Xem mẫu

  1. Nh n quan v¨n hãa cña Ph¹m Quúnh ... , Tr. 48-54 §Æng Ho ng Oanh Nh n quan v¨n hãa cña Ph¹m Quúnh, qua du ký (a) §Æng Ho ng Oanh Tãm t¾t. B¶y tËp du kÝ cña Ph¹m Quúnh tõng c«ng bè trªn Nam phong t¹p chÝ tõ 1917 ®Õn 1934 lµ mét bé phËn quan träng trong tr−íc t¸c cña «ng bëi gi¸ trÞ nhiÒu mÆt cña nã. Bµi viÕt nµy chØ ®i vµo t×m hiÓu vÊn ®Ò nh·n quan v¨n hãa - mét ph−¬ng diÖn lµm nªn nÐt ®Æc s¾c cña du kÝ Ph¹m Quúnh trong t−¬ng quan víi nh÷ng c©y bót du kÝ cïng thêi. T hêi gian gÇn ®©y, mét lo¹t t¸c tr−êng riªng, kh¸c h¼n mét sè ng−êi. phÈm cña Ph¹m Quúnh, tõ Nghiªn cøu v¨n nghiÖp Ph¹m Quúnh, Th−îng Chi v¨n tËp, LuËn gi¶i v¨n häc nhµ v¨n häc sö Ph¹m ThÕ Ngò l−u ý vµ triÕt häc, M−êi ngµy ë HuÕ, Ph¸p du mét c¸ch ®óng mùc “hµnh tr¹ng” cña hµnh tr×nh nhËt kÝ cho ®Õn TiÓu luËn t¸c gi¶: “Gi÷a mét x· héi n¸o nøc duy viÕt b»ng tiÕng Ph¸p trong thêi gian t©n, «ng vÉn tù coi nh− di l−u cña mét 1922 - 1932 ®· “t¸i xuÊt”, ®Õn tay ®éc gia ®×nh Nho häc quª mïa muèn gi÷ lÊy gi¶. Tuy ch−a ph¶i ®Çy ®ñ, song chõng nÒn nÕp ®¹o ®øc cña «ng cha, cïng ®ã còng cho thÊy sù phong phó trong sù nh÷ng ®øc tÝnh ch©n thËt, cÇn cï cña nghiÖp tr−íc t¸c cña mét häc gi¶ mét anh ®å quª, trung thµnh víi linh hån thêi lõng lÉy vµ còng mét thêi tõng chÞu cña ®ång quª, víi tiÕng gäi cña xø së” nhiÒu tai tiÕng. §¸nh gi¸ mét c¸ch c«ng [2, tr. 153]. Nh−ng ®ã míi lµ mét mÆt, b»ng vµ tháa ®¸ng vÒ Ph¹m Quúnh, Êy lµ mÆt b¶o thñ trong t− t−ëng Ph¹m c«ng viÖc ®ã ®ßi hái nç lùc, th¸i ®é c«ng Quúnh. Nh×n mÆt kh¸c, con ng−êi Êy t©m vµ khoa häc cña nhiÒu ng−êi. hiÖn ra ®Çy ®ñ t− c¸ch mét nhµ t©n häc, Trong bµi b¸o nhá nµy, chóng t«i chØ “cã c¸i vèn Ph¸p häc v÷ng vµng, uyªn ph¸c dùng mét vµi nÐt c¬ b¶n trong b¸c, ãc ph¸n ®o¸n s¸ng suèt cña mét nh·n quan v¨n hãa cña Ph¹m Quúnh ng−êi tõng thó nhËn bÞ chinh phôc bëi qua nh÷ng t¸c phÈm du kÝ. M¶ng s¸ng bao nhiªu vÎ ®Ñp mÜ miÒu, t©n tiÕn cña t¸c nµy cña «ng ®· ®−îc tËp hîp ®Çy ®ñ nÒn v¨n minh T©y ph−¬ng” [2, tr. 154]. trong bé Du kÝ ViÖt Nam t¹p chÝ Nam Hai mÆt hoµn toµn tr¸i ng−îc nhau, phong 1917 - 1934 [1]. cïng tån t¹i trong mét con ng−êi, ®· gãp phÇn lµm nªn c¸i diÖn m¹o tinh Ph¹m Quúnh thuéc sè nh÷ng trÝ thÇn, t− t−ëng, lèi hµnh xö còng nh− thøc tr−ëng thµnh khi chÕ ®é thùc d©n nh·n quan v¨n hãa cña Ph¹m Quúnh. phong kiÕn do Ph¸p thiÕt lËp ë ViÖt Cã thÓ xem Ph¹m Quúnh nh− mét Nam ®· kh¸ æn ®Þnh. Trong con m¾t ng−êi dung hßa nh÷ng ®èi cùc: cò vµ cña ng−êi ®−¬ng thêi, nh÷ng Ph¹m míi, truyÒn thèng vµ hiÖn ®¹i, b¶o thñ Quúnh, NguyÔn V¨n VÜnh, NguyÔn vµ c¸ch t©n. Tr©n träng, gi÷ g×n nh÷ng T−êng Tam, NguyÔn TiÕn L·ng,… ®Ých tinh hoa ngµn ®êi cña d©n téc (mµ «ng thÞ lµ nh÷ng “«ng T©y An Nam”. Tuy gäi lµ quèc tóy, quèc v¨n), nh−ng còng nhiªn, Ph¹m Quúnh vÉn gi÷ mét lËp NhËn bµi ngµy 08/4/2008. Söa ch÷a xong 14/6/2008. 48
