Xem mẫu
- 105
Tạp chí Nghiên cứu và Phát triển, số 2 (79). 2010
MINH THÖÏC LUÏC, MOÄT NGUOÀN SÖÛ LIEÄU ÑOÂNG NAM AÙ
(Tieáp theo)(*)
Geoff Wade
Người dịch: Trần Công Khanh
Người hiệu chú: Phạm Hoàng Quân
Lôøi daãn: Baøi vieát döôùi ñaây baèng Anh ngöõ cuûa Geoff Wade, Vieän Nghieân cöùu chaâu AÙ, Ñaïi
hoïc quoác gia Singapore [SNU] laø moät nghieân cöùu toång quan veà nguoàn söû lieäu Ñoâng
Nam AÙ [ÑNA] trong Minh thöïc luïc [MTL]. Nghieân cöùu cuûa G. Wade naèm trong moät
chöông trình chung khaù daøi hôi cuûa SNU vôùi muïc tieâu chuyeån dòch sang Anh ngöõ toaøn
boä caùc ñieàu muïc coù lieân quan ñeán ÑNA naèm raûi raùc trong 40.000 trang cuûa boä MTL.
Gaàn hai phaàn ba trong caùc trích luïc veà ÑNA coù lieân quan tröïc tieáp ñeán lòch söû Vieät Nam
laø lyù do khieán chuùng ta khoâng theå khoâng löu yù hoaëc höùng thuù ñoái vôùi coâng trình naøy.
Treân tinh thaàn chung hieåu nhöõng vaán ñeà lòch söû khu vöïc daønh cho soá ñoâng, chuùng toâi
maïn pheùp chuyeån dòch baøi nghieân cöùu naøy sang Vieät ngöõ cuøng vôùi loøng traân troïng gôûi
ñeán taùc giaû - oâng Geoff Wade.
Baûn Vieät ngöõ do kyù giaû Traàn Coâng Khanh dòch, toâi gia coâng hieäu ñính vaø cho teân ñoái
chieáu ñoái vôùi moät soá danh töø rieâng, cuøng nhöõng chuù thích caàn thieát (trong ngoaëc
ñôn vaø ñaët ôû phaàn chuù thích boå sung), caùc môû roäng ngaén goïn ñi cuøng vôùi chính vaên
ñaët trong ngoaëc moùc, caùc chuù thích khoâng coù daáu ngoaëc laø cuûa taùc giaû. Vaên baûn Anh
ngöõ nhan ñeà The Ming Shi-lu as a source for Southeast Asian History, töø nguoàn: http//
epress.nus.edu.sg/msl. PHQ
2.5. Caùc ñaëc tröng cuûa MTL nhö laø moät nguoàn söû lieäu
Vöông Theá Trinh (Wang Shi-zhen) (王世貞), moät hoïc giaû cuûa theá kyû
16, ñöôïc ghi nhaän laø ñaõ löu yù: “Caùc söû quan khoâng bò keàm cheá vaø coù taøi che
giaáu söï thaät; nhöng caùc baûn töôûng nieäm coâng traïng vaø vaên baûn luaät hoï ghi
cheùp vaø caùc tö lieäu hoï sao cheùp khoâng theå bò loaïi boû.”11 Roài khi pheâ phaùn
moät trong nhöõng phöông phaùp cuûa söû quan, Vöông Theá Trinh löu yù ñeán moät
trong nhöõng ñaëc tröng chính cuûa MTL - ñoù laø moät kho goàm nhieàu tö lieäu
goác töø caùc trieàu hoaøng ñeá nhaø Minh. Ñoù laø moät trong nhöõng yeáu toá laøm cho
MTL nhö laø moät nguoàn coù giaù trò - noù chöùa ñöïng nhieàu tö lieäu vaø lieân tuïc bò
xoùa boû khoûi caùc ghi cheùp chính thöùc suùc tích muoän hôn, nhö boä lòch söû chính
thöùc veà trieàu ñaïi laø Minh söû. Moät nghieân cöùu veà caùc chöùc quan ôû Ñoâng Nam
AÙ, chaúng haïn, coù theå döïa vaøo MTL, nhöng khoâng khaû thi töø caùc tö lieäu chöùa
ñöïng trong Minh söû.
Moät trong nhöõng ñaëc tröng ngoaïi haïng nhaát cuûa thuaät cheùp söû Trung
Hoa, vaø MTL noùi rieâng, laø söï chính xaùc cuûa caùc bieân nieân. Nhöõng nhaät kyù
haøng ngaøy vaø nhöõng ghi cheùp taïi trieàu döïa vaøo ñoù MTL ñöôïc soaïn ra (cuõng
nhö baûn thaân MTL) taát caû ñeàu ñöôïc ghi ngaøy thaùng theo phöông phaùp ghi
lòch truyeàn thoáng baèng teân trieàu ñaïi cuûa Trung Hoa, naêm vaø thaùng trieàu
ñaïi. Noùi chung, moãi quyeån (juan) cuûa thöïc luïc khaùc nhau bao goàm vieäc ghi
Xem töø Taïp chí Nghieân cöùu vaø Phaùt trieån, soá 1 (78). 2010.
*
- 106 Tạp chí Nghiên cứu và Phát triển, số 2 (79). 2010
cheùp moät thaùng ñôn nhaát. Moãi thaùng, caùc trích daãn ñöôïc ghi ngaøy theo heä
thoáng can-chi (干枝) hoaëc ví nhö “caønh-vaø-nhaùnh”.12 Do ñoù, caùc söï kieän ñöôïc
coá ñònh trong moät ngaøy ñaëc bieät, vaø caùc ngaøy nhö theá thöôøng coù theå töông
quan vôùi nhöõng nguoàn khaùc. Vieäc soaïn thöïc luïc cho moät trieàu ñaïi nhaát ñònh
ñöôïc khôûi ñaàu sau khi hoaøng ñeá baêng haø vaø vì vaäy giai ñoaïn troâi qua giöõa
caùc söï kieän vaø vieäc ghi cheùp caùc söï kieän ñoù khoâng lôùn, hôn nöõa coøn laøm giaûm
sai laïc veà bieân nieân. Cho neân, caùc thöïc luïc khaùc nhau ñöa ra moät caùch ghi
cheùp ôû caáp ñoä haøng ngaøy chính xaùc veà caùc söï kieän vaø coù theå ñöôïc duøng nhö
laø moät tuyeán döõ lieäu bieân nieân ñeå so saùnh vôùi caùc bieân nieân theo caùc truyeàn
thoáng Ñoâng Nam AÙ.
Nhöõng chi tieát töï yù theâm vaøo vaên kieän do bieân taäp thænh thoaûng xaûy
ra coù nghóa raèng coù caùc trích daãn taïi caùc nôi choán ñoái vôùi caùc söï kieän xaûy ra
keá tieáp theo ngaøy thaùng cuûa töøng vuï vieäc. Ví duï, trong moät trích daãn naêm
1427 veà laøm theá naøo vieân quan La Thoâng [Tri chaâu Thanh Hoùa] ôû Giao Chæ
/Jiao-zhi (Vieät Nam) ñaõ baûo veä quaän oâng ta choáng laïi töôùng Li Li (Leâ Lôïi),
trích daãn keát luaän: “Khi Vöông Thoâng boû Giao Chæ, La Thoâng vaø nhöõng
ngöôøi khaùc trôû laïi kinh ñoâ”.13 Ñaây ñôn giaûn laø moät ghi chuù bieân taäp ñeå
thoâng baùo veà soá phaän roát cuøng cuûa La Thoâng.(7) Moät ví duï khaùc coù theå thaáy
vaøo naêm 1445, söû quan ghi raèng trieàu ñình ñaõ ra leänh cho Tö Cô Phaùt cuûa
chính theå Tai Mao(8) [boä toäc Baùch Di] ôû Loäc Xuyeân, ngöôøi ñang ôû taïi Maïnh
Döôõng (Mogaung), phaûi ñeán kinh ñoâ cuøng vôùi caùc ñaàu lónh cuûa Maïnh Döôõng
ñeå nhaän toäi rieâng cuûa oâng. Cuoái vaên baûn, caùc söû quan cheùp theâm raèng Tö
Cô Phaùt vaø caùc thuû lónh Maïnh Döôõng ñaõ khoâng ñeán trieàu ñình.14 Nhöõng
ghi cheùp theâm nhö theá [cuûa söû quan], ñöôïc duøng ñeå thoâng baùo moät söï chung
cuoäc hoaëc ñeå lieân keát caùc trích daãn, thöôøng deã daøng nhaän thaáy vaø thöôøng
khoâng gaây phaùt sinh caùc nghi ngôø veà tính chính xaùc theo bieân nieân cuûa caùc
vuï vieäc. Coù veû nhö coù moät soá vaán ñeà veà bieân nieân, nhöng haàu heát ñöôïc giaûi
thích deã daøng. Nhieàu söï vieäc coù veû nhö khoâng nhaát quaùn coù theå ñöôïc gaùn
cho chieàu daøi cuûa thôøi gian thu thaäp thoâng tin truyeàn veà töø caùc tænh caùch
trôû nhö Vaân Nam vaø Quaûng Ñoâng ñeán kinh ñoâ, cuõng nhö caùc caáp ñoä khaùc
nhau veà tính khaån caáp gaùn cho nhöõng thoâng tin lieân laïc nhö theá. Theo ñoù,
ví duï nhö, chuùng ta thaáy coù vieäc boå nhieäm Trình Toâng/Cheng Zong nhö laø
ñieàu phoái vieân lôùn cuûa Vaân Nam ñöôïc ghi vaøo ngaøy 18/11/1483, trong khi
caùi cheát cuûa ngöôøi tieàn nhieäm cuûa oâng laø Ngoâ Thaønh/Wu Cheng laïi ñöôïc
ghi vaøo ngaøy 9/12/1483.15 Moät baûn töôûng nieäm coâng traïng töø Moäc Anh /Mu
Ang ôû Vaân Nam keá tieáp sau naøy khai baùo veà caùi cheát cuûa oâng ta cuõng coù theå
quy cho cuøng nguyeân do.16 Cuõng vaäy, maëc daàu caùi cheát cuûa [Nam Ninh baù]
Mao Thaéng/Mao Sheng ñöôïc ghi vaøo ngaøy 21/9/1458,17 moät ñeà muïc cuûa ngaøy
29/1/1459 laïi ghi raèng moät baùo caùo töø Thoå quan Tuyeân phuû ty Nam Ñieän
thuoäc Vaân Nam khaúng ñònh Mao Thaéng ñaõ cöôõng chieám ruoäng ñaát ôû vuøng
ñaát quanh traïi Chieâu Bieät/Zhao-bie, vaø raèng, phaûn öùng laïi, trieàu ñình ñaõ ra
leänh baét giam oâng.18
Franke lieät keâ moät soá caùc phaûn ñoái cuûa nhöõng söû quan truyeàn thoáng
Trung Hoa ñoái vôùi MTL,19 trong khi Ngoâ Haøm/Wu Han trích daãn moät soá
nhöõng lôøi giaûi thích khaùc veà caùc nhöôïc ñieåm khi duøng laøm nguoàn söû lieäu.20
Nhöõng than phieàn cho raèng caùc nhaø bieân soaïn caùc thöïc luïc khaùc nhau ñaõ
- 107
Tạp chí Nghiên cứu và Phát triển, số 2 (79). 2010
thieân leäch quaù möùc hoaëc bò taùc ñoäng bôûi nhöõng ngöôøi khaùc maø hoï hay gaëp,
vaø trong moät soá tröôøng hôïp vieäc thieáu nguoàn ñöôïc duøng trong bieân soaïn
cuõng taïo ra nhöõng pheâ bình. Vöông Theá Trinh (1526-90) bình nhö sau:
“Thuaät cheùp söû quoác gia chöa bao giôø thaát baïi trong coâng vieäc ñeán moät
möùc ñoä quaù ñaùng nhö trong trieàu ñaïi cuûa chuùng ta… Nhöõng ghi cheùp veà lôøi
noùi vaø haønh ñoäng bôûi caùc nhaø cheùp söû cuûa Khôûi cö chuù ñeàu thieáu. Do ñoù, [caùc
nhaø bieân soaïn thöïc luïc] khoâng coù taøi lieäu goác ñeå hoï coù theå tin töôûng, cho neân
hoï khoâng coù moät cô sôû ñeå vieát. Nhö nhöõng chuyeän hoå theïn cuûa ñaát nöôùc vaø
nhöõng sai laàm cuûa hoaøng ñeá, coù lyù do ñeå laõng traùnh vaø hoï khoâng daùm vieát
ra. Nhöng chuyeän toài teä hôn caû laø taát caû nhöõng ngöôøi ñöôïc giao nhieäm vuï
vieát ñeàu coù nhöõng caûm tình vaø aùc caûm caù nhaân trong chuyeän vieát söû; do ñoù,
ngay caû neáu coù chaát lieäu ñaùng tin caäy vaø khoâng coù gì ñeå laõng traùnh, söû quan
cuõng khoâng thích vieát; theá neân neáu hoï vieát, ghi cheùp cuûa noù khoâng phuø hôïp
vôùi caùc döõ kieän.”21
Ñaàu trieàu Thanh, Töø Caøn Hoïc (徐乾學), moät nhaø bieân soaïn ñöùng ñaàu
cuûa boä söû chính thöùc veà trieàu ñaïi laø boä Minh söû(9) löu yù:
“Trong MTL, nhöõng boä cuûa caùc trieàu Hoàng Vuõ (Hong-wu) vaø Vónh Laïc
(Yong-le) haàu heát ñeàu ñoäc ñoaùn vaø toùm löôïc. Ña phaàn nhöõng chuyeän ñöôïc
chi tieát hoùa nhaát laø chuyeän cuûa Hoaèng Trò (Hong-zhi), nhöng caây buùt loâng
cuûa Tieâu Phöông (Jiao Fang)(10) trong khi phaân boå nhöõng lôøi taùn tuïng vaø
pheâ bình trong nhieàu tröôøng hôïp ñaõ boùp meùo nhöõng döõ kieän. Nhöõng chuyeän
caåu thaû nhaát laø chuyeän cuûa Vaïn Lòch, vaø khoâng coù laáy moät caâu naøo trong
caùc caâu ñöôïc vieát ra bôûi Coá Bænh Khieâm(11) (Quan giaùm saùt bieân soaïn Thaàn
Toâng thöïc luïc) coù theå ñöôïc coi laø thoûa ñaùng. Chæ coù [thöïc luïc] veà trieàu Gia
Tónh laø maïch laïc vaø roõ raøng trong caùch trình baøy, giöõ ñöôïc söï caân baèng
giöõa [mieâu taû] chi tieát vaø toùm löôïc. Thöïc luïc Nhaân Toâng, Tuyeân Toâng, Anh
Toâng vaø Hieán Toâng vöôït leân treân thöïc luïc cuûa Wen Huang (töùc laø Thaùi Toå).
