- Trang Chủ
- Báo cáo khoa học
- Báo cáo nghiên cứu khoa học: LAO ĐỘNG NÔNG NGHIỆP, NÔNG THÔN VIỆT NAM HIỆN NAY - THỰC TRẠNG VÀ GIẢI PHÁP
Xem mẫu
- LAO ĐỘNG NÔNG NGHIỆP, NÔNG THÔN VIỆT NAM
HIỆN NAY - THỰC TRẠNG VÀ GIẢI PHÁP
AGRICULTURAL LABOUR AND RURAL AREAS IN VIETNAM – CURRENT
SITUATION AND SOLUTIONS
TRẦN THỊ NGUYỆT
Trường Đại học Kinh tế Quốc dân Hà Nội
TÓM T ẮT
Lao động v à nguồn nhân lực luôn là vấn đề nhạy cảm của xã hội hiện đại. Đặc biệt, ở một
quốc gia đang phát triển như Việt Nam thì lao động nông nghiệp v à nông thôn luôn luôn có sự
dịch chuyển dần về cơ cấu, phân bố, chất lượng... tạo ra sự hoán đổi rất năng động. Bài viết
này tập trung phân tích thực trạng lao động nông nghiệp nông thôn hiện nay trên nhiều góc
độ như số lượng, chất lượng, quy mô, cơ cấu, tỷ lệ v à phân bố, vấn đề dôi thừa, vấn đề năng
suất v à hiệu quả lao động... Từ đó đưa ra một số giải pháp cải thiện v à phát triển nguồn lao
động quan trọng này.
ABSTRACT
Labour and human resources are always a sensitive issue of a modern society. In a
developing country like Vietnam, agricultural and rural areas are changing in structure,
distribution and quality to create a very dynamic transformation. This article concentrates on
analyzing the current labour and rural areas from different views such as quality, scale,
structure, proportion and distribution, redundancy, productivity and effectiveness of labour.
The author also provides some solutions to improve and develop this important labour supply.
1. Thùc tr¹ng lao ®éng n«ng th«n ViÖt Nam hiÖn nay
1.1. D©n sè vïng n«ng th«n ®«ng vµ tû lÖ lao ®éng n«ng nghiÖp, n«ng th«n rÊt cao
Tû lÖ c¶ vÒ d©n sè vµ lao ®éng ë n«ng nghiÖp, n«ng th«n cã sù thay ®æi theo h»ng n¨m,
nhng so víi ®« thÞ th× sù thay ®æi nµy nhá h¬n, chËm h¬n. Lao ®éng n«ng nghiÖp, n«ng th«n
chiÕm h¬n 3/4 lao ®éng cña c¶ níc. ThÕ nhng nguån nh©n lùc nµy cha ph¸t huy hÕt tiÒm
n¨ng. Nguyªn nh©n chÝnh lµ do tr×nh ®é chuyªn m«n kü thuËt cña ngêi lao ®éng cßn thÊp, mµ
thùc chÊt lµ gi¸ trÞ cña hµng hãa søc lao ®éng cßn thÊp. Còng chÝnh v× vËy con sè gÇn 80% d©n
sè sèng ë n«ng th«n vµ 74,6% lao ®éng c¶ níc lµ lao ®éng n«ng nghiÖp, n«ng th«n cha cã
thay ®æi g× ®¸ng kÓ trong suèt mét thËp kû võa qua dï r»ng tû lÖ nµy cã xu híng gi¶m. Mét
thùc tÕ ®¸ng buån lµ nguån lao ®éng nµy kh«ng hoÆc cha thÓ ®¸p øng ®îc c¸c nhu cÇu cña
mét nÒn kinh tÕ c«ng nghiÖp hãa, hiªn ®¹i hãa. VÊn ®Ò ®Æt ra lµ cÇn t×m hiÓu s©u tr×nh ®é
chuyªn m«n kü thuËt cña nguån nh©n lùc nµy ®Ó cã c¸c gi¶i ph¸p cô thÓ, h÷u hiÖu lµ ®iÒu rÊt
cÇn thiÕt cho sù ph¸t triÓn cña c¶ mét hÖ thèng n«ng nghiÖp, n«ng th«n ViÖt Nam khi c«ng
cuéc c«ng nghiÖp hãa, hiÖn ®¹i hãa ®Êt níc ®ang lµ mét qu¸ tr×nh tÊt yÕu ®Ó héi nhËp vµ ph¸t
triÓn.