  2. tr−êng §¹i häc Vinh T¹p chÝ khoa häc, tËp XXXVII, sè 2B-2008 biÕt ch¾t läc nh÷ng gi¸ trÞ v¨n minh chèn kinh k× - miÒn ®Êt thiªng liªng T©y ph−¬ng ®Ó båi ®¾p, hiÖn ®¹i hãa trong t©m thøc ng−êi ViÖt (M−êi ngµy ë nÒn v¨n hãa n−íc nhµ. Kh¸t väng ®ã, HuÕ); lµ miÒn ch©u thæ míi båi, ®Êt ®ai «ng béc lé nhiÖt thµnh trong nh÷ng ph× nhiªu, s¶n vËt phong phó, con ng−êi thiªn tiÓu luËn, nh÷ng bµi diÔn thuyÕt, phãng tóng, ch©n t×nh (Mét th¸ng ë nh÷ng trang dÞch thuËt, du kÝ… Nam K×); lµ miÒn ®Êt PhËt linh thiªng (TrÈy chïa H−¬ng); hay vïng biªn giíi Gi÷a mét thêi ®¹i ®Çy biÕn ®éng, hÎo l¸nh, xa x«i (Ch¬i L¹ng S¬n, Cao bao nhiªu yÕu tè míi n¶y sinh, thËm chÝ B»ng)… Xa h¬n n÷a lµ n−íc Lµo, d©n cã nh÷ng ®iÒu hoµn toµn n»m ngoµi sù c− th−a thít, kinh tÕ l¹c hËu; lµ Pa-ri, h×nh dung cña ng−êi ViÖt lóc bÊy giê. kinh ®« ¸nh s¸ng cña n−íc Ph¸p, trung C¸i míi, c¸i kh¸c bao giê còng cã søc t©m v¨n minh cña ch©u ¢u. B»ng sù hÊp dÉn ®Æc biÖt. Vµ ®ã còng lµ mét quan s¸t tinh nh¹y, nhËn xÐt s¾c s¶o, trong nh÷ng nguyªn nh©n t¹o nªn nhu lèi ghi chÐp gi¶n dÞ vµ sóc tÝch, v¨n cÇu xª dÞch cña tÇng líp trÝ thøc míi. §i phong uyÓn chuyÓn, Ph¹m Quúnh ®· ®Ó “thay ®æi thùc ®¬n cho gi¸c quan” gióp ®éc gi¶ n¾m b¾t rÊt nhanh c¸i “khÝ nh− c¸ch nãi cña NguyÔn Tu©n. §i ®Ó cèt”, c¸i “thÇn hån” cña mçi vïng miÒn. tr¶i nghiÖm, t×m tßi, kh¸m ph¸ nh÷ng Nh÷ng thiªn du kÝ cña Ph¹m Quúnh ph−¬ng xa, xø l¹. ChÝnh nh÷ng chuyÕn ch¼ng kh¸c g× nh÷ng “m¶nh ghÐp”, t¹o du l·m ®· ®Î ra nh÷ng trang du kÝ. Cã nªn bøc tranh nhiÒu mµu, kh¸ hçn t¹p thÓ thÊy ®−îc phÇn nµo chñ ý cña «ng vµ x« bå cña mét x· héi ViÖt Nam víi chñ bót Nam Phong (cæ vò, ph¸t huy sù nh÷ng thay ®æi cña ®êi sèng vËt chÊt vµ ghi chÐp cña nh÷ng ng−êi ®i du lÞch) nh÷ng r¹n vì trong ý thøc hÖ. T− t−ëng khi më ra chuyªn môc riªng dµnh cho du kÝ, vµ «ng còng lµ mét c©y bót ®ãng Khæng M¹nh - mét trong nh÷ng ®iÓm gãp bµi th−êng xuyªn. Ph¹m ThÕ Ngò tùa tinh thÇn v÷ng ch·i cña c¸c thÕ hÖ ®· ®¸nh gi¸ x¸c ®¸ng: “Ph¹m Quúnh nhµ nho - giê ®©y ®· tá ra thÊt thÕ tr−íc cßn më ®−êng cho mét lo¹i v¨n sau nµy søc m¹nh cña v¨n minh ph−¬ng T©y. thµnh mèt thêi Êy, lµ lo¹i du kÝ” [2, tr. NÒn v¨n hãa ®Çy míi mÎ Êy ïa vµo, 190]. Nh÷ng t¸c phÈm du kÝ cña Ph¹m mang theo biÕt bao biÕn ®æi trong ®êi Quúnh tuy ch−a bao qu¸t hÕt ®−îc bøc sèng th−êng nhËt, thËm chÝ, ®i tíi tranh hiÖn thùc cña cuéc sèng ®−¬ng nh÷ng chç s©u kÝn nhÊt trong t©m hån thêi, nh−ng ®· gióp b¹n ®äc mét c¸ch con ng−êi (nhËn ®Þnh cña Hoµi Thanh nh×n, tõ ®ã cã nh÷ng c¶m nhËn riªng vÒ trong Thi nh©n ViÖt Nam). Nã khiÕn mçi mét miÒn ®Êt mµ t¸c gi¶ ®· ®i qua. cho mét bé phËn nhµ Nho r¬i vµo tr¹ng DÔ nhËn