúnh mang d¸ng dÊp mét nhµ
ph¹m vi kh¶o s¸t réng h¬n.
v¨n hãa, mét häc gi¶ h¬n lµ nhµ v¨n.
ViÕt v¨n, ghi chÐp nh÷ng chuyÕn ®i,
T i liÖu tham kh¶o
[1] Du kÝ ViÖt Nam T¹p chÝ Nam phong 1917 - 1934, 3 tËp, bµi giíi thiÖu cña H÷u
S¬n, NXB TrÎ, 2007.
[2] Ph¹m ThÕ Ngò, ViÖt Nam v¨n häc sö gi¶n −íc t©n biªn, TËp 3, V¨n häc hiÖn ®¹i
1862 – 1945, NXB §ång Th¸p, 1997.
[3] V−¬ng TrÝ Nhµn, Vai trß cña trÝ thøc trong qu¸ tr×nh tiÕp nhËn v¨n hãa ph−¬ng
T©y ë ViÖt Nam ®Çu thÕ kØ XX, Nghiªn cøu v¨n häc, Sè 7, 401, th¸ng 7/2005.
[4] Ph¹m Quúnh, TiÓu luËn viÕt b»ng tiÕng Ph¸p trong thêi gian 1922 - 1932, NXB
Tri thøc, 2007.
Summary
Ph¹m quynh’s cultural vision through stories of a traveller
Pham Quynh's seven epidsodes of traveller's story once published on Nam
Phong magazine in the period of 1917 to 1934 played a significant part in his works
for its muti-faceted values. This paper focuses on his cultural vision - a feature that
dishtinguished Pham Quynh's traveller's story from his contemporary writers.
(a) 45 A - Khoa Ng÷ v¨n, tr−êng §¹i häc Vinh.
54
nguon tai.lieu . vn