1.2. D«i thõa lao ®éng n«ng nghiÖp ngµy mét gia t¨ng, t×nh tr¹ng "n«ng nhµn" trë nªn
®¸ng b¸o ®éng
§ã lµ do sù mÊt c©n ®èi ngµnh nghÒ trong s¶n xuÊt n«ng nghiÖp. Ngµnh nghÒ chñ yÕu
hiÖn nay vÉn cßn lµ trång trät c¸c lo¹i c©y n«ng nghiÖp (c©y l¬ng thùc lµ chÝnh). Trong khi
®ã ®Êt ®ai canh t¸c l¹i Ýt. B×nh qu©n ®Êt canh t¸c theo ®Çu ngêi kho¶ng 800m2/nh©n khÈu trªn
toµn quèc. Ch¨n nu«i cha thùc sù ph¸t triÓn. ChÝnh v× vËy lao ®éng n«ng th«n ë ViÖt Nam
hiÖn nay r¬i vµo t×nh tr¹ng thiÕu viÖc lµm trÇm träng. Theo tÝnh to¸n cña c¸c chuyªn gia thèng
- kª, nÕu huy ®éng 250 ngµy c«ng/ngêi/n¨m th× c¶ níc cã thÓ huy ®éng ®îc 6,5 tû ngµy
c«ng lao ®éng n«ng nghiÖp, trong khi nhu cÇu sö dông lao ®éng n«ng nghiÖp hiÖn nay chØ vµo
kho¶ng 4 tû ®Õn 4,5 tû ngµy c«ng, ®iÒu ®ã cã nghÜa lµ lu«n d thõa 2 tû ®Õn 2,5 tû ngµy c«ng,
t¬ng ®¬ng víi 8,5 triÖu lao ®éng quy ®æi. Nh×n bÒ ngoµi thÊy r»ng ai còng cã viÖc lµm
nhng tû lÖ thêi gian lao ®éng ®îc sö dông ë khu vùc n«ng th«n chØ ®¹t kho¶ng 75%. (Cã tµi
liÖu ®· tÝnh hiÖn nay ë n«ng th«n cã 7 triÖu lao ®éng cha cã hoÆc thiÕu viÖc lµm). Trong s¶n
xuÊt n«ng nghiÖp th× tû lÖ thêi gian lao ®éng ®îc sö dông ë khu vùc n«ng th«n cho ho¹t ®éng
trång trät cña c¶ níc lµ 67%, vïng §ång B»ng S«ng Hång chØ díc 62%.
1.3. VÊn ®Ò ph©n bè d©n c vµ lao ®éng n«ng nghiÖp ë ViÖt Nam thùc sù kh«ng ®ång
®Òu
Theo lÏ tù nhiªn, d©n sè vµ lao ®éng n«ng th«n chñ yÕu tËp trung ë vïng §ång B»ng vµ
Duyªn H¶i. Hai §ång B»ng S«ng Hång vµ S«ng Cöu Long chØ chiÕm 15,7% l·nh thæ c¶ níc
nhng cã tíi 47,51% hé n«ng nghiÖp, 45,95% sè khÈu n«ng nghiÖp vµ 46,29% sè lao ®éng
n«ng nghiÖp c¶ níc. Trong khi ®ã vïng Nói vµ vïng Trung Du ®Êt ®ai nhiÒu nhng d©n c
tha thít, lao ®éng n«ng nghiÖp l¹i qu¸ Ýt, v× vËy mµ diÖn tÝch ®Êt cha ®îc sö dông cßn
nhiÒu (5270m2/ngêi ë Th¸i Nguyªn so víi 421m2/ngêi ë §ång B»ng S«ng Cöu Long).
VÒ ph©n bè ngµnh nghÒ trong lao ®éng n«ng th«n cho thÊy sù mÊt c©n ®èi trÇm träng.
Lao ®éng n«ng th«n chñ yÕu tËp trung vµo s¶n xuÊt n«ng nghiÖp. Trong s¶n xuÊt n«ng nghiÖp
th× chñ yÕu lµ trång trät. Ch¨n nu«i vÉn chØ ®îc coi lµ nghÒ phô trong c¸c hé gia ®×nh. Hä
nu«i gia sóc, gia cÇm còng lµ ®Ó tËn dông s¶n phÈm d thõa cña gia ®×nh m×nh, nu«i theo tËp
qu¸n cò, theo kinh nghiÖm mµ cha thÊy cã sù vËn dông tiÕn bé khoa häc kü thuËt mét c¸ch
®¸ng kÓ. TÝnh chung trªn c¶ níc th× lao ®éng n«ng th«n dïng trong s¶n xuÊt n«ng nghiÖp
chiÕm 78%, lao ®éng c«ng nghiÖp vµ x©y dùng chiÕm 7%, lao ®éng th¬ng m¹i - dÞch vô
chiÕm 15%.