thÊy trong nh÷ng trang ghi th¸i hoµi nghi, hoang mang tù vÊn: chÐp Êy, mäi ®èi t−îng ®Òu ®−îc «ng “§¹o t¸ng ng· an qui” (NguyÔn quan s¸t, miªu t¶ d−íi gãc nh×n v¨n KhuyÕn). Vèn xuÊt th©n tõ dßng dâi hãa. C¸i ý vÞ riªng cña du kÝ Ph¹m Nho gia, h¼n Ph¹m Quúnh còng l©y Quúnh, ph¶i ch¨ng tr−íc hÕt chÝnh lµ nhiÔm nçi hoang mang cña thÕ hÖ. chç ®ã? Trong mét tiÓu luËn viÕt b»ng tiÕng Ph¸p (võa ®−îc dÞch vµ xuÊt b¶n gÇn Qua b¶y bµi du kÝ mµ Ph¹m Quúnh ®©y), bµn vÒ Nho gi¸o, «ng viÕt: “VËy tõng c«ng bè trªn Nam phong t¹p chÝ, mµ nÕu cã mét häc thuyÕt cÇn ph¶i ®−îc cã thÓ nhËn thÊy t¸c gi¶ ®· lùa chän ®Þa lµm sèng dËy m¹nh mÏ trong thêi k× bÊt chØ du lÞch mét c¸ch cã chñ ý. §ã lµ 49
  3. Nh n quan v¨n hãa cña Ph¹m Quúnh ... , Tr. 48-54 §Æng Ho ng Oanh an vµ hçn lo¹n nµy, hçn lo¹n trong t©m c¸i lßng t«n gi¸o trong quèc d©n”, hiÓu trÝ con ng−êi vµ hçn lo¹n trong c¸c thãi thªm ®êi sèng t©m linh cña con ng−êi. tôc, cßn trÇm träng h¬n nhiÒu so víi c¸c §Æc biÖt, chuyÕn ®i HuÕ, tíi miÒn ®Êt x¸o ®éng tho¸ng qua cña chÝnh trÞ hay kinh k×, ®óng lµ mét cuéc hµnh h−¬ng c¸c cuéc ®¶o lén hêi hît cña x· héi, th× trë vÒ céi nguån thiªng liªng cña cha ®Êy chÝnh lµ häc thuyÕt cña bËc hiÒn «ng, ®Ó “tinh thÇn ®−îc c¶m c¸i hån x−a triÕt cæ ®¹i nµy, ng−êi duy tr× trËt tù vÜ cña loµi gièng, th©n thÓ géi c¸i khÝ ®¹i nhÊt x−a nay” [4, tr. 172]. Cho nªn, thiªng cña nói s«ng”. §i vµ xem víi tinh ta nhËn ra niÒm tha thiÕt kÝn ®¸o qua thÇn ®ã, trong nh÷ng trang du kÝ cña mçi chuyÕn ®i ®Ó lµm nªn mçi trang du Ph¹m Quúnh, thÊp tho¸ng bãng d¸ng kÝ chÝnh lµ kh¸t väng t×m vÒ víi c¸c gi¸ mét nhµ hiÕu cæ, luËn bµn, bªnh vùc vÒ trÞ truyÒn thèng vµ thÊu hiÓu nh÷ng nh÷ng gi¸ trÞ truyÒn thèng mét c¸ch chuyÓn ®éng cña v¨n hãa n−íc nhµ khi say s−a. ViÕt vÒ lÔ tÕ Nam Giao, Ph¹m ®øng gi÷a “giao ®iÓm cña nh÷ng nÒn Quúnh ®· rÊt c«ng phu trong viÖc diÔn v¨n minh”. ¤ng ®· ®i víi t©m thÕ cña t¶ c¸i nghi thøc thiªng liªng còng nh− mét nhµ v¨n hãa. §i, do vËy, kh«ng chØ vÎ ®Ñp tho¸t tôc cña nã. ¤ng nh×n thÊy ®Ó th−ëng l·m, mµ lµ ®Ó thøc nhËn, ë lÔ tÕ Nam Giao c¸i ý nghÜa th©m thÊm thÝa, tõ ®ã rót ra nh÷ng bµi häc trÇm, c¸i nÐt v¨n hãa lín cña d©n téc: cÇn thiÕt. Cho nªn, trong nh÷ng t¸c “Phµm c¸i h×nh thøc g× nã biÓu ®−îc c¸i phÈm du kÝ cña Ph¹m Quúnh, kÓ vµ t¶ hån x−a cña Tæ quèc, dï phiÒn phøc ®Õn th× Ýt mµ b×nh luËn, suy ngÉm th× ®©u còng kh«ng nªn bá. Bá mét c¸i, bá nhiÒu. B×nh luËn vÒ mét nghi thøc chèn m−êi c¸i lµ xãa mÊt c¸i h×nh ¶nh n−íc cung ®×nh, b×nh luËn vÒ PhËt gi¸o, Nho nhµ trong con m¾t bän hËu sinh vËy” gi¸o, b×nh luËn vÒ chÝ nam nhi, vÒ nghÒ (M−êi ngµy ë HuÕ). Trªn quan ®iÓm cña lµm b¸o, vÒ nghÖ thuËt diÔn kÞch… Mçi mét nhµ nho, Ph¹m Quúnh luËn gi¶i vÒ lêi b×nh luËn ®Òu cã mét ®iÓm