Thöïc luïc Vónh Laïc vaø Long Khaùnh döôùi ñaúng cuûa thöïc luïc Shi-miao (töùc laø
Theá Toâng).’’ Ñoù laø moät phaùn xeùt toång quaùt veà caùc thöïc luïc cuûa caùc trieàu ñaïi
keá tuïc.”22
Moät thieáu soùt raát hieån nhieân cuûa MTL, voán aûnh höôûng ñeán coâng duïng
cuûa noù nhö laø moät nguoàn söû lieäu, laø vieäc boû qua caùc ghi cheùp veà trieàu cuûa
moät trong nhöõng hoaøng ñeá nhaø Minh. Ñoù laø moät haäu quaû, nhö ñaõ neâu ôû treân,
trong xöû söï Chu Ñeä soaùn ngoâi chaùu mình, ñeå trôû thaønh Hoaøng ñeá Vónh Laïc.
Vieäc soaùn ngoâi daãn ñeán haäu quaû khoâng coù thöïc luïc chính thöùc cho trieàu ñaïi
thöù hai, vaø trong ghi cheùp cuûa trieàu thöù nhaát ñöôïc hieäu chænh laïi theâm hai
laàn sau laàn bieân soaïn ñaàu tieân. Nghieân cöùu cuoái cuøng veà laøm theá naøo ñeå ghi
cheùp cuûa hoaøng ñeá Kieán Vaên ñöôïc nhaäp vaøo thöïc luïc Thaùi Toâng laø cuûa Vöông
Suøng Voõ.23 Nhöõng hieäu chænh nhö theá taùc ñoäng ra sao ñeán caùc trích daãn lieân
quan ñeán Ñoâng Nam AÙ chöùa ñöïng trong thöïc luïc vaãn coøn khoù khaên ñeå xaùc
ñònh. Tuy nhieân, döôøng nhö raèng caû trong bieân soaïn goác cuûa Thaùi Toå thöïc
luïc hoaëc caùc phieân baûn hieäu chænh muoän hôn, phaàn lôùn chuyeän chieán coâng
lieân quan ñeán moái quan heä Trung Hoa vôùi Traûo Oa/Java vaø Tam Phaät Teà/
San-fo-qi (Zabaj) vaøo cuoái theá kyû 14, caùc chi tieát cuûa nhöõng lieân keát giöõa hai
chính theå naøy vaø caùi goïi laø aâm möu laät ñoå cuûa Teå töôùng ngöôøi Trung Hoa Hoà
- 108 Tạp chí Nghiên cứu và Phát triển, số 2 (79). 2010
Duy Dung, bò löôïc boû vaø boùp meùo. Ñoái vôùi caùc nghieân cöùu veà caùc trích daãn
coøn laïi, xem Wu Han vaø Wolters.24
Caùc moái lieân keát caù nhaân, nhöõng söï öu aùi vaø nhöõng keû thuø cuûa caùc nhaø
bieân soaïn cuõng raát aûnh höôûng ñeán vieäc hình thaønh caùc thöïc luïc khaùc nhau.
Nhö ñaõ neâu treân, Tieâu Phöông (焦芳) noåi tieáng vì ñaõ bieân soaïn Hieáu Toâng
thöïc luïc treân cô sôû cuûa nhöõng thaønh kieán rieâng cuûa mình, trong khi Vöông
Suøng Voõ, trong tieåu söû cuûa Tröông Phuï/Zhang Fu do oâng soaïn coù trong Töï
ñieån tieåu söû trieàu Minh,25 ghi laïi raèng vieäc khoâng neâu vuï haønh quyeát Hoaøng
Trung/Huang Zhong bôûi Tröông Phuï trong Thaùi Toâng thöïc luïc laø haäu quaû töø
vieäc dính líu cuûa oâng naøy trong bieân soaïn coâng trình. Trong taäp ñaàu veà trieàu
Minh trong Lòch söû Trung Hoa cuûa Cambridge,26 Franke löu yù:
“Vieäc bieân soaïn caùc thöïc luïc laø moät coâng trình chính trò hôn laø moät baøi
luaän chi tieát trong giôùi haøn laâm. Do vaäy maø nhöõng ñaïi thö laïi giaùm saùt vieäc
bieân soaïn thöôøng dính líu vaøo caùc maâu thuaãn chính trò trong trieàu hoaøng
ñeá tröôùc, hoï ñöông nhieân deã daøng coù nhöõng quan ñieåm caù nhaân ñöa vaøo vaên
baûn traû giaù cho caùc quan ñieåm ñoái laäp. Hôn nöõa, ñoâi khi hoï coù theå baøy toû caùc
quan ñieåm vuøng hay phe phía. Vì vaäy maø, MTL töøng bò pheâ bình nghieâm
khaéc bôûi nhöõng hoïc giaû ngay trong thôøi Minh vì caùc xu höôùng chính trò cuûa
noù.”
Thöïc teá MTL chuû yeáu laø moät ghi cheùp veà caùc hoaøng ñeá, trieàu ñình vaø
haønh chính trung öông, ñieàu ñoù xaùc ñònh raèng nhieàu chi tieát veà caùc hoaït
ñoäng ôû caùc bieân giôùi vaø beân kia bieân giôùi hoaëc laø khoâng ñöôïc ghi cheùp hoaëc
laø ghi cheùp raát sô saøi. Moät baùo caùo töø vieân Toång ñoác Quaûng Ñoâng, Quaûng
Taây vaøo naêm 1493 ghi nhaän raèng moät soá löôïng lôùn caùc con taøu nöôùc ngoaøi
ñaõ ñeán Quaûng Ñoâng ñeå buoân baùn bò phaûn ñoái bôûi Boä Leã - cô quan naøy cho
raèng trong 5 naêm tröôùc chæ coù moät phaùi ñoaøn ñeán töø Champa vaø moät ñeán
töø Siam.27(12) Roõ raøng, nhieàu söï kieän vaø hoaït ñoäng xaûy ra ôû caùc bieân giôùi vôùi
Ñoâng Nam AÙ ñaõ khoâng ñöôïc baùo veà cho trieàu ñình, hoaëc laø do chuùng khoâng
ñöôïc coi laø moái quan taâm ñoái vôùi chính quyeàn trung öông, hoaëc laø do chuùng
ñem laïi lôïi ích kinh teá cho quan laïi ñòa phöông, vaø caàn phaûi giöõ kín. Caùc ví
duï veà nhöõng tình huoáng sau ñöôïc thaáy thöôøng xuyeân trong caùc baùo caùo cuûa
thaùi giaùm gôûi töø Vaân Nam bò boùp meùo vaøo ñaàu theá kyû 15. Söï haïn cheá naøy
cuûa caùc boä thöïc luïc, do haäu quaû töø moái quan taâm öu tieân daønh cho trung öông
do trieàu ñình Trung Hoa taïo ra, ñöông nhieân laø moät ñaëc tröng ñöôïc quan saùt
trong nhieàu nguoàn söû lieäu.
Moät ñaëc tröng noåi baät khaùc laø moät soá tai naïn bò löôïc boû, hoaëc haàu nhö
löôïc boû trong MTL, vì chuùng khoâng phuø hôïp vôùi maãu “yeâu caàu” cuûa caùc söï
kieän trong thuaät cheùp söû Trung Hoa. Caùc löôïc boû naøy bao goàm, ví duï nhö,
nhöõng ñieàu oâ nhuïc cuûa ñaát nöôùc ñöôïc Vöông Theá Trinh neâu ôû treân. Moät ñieån
hình thuù vò veà vieäc naøy laø söï kieän ñöôïc goïi laø “Tai naïn Laâm Tieâu”. Vaøo ngaøy
13 thaùng 7 aâm lòch, naêm thöù 18 trieàu Thaønh Hoùa (28/7/1482), vuï vieäc ñöôïc
cheùp trong MTL raèng nhaø Minh ñaõ cöû Laâm Tieâu, moät quan laïi Vaên phoøng
giaùm saùt tö phaùp [Caáp söï trung], nhö laø tröôûng phaùi boä, cuøng vôùi quan chöùc
Vaên phoøng ngoaïi giao [Haønh nhaân] söù thaàn Dieâu Long laøm phoù söù sang
Siam phong vöông cho “Quoác Long Boät Laït Löôïc Khoân Töùc Laït Vöu Ñòa”
- 109
Tạp chí Nghiên cứu và Phát triển, số 2 (79). 2010
(Krung Phra Nakhon Sri Ayudhya) ñeå trò vì ñaát nöôùc naøy.28 Trích daãn ñöông
nhieân laø phaûi phuø hôïp vôùi theá giôùi quan tinh hoa Trung Hoa vaøo thôøi maø
trieàu ñình “phong vöông” cho caùc vua, caùc chính theå chung quanh, vaø caùc vò
vua naøy kính caån nhaän söï phong töôùc aáy. Khoâng coù gì nhieàu hôn ñöôïc ghi
ngay sau ñoù veà chuyeán ñi naøy vaø, cho raèng phaùi ñoaøn ñaõ hoaøn thaønh nhieäm
vuï vaø vò vua ñaõ ñöôïc ban töôùc vöông, Minh söû, boä söû veà trieàu Minh ñöôïc bieân
soaïn vaøo theá kyû 18, ghi cheùp trong muïc Siam raèng Laâm Tieâu ñaõ phong töôùc
cho nhaø vua vaøo thôøi gian ñoù. Tuy nhieân, trong ghi cheùp cuûa MTL vaøo naêm
1505, chuùng ta ñoïc ñöôïc moät ghi nhaän raát bí aån. Trong moät cuoäc tranh caõi
dieãn ra veà phöông phaùp phuø hôïp maø theo ñoù ñöôïc söû duïng ñeå tieán haønh vôùi
vua Champa, MTL cheùp raèng: “…Trong quaù khöù, khi vò Caáp söï trung Laâm
Tieâu ñeán Melaka nhö moät söù thaàn, [vò vua] töø choái quyø goái quay maët veà
phöông baéc, [vaø Laâm Tieâu] bò giam loûng, thöùc aên ñöôïc cung caáp raát ít vaø ñaõ
cheát. Chuùng ta khoâng theå tröøng phaït toäi naøy vì caû söï toân troïng caùc hoaøng
ñeá cuõng nhö só dieän ñaát nöôùc khoù theå traùnh khoûi bò toån thöông…”29(13) Cöù cho
raèng Laâm Tieâu khoâng ñöôïc ghi cheùp laø chöa bao giôø ñöôïc cöû ñi Melaka, vieäc
neâu veà Melaka phaûi ñöôïc xem laø moät trích daãn sai laïc ñoái vôùi Siam, moät giaû
thuyeát ñöôïc khaúng ñònh bôûi tieåu söû cuûa Laâm Tieâu ñöôïc tìm thaáy trong moät
ñòa chí ñòa phöông. Trong Gia Tónh Thaùi Bình huyeän chí [huyeän chí Thaùi
Bình soaïn thôøi Gia Tónh] (太平縣志), ôû phaàn tieåu söû “Caùc vò quan chính tröïc”,
chuùng ta ñoïc thaáy:
“Laâm Tieâu […] ñaõ ñöôïc cöû ñeán Siam cuøng moät söù boä ñeå phong vöông vaø
an uûi veà caùi cheát cuûa nhaø vua [tröôùc]. Vì Laâm Tieâu coù nöôùc da saùng vaø daùng
veû ñöôøng beä, noùi baèng moät gioïng vang vaø aâm roõ raøng, moät loaït caùc taám aùo ñeä
nhaát phaåm ñöôïc ñaëc bieät ban cho oâng vaø, cuøng vôùi söù thaàn Dieâu Long, oâng
sang phong vöông cho ngöôøi keá vò laø Quoác Long Boät Laït Löôïc Khoân Töùc Laït
Vöu Ñòa. Ñaát nöôùc naøy naèm ôû phía taây nam Champa vaø cuoäc du haønh ñeán ñoù
phaûi maát möôøi ngaøy ñeâm vôùi ñieàu kieän xuoâi gioù. Nhöõng con soùng caû vaø moïi
ngöôøi treân thuyeàn laáy laøm sôï chuyeán ñi nguy hieåm. Laâm Tieâu noùi: “Hoaøng
ñeá laø trôøi. Caùc ngöôi phaûi sôï thaát baïi khi ñem meänh leänh cuûa ngaøi ñi hôn laø
lo laéng veà nhöõng nguy hieåm trong chuyeán ñi.” Khi hoï tôùi ñöôïc nöôùc aáy, ñaõ
coù moät söï tranh caõi veà caùch tieáp kieán, caùc nghi thöùc ñöa ra khoâng phuø hôïp
vaø Laâm Tieâu töø choái ñoïc baûn thaùnh chæ saéc phong. Roài hoï ñöôïc chuyeån ñeán
caùc vuøng phuï caän phía taây vaø ñöôïc cung caáp löông thöïc ít oûi. Vua Xieâm lieân
tuïc ñoøi hoûi söï khuaát phuïc cuûa Laâm Tieâu, nhöng oâng töø choái. Côn giaän vaø söï
baát bình khieán oâng ngaõ beänh vaø cheát. Phoù söù Dieâu Long sau ñoù töï xuoáng
nöôùc vaø ñöôïc chieâu ñaõi yeán tieäc cuøng quaø bieáu giaù trò. Treân ñöôøng veà, caùc söï
kieän ñöôïc baùo laïi. Dieâu Long bò baõi nhieäm vaø thieän caûm to lôùn ñöôïc daønh
cho Laâm Tieâu…’’30
Moät cuoán ñòa chí sôùm hôn cuûa trieàu Gia Tónh, Thaùi Bình chí (太平志)
nieân ñaïi 1540, coù moät ghi cheùp ngaén hôn veà Laâm Tieâu trong phaàn “Nhöõng
keû tuaãn tieát”. ÔÛ ñaây giaûi thích veà ghi cheùp bí hieåm trong trích daãn MTL
naêm 1505. Vieäc loaïi boû caùc chi tieát naøy töø MTL laø raát loä lieãu veà hai phöông
dieän. Moät, noù khaúng ñònh raèng caùc vò vua cuûa caùc chính theå ôû Ñoâng Nam AÙ
xem hoï ngang haøng hoaëc cao troïng hôn so vôùi hoaøng ñeá Trung Hoa vaø raèng
theá giôùi quan Trung Hoa ñoâi khi laø aûo giaùc hôn laø phaûn aùnh. Hai, noù noùi vôùi
- 110 Tạp chí Nghiên cứu và Phát triển, số 2 (79). 2010
chuùng ta raèng thuaät cheùp söû Trung Hoa cuûa Minh trieàu raát mieãn cöôõng khi
ghi cheùp nhöõng ñieàu vi phaïm caùc “maãu yeâu caàu”, nhöõng ñieàu khoâng phuø hôïp
vôùi moät vaøi thöùc naøo ñoù, hoaëc ñieàu ñoù cho thaáy quoác gia Trung Hoa bò xuùc
xieåm. Ngöôøi ta vì vaäy maø ñöông nhieân phaûi ñaët caâu hoûi MTL laø moät phaûn
aùnh caùc söï kieän ñeán caáp ñoä naøo vaø ôû caáp ñoä naøo noù laø moät bieåu ñaït veà yù thöùc
heä khoa tröông cuûa Trung Hoa trong traät töï theá giôùi.
