Xem mẫu
- §¹i häc Vinh T¹p chÝ khoa häc, tËp XXXVI, sè 2b-2007
Giäng ®iÖu th¬ trµo phóng Tó Mì trong
“Dßng n−íc ng−îc”
(a)
NguyÔn Do n Quúnh
Tãm t¾t. Trong bµi viÕt nµy, chóng t«i tr×nh bµy nh÷ng nghiªn cøu vÒ th¬ trµo
phóng Tó Mì trªn ph−¬ng diÖn giäng ®iÖu nghÖ thuËt. Bµi viÕt ®−îc triÓn khai trªn
hai néi dung chÝnh: thø nhÊt, x¸c ®Þnh c¸c lo¹i giäng ®iÖu th¬ trµo phóng Tó Mì theo
hai tiªu chÝ cô thÓ: tiªu chÝ ®iÓm nh×n nghÖ thuËt vµ tiªu chÝ c¶m høng; thø hai, xem
xÐt mèi quan hÖ gi÷a giäng ®iÖu th¬ Tó Mì víi giäng ®iÖu cña th¬ ca thêi ®¹i, cña
khuynh h−íng mµ nhµ th¬ lµ ®¹i biÓu cña khuynh h−íng, thêi ®¹i Êy.
2.1. Theo tiªu chÝ ®iÓm nh×n nghÖ
1. Giäng ®iÖu v¨n ch−¬ng võa cho
phÐp ta nhËn ra g−¬ng mÆt riªng cña thuËt, ta cã thÓ nãi tíi hai lo¹i giäng
t¸c gi¶, võa gióp nhµ v¨n béc lé râ tµi ®iÖu c¬ b¶n: Giäng ®iÖu chñ thÓ vµ
n¨ng cña m×nh. §· cã nhiÒu c«ng tr×nh giäng ®iÖu kh¸ch thÓ.
luËn bµn vÒ c¸c vÊn ®Ò cña giäng ®iÖu.
2.1.1. Giäng ®iÖu chñ thÓ lµ giäng
ë ®©y chóng t«i xin ®−îc ®i vµo mét
®iÖu g¾n liÒn víi sù xuÊt hiÖn cña h×nh
tr−êng hîp cô thÓ: t×m hiÓu giäng ®iÖu
t−îng t¸c gi¶ trong t¸c phÈm nghÖ
th¬ trµo phóng cña Tó Mì trong Dßng
thuËt. Trong th¬ trµo phóng cña Tó Mì,
n−íc ng−îc.
giäng ®iÖu chñ thÓ ®−îc biÓu hiÖn ë c¸c
2. Trong Dßng n−íc ng−îc cã sù
h×nh thøc: Giäng kÓ, giäng t¶, giäng
xuÊt hiÖn cña rÊt nhiÒu lo¹i giäng ®iÖu,
b×nh luËn kh¸ch quan, giäng c¸i t«i tù
mçi giäng ®iÖu cã mét vai trß nhÊt ®Þnh
béc lé.
trong viÖc béc lé phong c¸ch, c¸i nh×n
Trong nhiÒu tr−êng hîp, ë th¬ tr÷
cña nhµ th¬. Tuy nhiªn, viÖc nhËn diÖn
t×nh th«ng th−êng, giäng kÓ chuyÖn
tõng lo¹i giäng ®iÖu kh«ng hÒ lµ mét
kh¸ch quan, miªu t¶ kh¸ch quan vÉn
viÖc lµm ®¬n gi¶n. Nã ®ßi hái ph¶i ®−îc
xuÊt hiÖn víi mét vai trß næi bËt:
tiÕn hµnh b»ng mét sù ph©n lo¹i chÆt
Nh÷ng bµi th¬ vÞnh vËt trong th¬ cæ
chÏ, dùa trªn nh÷ng tiªu chÝ hÕt søc râ
®iÓn ®Æc mét giäng t¶; nh÷ng bµi th¬ kÓ
rµng. Thõa nhËn giäng ®iÖu ®−îc h×nh
chuyÖn trong Th¬ míi (1932 - 1945) næi
thµnh g¾n liÒn víi sù tæ chøc ®iÓm nh×n
lªn víi mét giäng thuËt sù râ rµng.