tùa v¨n c¸i h÷u Ých trong viÖc b¶o tån mét nghi hãa rÊt v÷ng vµng. lÔ thiªng liªng cña d©n téc. ¤ng cho r»ng: “TÕ Giao lµ vua thay mÆt con d©n Nhµ nghiªn cøu V−¬ng TrÝ Nhµn ®· mµ cÇu trêi gi¸ng phóc cho d©n; Vua TÕ cã lÝ khi cho r»ng, víi Ph¹m Quúnh, v¨n Giao lµ biÓu c¸i lßng t«n träng víi giêi hãa lµ rÊt ®a d¹ng, lµ g¸nh nÆng, “thÊm vµ biÓu c¸i t×nh th©n ¸i víi d©n; Giao tù thÝa bao nhiªu må h«i n−íc m¾t c¶ tiªn còng cã quan hÖ víi chÝnh trÞ, v× nh©n tæ cha «ng, l¹i in dÊu bao vui buån cña ®Êy mµ c¸i d©y th©n mËt bã buéc Vua mçi kiÕp ng−êi” [3, tr. 51]. Cho nªn, mçi víi d©n, buéc ng−êi d©n víi nhau l¹i chuyÕn ®i tíi mét miÒn ®Êt, ®ång thêi cµng bÒn cµng m¹nh thªm ra” (M−êi víi hµnh tr×nh tr¶i nghiÖm cña b¶n ngµy ë HuÕ). Nh− vËy, Ph¹m Quúnh ®· th©n lµ c«ng viÖc kh¸m ph¸ phong thæ nhËn thÊy nghi thøc tÕ lÔ kia cã mèi vµ nh÷ng nÐt v¨n hãa ®Æc s¾c cña vïng liªn hÖ víi sù thÞnh suy cña non s«ng ®Êt Êy. Ch¬i L¹ng S¬n, Cao B»ng lµ ®Ó tiªn tæ. B»ng mÉn c¶m cña mét con “nhiÔm c¸i khÝ vÞ miÒn th−îng du”, thÊy ng−êi tha thiÕt víi hån thiªng s«ng nói, ®−îc c¸i nghÜa lÝ cña c©u ca dao cæ: «ng nh×n thÊy c¸i quèc tóy vÉn h»ng “§ång §¨ng cã phè K× Lõa / Cã nµng sèng qua bao h−ng vong. Kh«ng chØ T« ThÞ cã chïa Tam Thanh”; tíi Nam quan s¸t nghi thøc tÕ Giao b»ng con K× ®Ó h−ëng c¸i nång nµn cña mét miÒn m¾t cña mét nhµ hiÕu cæ, Ph¹m Quúnh ®Êt míi; ®i Chïa H−¬ng ®Ó “kh¶o cøu 50
  4. tr−êng §¹i häc Vinh T¹p chÝ khoa häc, tËp XXXVII, sè 2B-2008 cßn thÓ hiÖn mÜ c¶m cña m×nh qua viÖc m×nh. ¤ng viÕt: “ë nh÷ng chèn thµnh th−ëng ngo¹n c¸i “c¶nh t−îng rÊt ®Ñp, thÞ phån hoa, thêi sù lÔ b¸i ®· nghiÔm rÊt trang nghiªm cña c¸i ViÖt Nam cæ nhiªn thµnh mét c¸ch hèi lé v« ngÇn; quèc nµy”. Nh÷ng c©u v¨n trang nh· ng−êi ta ®èi víi thÇn th¸nh ch¼ng kh¸c ghi l¹i lÔ tÕ Nam Giao trong thiªn du kÝ g× lò d©n ngu xö víi bän quan tham, M−êi ngµy ë HuÕ lµ kÕt qu¶ sù trïng t−ëng cø lÔ lãt nhiÒu lµ ®−îc ¬n huÖ to” phïng cña nhiÒu nguån c¶m høng. (TrÈy Chïa H−¬ng). Khi vÒ víi ®êi sèng d©n gian, vÒ víi nh÷ng ng−êi mµ «ng Trong bµi giíi thiÖu bé Du kÝ ViÖt cho lµ thËt thµ méc m¹c, gÇn c¸i b¶n Nam - T¹p chÝ Nam phong 1917 - 1934, tÝnh thiªn nhiªn, «ng vÉn c¶m thÊy NguyÔn H÷u S¬n nhËn xÐt: “Nhu cÇu chua xãt tr−íc nh÷ng hñ tôc bµy ra hiÓu biÕt, kh¸m ph¸, ®æi thay kh«ng tr−íc m¾t. §ã lµ c¶nh t−îng hçn t¹p khÝ, nhu cÇu xª dÞch ®i vµ xem chÝnh lµ cña ng−êi d©n n¬i cöa PhËt, lµ lßng tin t©m tr¹ng “n¬i nµy yªu n¬i kia”- c¬ së mét c¸ch mï qu¸ng. ¤ng than thë: “¤i céi nguån cña nh÷ng chuyÕn viÔn du vµ c¸i lßng tÝn ng−ìng cña ng−êi m×nh h×nh thµnh nªn nh÷ng trang du kÝ [1, ph¸t biÓu ra mét c¸ch thËt lµ th« bØ sç tr. 11]. §óng nh− vËy. Tuy nhiªn, sµng thay” (TrÈy Chïa H−¬ng). Tuy chóng t«i muèn nãi