Cuõng coù nhöõng tröôøng hôïp baùo caùo laùo göûi leân töø caùc quan tænh coù
trong MTL. Naêm 1427, Traán Vieãn haàu Coá Höng Toå baùo caùo raèng oâng ñaõ
gieát nhaân vaät ngöôøi Vieät teân Vi Vaïn Hoaøng. Tuy nhieân, ngay sau ñoù ngöôøi
ta phaùt hieän raèng nhaân vaät naøy coøn soáng.31(14) Moät choã khaùc, naêm 1440,
caùc baùo caùo töø Vaân Nam ñöôïc ghi cheùp, cho raèng ñaõ chieán thaéng caùc löïc
löôïng cuûa thuû lónh Baùch Di xöù Loäc Xuyeân laø Tö Nhaäm Phaùt trong cuoäc bao
vaây Traïi Chöông Ngaïnh bôûi Ñaøo Taùn vaø nhöõng ngöôøi khaùc ôû Caûnh Ñoâng
(Kengtung).32 Muoän hôn, vaøo thaùng 6/1441, caùc baùo caùo khaùc nöõa nhaän
ñöôïc töø Caûnh Ñoâng cho raèng caùc ghi cheùp veà thaønh coâng hoaøn toaøn laø bòa
ñaët.33 Vaøo cuoái theá kyû 16, caùc baùo caùo veà thaønh coâng quaân söï choáng laïi caùc
löïc löôïng Ava-Burma [Mieán Ñieän] do Lyù Taøi ñeä trình leân trieàu ñình ñöôïc
ghi laïi trong MTL. Tuy nhieân, moät toá caùo cuûa thanh tra vuøng Vaân Nam
naêm 1588 cho raèng caùc baùo caùo cuûa Lyù Taøi laø nguïy taïo ñeå mong thaêng
quan tieán chöùc. Tröôøng hôïp neâu treân chæ ñöôïc bieát laø caùc ghi cheùp nguïy
taïo hay khoâng ñaày ñuû nhôø vaøo caùc baùo caùo tieáp sau phaùt hieän chuùng nhö
theá. Ngöôøi ta vaãn cöù coøn ngaïc nhieân laøm sao maø nhieàu ghi cheùp khaùc veà
bieân giôùi laø giaû töôûng hoaëc theâu deät, nhöng sau ñoù khoâng ñöôïc phaùt hieän
y nhö vaäy. Coù nhieàu tröôøng hôïp, hai phieân baûn cuûa cuøng caùc söï kieän ñeä
trình bôûi nhöõng ngöôøi khaùc nhau ñöôïc ñöa vaøo MTL. Sau khi töôùng Trung
Hoa [Binh Boä Thöôïng thö] Vöông Kyù(15) baùo caùo moät thaéng lôïi lôùn naêm 1448
trong vieäc choáng laïi cuoäc bao vaây cuûa thuû lónh Baùch Di Tö Nhaäm Phaùt vaø
cuoäc haønh quaân cuûa caùc löïc löôïng oâng ta ôû Vaân Nam,34 trieàu ñình nhaän ñöôïc
moät baûn töôûng nieäm coâng traïng vaøo naêm 1449 töø Trieån Anh, vieân quan nhoû
taïi tröôøng Khoång Töû [Nho hoïc] ôû Töù Xuyeân, ngöôøi cuõng ñaõ töøng ñi theo ñoaøn
quaân vieãn chinh, baûn töôûng nieäm coâng traïng ñöa ra moät phieân baûn khaùc veà
caùc söï kieän. Baùo caùo naøy moâ taû haønh lyù cuûa Vöông Kyù ñaõ phaûi caàn ñeán 200-
300 phu khuaân nhö theá naøo, caùc töôùng lónh tìm caùch truïc lôïi caù nhaân töø caùc
quan ñòa phöông nhö theá naøo, vaø trong thöïc teá Vöông Kyù bò Tö Nhaäm Phaùt
ñaùnh baïi ra laøm sao. Trieån cuõng quaû quyeát raèng nhöõng tuø binh ñöôïc ñöa veà
trieàu ñình ñôn giaûn laø thöôøng daân ñaùnh caù trong vuøng bò baét.35 Trong moät soá
tröôøng hôïp, coù nhieàu baùo caùo ngöôïc ngaïo ñeán noãi söï chaân xaùc cuûa toaøn boä caùc
phieân baûn bò nghi ngôø. Nhöõng ghi cheùp khaùc nhau veà nhöõng quan heä giöõa
caùc chính theå cuûa Tai Maïnh Maät (Mongmit), Moäc Bang (Hsenwi) vaø Maïnh
Döôõng (Mogaung), toaøn boä chính theå naèm ôû nôi maø ngaøy nay laø vuøng phía
baéc Mieán Ñieän, trong suoát thaäp nieân cuoái cuûa theá kyû 15 laø moät ñieån hình
cöïc toát veà loøng trung thaønh vaø lôïi ích xung ñoät laøm vaën veïo caùc ghi cheùp gôûi
veà trieàu ñình nhaø Minh vaø laàn löôït ñöôïc ghi trong MTL nhö theá naøo. Caùc
baùo caùo khaùc nhau bôûi nhöõng ngöôøi tham gia khaùc nhau vaøo caùc söï kieän, Boä
Binh vaø nhöõng ngöôøi kieåm duyeät khaùc nhau taïo ra nhieàu phieân baûn veà caùc
söï kieän, toaøn boä caùc phieân baûn ñoù phaûi ñöôïc xem laïi vôùi nhieàu caån troïng.36
- 111
Tạp chí Nghiên cứu và Phát triển, số 2 (79). 2010
Moät trong nhöõng ñieån hình noåi troäi nhaát veà nhöõng ghi cheùp bieán ñoäng
nhö theá naøo theo thôøi gian, khoâng gian, ngöôøi thoâng tin vaø nhaø laøm söû vaø
nhöõng möu caàu khaùc cuûa nhaø nöôùc Trung Hoa laø phöông caùch maø MTL ghi
cheùp laïi söï baét bôù vaø caùi cheát cuûa vua Tai Tö Nhaäm Phaùt xöù Loäc Xuyeân
(Mong Mao). Moät trích daãn coù ngaøy thaùng töông ñöông vôùi ngaøy 14/1/1445
ghi raèng Tö Nhaäm Phaùt ñaõ bò baét vaø bò ngöôøi Mieán Ñieän giao noäp cho Thieân
hoä Vöông Chính cuûa Trung Hoa, nhöng Tö Nhaäm Phaùt ñaõ tuyeät thöïc vaø
Vöông Chính e ngaïi oâng seõ cheát neân ñaõ haønh quyeát oâng ta vaø göûi thuû caáp veà
ñeá ñoâ.37 Sau naøy, theo caùc leänh cuûa hoaøng ñeá göûi cho Tö Nhaät Phaùt, ngöôøi
con cuûa Tö Nhaäm Phaùt, ngaøy thaùng ghi töông ñöông vôùi ngaøy 14/8/1446,
ngöôøi ta thaáy ghi raèng: “Phuï thaân cuûa ngaøi ñaõ bò daân Mieán Ñieän chaët ñaàu,
vaø ñaàu cuûa oâng ñöôïc ñöa ñeán trieàu ñình.”38 Tieáp sau ñoù, trong moät ghi cheùp
ñeà ngaøy 5/10/1446, Vaân Nam ñaõ thænh thò trieàu ñình veà vieäc Haõn Caùi Phaùp
cuûa xöù Moäc Bang (Hsenwi) ñaõ ñem vaøng vaø ñaát tôùi Mieán Ñieän ñeå ñoåi laáy
Tö Nhaäm Phaùt, roài chaët ñaàu oâng vaø gôûi cho caùc löïc löôïng Trung Hoa.39 Moät
tuyeân caùo muoän hôn bôûi nhaø vua xöù Mieán Ñieän vaøo naêm 1479 cho raèng “Ta/
chuùng ta ñaõ baét ñöôïc Tö Nhaäm Phaùt vaø vôï con oâng ta vaø giao noäp hoï”.40
Ña phaàn vieäc hieäu ñính vaø mô hoà naøy trong caùc ghi cheùp cuûa ngöôøi
Trung Hoa döôøng nhö xuaát phaùt töø thöïc teá laø trieàu ñình nhaø Minh ñaõ höùa
giao ñaát Loäc Xuyeân cho baát kyø ai baét soáng vaø giao noäp Tö Nhaäm Phaùt. Nhaø
ñöông cuïc Trung Hoa söû duïng caùc höùa heïn nhö theá thöôøng xuyeân nhö laø bieän
phaùp xuùi giuïc caùc chính theå haønh ñoäng theo chieàu höôùng naøo ñoù, vaø söï nuoát
lôøi sau ñoù phaûi ñöôïc hôïp thöùc hoùa trong vieäc cheùp söû. Do ñoù, vieäc taïo ra hai
phieân baûn muoän hôn baûo raèng Tö Nhaäm Phaùt bò chaët ñaàu khi thì bôûi ngöôøi
Mieán Ñieän, khi thì bôûi ngöôøi Moäc Bang, thay vì laø baét soáng. Söï nuoát lôøi nhö
theá phaûi laø moät nguyeân do daãn ñeán vieäc ñoäng binh cuûa ngöôøi Moäc Bang vaø
Naêng Haõn Loäng, nöõ chuùa xöù Maïnh Maät (Mongmit) trong nöûa sau theá kyû 15.
Noùi moät caùch naøo ñoù, vieäc ghi cheùp caùc phaàn söû bieán ñoäng nhö ñaõ neâu coù theå
xem nhö laø moät lôïi ích hôn laø moät thieáu soùt cuûa MTL neáu xem ñoù laø moät
nguoàn söû lieäu, vì noù cho pheùp nhìn thaáy moät soá ñoäng cô vaø cô cheá ñaèng sau
caùc haønh ñoäng vaø vieäc ghi cheùp caùc söï kieän ñöôïc quan saùt (daãu raèng maäp
môø), ñoù laø caùi ngaên trôû vieäc coù nhöõng ghi cheùp ñôn nhaát, nhaát theå nhö laø
moät trong nhöõng chuaån möïc cuûa söû nhaø Minh.