1.4. VÒ chÊt lîng lao ®éng hiÖn cßn rÊt thÊp
- Tr×nh ®é häc vÊn cña lùc lîng lao ®éng khu vùc n«ng th«n rÊt thÊp, thÊp h¬n nhiÒu so
víi lùc lîng lao ®éng khu vùc thµnh thÞ. Tû lÖ ngêi cha tèt nghiÖp tiÓu häc vÉn cßn tíi
25%, trong khi ®ã ë thµnh thÞ lµ 11%. Tû lÖ ngêi tèt nghiÖp Trung häc phæ th«ng cña lùc
lîng lao ®éng ë khu vùc n«ng th«n chØ cã 11% trong khi ®ã ë thµnh thÞ lµ 38%. §iÒu ®ã
khiÕn cho tr×nh ®é v¨n ho¸ phæ th«ng b×nh qu©n cho mét ngêi ë khu vùc n«ng th«n lµ líp
7/12, cßn ë thµnh thÞ lµ líp 9/12.
- Tr×nh ®é chuyªn m«n kü thuËt cña lùc lîng lao ®éng n«ng th«n hiÖn nay ë t×nh tr¹ng
vÉn cßn tåi tÖ cho dï mÊy n¨m gÇn ®©y ®· bíc ®Çu cã c¶i thiÖn. Trong ®iÒu kiÖn c«ng nghiÖp
hãa, hiÖn ®¹i hãa n«ng nghiÖp, n«ng th«n, kinh tÕ ®Êt níc ®ang ph¸t triÓn rÊt cÇn lao ®éng cã
chuyªn m«n kü thuËt nhng thùc tÕ tû träng lùc lîng nµy qu¸ thÊp, cã gia t¨ng hµng n¨m
nhng chËm, sè lîng t¨ng kh«ng ®¸ng kÓ. ¦íc tÝnh mçi n¨m chØ t¨ng chØ chõng 27 ngµn
ngêi, tèc ®é t¨ng ®¹t 1,2% mét n¨m trong khi ®ã ë khu vùc thµnh thÞ t¨ng 48 ngµn
ngêi/n¨m tèc ®é t¨ng ®¹t 10%/ n¨m.
Nh×n tæng qu¸t h¬n th× thÊy r»ng hÇu hÕt lao ®éng n«ng th«n kh«ng cã tr×nh ®é chuyªn
m«n kü thuËt (91%) cao h¬n tû lÖ chung cña c¶ níc lµ 5%.
Sè lao ®éng n«ng th«n ®îc ®µo t¹o vèn ®· rÊt Ýt l¹i ph©n bè kh«ng ®ång ®Òu gi÷a c¸c
tØnh. Sè lao ®éng nµy ®Æc biÖt thÊp ë tØnh Lai Ch©u cã 2555 ngêi/881 ngµn ngêi, KonTum
cã 2414 ngêi/314 ngµn ngêi, ...
- §èi víi c¸n bé c¸c hîp t¸c x· th× tr×nh ®é qu¶n lý còng cßn qu¸ thÊp. Tæng kÕt 1.347
hîp t¸c x· ®· chuyÓn ®æi theo luËt hîp t¸c x· ë 10 tØnh phÝa B¾c cho thÊy sè chñ nhiÖm hîp
t¸c x· cã tr×nh ®é ®¹i häc chØ chiÕm 6,3%, trung cÊp 13,7%, s¬ cÊp 22,4% vµ cha qua ®µo t¹o
chiÕm 57,5%. Sè kÕ to¸n trëng cã tr×nh ®é ®¹i häc chØ chiÕm 37%, trung cÊp chiÕm 12,5%,
- s¬ cÊp chiÕm 48% vµ cha qua ®µo t¹o lµ 37%. Cã kh«ng Ýt chñ nhiÖm hîp t¸c x· nhÊt lµ ë
vïng s©u, vïng xa míi cã tr×nh ®é v¨n hãa tiÓu häc, kÕ to¸n trëng míi qua líp tËp huÊn ng¾n
h¹n, ...
- Còng bëi sè lao ®éng n«ng th«n cã tr×nh ®é chuyªn m«n kü thuËt kh«ng nhiÒu nªn hÇu
hÕt lao ®éng n«ng th«n chØ thuÇn nghÒ n«ng. Sè lao ®éng kiªm c¸c nghÒ kh¸c vµ lao ®éng phi
n«ng nghiÖp kh«ng nhiÒu c¶ vÒ sè lîng vµ thêi gian lµm viÖc. T×nh tr¹ng n«ng nhµn v× thÕ
kh«ng tr¸nh khái.