thªm r»ng, nh÷ng nhiªn, b»ng c¸i nh·n quan v¨n hãa s¾c trang du kÝ cña Ph¹m Quúnh cßn cho s¶o, Ph¹m Quúnh vÉn nhËn ra ®»ng thÊy mét nhu cÇu rÊt bøc b¸ch, ®ã lµ sau viÖc cóng b¸i, cÇu nguyÖn, ®»ng sau muèn ®−îc chøng kiÕn tËn m¾t thùc bøc tranh lÔ chïa hçn t¹p Êy lµ mét ®êi tr¹ng ®êi sèng v¨n hãa cña d©n téc, sèng t©m linh phong phó cña ng−êi muèn t×m nh÷ng ph−¬ng thÕ nh»m b¶o d©n, lµ niÒm tin bÊt di bÊt dÞch vµo mét tån nh÷ng g× tinh tóy, tÈy röa nh÷ng ®Êng tèi cao cøu khæ cøu n¹n cho ®êi. cÆn b· tån t¹i trong nÒn v¨n hãa Êy. Víi Theo «ng, c¨n nguyªn cña sù sïng kÝnh mét t− duy Ýt nhiÒu cã tÝnh biÖn chøng, lµ ë c¸i ®au khæ chung cña c¶ loµi «ng lu«n lu«n ph¸t hiÖn ra hai mÆt ng−êi, “ng−êi ta cã cùc míi ph¶i cÇu, trong mçi vÊn ®Ò. §©u ®ã ë nh÷ng trang cÇu mµ ®ì cùc thêi ch¼ng ph¶i lµ mét sù viÕt cña «ng, bªn c¹nh nh÷ng hoµi nghi, hay ru?” (TrÈy Chïa H−¬ng). Ph¹m thÊt väng, thËm chÝ “th¸i ®é tù tri, ®«i Quúnh ®· truy nguyªn c¸i gäi lµ t©m lý khi tù sØ mét c¸ch thµnh thËt vµ ®au lÔ b¸i, kh¶o cøu c¸i nguån gèc t«n gi¸o ®ín” [4, tr. 154]. VÒ tr×nh ®é d©n trÝ trong ho¹t ®éng tinh thÇn cña con n−íc nhµ, cßn cã niÒm c¶m th«ng tr−íc ng−êi. ¤ng cho r»ng, nh÷ng hñ tôc l¹c nh÷ng c¸i thÊp hÌn, b¹c nh−îc còng hËu hay nh÷ng tôc mª tÝn dÞ ®oan, bu«n nh− c¸i hån nhiªn méc m¹c, ch©n thËt thÇn b¸n th¸nh tån t¹i lµ bëi PhËt gi¸o ®Õn ®¸ng th−¬ng cña ng−êi d©n An “ë ®©y kh«ng cã thµnh gi¸o héi, kh«ng Nam. TrÈy Chïa H−¬ng ®Ó t×m hiÓu c¸i cã thÓ thèng, kh«ng cã c¬ quan g×”. Lµ tÝn ng−ìng cña d©n gian, Ph¹m Quúnh ng−êi xem träng nho häc, song Ph¹m kh«ng cã c¸i t©m thÕ cña mét «ng T©y Quúnh vÉn kh¸ch quan nhËn ra r»ng An Nam, “xem c¶nh t−îng lÔ b¸i víi con chÝnh c¸i chñ nghÜa ®éc t«n nho gi¸o m¾t kh¸ch quan diÔu cît cña ng−êi trong suèt thêi k× lÞch sö ®· bã buéc con ngo¹i quèc t©n tiÕn tr−íc mét d©n téc ng−êi trong nh÷ng quy ph¹m, chuyªn b¸n khai” nh− NguyÔn V¨n VÜnh, chÕ, h¹n chÕ quyÒn tù do tÝn ng−ìng: nh−ng kh«ng v× thÕ mµ «ng lµm ng¬ “®èi víi PhËt gi¸o, L·o gi¸o th−êng tr−íc nh÷ng nhÕch nh¸c, bÖ r¹c cña d©n 51
  5. Nh n quan v¨n hãa cña Ph¹m Quúnh ... , Tr. 48-54 §Æng Ho ng Oanh nhÊt kh¸i xem lµ tµ thuyÕt, coi lµ Nam sÏ diÔn ra thÕ nµo. VÒ t¸c dông nh÷ng chuyÖn hoang ®−êng qu¸i ®¶n” tÝch cùc cña c«ng cuéc ¢u hãa, V−¬ng (TrÈy chïa H−¬ng). Cho nªn, “lßng t«n TrÝ Nhµn còng kh¼ng ®Þnh: tuy ViÖt Nam ®· lµm “mét cuéc thay m¸u hoµn gi¸o kh«ng thÞnh, c¸c gi¸o héi kh«ng cã, toµn d−íi ¶nh h−ëng cña nÒn v¨n hãa míi sinh ra v« sè nh÷ng sù thê cóng lÔ Ph¸p, nh−ng nÒn v¨n hãa ViÖt Nam b¸i v« nghÜa lý, l¾m khi h¹i cho phong tôc lu©n th−êng” (TrÈy Chïa H−¬ng). nöa ®Çu thÕ kØ vÉn ®Î ra ®−îc nh÷ng ®øa con bô bÉm, nh− nÒn tiÓu thuyÕt Ta nhËn thÊy trong chiÒu s©u suy t−ëng hiÖn ®¹i, phong trµo Th¬ míi” [3, tr. cña Ph¹m Quúnh, nçi ®au ®¸u ch©n 56]. Bëi, cã mét quy luËt tÊt yÕu kh«ng thµnh cña mét ng−êi tù thÊy m×nh mét quèc gia nµo tr¸nh khái, ®ã lµ “lÞch kh«ng thÓ trót bá tr¸ch nhiÖm ®èi víi sö mäi nÒn v¨n hãa kh«ng chØ lµ sù cuéc ®êi. ph¸t triÓn tù th©n cña nã mµ cßn lµ lÞch Qua nh÷ng trang du kÝ cña Ph¹m sö cña mèi quan hÖ gi÷a nã víi c¸c nÒn Quúnh, cã thÓ hiÓu thªm, mét trong v¨n hãa kh¸c” [3, tr. 56]. Cho nªn, nh÷ng nguyªn nh©n khiÕn mét thêi «ng nh÷ng chuyÕn viÔn du, ®Æc biÖt lµ ph¶i chÞu sù phª ph¸n nÆng nÒ chÝnh lµ nh÷ng chuyÕn du lÞch ra ngoµi biªn giíi th¸i ®é cña «ng ®èi víi thùc d©n Ph¸p cña Tæ quèc ®· khiÕn Ph¹m Quúnh lu«n vµ v¨n hãa Ph¸p. Nh÷ng tõ ng÷ nh− ®èi s¸nh gi÷a v¨n hãa ViÖt Nam vµ v¨n “n−íc mÑ Ph¸p” xuÊt hiÖn kh«ng Ýt lÇn hãa ph−¬ng T©y. Tõ gi¸o dôc, häc trong nh÷ng trang viÕt cña «ng. ¤ng thuËt, ng«n ng÷, mÜ thuËt, kÞch nghÖ, còng nhiÖt thµnh ca ngîi c«ng khai hãa cho ®Õn t«n gi¸o…, tÊt c¶ ®Òu hiÖn lªn cña Ph¸p ®èi víi thuéc ®Þa. Nh÷ng nh÷ng t−¬ng ph¶n gay g¾t. Ch¼ng h¹n, chuyÕn ®i ®· gióp «ng chñ bót Nam vÒ sù häc, «ng kh«ng khái chua xãt v× sù phong t¹p chÝ cã mét c¸i nh×n bao qu¸t kh¸c biÖt gi÷a T©y vµ ta. “Nh×n nÐt mÆt vÒ bøc tranh hiÖn thùc cña x· héi ViÖt c¸c ng−êi sinh viªn ®ã nh− cã c¸i hµo Nam ®Çu thÕ kØ, tõ ®ã, cã ®iÒu kiÖn ®èi quang cña sù häc, trong lßng c¶m phôc s¸nh, nhËn ra sù kh¸c biÖt gi÷a v¨n c¸i chÝ cao cña kÎ thanh niªn n−íc hãa Ph¸p vµ v¨n hãa ViÖt Nam. Cho Ph¸p, mµ l¹i bïi ngïi cho c¸i c«ng häc nªn, nãi vÒ cuéc tiÕp xóc gi÷a ViÖt Nam hµnh dë dang cña m×nh. Than «i, m×nh víi ph−¬ng T©y, «ng nghiªng h¼n vÒ kh«ng ph¶i lµ kh«ng cã c¸i löa nhiÖt phÝa kh¼ng ®Þnh c«ng lao khai hãa cña thµnh vÒ sù häc nh−ng mµ sinh tr−ëng Ph¸p. ChÝnh ®iÒu nµy g©y ra nh÷ng vµo gi÷a buæi thanh hoµng, häc kh«ng ph¶n øng tøc thêi vµ gay g¾t trong c¸c ra g× c¶, Nho ®· ch¼ng ra Nho, mµ T©y sÜ phu yªu n−íc chèng Ph¸p thêi ®ã, vµ còng ch¼ng thµnh T©y… Dë dang, dë hÖ qu¶ kÐo theo lµ sù ®¸nh gi¸ rÊt kh¾t dang, th«i m×nh ®· ®µnh lµ mét con khe cña giíi nghiªn cøu suèt mÊy thËp ng−êi dë dang, - mµ c¶ n−íc m×nh còng kØ qua vÒ con ng−êi vµ di s¶n Ph¹m lµ mét n−íc dë dang” (Ph¸p du hµnh Quúnh. Giê ®©y, víi ®é lïi cña thêi tr×nh nhËt kÝ). Bµn vÒ trÝ thøc, r−êng gian, víi sù b×nh tÜnh trong nh×n nhËn cét cña n−íc nhµ, «ng thÊm thÝa r»ng: nh÷ng vÊn ®Ò lÞch sö, cã thÓ thÊy mét “Nh©n nghÜ “nhµ nho” T©y hä còng cã sè quan ®iÓm cña Ph¹m Quúnh lµ kh¶ kh¸c nhµ nho m×nh: hä lanh lîi, ho¹t thñ. Qu¶ thùc, nÕu kh«ng cã ngän giã b¸t, s¾c s¶o, kh«n ngoan, biÕt ®em c¸i ph−¬ng T©y trµn tíi, kh«ng biÕt qu¸ cæ häc mµ ®iÓm vµo cuéc ®êi nay cho cã tr×nh hiÖn ®¹i hãa nÒn v¨n hãa ViÖt 52