Nhöõng sai laïc hieån nhieân cuõng ñöôïc thaáy trong MTL. Vaøo naêm 1450,
söû cheùp raèng con trai cuûa Ñao Tuyeån Ngaït, ngöôøi giaùm saùt hoøa öôùc cuûa Laøo
ñaõ qua ñôøi, Hoaøng töû Phaï Nhaõ Traïi, keá vò ngai vaøng cuûa cha mình,41 trong
khi moät thaùng sau [Dao] Phaï Nhaõ Traïi ñöôïc ghi laø ngöôøi giaùm saùt hoøa öôùc
quaân söï vaø daân söï cuûa Baùt Baùch Ñaïi Ñieän (Lan Na).42 Caùi trích daãn thöù hai
roõ raøng laø sai laïc trong caùc thoâng tri caû tröôùc vaø sau cho raèng Dao Zhao
Maïnh Lieãn laø ngöôøi giaùm saùt hoøa öôùc Baùt Baùch Ñaïi Ñieän. Cuõng vaäy, caùc
trích daãn cho raèng Ñao Tieâm Ñaùp (刀暹答) vaøo naêm 142843 vaø naêm 143144 laø
vua xöù Laøo laø nhöõng trích daãn sai laïc ñoái vôùi Ñao Tuyeån Ngaït (刀線歹). Ñao
Tieâm Ñaùp thöïc ra laø vua xöù Xa Lyù (Sipsong Panna), vaøo moät giai ñoaïn sôùm
hôn trong theá kyû 15. Nhöõng sai laïc nhö theá döôøng nhö loït soå ñöôïc do söï xa
laï cuûa caùc nhaø cheùp söû MTL ñoái vôùi caû ngöôøi laãn vieäc ñöôïc ghi laïi.
- 112 Tạp chí Nghiên cứu và Phát triển, số 2 (79). 2010
3. Boái caûnh cuûa vieäc bieân soaïn MTL
Taát caû lòch söû ñöôïc vieát ra trong caùc öôùc thuùc xuaát phaùt töø caùc ñieàu kieän
yù thöùc, xaõ hoäi vaø chính trò ñöông thôøi. Caùc xaõ hoäi trong ñoù caùc thöïc luïc khaùc
nhau cuûa trieàu Minh ñöôïc bieân soaïn chaéc chaén khaùc nhau theo thôøi gian, vôùi
nöôùc Trung Hoa theá kyû 17 lieân keát theá giôùi nhieàu hôn laø nöôùc Trung Hoa
theá kyû 14 trong nhieàu khía caïnh. Tuy nhieân coù nhieàu phöông dieän ñaëc bieät
trong luaän ñieåm cuûa giôùi tinh hoa Trung Hoa cho thaáy moät soá yù thöùc trong
moái quan heä cuûa Trung Hoa vôùi nhöõng neàn vaên hoùa vaø nhöõng quoác gia ngoaøi
Trung Hoa döôøng nhö khoâng coù thay ñoåi lôùn trong giai ñoaïn ñoù. Chính caùc
phöông dieän ñoù coù theå ñöôïc nhaän ra treân caùi neàn luaän ñieåm cuûa theá giôùi
quan trong giôùi tinh hoa Trung Hoa xuyeân suoát caùc trích daãn MTL, vaø chính
laø trong caùc giôùi haïn cuûa luaän ñieåm naøy maø caùc söï vieäc bieân giôùi/ñoái ngoaïi
ñöôïc bieân soaïn trong caùc boä thöïc luïc khaùc nhau. Bieán soá quan troïng khaùc
xaùc ñònh noäi dung cuûa vieäc cheùp chính söû coù lieân quan ñeán Ñoâng Nam AÙ döôùi
thôøi Minh ñöông nhieân laø nhöõng chính saùch ñaëc bieät maø nöôùc Trung Hoa
ñeo ñuoåi trong giai ñoaïn ñoù. Caùc chính saùch naøy, thöôøng loä lieãu ôû söï thay
ñoåi nhöõng vai troø vaø muïc tieâu cuûa luaän ñieåm theá giôùi quan Trung Hoa, roõ
raøng taùc ñoäng lôùn ñeán vieäc ghi cheùp caùc moái quan heä giöõa nöôùc Trung Hoa
vaø caùc chính theå laân caän. Caùc chính saùch nhaø nöôùc trieàu Minh ñeo ñuoåi ñoái
vôùi vuøng maø chuùng ta bieát ñeán hieän nay nhö laø Ñoâng Nam AÙ seõ laø chuû ñeà
cuûa moät chuyeân khaûo trong töông lai. ÔÛ ñaây, chæ ñôn giaûn laø giôùi thieäu moät
caùi nhìn toång quan sô löôïc veà theá giôùi quan Trung Hoa vaø luaän ñieåm ñi keøm
theo noù vaø luaän ñieåm ñoù taùc ñoäng nhö theá naøo ñeán caùi ñöôïc cheùp laïi trong
MTL.
Luaän ñieåm naøy, caùi trang trí cho quaù nhieàu trích daãn veà Ñoâng Nam AÙ
trong MTL, trong nhieàu tröôøng hôïp ñöôïc keá thöøa töø moät truyeàn thoáng luaän
ñieåm ñaõ coù töø laâu, traûi daøi leân taän thôøi nhaø Chu (Zhou), thôøi maø nhaø nöôùc
Trung Hoa thöôøng moâ taû laø tieâu bieåu cho caùc moái quan heä giöõa chính hoï vaø
nhöõng nöôùc laân caän vôùi nhieàu caáp ñoä khaùc nhau (caû veà ñòa lyù laãn vaên hoùa)
ñoái vôùi trung öông. Caùc phöông dieän cuûa truyeàn thoáng naøy seõ ñöôïc khaûo saùt
theo sau.
3.1. Hoaøng ñeá/Nhaø nöôùc Trung Hoa
Trong luaän ñieåm cuûa theá giôùi quan tinh hoa Trung Hoa, hoaøng ñeá
Trung Hoa, ngoaïi tröø vieäc theá thieân trò vì nhö laø thieân töû (thieân meänh 天命)
vaø do ñoù laø hieän thaân cuûa söï chính tröïc, coâng baèng vaø nhaân ñaïo, coøn laø
moät theå cheá chính thoáng. Hoaøng ñeá Vónh Laïc, ghi vaøo naêm 1405 raèng “Ta
bieåu thò cho tình yeâu cuûa Thöôïng Ñeá (上帝) ñoái vôùi moïi sinh linh”. Quan
ñieåm naøy ñöôïc laäp laïi cuõng baèng nhöõng töø aáy vaøo 150 naêm sau bôûi Hoaøng
ñeá Gia Tónh.45 Caên nguyeân cuûa yù thöùc cho raèng moät tình yeâu daønh cho moïi
sinh linh laø moät yeáu toá baûn chaát cuûa baát kyø nhaân vöông naøo coù maõi töø thôøi
Shu Jing coå ñaïi (Kinh Thö). Cuõng theá, ñaùp traû caùc haønh ñoäng cuûa caùc vua
Vieät Nam, Hoaøng ñeá Vónh Laïc khaúng ñònh “söï nhaân ñaïo vaø chính tröïc seõ
khoâng tha thöù cho caùc haønh ñoäng nhö theá”.46 ÔÛ ñaây MTL xeáp hoaøng ñeá/
trieàu ñình vöøa laø ngöôøi sôû höõu vöøa laø ngöôøi phaùn xöû caùc giaù trò ñoù. Ñoù laø
nhöõng tuyeân boá thuaän theo ñaïo ñöùc cuõng nhö nhöõng tuyeân boá ñöôïc söû duïng
- 113
Tạp chí Nghiên cứu và Phát triển, số 2 (79). 2010
bôûi chính quyeàn Trung Hoa ñeå hôïp thöùc hoùa cuoäc xaâm löôïc Vieät Nam naêm
1406 cuûa nhaø Minh.
Khoâng tính ñeán nhöõng tuyeân boá tröïc tieáp cuûa hoaøng ñeá ñoái vôùi caùc phaåm
chaát ñoù, caùc trích daãn MTL nhaéc ñeán nhieàu ví duï veà caùc quyeát ñònh hoaëc
haønh ñoäng nhaán maïnh ñeán söï ñoä löôïng cuûa hoaøng ñeá/trieàu ñình. Thöôøng
nhöõng lôøi noùi/haønh ñoäng cuûa hoaøng ñeá traùi ngöôïc hoaëc gaàn vôùi nhöõng ñeà
xuaát khoâng khoan nhöôïng hoaëc loã maõng hôn cuûa caùc quan haøng boä, laø nhaèm
ñeå ñaùnh boùng hình aûnh cuûa loøng ñoä löôïng hieån nhieân. Vaøo naêm 1404, khi
quan Thöôïng thö Boä Leã ñeà xuaát giöõ laïi ba toaùn quaân Campuchia do vua
Campuchia göûi ñeán ñeå thay theá ba ngöôøi lính Trung Hoa ñöôïc cöû ñi söù sang
Campuchia, yù kieán hoaøng ñeá ñöôïc ghi laïi nhö sau: “Boïn hoï ñeàu coù gia ñình
vaø seõ haïnh phuùc hôn khi ñöôïc ôû queâ nhaø… laø ñaáng trò vì, ta phaûi ñoaùi hoaøi
ñeán thaàn daân baèng söï nhaân haäu cuûa trôøi vaø ñaát.”47 Vaøo naêm 1406, khi vua
xöù Xa Lyù (chính theå Tai cuûa Chiang Hung) göûi con mình ñeán trieàu ñình laøm
con tin, hoaøng ñeá ñöôïc ghi laïi laø ñaõ traû ngöôøi con aáy veà nöôùc, khuyeân oâng
giöõ troøn ñaïo hieáu, ñaïo trung vôùi trieàu ñình vaø quan taâm ñeán thaàn daân.48 Vaøo
naêm 1408, tröôùc söï thuùc giuïc tieáp theo cuûa quan Thöôïng thö Boä Leã, raèng
khoâng nhaän ñöôïc coáng leã cuûa Maïnh Caán (Kengtung) do hoï “xaûo traù”, hoaøng
ñeá ñöôïc ghi laïi ñaõ traû lôøi nhö sau: “Khi man di coù theå hoái haän vaø quay laïi vôùi
trieàu ñình, quaû thöïc trieàu ñình vaãn vui loøng. Nhöõng vieäc tröôùc ñoù khoâng ñuû
ñeå ñöa ra söï tröøng trò nghieâm khaéc.”49 Nhöõng vò hoaøng ñeá keá tieáp nhau ñöôïc
mieâu taû nhö laø thaám ñaãm trong söï ñoä löôïng. Naêm 1438, Hoaøng ñeá Chính
Thoáng (Zheng-tong) ñaùp traû laïi moät thænh caàu cuûa quan Ñaïi veä Vaân Nam veà
vieäc göûi moät ñaïo quaân ñeán choáng laïi Tö Nhaäm Phaùt cuûa xöù Loäc Xuyeân - Bình
Mieán (Mong Mao), tuyeân boá: “Ta seõ khoâng theå traùnh ñöôïc laøm haïi ñeán ngöôøi
voâ toäi. Cuõng theá, loøng ta khoâng chòu ñöôïc khi baét binh lính phaûi xa cha meï,
vôï con...”50. Coù thaät nhieàu trích daãn töông töï xuyeân suoát caùc boä thöïc luïc khaùc
nhau, coâng boá laäp ñi laäp laïi veà söï ñoä löôïng cuûa hoaøng ñeá nhö theá naøo vaø, noùi
roäng ra laø söï ñoä löôïng cuûa chính ñaát nöôùc.