nghÖ thuËt vµ c¶m høng cña chñ thÓ th×
Song tÊt c¶ ®ã thùc chÊt chØ lµ nh÷ng
hai tiªu chÝ c¬ b¶n ®Ó ph©n lo¹i giäng
tiÕng nãi kh¸c nhau cña chñ thÓ tr÷
®iÖu th¬ trµo phóng Tó Mì mµ chóng
t×nh khi anh ta muèn dÊu m×nh. Nh÷ng
t«i lùa chän lµ tiªu chÝ ®iÓm nh×n nghÖ
chi tiÕt, sù kiÖn cña c©u chuyÖn ®· ®−îc
thuËt vµ tiªu chÝ c¶m høng. Sau ®©y lµ
c¸i t«i tr÷ t×nh néi c¶m ho¸ nh»m
sù tr×nh bµy cô thÓ c¸ch ph©n lo¹i giäng
chuyÓn t¶i nh÷ng xóc ®éng cña t©m
®iÖu th¬ Tó Mì trªn c¸c tiªu chÝ nµy:
NhËn bµi ngµy 27/11/2006. Söa ch÷a xong 14/12/2006.
39
- §¹i häc Vinh T¹p chÝ khoa häc, tËp XXXVI, sè 2b-2007
¶ ®µo, Tó Mì ®· vµo bµi b»ng mét giäng
hån. Cßn trong th¬ trµo phóng, vÊn ®Ò
®· cã nhiÒu kh¸c biÖt: Giäng tù thuËt kÓ chuyÖn rÊt tù nhiªn:
t©m tr¹ng vÉn ph¸t huy hiÖu lùc, nh−ng Cã hai s− cËu chïa Bµ
nhµ th¬ ®Æc biÖt t« ®Ëm giäng thuËt sù
¨n no röng mì la cµ rong ch¬i
kh¸ch quan. ë ®©y, giäng kÓ, giäng t¶
TiÕp ®Õn nhµ th¬ kÓ tõng chi tiÕt,
kh¸ch quan chiÕm −u thÕ. Nã th−êng
sù kiÖn xÈy ra víi hai s− cËu ng−îc ®êi,
xuÊt hiÖn qua nh÷ng c©u th¬ mang tÝnh
lè bÞch. Sù dÉn d¾t cña t¸c gi¶ b»ng c¸c
tù sù (Xãm bªn §«ng cã ph−êng chÌo nä
c©u th¬ S− r»ng: Ch¬i giã ch¬i m©y,
- NguyÔn KhuyÕn, ë phè Hµng N©u cã R»ng: Nay trong cuéc tiªu giao… ®· t¹o
phçng sµnh - Tó X−¬ng), nh÷ng c©u th¬ ra cho giäng th¬ cña Tó Mì ph¶ng phÊt
t¶ kh¸ch quan ®èi t−îng (¸o quÇn ®Ünh giäng kÓ chuyÖn cña NguyÔn Du trong
TruyÖn KiÒu vµ cña c¸c t¸c gi¶ truyÖn
®¹c tr«ng ra cËu. ¨n nãi nhÒ nhµng
th¬ n«m b×nh d©n thÕ kØ XVIII. §©y lµ
kh¸c giäng Ng« - Tó X−¬ng)… Cã ®−îc
biÓu hiÖn ®Æc tr−ng trong giäng kÓ cña
®iÒu nµy lµ do chç th¬ trµo phóng
Tó Mì mµ c¸c nhµ th¬ trµo phóng kh¸c
th−êng h−íng vÒ nhËn thøc vµ ph¶n
kh«ng cã ®−îc.