  6. tr−êng §¹i häc Vinh T¹p chÝ khoa häc, tËp XXXVII, sè 2B-2008 phong vÞ nghÜa lý chø kh«ng ph¶i lµm trá n÷a còng ch¼ng hÒ g×” (Ph¸p du n« lÖ cæ nh©n; hä lµ “th«ng nho” kh«ng hµnh tr×nh nhËt kÝ). Trªn ®Êt ng−êi, ph¶i lµ “tôc nho”, “hñ nho”. N−íc ta b©y «ng vÉn lín tiÕng bªnh vùc tiÕng An giê ®−¬ng ph¶i cÇn cã nh÷ng nhµ nho Nam, kh¼ng ®Þnh r»ng tiÕng An Nam nh− thÕ” (Ph¸p du hµnh tr×nh nhËt kÝ). kh«ng ph¶i lµ hÌn m¹t g×, còng cã c¬ Víi c¸i nh×n ®èi s¸nh triÖt ®Ó, Ph¹m tiÕn hãa ®−îc. Trªn tinh thÇn ®ã, «ng Quúnh kh«ng khái cã lóc r¬i vµo cùc ph¸t hiÖn nh÷ng mÆt h¹n chÕ cña nÒn ®oan. Ch¼ng h¹n, bµn vÒ nghÖ thuËt v¨n hãa ph−¬ng T©y: “Duy c¸i v¨n kÞch, do ®Ò cao kÞch nãi cña ph−¬ng minh T©y ph−¬ng nã phån t¹p qu¸, c¸c T©y, «ng ®· h¹ thÊp kÞch h¸t cña n−íc “ph−¬ng diÖn” nhiÒu qu¸, muèn bao nhµ - mét lo¹i h×nh s©n khÊu vèn cã qu¸t cho ®−îc hÕt mµ thu gåm lÊy c¸i nh÷ng ®Æc s¾c riªng: “DiÔn kÞch ta toµn thÓ, toµn bøc thËt lµ khã l¾m… kh«ng ph¶i lµ diÔn theo nghÜa T©y. HiÖn nay thêi nã lµm v¹ cho ng−êi ®êi DiÔn kÞch ta chØ lµ móa vµ h¸t mµ th«i, còng ®· nhiÒu; vÉn biÕt r»ng kh«ng ng−êi xem còng chØ chñ coi c¸i d¸ng ph¶i t¹i nã, t¹i ng−êi ®êi hiÓu nhÇm mµ móa, nghe c¸i ®iÖu h¸t mµ th«i, kh«ng th«i, nh−ng cí chi nã can thiÖp ®Õn ai chó ý ®Õn c¸i kÞch lµ c¸i phÇn hµnh ng−êi ®êi lµm chi, mµ lµm cho l«i th«i ®éng trong bµi tuång. §Õn nh− tuång ®a sù nh− thÕ” (Ph¸p du hµnh tr×nh T©y th× thuÇn lµ kÞch c¶… cßn nh− nhËt kÝ). nghÒ h¸t, nghÒ móa l¹i lµ hai nghÒ Tõ nh÷ng ®iÒu m¾t thÊy, tai nghe, riªng, kh«ng lÉn víi nghÒ diÔn kÞch… tõ sù ®èi s¸nh th−êng xuyªn nh− mét ¤i c¸i t− t−ëng hµm hå cña ng−êi n−íc thao t¸c quen thuéc cña nhËn thøc, Nam nã ph¸t hiÖn c¶ ra lêi ¨n tiÕng nãi; Ph¹m Quúnh hiÓu r»ng, nÒn v¨n hãa bao giê ph¸ tan ®−îc c¸i mµn s−¬ng mê d©n téc kh«ng thÓ kh«ng thay ®æi. ¸m nã bao bäc c¸i trÝ n·o ng−êi m×nh” Nh−ng thay ®æi b»ng c¸ch nµo? (Mét th¸ng ë Nam K×). May sao, nh×n Tr−íc hÕt, theo Ph¹m Quúnh, hiÖn trªn ®¹i thÓ, sù so s¸nh ®ã kh«ng dÉn ®¹i hãa ph¶i g¾n liÒn víi qu¸ tr×nh b¶o «ng tíi chç ®Ò cao th¸i qu¸ v¨n hãa tån nh÷ng gi¸ trÞ truyÒn thèng quý b¸u ngo¹i bang vµ phñ nhËn nh÷ng gi¸ trÞ cña d©n téc. HiÖn ®¹i hãa kh«ng ph¶i lµ truyÒn thèng cña n−íc nhµ. Ph¹m du nhËp å ¹t nh÷ng g× nÒn v¨n hãa Quúnh cã c¸i mÆc c¶m tù t«n rÊt ®Æc ngo¹i bang cã s½n, mµ biÕt tiÕp thu tr−ng cña mét nhµ nho. Nãi ®óng ra, chän läc nh÷ng c¸i cÇn cho sù h−ng trong con ng−êi «ng cã sù ®an xen thÞnh cña d©n trÝ n−íc nhµ, phï hîp víi nh÷ng yÕu tè ®èi nghÞch: võa cã c¸i tù ti hiÖn tr¹ng cña mét quèc gia cã bÒ dµy cña mét nhµ nho n−íc ViÖt, l¹i phÇn lÞch sö. Víi nhËn thøc nh− vËy, «ng biÕt nµo ngÊm ngÇm tù hµo vÒ c¸i chÊt nhµ r»ng, phæ biÕn tiÕng Ph¸p cho ng−êi nho cña cha «ng trong b¶n th©n m×nh. ViÖt lµ rÊt cÇn thiÕt, nh−ng