Ñöôïc coi nhö laø söï nhaân hoùa cuûa ñaát nöôùc, caùc hoaøng ñeá roõ raøng ñöôïc
moâ taû trong MTL, vaø trong söû saùch Trung Hoa noùi chung, nhö laø nhöõng
keû yeâu chuoäng hoøa bình. Do ñoù, khi ñöôïc ñeà xuaát veà cuûa caûi thu ñöôïc ôû
Vieät Nam bôûi caùc löïc löôïng xaâm löôïc vaøo naêm 1408, Hoaøng ñeá Vónh Laïc
pheâ phaùn söï gôïi yù veà vieäc kieám chaùc töø cuoäc vieãn chinh, vaø ñöa ra caùc lôøi
khuyeân: “Ta laø chuùa teå muoân daân thieân haï. Taïi sao ta laïi laøm caùi leà thoùi
hieáu chieán nhaèm thu giöõ ñaát vaø ngöôøi? Moái baän taâm cuûa ta laø nhöõng baêng
ñaûng noåi loaïn khoâng theå khoâng bò tröøng phaït vaø söï ñau khoå cuûa ngöôøi daân
laønh khoâng theå khoâng ñöôïc giuùp ñôõ.”51(16) Thaät thuù vò khi ñoái chieáu vôùi caùi
côù do Hoaøng ñeá Tuyeân Ñöùc ñöa ra khi quaân Trung Hoa roát cuoäc bò ñuoåi ra
khoûi Vieät Nam vaøo nhöõng naêm 1420. OÂng löu yù raèng oâng ruùt quaân vì: “Trôøi
baøy toû loøng ñoä löôïng toái thöôïng vaø söï thuaän theo nguyeän voïng cuûa ngöôøi
daân. Hoaøng thöôïng thay trôøi vaø trò vì thuaän theo nguyeän voïng cuûa ngöôøi
daân”.52(17) Ñieàu naøy bieán thaønh truyeàn thuyeát laø vaøo naêm 1540, Hoaøng ñeá
Gia Tónh cho raèng vieäc quaân binh cuûa Hoaøng ñeá Vónh Laïc taán coâng An Nam
vaøo ñaàu theá kyû 15 ñaõ “giuùp cho daân Giao chaâu thoaùt khoûi caûnh nöôùc soâi löûa
boûng vaø vieäc ruùt quaân laø do Tuyeân Ñöùc toû loøng thöông xoùt ñoái vôùi daân Giao
- 114 Tạp chí Nghiên cứu và Phát triển, số 2 (79). 2010
neân quyeát ñònh khoâng tröøng phaït [Leâ Lôïi].”53(18) Theá neân, caùc hoaøng ñeá trieàu
Minh, khoâng noùi ñeán vieäc hoï xaâm löôïc hay ruùt lui, chuû ñoäng ñeå bò buoäc phaûi
haønh ñoäng, hoï luoân luoân baøy toû loøng ñoä löôïng vaø moái quan hoaøi. Naém quyeàn
trò vì cuõng coù nghóa raèng moïi quyeát ñònh ñöa ra ñeàu ñuùng, vì “Trôøi laø luaät
vaø khoâng ai ñöôïc phaïm luaät aáy. Ñaïo trôøi laø chí coâng vaø toái ñuùng ñaén ñeán ñoä
nhoû nhaát.”54
Laø hieän thaân cuûa trôøi vaø ñaïi dieän cho Thöôïng Ñeá (上帝), caùc hoaøng ñeá
cuõng coù söï noái keát giöõa nhieân giôùi vaø linh giôùi vaø do ñoù, khoâng keå ñöôïc coi
nhö thaàn linh, caùc oâng cuõng laø ngöôøi ñem laïi phuùc ñöùc. Ñieàu naøy phaûn aùnh
trong MTL baèng lôøi cuûa chính nhöõng ngöôøi Hoa vaø, coøn ñöôïc hôïp thöùc hoùa
vaø xaùc ñònh hôn nöõa qua caùc baûn töôûng nieäm coâng traïng noåi tieáng ôû haûi
ngoaïi. Ma-na-re-jia-na-nai, vua xöù Bo-ni [Boät Ni], ñöôïc cho laø ñaõ ñöa ra lôøi
taùn döông nhö sau trong moät baûn töôûng nieäm coâng traïng ñoái vôùi trieàu ñình
naêm 1408:
“… Xöù cuûa toâi laø moät ñaûo xa trong ñaïi döông, nhöng toâi nhaän ñöôïc aân
suûng cuûa hoaøng ñeá vaø ñöôïc phong vöông. Keå töø ñoù, ôû xöù toâi, möa naéng thuaän
hoøa, nhieàu naêm lieàn muøa maøng doài daøo vaø daân chuùng khoâng bò hoïa tai. Treân
nuùi döôùi soâng, caùc kho taøng quyù ñaõ ñöôïc tìm thaáy, coû caây chim muoâng ñaày
daãy. Nhöõng ngöôøi giaø trong nöôùc noùi raèng taát caû laø nhôø aân ñöùc cuûa hoaøng
thöôïng.”55
Laïi nöõa, vaøo naêm 1416, vua Cochin ñöa ra nhöõng ghi nhaän sau ñaây
trong moät baûn töôûng nieäm coâng traïng:
“Nhieàu naêm qua, ñaát ñai trong nöôùc phì nhieâu vaø ngöôøi daân ñaõ coù nhaø
ñeå ôû, ñuû caù vaø ruøa ñeå aên vaø ñuû vaûi ñeå maëc. Cha meï troâng coi con caùi vaø ngöôøi
treû kính troïng ngöôøi giaø trong gia ñình. Moïi söï ñeàu phong phuù vaø vui thuù…
Taát caû caàn ñeán keát quaû cuûa caùc aûnh höôûng ñöôïc vaên minh hoùa cuûa söï khoân
ngoan.”56
Söï gioáng nhau roõ raøng cuûa caùc baûn töôûng nieäm coâng traïng nhö theá gôïi
yù raèng chuùng ñöôïc vieát neân bôûi caùc nhaø bieân soaïn ngöôøi Hoa theo moät kieåu
maãu ñaëc tröng vaø nhaèm phaûn aùnh vai troø cuûa hoaøng ñeá, vaø xa hôn, nöôùc
Trung Hoa nhö laø moät nöôùc mang laïi aân phuùc. Hoaøng ñeá Trung Hoa cuõng
ñöôïc mieâu taû laø khoâng thieân vò trong öùng xöû vôùi moïi ngöôøi. Hoaøng ñeá Vónh
Laïc thöøa nhaän: “Ta khoâng phaân bieät giöõa ngöôøi naøy vaø ngöôøi kia,”57 trong
khi Hoaøng ñeá Tuyeân Ñöùc cho bieát: “Sôû thích cuûa ta laø ñoái xöû coâng baèng vôùi
moïi ngöôøi” vaø khaúng ñònh raèng: “Ñoái vôùi moïi thöù ta baûo boïc, ta coá gaéng ñem
laïi thònh vöôïng vaø an bình.”58 YÙ thöùc ñoái xöû coâng baèng vôùi moïi ngöôøi (一視
同仁 - nhaát thò ñoàng nhaân) laø moät ñònh ñeà baát bieán trong haønh ñoäng cuûa
hoaøng ñeá xuyeân suoát MTL. Caùc ví duï coù theå thaáy vaøo caùc naêm 1431, 1436,
1443, 1446 vaø 1460.59
Trong moät söï môû roäng caùc quan heä kieåu gia ñình, vò hoaøng thöôïng
trong xaõ hoäi truyeàn thoáng Trung Hoa ñöôïc mieâu taû: ñoái xöû vôùi ngöôøi daân caû
trong vaø ngoaøi ñaát nöôùc nhö moät ngöôøi cha ñoái xöû vôùi caùc con mình. Hoaøng
ñeá Gia Tónh (trò vì töø 1522-1566) khuyeân vua xöù An Nam vaøo nhöõng naêm
1540: “Ta laø hoaøng ñeá vaø ñoái xöû vôùi baøng daân thieân haï nhö laø trong gia ñình
- 115
Tạp chí Nghiên cứu và Phát triển, số 2 (79). 2010
mình.”60 Hoaøng ñeá Thaønh Hoùa (Cheng-hua) (trò vì töø 1465-1487) cuõng tuyeân
boá xem ngöôøi daân nhö laø con mình.61 Hình aûnh naøy ñöôïc bieåu ñaït suùc tích
trong moät baûn töôûng nieäm coâng traïng ñöôïc cho laø do Chen Hao (Traàn Caûo)
vaø Leâ Lôïi (Li Li) cuûa Ñaïi Vieät daâng leân cho Tuyeân Ñöùc Hoaøng ñeá vaøo naêm
1427. Moät phaàn trong ñoù ñoïc thaáy:
“…Chuùng thaàn khieâm cung ghi nhaän, tuy raèng thieân ñòa, trong söï ñoái
xöû vôùi vaïn vaät, coù theå baøy toû côn giaän baèng saám chôùp, yù muoán baûn chaát baát
bieán cuûa thieân ñòa laø nuoâi döôõng cuoäc soáng. Tuy raèng cha meï, trong söï ñoái
xöû vôùi con caùi, ñoâi khi giaùo huaán chuùng baèng gaäy cuõng chæ muoán chuùng neân
ngöôøi. Khi con ngöôøi chòu ñau khoå, khoâng ai vì theá maø phieàn traùch trôøi hay
cha meï mình. Do ñoù, baày toâi cuûa ngaøi phaûi thoát neân nhöõng lôøi tha thieát nhaát
baøy toû noãi thöông tieác cuûa mình vaø caàu phuùc cho trieàu ñình.”62(19)
YÙ thöùc tieàm taøng veà hoaøng ñeá/trieàu ñình nhö laø cha meï daân cuûa nhöõng
vuøng ñaát ngoaïi bieân chöùng toû raèng baûn töôûng nieäm coâng traïng hoaëc laø do
taùc giaû ngöôøi Vieät soaïn thaûo phuø hôïp vôùi luaän ñieåm Trung Hoa veà khía caïnh
naøy, hoaëc “ñònh cheá hoùa” theo tieâu chuaån cuûa tuïc leä trieàu ñình bôûi nhöõng
nhaø bieân söû MTL. Naêm 1429, Hoaøng ñeá Tuyeân Ñöùc ñöôïc ghi cheùp laø ñaõ xaùc
ñònh nhieäm vuï cuûa oâng nhö sau: “Ta phuïng söï trôøi baèng caùch ñoái xöû vôùi
daân nhö laø con mình. Treân vaïn quoác goàm trong boán bieån, ta coá gaéng taïo söï
thònh vöôïng vaø phong phuù”.63 Ngoaøi ra, cuõng nhö ngöôøi cha lyù töôûng, Hoaøng
ñeá Chính Thoáng (trò vì töø 1436-1449) ñöôïc ghi laïi ñaõ quaû quyeát: “Trieàu ñình
khoâng ñoaùn tröôùc ñöôïc söï gian doái vaø khoâng theå tröøng phaït ngöôi.”64 Moät
nhieäm vuï quan troïng maø MTL gaùn cho nhieäm vuï hoaøng ñeá laø söï baûo toaøn
traät töï vaø duy trì an bình. Ñieàu ñoù ñöôïc ñaët ra raát roõ raøng trong Thaùi Toâng
thöïc luïc, ôû ñoù caùc meänh leänh hoaøng ñeá ñöôïc göûi cho Ava-Burma vaøo naêm
1405 ghi raèng: “Khi moät hoaøng ñeá nhaän ñöôïc saéc phong trôû thaønh chuùa teå
cuûa muoân loaøi thieân haï, hoaøng ñeá aáy phaûi minh baïch trong caùc luaät leä vaø
meänh leänh cuûa mình vaø phaûi luoân nghó raèng mình phaûi laøm sao ñeå keû maïnh
khoâng ñöôïc öùc hieáp keû yeáu, soá ñoâng khoâng phieàn nhieãu soá ít vaø moïi ngöôøi
ñeàu ñöôïc an bình trong cuoäc soáng.”65
Möôøi naêm tröôùc, khi chinh phaït Tö Nhaäm Phaùt cuûa chính theå Loäc
Xuyeân - Bình Mieán, Hoaøng ñeá Thaùi Toå (trò vì töø 1368-1398) laáy laøm lo aâu
khi moâ taû nhöõng haønh ñoäng quaân söï cuûa oâng choáng laïi Vaân Nam nhö theá
naøo trong thöïc teá laø keát quaû töø loøng ñoä löôïng vaø moái quan taâm cuûa oâng ñoái
vôùi hoøa bình:
“Trung Hoa bò vaây boïc bôûi di boán höôùng vaø ñaát cuûa Trung Hoa tieáp
giaùp vôùi laõnh thoå cuûa caùc thuû lónh vaø tuø tröôûng. Tuy nhieân, ta khoâng bao giôø
naém laáy lôïi theá söùc maïnh cuûa mình ñeå aùp böùc hoï, baét naït hoï hoaëc tieâu dieät
hoï. Ñaát Vaân Nam ñaõ laø cuûa ta. Coù veû nhö noù ñöôïc chieám laáy baèng söùc maïnh.
Khoâng phaûi vaäy ñaâu. Liang vöông, chaùu cuûa Hoaøng ñeá Nguyeân Theá Toå,
tuyeân boá raèng oâng laø haäu dueä cuûa trieàu Nguyeân, ñaõ che chôû caùc toäi phaïm,
tieáp nhaän nhöõng keû laùnh naïn cuûa ta vaø duï doã lính bieân cöông cuûa ta boû nguõ.
Do ñoù khoâng coù caùch naøo khaùc ngoaøi vieäc gôûi quaân chinh phaït oâng ta.”66
Naêm 1414, meänh leänh cuûa nhaø Minh göûi ñeán Campuchia vaø Champa
- 116 Tạp chí Nghiên cứu và Phát triển, số 2 (79). 2010
“buoäc” hoï ngöng chieán, lo vieäc rieâng cuûa mình vaø phaùt trieån quan heä höõu
nghò.67 Chuùng ta cuõng ñoïc ñöôïc, naêm 1431, Melaka than phieàn vôùi trieàu
ñình raèng Xieâm gaây trôû ngaïi cho hoï, vaø hoaøng ñeá theo ñoù ñaõ chæ thò gôûi caùc
chæ duï cuûa mình cho vua Xieâm yeâu caàu hoï lo giöõ nöôùc cuûa mình vaø duy trì
moái quan heä höõu haûo vôùi caùc nöôùc laùng gieàng.68 Laïi nöõa, vaøo naêm 1472, sau
khi Ñaïi Vieät taán coâng taøn saùt thuû ñoâ Vijaya, hoaøng ñeá leänh cho An Nam
(Ñaïi Vieät) traû laïi tuø binh maø hoï baét giöõ vaø khoâng ñöôïc xaâm laán Champa
nöõa.69(20) Moái quan taâm aáy ñöôïc khueách leân cöïc ñaïi trong Thaùi Toâng thöïc luïc,
vôùi tuyeân boá cuûa hoaøng ñeá ñöôïc ghi laïi: “Ngay caû moät ngöôøi maát choã ôû cuûa
mình, ta cuõng khoâng thaáy vui”.70
Theo kieåu maãu ñoù, ngoaøi ra, hoaøng ñeá coøn ñöôïc trôøi giao nhieäm vuï
gìn giöõ hoøa bình, nhö coù theå thaáy trong ví duï vaøo naêm 1411, khi söû cheùp
raèng caùc löïc löôïng cuûa Trònh Hoøa ñaõ baét veà Trung Hoa vua xöù Sri Lanka.