¸nh c¸i xÊu xa, thÊp hÌn, trèng rçng
§i liÒn víi giäng kÓ, giäng t¶ lµ
cña ®êi sèng. §øng tr−íc ®èi t−îng ®ã
giäng b×nh phÈm, ®¸nh gi¸ cña nhµ th¬.
nhµ th¬ “kh«ng chØ t¸ch m×nh ra ngoµi
§iÒu kh¸c biÖt víi th¬ trµo phóng tr−íc
m«i tr−êng cña ®èi t−îng mµ cßn ®øng
®©y lµ Tó Mì th−êng dµnh riªng nh÷ng
cao h¬n ®èi t−îng” ®Ó quan s¸t vµ miªu
c©u th¬, ®o¹n th¬ ®Ó b×nh phÈm, ®¸nh
t¶ cho thËt r¹ch rßi [3].
gi¸ vÒ ®èi t−îng. Nã cã thÓ xuÊt hiÖn ë
Trong th¬ Tó Mì, nh÷ng c©u th¬
®Çu bµi (nh− bµi §èt vµng ®èt m·, C¸o
mang giäng kÓ, giäng t¶ xuÊt hiÖn dµy
phã… ), cã thÓ xuÊt hiÖn gi÷a bµi hoÆc
®Æc vµ cã mét vai trß næi bËt. Qua thèng
cuèi bµi (Héi Giãng, Héi L¸ng, Hµ Néi
kª s¬ bé th× cã kho¶ng trªn 40 c©u th¬
¨n ch¬i…), nh−ng bao giê nã còng mang
giíi thiÖu nh©n vËt theo lèi trùc tiÕp,
t− c¸ch nh− mét sù b×nh luËn ngo¹i ®Ò
kiÓu:
cña t¸c gi¶. VÝ dô: Sau khi miªu t¶ c¶nh
Trªn toa xe löa h¹ng ba
Héi Giãng, b»ng mét sù suy luËn chñ
Bän hµnh kh¸ch cã mét bµ mét «ng quan, nhµ th¬ ®· nªu ra nh÷ng b×nh
(Th»ng vó em) luËn, ®¸nh gi¸ cña riªng m×nh:
C¸c c©u th¬ tù sù kiÓu: ¤ng r»ng, NgÉm xem héi víi hÌ
bµ r»ng, cã mét… ®· ®em l¹i cho th¬ Tó Râ ch¸n h¬n c¬m nÕp
Mì mét kh«ng khÝ kÓ chuyÖn râ rµng,
H¶ d¹ b¸c Nhiªu Khª
rµnh m¹ch. Nã gÇn víi lèi tù sù b»ng
Tho¶ lßng «ng Lý ToÐt
v¨n vÇn trong truyÖn n«m b×nh d©n cña
No phìn l¹i no phÌ
cha «ng x−a hay lèi kÓ vÌ ®éc ®¸o. Thö
Say be råi say bÐt
ph©n tÝch mét vÝ dô cô thÓ ®Ó minh ho¹
Mét mí lÔ nghi quÌn
cho ®iÒu nµy. Më ®Çu bµi S− cËu ®i h¸t
40
- §¹i häc Vinh T¹p chÝ khoa häc, tËp XXXVI, sè 2b-2007
B¶y ngh×n ®ång b¹c tÐt Cã thÓ thÊy giäng ®iÖu kh¸ch thÓ
trong nh÷ng bµi th¬ S− cËu ®i h¸t ¶
Th«n quª cßn c¸i ®×nh
®µo, Nuèt xu, ThÇy m¹t c−a, trß m−íp
Th»ng khè gi©y cßn chÕt
®¾ng, ¤ng nghÞ ®i héi ®ång vÒ, Bµ Lý
(Héi Giãng)
ToÐt khuyªn chång, Lý sù cïn… §Æc
Ta còng b¾t gÆp tr−êng hîp t−¬ng ®iÓm chung cña nh÷ng bµi th¬ mang
tù trong rÊt nhiÒu bµi th¬ kh¸c: Nh©n giäng ®iÖu kh¸ch thÓ lµ dï th«ng qua