1.5. N¨ng suÊt lao ®éng vµ thu nhËp vÉn qu¸ thÊp
Tõ nh÷ng ph©n tÝch trªn ®©y cã thÓ thÊy râ tÊt c¶ thÓ hiÖn ë hiÖu qu¶ lao ®éng. Cã thÓ
nãi r»ng n¨ng suÊt lao ®éng trong n«ng nghiÖp, n«ng th«n ViÖt Nam thÊp lµ do chÊt lîng lao
®éng qu¸ thÊp cïng víi sù d«i thõa vÒ sè lîng. Thèng kª cho thÊy GDP tÝnh theo gi¸ thùc tÕ
b×nh qu©n lao ®éng n«ng nghiÖp chØ 3,5 triÖu ®ång/ngêi/ n¨m b»ng 1/7 trong c«ng nghiÖp,
x©y dùng vµ b»ng 1/6 trong dÞch vô. N¨ng suÊt lao ®éng thÊp, khiÕn cho thu nhËp b×nh qu©n
cña lao ®éng n«ng th«n chØ ®¹t kho¶ng 200.000®/th¸ng vµ chØ b»ng 37% cña lao ®éng khu vùc
thµnh thÞ.
Tõ nh÷ng ph©n tÝch trªn ®©y chóng ta cã thÓ kÕt luËn r»ng, lao ®éng n«ng th«n nãi
chung vµ lao ®éng n«ng nghiÖp nãi riªng ë ViÖt Nam hiÖn nay d thõa nhiÒu vÒ sè lîng
nhng chÊt lîng cßn qu¸ thÊp vµ cha thÓ ®¸p øng ®îc yªu cÇu cña qu¸ tr×nh c«ng nghiÖp
hãa, hiÖn ®¹i hãa n«ng nghiÖp vµ n«ng th«n. Sù mÊt c©n ®èi vÒ lao ®éng theo khu vùc ®Þa lý vµ
ngµnh nghÒ lµm gi¶m ®¸ng kÓ kh¶ n¨ng vµ hiÖu qu¶ sö dông lao ®éng n«ng th«n hiÖn nay.
2. Mét sè gi¶i ph¸p c¶i thiÖn vµ ph¸t triÓn nguån lao ®éng n«ng
nghiÖp, n«ng th«n
2.1. Ph¸t triÓn m¹nh c¸c ngµnh nghÒ, lÜnh vùc phi s¶n xuÊt n«ng nghiÖp ë n«ng th«n
ViÖt Nam. Cã nh vËy míi thùc hiÖn ®îc môc tiªu chiÕn lîc lµ ®Õn n¨m 2020 ViÖt Nam
ph¶i trë thµnh mét níc c«ng nghiÖp. §iÒu ®ã cã nghÜa lµ cã Ýt nhÊt 50% lao ®éng n«ng th«n
sÏ lµm viÖc trong c¸c lÜnh vùc phi n«ng nghiÖp.
2.2. §Ó kh¾c phôc t×nh tr¹ng d«i thõa lao ®éng n«ng th«n, Nhµ níc cÇn cã c¸c chÝnh
s¸ch vµ biÖn ph¸p kh«i phôc, ph¸t triÓn m¹nh mÏ vµ liªn tôc c¸c lµng nghÒ truyÒn thèng, ®ã
còng lµ mét tiÒm n¨ng, thÕ m¹nh cña n«ng th«n ViÖt Nam.
2.3. Thóc ®Èy th¬ng m¹i quèc tÕ n«ng nghiÖp ph¸t triÓn b»ng viÖc quy ho¹ch vµ h×nh
thµnh nh÷ng vïng s¶n xuÊt tËp trung ®Ó s¶n xuÊt n«ng s¶n xuÊt khÈu. N©ng cao tr×nh ®é c«ng
nghÖ sau thu ho¹ch. Ph¸t triÓn ho¹t ®éng chÕ biÕn n«ng s¶n tríc khi tiªu thô, ®ång thêi t¹o
m¹ng líi th¬ng m¹i, dÞch vô phôc vô n«ng nghiÖp vµ n«ng th«n.