Veà vò vua naøy, söû ghi: “Trôøi khoâng öa söï ñoäc aùc cuûa oâng ta vaø giuùp baét
ñöôïc oâng ta”.71 Söï phaùt bieåu roõ raøng veà vai troø gìn giöõ hoøa bình ngaøy caøng
trôû neân hieám trong caùc thöïc luïc muoän hôn, nhöng yù thöùc ñoâi khi vaãn ñöôïc
bieåu loä. Tieáp theo sau vuï ngöôøi Boà Ñaøo Nha xaâm chieám Melaka [Malacca,
Maõ Luïc Giaùp, thuû phuû cuûa chaâu töï trò Malacca, thuoäc Malaysia] vaøo theá
kyû 16, trieàu Minh leänh raèng Boà Ñaøo Nha phaûi traû Melaka veà laïi vôùi laõnh
thoå vaø raèng “Xieâm vaø caùc di khaùc caàn ñöôïc giaùo duïc cho bieát söï ñuùng ñaén
cuûa vieäc giuùp ñôõ nhöõng nöôùc ñang laâm nguy vaø baøy toû thieän caûm vôùi caùc
nöôùc laùng gieàng”.72
Caùc noã löïc gìn giöõ nguyeân traïng tuy vaäy khoâng phaûi laø baát chaáp ñeán
an ninh Trung Hoa. Do ñoù, thay vì tieáp tuïc töø choái thöøa nhaän söï noåi daäy cuûa
nhaø Maïc taïi An Nam, phe ñaõ naém quyeàn kieåm soaùt phaàn lôùn chính theå naøy
vaøo theá kyû 16, hoaøng ñeá Trung Hoa chuû ñoäng bình thöôøng hoùa quan heä khi,
vaøo dòp daâng toân hieäu cho oâng mình, Hoaøng ñeá Gia Tónh ghi nhaän: “An Nam
cuõng ñöôïc baûo boïc bôûi trôøi. Chuùng ta khoâng ñöôïc thaát baïi trong vieäc gôûi söù
ñeán baùo tin cho hoï chæ vì hoï choáng ñoái trong caùc naêm gaàn ñaây’’.73
Ñeå laøm troøn vai troø gìn giöõ hoøa bình, hoaøng ñeá/trieàu ñình vaø caùc quan
cuûa hoï cuõng phaûi laø nhöõng ngöôøi ñoä löôïng gieo raéc noãi sôï haõi. Ghi cheùp
trong MTL nhaán maïnh ñeán khía caïnh: noãi sôï haõi ñöôïc cho laø cuûa nhöõng
thuû lónh cöùng ñaàu hoaëc bò tröøng phaït. Moät trích daãn vaøo naêm 1411 ghi raèng
Naêng Quang, vua xöù Traán Khang, moät chính theå Tai ôû Vaân Nam, ngöôøi ñaõ
caûn trôû caùc söù boä do trieàu ñình cöû ñeán, ñöôïc ban caùc leänh cuûa hoaøng ñeá tröøng
phaït oâng ta. “Naêng Quang kinh hoaøng neân gôûi ngöôøi ñeán trieàu ñình ñeå khaån
xin söï tha thöù toäi loãi cuûa mình”.74 Naêm 1454, khi Taû Tham töôùng Hoà Chí ôû
Vaân Nam trieån khai löïc löôïng “bình ñònh vaø daïy doã” Tö Laïc Phaùp vaø Dao
Ban-fang [?] cuûa Moäc Bang, “oâng giaùo huaán hoï raèng mình laø keû coù theå mang
laïi tai hoïa vaø söï thònh vöôïng. Tö Laïc Phaùt vaø Dao Ban-fang [?] laáy laøm
kinh haõi.”.75 Tö Boác Phaùt cuûa xöù Maïnh Döôõng ñöôïc ghi laïi laø ñaõ quaû quyeát
vôùi hoaøng ñeá naêm 1456: “Toâi khoâng daùm haønh ñoäng gioáng cha hoaëc anh toâi,
vaø giöõ loøng kính sôï tröôùc leà luaät cuûa trieàu ñình”.76 Khoâng keå laø Tö Boác Phaùt
thöïc söï vieát nhöõng lôøi nhö theá hoaëc chuùng ñöôïc saùng taùc bôûi caùc nhaø bieân
nieân cuûa trieàu ñình, trong caû hai tröôøng hôïp, chuùng ñeàu phuïc vuï cho nhu caàu
- 117
Tạp chí Nghiên cứu và Phát triển, số 2 (79). 2010
cuûa trieàu ñình nhaèm moâ taû noù nhö laø moät nôi gieo raéc noãi sôï haõi.
Caùc hoaøng ñeá Trung Hoa cuõng ñöôïc ghi cheùp nhö laø söï bieåu loä caùi ñöùc
(de 德) tôùi moät möùc ñoä phuø hôïp vôùi vò trí cao quyù cuûa hoï. Naêm 1427, baát
chaáp caùc löïc löôïng Trung Hoa ñaõ bò ñaùnh baïi tôi bôøi taïi Vieät Nam vaø buoäc
phaûi thaùo chaïy, Tuyeân Ñöùc Hoaøng ñeá moâ taû caùc söï kieän nhö sau: “Trong vieäc
saép xeáp laïi moät phoøng tuyeán bò tan vôõ, hoaøng ñeá ñang hoaøn thaønh nhöõng
öôùc voïng cuûa toå tieân mình, ñeå cho quaân ñoäi an nghæ vaø ñem laïi bình an
cho muoân daân. Vôùi caùi ñöùc bao truøm caû hoaøn vuõ, ta ñaëc bieät ñöa ra tuyeân
ngoân naøy phuø hôïp vôùi moái baän taâm to lôùn cuûa ta.”77 Khaùi nieäm cuûa nhaø
Minh veà quyeàn löïc hoaøng ñeá vaø vai troø cuûa hoaøng ñeá ñöôïc nhaân leân ñeán ñoä
“cakkavati” hoaëc “ngöôøi cai trò theá giôùi” nhö ñöôïc thaáy trong caùc chính theå
Ñoâng Nam AÙ. Khi Tambiah noùi veà “cakkavati” nguyeân maãu laø “mieãn cöôõng
thöøa nhaän caùc bieân giôùi ñòa lyù veà chuû quyeàn” vaø ghi nhaän “boån phaän cuûa
ngöôøi cai trò theá giôùi trong vieäc giaùm saùt caùi ñöùc vaø söï chính thoáng veà toân
giaùo cuûa chö haàu, ñoàng thôøi giöõ gìn caùc vua ñöôïc saéc phong treân ngai vaøng
cuûa hoï”,78 cuõng nhö chuùng ta ñoïc veà caùc hoaøng ñeá nhaø Minh vaø chính saùch
cuûa hoï ñoái vôùi vuøng bieân giôùi phía nam. Caùc quan thöôïng thö Trung Hoa,
vôùi tö caùch laø ñaïi dieän cho neàn vaên hoùa trung öông, cuõng thöôøng ñöôïc MTL
mieâu taû nhö laø thaám ñaãm tính chính tröïc. Do ñoù, khi ngöôøi Vieät Nam, trong
chieán dòch thoaùt ly khoûi caùc löïc löôïng chieám ñoùng cuûa Trung Hoa vaøo ñaàu
theá kyû 15, ñaõ chieám giöõ quaän Laïng Giang (Liang River), caùc nhaø cheùp MTL
ñaõ caûm thaáy bò eùp buoäc khi cheùp raèng “caùc ñaïo quaân vaø daân trong thaønh
ñeàu bò tieâu dieät vaø khoâng ai ñaàu haøng. Quan Tri phuû Löu Töû Phuï, nhö laø
moät maãu möïc, cuõng tuyeân boá: Khi quaän maát, ta cuõng cheát. Söï chính tröïc
khoâng theå bò hoen oá.”79 Chi tieát veà vieäc ngöôøi Vieät Nam baét giöõ Haø Trung,
moät quan chöùc trung thaønh khaùc cuûa nhaø Minh, ñöôïc ghi cheùp trong cuøng
vaên baûn ñaõ neâu ôû treân: “Trung nhìn thaúng vaøo boïn giaëc vôùi ñoâi maét saùng
röïc: ‘Ta laø meänh quan cuûa thieân trieàu. Chæ coù nöôùc laø chaët ñaàu boïn ngöôi
vaø mang veà phuïc meänh trieàu ñình! Laøm sao ta coù theå theo huøa vôùi söï noåi
loaïn cuûa boïn ngöôi ñeå toaøn maïng!’ OÂng ta lieân tuïc nguyeàn ruûa boïn hoï.” Moät
quan chöùc thöù ba cuûa nhaø Minh, Chu An, cuõng bò ngöôøi Vieät Nam baét, vaø
nhö MTL cho ta bieát, theùt vaøo maët boïn baét giöõ oâng: “Ta laø meänh quan cuûa
Thieân trieàu. Laøm theá naøo ta coù theå cheát bôûi tay boïn giaëc!” Noùi roài oâng ta töï
saùt.(21) ÔÛ ñaây thì chuùng ta thaáy nhöõng keát cuïc nhuaàn ñaïo ñöùc ñem ñeán moät
goùc ñoä tích cöïc cho caùc söï kieän, moät coâng cuï ñöôïc söû duïng ñeå vöøa ñaùnh boùng
nieàm kieâu haõnh Trung Hoa laãn vôùi vieäc loâi keùo söï chuù yù khoûi baûn chaát cuûa
vuï vieäc, raèng Trung Hoa ñaõ chòu moät thaát baïi quaân söï. Coù theå thaáy söï töông
töï trong moät vaên baûn MTL khaùc veà söï thua traän coù tính quyeát ñònh ñoái vôùi
Trung Hoa taïi Ninh Kieàu tröôùc quaân Vieät Nam trong cuøng moät giai ñoaïn,
nôi ñöôïc söû ghi nhaän veà vieân quan Trung Hoa Traàn Hieäp nhö sau: “OÂng ta
bò baét nhöng khoâng khuaát phuïc vaø oâng ñaõ cheát trong luùc tieáp tuïc maéng theùt
boïn giaëc.”80(22) Yeáu toá naøy trong thuaät cheùp söû Trung Hoa khaù laø coå xöa so vôùi
luùc ñoù. Backus cuõng chæ ra söï gioáng nhau trong caùc ghi cheùp khaùc nhau cuûa
Trung Hoa, veà söï töï saùt ñaày chính khí cuûa caùc nhaân vaät Trung Hoa bò baét
bôûi quaân Taây Taïng vaøo theá kyû thöù 8, vaø söï töï saùt cuûa nhöõng keû bò baét bôûi
quaân Nan-zhao vaøo theá kyû thöù 9. OÂng keát luaän: “Roõ raøng ñaây laø nhöõng ví duï
- 118 Tạp chí Nghiên cứu và Phát triển, số 2 (79). 2010
veà goùc ñoä khaùc cuûa luaän ñieåm cheùp söû veà vuøng bieân cöông Trung Hoa. Chuùng
mang tính bieåu töôïng hôn laø giaù trò thöïc söï.”81 Toâi caûm nhaän raèng moät caùch
ñoïc chi tieát veà MTL, vaø nhöõng ñoái chieáu vôùi caùc taùc phaåm sôùm hôn vaø muoän
hôn seõ nhaän ra raèng quan saùt cuûa Backus coù theå aùp duïng cho moät phoå roäng
hôn caùc yeáu toá trong thuaät cheùp söû bieân cöông cuûa Trung Hoa. Ñaïo ñöùc hoùa
caùc taám göông tieâu cöïc cuõng ñöôïc tìm thaáy trong caùc vaên baûn. Moät trích daãn
vaøo naêm 1428, vaø laàn nöõa lieân quan ñeán Giao Chæ (Ñaïi Vieät), ghi nhaän raèng
Vieät Nam ñaõ baét vieân quan Trung Hoa Thaùi Phuùc vaø duøng oâng ta ñeå yeâu caàu
quan quaân Trung Hoa khaùc ñaàu haøng. Nhö coù theå ñoaùn tröôùc, chuùng ta ñoïc
ñöôïc moät vieân quan nghóa khí Lyù Nhaäm [Nhieäm] theùt töø treân töôøng thaønh
xuoáng vôùi Thaùi Phuùc: “OÂng laø moät ñaïi quan, oâng khoâng theå gieát giaëc vaø thay
vì vaäy bò giaëc lôïi duïng. OÂng khoâng baèng moät con heo hay moät con choù.”82(23)
Söï caàn thieát ñeå giöõ theå dieän quoác gia hoaëc nhöõng hình aûnh chính ñaùng
noåi troäi trong luaän ñieåm töôøng thuaät vaø caùc haønh ñoäng ghi cheùp trong MTL.