ph¶i thùc DiÔn thuyÕt ë ®Êt kh¸ch quª ng−êi, hiÖn mét c¸ch khoa häc: “NÕu d©n ViÖt Ph¹m Quúnh vÉn vËn kh¨n ®ãng, ¸o Nam lµ mét d©n míi cã, ch−a cã nÒn the ra d¸ng mét anh ®å nho: “GÆp nÕp, ch−a cã lÞch sö g× th× quý quèc cø nh÷ng c¬ héi nh− lóc nµy mµ nì bá quèc viÖc hãa theo T©y c¶, d¹y cho häc ch÷ phôc ®eo t©y phôc, th× còng tñi c¸i ¸o T©y hÕt c¶, ®ång hãa ®−îc ®Õn ®©u hay c¸i kh¨n anh ®å qu¸; th«i th× cø mÆc An ®Õn ®ã. Nh−ng ngÆt thay, d©n ViÖt Nam, cho dÉu ®i ngoµi phè thiªn h¹ chØ Nam kh«ng ph¶i lµ mét tê giÊy tr¾ng 53
  7. Nh n quan v¨n hãa cña Ph¹m Quúnh ... , Tr. 48-54 §Æng Ho ng Oanh muèn vÏ g× vµo còng ®−îc; tøc lµ mét «ng kh«ng chän lèi v¨n thiªn vÒ c¶m tËp giÊy ®· cã ch÷ s½n tõ ®êi nµo ®Õn gi¸c, t¶ nh÷ng c¶nh l¹, ng−êi l¹, chuyÖn giê råi. NÕu b©y giê viÕt lªn th× e thµnh l¹ vèn lµ −u thÕ cña thÓ du kÝ. Trong giÊy lén mÊt” (Ph¸p du hµnh tr×nh nhËt v¨n «ng, bÒ bén nh÷ng kh¶o luËn, bµn kÝ). ThËt lµ mét th¸i ®é cã tr¸ch nhiÖm b¹c, suy t−. ChÝnh lèi viÕt nµy cho phÐp víi ®Êt n−íc, quª h−¬ng. Còng tõ nh÷ng «ng béc lé râ nhÊt tÇm t− t−ëng, vèn tri ®Ò xuÊt trªn, cã thÓ thÊy mét ®Æc ®iÓm thøc vµ nh·n quan v¨n hãa cña m×nh. rÊt râ nÐt ë Ph¹m Quúnh: t©m lÝ dung DÜ nhiªn, muèn th©u tãm nh÷ng vÊn ®Ò hßa. Dung hßa, theo «ng lµ sù cøu v·n lín lao Êy cña häc gi¶, kÝ gi¶, nhµ v¨n duy nhÊt cho nÒn v¨n hãa n−íc nhµ, hãa Ph¹m Quúnh, cÇn t×m hiÓu toµn võa ®¶m b¶o kh«ng ®ång hãa, l¹i võa cã diÖn tr−íc t¸c mµ «ng ®Ó l¹i. Bëi vËy, c¬ tiÕn bé. nh÷ng g× chóng t«i ®Ò cËp trªn ®©y míi chØ lµ vµi khÝa c¹nh cña mét vÊn ®Ò lín. §óng nh− mét sè ng−êi nhËn xÐt, Hi väng cã dÞp trë l¹i vÊn ®Ò nµy víi Ph¹m Quúnh mang d¸ng dÊp mét nhµ ph¹m vi kh¶o s¸t réng h¬n. v¨n hãa, mét häc gi¶ h¬n lµ nhµ v¨n. ViÕt v¨n, ghi chÐp nh÷ng chuyÕn ®i, T i liÖu tham kh¶o [1] Du kÝ ViÖt Nam T¹p chÝ Nam phong 1917 - 1934, 3 tËp, bµi giíi thiÖu cña H÷u S¬n, NXB TrÎ, 2007. [2] Ph¹m ThÕ Ngò, ViÖt Nam v¨n häc sö gi¶n −íc t©n biªn, TËp 3, V¨n häc hiÖn ®¹i 1862 – 1945, NXB §ång Th¸p, 1997. [3] V−¬ng TrÝ Nhµn, Vai trß cña trÝ thøc trong qu¸ tr×nh tiÕp nhËn v¨n hãa ph−¬ng T©y ë ViÖt Nam ®Çu thÕ kØ XX, Nghiªn cøu v¨n häc, Sè 7, 401, th¸ng 7/2005. [4] Ph¹m Quúnh, TiÓu luËn viÕt b»ng tiÕng Ph¸p trong thêi gian 1922 - 1932, NXB Tri thøc, 2007. Summary Ph¹m quynh’s cultural vision through stories of a traveller Pham Quynh's seven epidsodes of traveller's story once published on Nam Phong magazine in the period of 1917 to 1934 played a significant part in his works for its muti-faceted values. This paper focuses on his cultural vision - a feature that dishtinguished Pham Quynh's traveller's story from his contemporary writers. (a) 45 A - Khoa Ng÷ v¨n, tr−êng §¹i häc Vinh. 54
nguon tai.lieu . vn