2.4. N©ng cao chÊt lîng lao ®éng n«ng nghiÖp, n«ng th«n b»ng c¸ch ®a d¹ng hãa c«ng
t¸c ®µo t¹o cho hä. Bªn c¹nh viÖc xo¸ mï ch÷ vµ phæ cËp tiÓu häc cÇn ph¶i chó träng c«ng t¸c
®µo t¹o nghÒ vµ huÊn luyÖn chuyªn m«n. HiÖu qu¶ nhÊt hiÖn nay lµ ®µo t¹o vµ huÊn luyÖn t¹i
chç. Tuy nhiªn kh«ng thÓ bá qua c¸c h×nh thøc ®µo t¹o kh¸c nh ®µo t¹o tËp trung dµi h¹n hay
ng¾n h¹n, ®µo t¹o tõ xa,...
2.5. CÇn cã chÝnh s¸ch ®·i ngé tho¶ ®¸ng ®èi víi lao ®éng cã chuyªn m«n kü thuËt cao
mµ nguån nµy kh«ng nªn phô thuéc vµo ng©n s¸ch x· nh hiÖn nay n÷a, cÇn ph¶i cã chÝnh
s¸ch tµi chÝnh riªng.
2.6. Nhµ níc xem xÐt l¹i tÝnh kh¶ thi vµ môc ®Ých cña chÝnh s¸ch ®µo t¹o, hç trî ®µo
t¹o c¸c ®èi tîng chÝnh s¸ch nh, cö tuyÓn, d©n téc Ýt ngêi. Mäi chÝnh s¸ch hç trî, khuyÕn
khÝch, u tiªn dµnh cho hä nªn b¶o ®¶m thùc hiÖn b»ng c¸c rµng buéc sau ®µo t¹o ®Ó tr¸nh
t×nh tr¹ng hä sau khi ®îc ®µo t¹o kh«ng muèn, kh«ng quay vÒ lµm viÖc ë ®Þa bµn cö ®i. Cã
- nh÷ng c¸n bé ®Þa ph¬ng lîi dông chñ tr¬ng cö tuyÓn ®· cho con em m×nh ®i häc råi b»ng
mäi c¸ch ë l¹i thµnh phè kiÕm viÖc lµm v× thÕ mµ nh÷ng n¨m qua chÝnh s¸ch u ®·i cña Nhµ
níc trong viÖc ®µo t¹o con em n«ng d©n vµ miÒn nói cha ®em l¹i hiÖu qu¶ mong muèn,
cha ®¹t ®îc môc ®Ých n©ng cao chÊt lîng vµ chuyÓn dÞch c¬ cÊu lao ®éng.
Kinh nghiÖm cña c¸c níc chØ ra r»ng nÒn n«ng nghiÖp ph¶i ®îc nu«i dìng vµ cã
hiÖu qu¶, nh»m lµm cho c¸c bé phËn cßn l¹i cña qu¸ tr×nh ph¸t triÓn kinh tÕ b¸m rÔ nhanh h¬n.
C¸c níc cã nÒn n«ng nghiÖp lµnh m¹nh t¨ng trëng nhanh h¬n c¸c níc ph©n biÖt ®èi xö
nÆng nÒ víi n«ng nghiÖp. Theo quan ®iÓm kinh tÕ M¸cxÝt, lao ®éng n«ng nghiÖp lµ lao ®éng
tÊt yÕu, vµ ®©y lµ ®iÒu kiÖn ®Ó cã lao ®éng thÆng d vµ lao ®éng thÆng d lµ c¬ së ®Ó thùc hiÖn
qu¸ tr×nh t¸i s¶n xuÊt më réng. V× vËy chóng t«i thÊy r»ng kh«ng thÓ ®Ó tån t¹i vµ kÐo dµi h¬n
n÷a thùc tr¹ng lao ®éng n«ng nghiÖp, n«ng th«n nh hiÖn nay ë ViÖt Nam.
TÀI LIỆU THAM KHẢO
Lê Hồng Thái, Nguyễn Văn Đoàn, Chính sách phát triển nông nghiệp, nông thôn Việt
[ 1]
Nam hiện nay, Tài liệu của Bộ Kế hoạch và Đầu tư, Hà Nội, 2004.
Phạm Thế Tri, Chính sách đào tạo và phát triển nguồn nhân lực trong nông nghiệp ở
[ 2]
đồng bằng sông Cửu Long, Đại học Cần Thơ, 2004.
Đại học Kinh tế Quốc dân, Kỷ yếu Hội thảo Khoa học Kinh tế các trường đại học
[ 3]
“Chính sách và các hình thức tổ chức sản xuất trong nông nghiệp, nông thôn Việt Nam
thập niên đầu thế kỷ XXI”, Hà Nội, 2004.
Tổng cục Thống kê, Niên giám Thống kê các năm 2000-2004.
[ 4]
nguon tai.lieu . vn