Naêm 1440, tieáp theo thaát baïi cuûa quaân Trung Hoa tröôùc chính theå Tai Mao
ôû Loäc Xuyeân naêm 1439, moái quan taâm cuûa hoaøng ñeá veà “söï tuûi nhuïc ñem
laïi cho ñaát nöôùc vaø söï huûy hoaïi ñeá quyeàn” ñaõ ñöôïc baøy toû.83 Naêm 1457, caùc
söù thaàn Xieâm töø Baéc Kinh trôû veà mua treû con töø caùc noâng daân cheát ñoùi ôû
Sôn Ñoâng ñem veà laøm ñaày tôù beân Xieâm. Caùc quan chöùc thænh nguyeän: “Ñaáy
khoâng chæ laø neàn taûng voâ luaân, maø söï vieäc coøn ñöa ñeán haäu quaû laø hoï (daân
Xieâm) cöôøi nhaïo Trung Hoa.” Nhôø vaäy maø treû em ñöôïc chuoäc laïi vaø traû veà
cho cha meï chuùng.84 Cuõng lyù do naøy ñöôïc ñöa ra ñeå chuoäc treû em trong moät
tröôøng hôïp töông töï vaøo naêm 1481.85 Caùc nhaø quan saùt lòch söû Trung Hoa
suoát theá kyû 20 seõ nhaän thöùc roõ hôn veà vai troø to lôùn nhö theá naøo ñoái vôùi
khaùi nieäm “quoác theå” vaø “khoâi phuïc danh döï” ñöôïc duy trì trong luaän ñieåm
vaø haønh ñoäng Trung Hoa hieän ñaïi.
MTL cuõng chöùa ñöïng nhieàu trích daãn veà caùc söù thaàn Trung Hoa traû
laïi quaø caùp bieáu xeùn hoï bôûi caùc vua ngoaïi bang, nhö laø moät caùch ñeå chöùng
toû raèng söï lieâm khieát vaø söï öu vieät vaên hoùa cuûa ngöôøi Trung Hoa. Ñaïo ñöùc
töông töï cuõng gôïi ra bôûi moät ghi cheùp vuï vieäc vaøo naêm 1396: Tö Luaân Phaùt
cuûa chính theå Tai xöù Loäc Xuyeân - Bình Mieán yeâu caàu caùc söù thaàn Trung Hoa
ñeán ñoù ôû laïi vaø phuïng söï oâng ta, vaø roài coù caùc ghi cheùp veà söï töø choái thaúng
thaén tröôùc lôøi ñeà xuaát aáy.86
Trong MTL, vieäc ghi cheùp lòch söû luoân luoân neâu ra nhö laø moät caùch hôïp
thöùc hoùa, hoaëc moät neàn taûng, ñoái vôùi moät soá haønh ñoäng. Naêm 1448, trong
moät thoâng caùo, trieàu ñình nhaéc ñeán nhöõng haønh ñoäng cuûa Maõ Vieän vaø Gia
Caùt Löôïng caû ngaøn naêm hoaëc hôn tröôùc ñoù trong vieäc ñaïi phaù quaân ngoaïi
bang nhö laø moät baèng chöùng raèng nöôùc Trung Hoa khaù coù khaû naêng nghieàn
naùt quaân di öông böôùng khi thöïc söï caàn thieát.87 Nhieàu ví duï khaùc ñöôïc phaùt
hieän, vôùi ñaëc tính chung veà nhöõng ghi nhaän cho raèng quaù khöù laøm göông
cho hieän taïi. Naêm 1537, khi [Hoä Boä Thöôïng thö] Ñöôøng Truï phaûn ñoái yù ñònh
xaâm löôïc An Nam cuûa trieàu Minh, oâng ghi nhaän raèng söï suïp ñoå cuûa nhaø
Ñöôøng baét ñaàu baèng moät ñoaøn quaân vieãn chinh chieám Nam Chieáu.88(24) Gaàn
moät theá kyû sau, khi vieân Ngöï söû [ñaïo Hoà Quaûng] Du Phöôïng Töôøng thuùc giuïc
choáng laïi vieäc cho pheùp Haø Lan, luùc ñoù ñaõ chieám quaàn ñaûo Baønh Hoà, ôû laïi,
- 119
Tạp chí Nghiên cứu và Phát triển, số 2 (79). 2010
oâng ta cuõng ñöa ra moät söï töông ñoàng vôùi hoaøn caûnh vaøo trieàu Toáng, luùc cho
pheùp ngöôøi Moâng Coå laäp thöông ñieám treân ñaát Trung Hoa daãn ñeán söï giaõy
cheát cuûa trieàu Toáng ôû phöông nam.89
Tuy nhieân, nhöõng tröôøng hôïp lòch söû tröôùc ñoù khoâng phaûi luoân luoân
ñöôïc xem xeùt nhö laø moät cô sôû ñeå xaùc ñònh moät thöùc haønh ñoäng. Naêm 1440,
khi caùc chính saùch ñöôïc ñeà xuaát döïa treân caùc haønh ñoäng cuûa Nghieâu, Thuaán
(Yao vaø Shun) (caùc vò vua cuûa thôøi hoaøng kim Trung Hoa), Anh quoác coâng
Tröông Phuï ghi nhaän raèng: “Vaøo thôøi Nghieâu, Thuaán, hoaøng ñeá chæ cai trò
chín chaâu. Giôø ñaây ñaát nöôùc chuùng ta ñaõ thoáng nhaát boán bieån vaø, beân caïnh
ngöôøi Trung Hoa, laø ngöôøi di, ngöôøi man vaø ngöôøi maïch, khoâng coù ai khoâng
thuaän theo”.90
Do ñoù, caùc haønh ñoäng vaãn coøn ñöôïc hôïp thöùc hoùa bôûi lòch söû khi maø
nhöõng söï kieän lòch söû tröôùc ñoù coù saün, tö töôûng cho raèng söï qua ñi cuûa thôøi
ñaïi ñaõ thay ñoåi theá giôùi cuõng taïo ra moät neàn taûng trong vieäc söû duïng caùc
chính saùch khoâng ñöôïc kieåm nghieäm bôûi lòch söû. ÔÛ ñaây, laàn nöõa, chuùng
ta thaáy moät yeáu toá raát thöïc duïng cuûa chính saùch bieân giôùi/ngoaïi bang cuûa
Trung Hoa chæ naèm beân döôùi beà maët cuûa luaän ñieåm vieát söû.
(Coøn tieáp)
G. Wade - L C K - P H Q
CHUÙ THÍCH
11. Franke, Daãn nhaäp veà caùc nguoàn söû trieàu Minh, p.19.
12. Moät heä thoáng phoái hôïp hai heä thoáng soá ñeám - Thieân can (天干) (thaäp can) vaø Ñòa chi (地支)
(thaäp nhò chi) ñeå taïo thaønh coâng thöùc chu kyø 60. Caùc pheùp hoaùn vò 60 naøy ñöôïc aùp duïng cho
ngaøy, thaùng vaø naêm.
13. Tuyeân Toâng thöïc luïc, quyeån 23, 2b-3a.
14. Anh Toâng thöïc luïc, quyeån 163, 3a-b.
15. Hieán Toâng thöïc luïc, quyeån 245, 4b; 246, 2a.
16. Anh Toâng thöïc luïc, quyeån 230/31.
17. Anh Toâng thöïc luïc, quyeån 294, 4a.
18. Anh Toâng thöïc luïc, quyeån 298, 5a.
19. Franke, Daãn nhaäp veà caùc nguoàn söû trieàu Minh, pp. 18-20.
20. Wu Han, 1948, pp. 385-89.
21. Franke, Daãn nhaäp veà caùc nguoàn söû trieàu Minh, p. 19.
22. Sñd, p. 20.
23. Wang Ch’ung-wu, 1948.
24. Wu Han, 1934; O.W.Wolters, Söï suïp ñoå cuûa Srivijaya trong lòch söû Maõ Lai (Ithaca, 1970).
25. L. Carrington Goodrich vaø Fang Chaoying, (bieân taäp), Töï ñieån tieåu söû trieàu Minh (2 quyeån),
Columbia, 1976, pp. 64-7.
26. Mote vaø Twitchett, Lòch söû Trung Hoa theo Cambridge, p. 743.
27. Hieáu Toâng thöïc luïc, quyeån 73, 3a-b.
28. Hieán Toâng thöïc luïc, quyeån 229, 4a.
29. Voõ Toâng thöïc luïc, quyeån 2, 19a.
30. Trích töø Thaùi Bình huyeän chí (1811), 39a-b.
31. Tuyeân Toâng thöïc luïc, quyeån 29, 4a.
32. Anh Toâng thöïc luïc, quyeån 69, 7a-b.
33. Anh Toâng thöïc luïc, quyeån 79, 11a.
34. Anh Toâng thöïc luïc, quyeån 175, 8b.
- 120 Tạp chí Nghiên cứu và Phát triển, số 2 (79). 2010
Anh Toâng thöïc luïc, quyeån 179, 7b-8a.
35.
Hieáu Toâng thöïc luïc, quyeån 148, 6b-9a.
36.
Anh Toâng thöïc luïc, quyeån 136, 5b-6a.
37.
Anh Toâng thöïc luïc, quyeån 143, 6b-7a.
38.
Anh Toâng thöïc luïc, quyeån 145, 4b-5a.
39.
Hieáu Toâng thöïc luïc, quyeån 195, 1b.
40.
Anh Toâng thöïc luïc, quyeån 190, 14b.
41.
Anh Toâng thöïc luïc, quyeån 192, 4a-b.
42.
43. Tuyeân Toâng thöïc luïc, quyeån 41, 2b.
Tuyeân Toâng thöïc luïc, quyeån 79, 6b-7a.
44.
Theá Toâng thöïc luïc, quyeån 268, 3a-b.
45.
Thaùi Toâng thöïc luïc, quyeån 44, 5b-6b.
46.
47. Thaùi Toâng thöïc luïc, quyeån 34, 1a-b.
Thaùi Toâng thöïc luïc, quyeån 53, 3b.
48.
Thaùi Toâng thöïc luïc, quyeån 86, 3a.
49.
Anh Toâng thöïc luïc, quyeån 43, 2b.
50.
Thaùi Toâng thöïc luïc, quyeån 80, 3b-4a.
51.
Tuyeân Toâng thöïc luïc, quyeån 33, 1a-b.
52.
Theá Toâng thöïc luïc, quyeån 248, 1b-5a.
53.
Anh Toâng thöïc luïc, quyeån 190, 12b-13a. Nhöõng tuyeân boá nhö theá coù theå thaáy trong suoát lòch
54.
söû Trung Hoa, chính söï ñoä löôïng giaû taïo naøy laø muïc tieâu cuûa ngoøi buùt cuûa nhaø vaên theá kyû 20
Loã Taán khi, vaøo naêm 1918, oâng vieát moät truyeän ngaén “Nhaät kyù ngöôøi ñieân”. Trong ñoù, moãi khi
ngöôøi ñieân coá gaéng ñoïc moät quyeån saùch söû Trung Quoác, oâng ta phaùt hieän: “Khoâng coù nieân
ñaïi trong lòch söû, maø chæ ñöôïc cheùp loän xoän vaø trang naøo cuõng coù nhöõng töø “ñoä löôïng”, “chính
nghóa” vaø “ñaïo ñöùc”. Töø ñoù toâi ñaâm ra maát nguû, toâi ñoïc caùi thöù söû aáy haàu nhö suoát ñeâm, vaø
sau roát toâi baét ñaàu phaùt hieän nhöõng ñieàu ñöôïc cheùp ra giöõa hai doøng chöõ; troïn quyeån saùch
chæ ñoäc coù moät thaønh ngöõ: aên thòt daân!”. Loã Taán qua ñoù ñaõ laøm saùng toû luaän ñieåm cheùp söû
Trung Hoa thöôøng laøm taêm toái nhö theá naøo veà moät thöïc teá bò taùch khoûi nhöõng lyù töôûng nhaân
vaên maø noù nhaém ñeán.
Thaùi Toâng thöïc luïc, quyeån 82, 7b-8a.
55.
Thaùi Toâng thöïc luïc, quyeån 183, 1a-2a.
56.
Thaùi Toâng thöïc luïc, quyeån 72, 1a-b.
57.
Tuyeân Toâng thöïc luïc, quyeån 22, 15a.
58.
Tuyeân Toâng thöïc luïc, quyeån 76, 6b, Anh Toâng thöïc luïc, quyeån 19, 9a; 104, 3b-4a, 142; 7b-8a;
59.
319, 4b.
Theá Toâng thöïc luïc, quyeån 268, 3a-b.
60.
Hieán Toâng thöïc luïc, quyeån 219, 6a-7b; 230, 3b-4a.
61.
Tuyeân Toâng thöïc luïc, quyeån 40, 3a-4a.
62.
Tuyeân Toâng thöïc luïc, quyeån 52, 10b-11b.
63.
Anh Toâng thöïc luïc, quyeån 46, 6a-b.
64.
Thaùi Toâng thöïc luïc, quyeån 57, 2b-3a.
65.
Thaùi Toå thöïc luïc, quyeån 244, 2b-4a.
66.
Thaùi Toâng thöïc luïc, quyeån 149, 2b.
67.
Tuyeân Toâng thöïc luïc, quyeån 76, 6b-7a.
68.
Hieán Toâng thöïc luïc, quyeån 108, 3b-4a.
69.
Thaùi Toâng thöïc luïc, quyeån 44, 5b-6b.
70.
Thaùi Toâng thöïc luïc, quyeån 130, 1b-2a.
71.
Theá Toâng thöïc luïc, quyeån 4, 27b.
72.
Theá Toâng thöïc luïc, quyeån 220, 9a-b.
73.
Thaùi Toâng thöïc luïc, quyeån 114, 4a-b.
74.
Anh Toâng thöïc luïc, quyeån 241, 4b-5a.
75.
- 121
Tạp chí Nghiên cứu và Phát triển, số 2 (79). 2010
Anh Toâng thöïc luïc, quyeån 265, 2a-b.
76.
Tuyeân Toâng thöïc luïc, quyeån 33, 1a-b.
77.
S. J. Tambiah, Keû chinh phuïc theá giôùi, keû töø boû theá giôùi, Cambridge, 1976, pp. 46-7.
78.
Tuyeân Toâng thöïc luïc, quyeån 43, 8a-10b.
79.
Tuyeân Toâng thöïc luïc, quyeån 57, 7b-8a.
80.
Charles Backus, Vöông quoác Nan-chao vaø bieân giôùi phía nam Trung Hoa thôøi Ñöôøng,
81.
Cambridge, 1981, p. 115.
Tuyeân Toâng thöïc luïc, quyeån 43, 14b.
82.
Anh Toâng thöïc luïc, quyeån 67, 6a.
83.
Anh Toâng thöïc luïc, quyeån 279, 1a.
84.
Hieán Toâng thöïc luïc, quyeån 217, 4a.
85.
Thaùi Toå thöïc luïc, quyeån 244, 2b-4a.
86.
Anh Toâng thöïc luïc, quyeån 164, 1a-b.
87.
Theá Toâng thöïc luïc, quyeån 195, 2a.
88.
89. Hy Toâng thöïc luïc, quyeån 37, 19a-20a.
Anh Toâng thöïc luïc, quyeån 75, 4a-5a.
90.
CHUÙ THÍCH BOÅ SUNG
(7) Söï kieän naøy ñöôïc cheùp trong ngaøy 5 thaùng 12 naêm Tuyeân Ñöùc thöù nhaát (2/1/1427). Luùc naøy,
Tri chaâu Thanh Hoùa laø La Thoâng, cuøng vôùi Chæ huy Ñaû Trung khoâng chòu nghe leänh baõi binh
cuûa Vöông Thoâng, caû hai hôïp söùc coá thuû thaønh Thanh Hoùa. Cuoái vaên baûn vieát: “Khi Vöông
Thoâng boû Giao Chæ, boïn La Thoâng cuõng trôû veà kinh ñoâ”.
(8) Tai Mao [Thaùi-Mao] 傣 毛, thuaät ngöõ naøy ñöôïc G. Wade duøng ñeå goïi chung 2 boä toäc Thaùi vaø
Mao Nam. Thaùi, xem laïi chuù thích (4); toäc Mao Nam nay soáng taäp trung ôû huyeän töï trò Hoaøn
Giang, thuoäc Quaûng Taây Traùng toäc töï trò khu.
(9) Töø Caøn Hoïc (1631-1694), hoïc giaû ñôøi Thanh, ngöôøi huyeän Coân Sôn, Giang Toâ, laøm quan
ñeán Hình Boä Thöôïng thö, Toång toaûn (Tröôûng bieân taäp) Thanh nhaát thoáng chí, Thanh hoäi ñieån.
Chi tieát naøy Wade nhaàm, Töø Caøn Hoïc tuy coù luùc ñöôïc cöû laøm Toång taøi quaùn Minh söû nhöng
sau ñoù Tröông Ñình Ngoïc thay theá, vaø taùc giaû [Toång taøi] chính thöùc ñöôïc ghi cuûa Minh söû laø
Tröông Ñình Ngoïc [cuøng vôùi 2 ngöôøi tieàn nhieäm laø Tröông Ngoïc Thö, Vöông Hoàng Töï].
(10) Tieâu Phöông, ngöôøi huyeän Baù Döông tænh Haø Nam, laøm quan ñeán Laïi Boä Thöôïng thö, Hoa
Caùi ñieän Ñaïi hoïc só. Toång taøi Hieáu Toâng thöïc luïc (cuøng vôùi Löu Kieän).
(11) Coá Bænh Khieâm, ngöôøi Coân Sôn, Toâ Chaâu, laøm quan ñeán Leã Boä Thöôïng thö, Trung Cöïc ñieän
Ñaïi hoïc só, Toång taøi Thaàn Toâng thöïc Luïc.
(12) Toång ñoác Löôõng Quaûng Ñoâ ngöï söû Maãn Khueâ taâu vieäc thuyeàn buoân ngoaïi quoác giao thieäp
buoân baùn vôùi tö thöông ngöôøi Trung Quoác ôû ven bieån Quaûng Ñoâng maø khoâng qua söï kieåm
duyeät cuûa quan ñòa phöông (moät hình thöùc troán thueá).v.v…
(13) Caáp söï trung Nhieäm Löông Baät baøn vieäc thænh phong cuûa Sa Coå Boác Laëc laøm Quoác vöông
Chieâm Thaønh (thaùng 7/1505), neâu kieán nghò caàn phaûi caân nhaéc vieäc cho söù ñi phong vöông
caùc nöôùc, e ngaïi laëp laïi söï kieän ñaùng hoå theïn maø Laâm Tieâu ñaõ gaëp phaûi.
(14) Vaên baûn ngaøy 13 thaùng 7 naêm Tuyeân Ñöùc 13 (5/8/1427) neâu vieäc baét giam Coá Höng Toå. Söï
vuï do Tuaàn aùn ngöï söû Quaûng Taây phaùt hieän Toå baùo caùo laùo vaø nhuõng nhieãu nôi bieân giôùi, ñaïi
khaùi nhö Höng Toå sai boïn Chæ huy Tröông Baûn giaû maïo vieäc quaân ñeå ñoaït hôn 2.500 löôïng
baïc vaø 100 con ngöïa cuûa caùc quan vaø daân ôû Nam Ninh, Thaùi Bình, laïi theâm cöôõng baùch con
gaùi nhaø daân.v.v…
(15) Vöông Kyù, Binh Boä Thöôïng thö, Toång ñoác quaân vuï trong nhieàu cuoäc chinh thaûo caùc tuø tröôûng
vuøng Vaân Nam thôøi Tuyeân Ñöùc, Chính Thoáng.
(16) Trong vaên baûn ngaøy 12 thaùng 6 Vónh Laïc 6 [5/7/1408] veà vieäc Thöôïng thö 6 boä cuøng Tröông
Phuï baùo coâng bình ñònh An Nam, noäp baûn keâ bieân chieán lôïi phaåm, vieäc thieát laäp caùc cô quan
quaûn lyù ñaát ñai, nhaân daân, taøi vaät ôû An Nam.
(17) Trích trong chieáu thö phuû duï An Nam vaø saéc duï Ñaàu muïc Giao Chæ Leâ Lôïi do Taû Thò lang
Boä Leã Lyù Kyø vaø Höõu Thò lang Boä Coâng La Nhöõ Kính cuøng boïn Hoaøng Kyù, Töø Vónh Ñaït mang
sang ngaøy 1 thaùng 11 naêm Tuyeân Ñöùc thöù 2 (19/11/1427). Moät phaàn noäi dung chieáu thö keâu
- 122 Tạp chí Nghiên cứu và Phát triển, số 2 (79). 2010
goïi boïn Vöông Thoâng ruùt quaân trôû veà, tuy nhieân Vöông Thoâng ñaõ boû chaïy veà ñeán Quaûng Taây
töø tröôùc khi chieáu thö ñeán.
(18) Trong chieáu thö phong An Nam Ñoâ thoáng söù ty cho Maïc Ñaêng Dung [4/4 Gia Tónh 20 -
29/4/1541] Gia Tónh nhaéc laïi chuyeän cuõ, khi noùi ñeán söï kieän baïi traän thôøi Tuyeân Ñöùc thì cho
raèng do chuû tröông khoâng muoán keùo daøi cuoäc chieán…
(19) Trích töø bieåu vaên cuûa Traàn Caûo vaø Leâ Lôïi do Leâ Thieáu Dónh mang sang Yeân Kinh (Baéc Kinh)
ngaøy 15/3 Tuyeân Ñöùc 3 (30/3/1428), xin phong cho Traàn Caûo.
(20) Söï vieäc neâu trong saéc duï Quoác vöông An Nam, noäi dung khuyeân khoâng neân xaâm laán laõnh thoå
Chieâm Thaønh (ngaøy 13/9 naêm Thaønh Hoùa thöù 8 - 14/10/1472) do söù thaàn An Nam Nguyeãn
Ñöùc Trinh ñi söù mang veà.
(21) Vaên baûn ngaøy 20 thaùng 5 naêm Tuyeân Ñöùc thöù 3 [2/7/1428] noùi veà vieäc truy taëng nhöõng ngöôøi
töû tieát taïi Giao Chæ, neâu chieán coâng vaø haønh traïng caùc nhaân vaät nhö Haø Trung, laøm vieäc taïi
Ty Boá chaùnh Giao Chæ, bò baét ôû Xöông Giang, maéng chöûi lieân hoài, roài bò gieát. Löu Töû Phuï, Tri
phuû Laïng Giang, töï töû khi thaønh bò maát. Chu An, Traán thuû Ngheä An, bò baét ôû soâng Phuù Löông,
bò boû nguïc roài ngaàm möu laøm noäi öùng, Leâ Lôïi phaùt giaùc ñöôïc, ñem gieát, khi saép bò cheùm thì
giaät ñao töï ñaâm coå cheát…
(22) Traàn Hieäp, ngöôøi Vuõ Tieán, Thöôøng Chaâu, Binh Boä Thöôïng thö, 2 laàn sang An Nam vôùi chöùc
vuï Toång tham möu, bò ñaâm cheát trong ñaùm loaïn quaân trong traän Toát Ñoäng, Chuùc Ñoäng, coù
thuyeát noùi bò baét roài bò gieát.
(23) Lyù Nhieäm (Nhaäm), traán thuû Xöông Giang. Ñoâ ñoác Thaùi Phuùc ñaàu haøng Leâ Lôïi, nhaän meänh ñi
chieâu duï Lyù Nhieäm, bò Nhieäm chöûi. Sau naøy Thaùi Phuùc veà ñeán Yeân Kinh, cuøng vôùi boïn Chu
Quaûng, Tieát Tuï, Vu Taùn, Loã Quyù, Lyù Trung bò coâng ñoàng xeùt toäi, aùn xöû töû phôi thaây ngoaøi chôï,
tòch thu gia saûn.
(24) Vaên baûn ngaøy 1 thaùng 12 naêm Gia Tónh 15 (12/1/1537) cheùp laïi tôø sôù cuûa Taû Thò lang Boä
Hoä Ñöôøng Truï, noäi dung can giaùn vieäc ñaùnh An Nam, goàm 7 ñieàu, phaân tích caën keõ tình hình
kinh teá, quaân söï nhaø Minh vaø keát luaän raèng khoâng ñuû ñieàu kieän ñeå tieán haønh cuoäc chieán. Khi
sôù daâng leân, Boä Binh khen laø baøn möu vôùi loøng trung thaønh, ñeà nghò hoaõn vieäc ñieàu ñoäng
quaân löïc.
TOÙM TAÉT
Baøi vieát laø moät nghieân cöùu toång quan cuûa taùc giaû Geoff Wade veà nguoàn söû lieäu Ñoâng Nam
AÙ trong boä Minh thöïc luïc. Sau khi ñieåm qua noäi dung, caùc aán baûn, söu taäp caùc saùch trích daãn Minh
thöïc luïc, caùc ñaëc tröng cuûa Minh thöïc luïc nhö laø moät nguoàn söû lieäu, taùc giaû ñaõ phaân tích veà theá
giôùi quan Trung Hoa theå hieän qua boä Minh thöïc luïc. Maëc duø thöøa nhaän Minh thöïc luïc giöõ moät vai
troø quan troïng trong vieäc taùi döïng lòch söû xaõ hoäi, chính trò nhaø Minh vaø mang laïi nhöõng boå khuyeát
höõu ích cho vieäc nghieân cöùu lòch söû vuøng Ñoâng Nam AÙ, taùc giaû ñaõ löu yù ngöôøi ñoïc caàn yù thöùc raèng,
luaän ñieåm Trung Hoa (vaø cuõng laø khuoân khoå cuûa caùch cheùp söû trong Minh thöïc luïc) phaûn aùnh “caùi
maø nhaø Minh muoán noù phaûi laø” hôn laø caùi maø nhaø Minh ñaõ laø.
ABSTRACT
THE MING SHI-LU AS A SOURCE OF DATA FOR SOUTHEAST ASIAN HISTORY
This article is Geoff Wade’s general study on the source of historical data regarding
Southeast Asia found in the book Ming Shi-lu. After giving a sketchy description of the
contents of the book, its editions, the number of books quoting the Ming Shi-lu and using its
typical characteristics as a source of historical documents, the author gives an analysis on
the Chinese world outlook as represented through the Ming Shi-lu. Though he admits that
Ming Shi-lu plays an important part in an effort to recreate the history, society and politics
of the Ming dynasty and it provides helpful data supplement to a study on the history of the
Southeast Asia, the author advises readers to be aware of the fact that the Chinese point of
view (also the writing method of Ming Shi-lu) reflects “what the Ming dynasty wanted it to be”
rather than what it actually was.
nguon tai.lieu . vn