duyªn, ¤ng phñ cÇu ta×, C¸o phã… ®èi tho¹i hay ®éc tho¹i th× giäng cña ®èi
t−îng bao giê còng ®−îc thùc hiÖn theo
Ngoµi ra, cßn ph¶i kÓ ®Õn giäng tù
nguyªn t¾c: c¸c ®èi t−îng lµ bän quan
thuËt cña nhµ th¬. Tó Mì hay nãi vÒ
l¹i, nghÞ viªn khi nãi b»ng lêi cña m×nh
m×nh b»ng mét giäng tù béc b¹ch, tù
®Òu mang giäng thanh minh, bµo ch÷a,
thanh minh, bµy tá vÒ tÝnh c¸ch cña
m×nh: T«i vèn trêi sinh tÝnh kh¸c ng−êi, che lÊp cho thãi h− tËt xÊu; cßn ®èi
t−îng nh− bµ Lý ToÐt trong bµi Bµ Lý
Tó nµy bÐo mÐp ng−êi kh«ng bÐo… Song
ToÐt khuyªn chång, bµ nghÞ trong bµi
nh×n chung giäng tù thuËt kh«ng ph¶i
Khuyªn chång «ng nghÞ khi ®i héi ®ång,
lµ mét nÐt næi bËt trong th¬ Tó Mì. So
c« g¸i trong bµi Phô b¹c mang giäng tè
víi NguyÔn KhuyÕn, Tó X−¬ng, giäng
®iÖu nµy cña Tó Mì cßn tá ra ®¬n ®iÖu, c¸o. Hä ®ang b»ng c¸ch nµy hay c¸ch
nghÌo nµn, ch−a g©y ®−îc xóc ®éng, ¸m kh¸c, cè t×nh hay v« ý v¹ch mÆt nh÷ng
¶nh trong lßng ng−êi ®äc. kÎ xÊu xa, bÊt tµi, trèng rçng cã liªn
quan ®Õn m×nh.
Nh− vËy, cã thÓ nãi r»ng: giäng
®iÖu chñ thÓ trong th¬ trµo phóng cña Nh×n chung nhê cã giäng ®iÖu
kh¸ch thÓ nµy mµ Tó Mì ®· më ra ®−îc
Tó Mì rÊt ®a d¹ng, phong phó. Qua
giäng ®iÖu ®ã ta thÊy t©m thÕ cña nhµ nhiÒu gãc nh×n kh¸c nhau vÒ c¸c ®èi
th¬ lµ t©m thÕ cña mét kÎ lu«n tØnh t¸o t−îng trong cuéc ®êi.
®Ó thøc nhËn vÊn ®Ò. 2.2. Theo tiªu chÝ c¶m xóc, c¶m
2.1.2. Giäng ®iÖu kh¸ch thÓ lµ høng ta cã thÓ chia ra giäng b«ng l¬n,
giäng cña ®èi t−îng trµo phóng tù cÊt ®ïa cît; giäng ch©m biÕm, mØa mai.
lªn tr−íc cuéc ®êi. B»ng viÖc ®Ó cho ®èi 2.2.1. Giäng b«ng l¬n, ®ïa cît: §©y
t−îng tù nãi b»ng giäng cña m×nh, t¸c kh«ng ph¶i lµ mét giäng riªng trong th¬
gi¶ ®· t×m ®−îc mét h×nh thøc kh¸m Tó Mì, nh−ng ®· ®−îc Tó Mì thÓ hiÖn
ph¸ vµ t¸i hiÖn b¶n chÊt cña c¸i hµi mét c¸ch riªng trong s¸ng t¸c cña m×nh.
mét c¸ch thuyÕt phôc. Thùc ra giäng §Ó lµm râ vÊn ®Ò nµy, tr−íc hÕt xin nãi
®iÖu kh¸ch thÓ tõ x−a ®· thÊy xuÊt qua vÒ giäng b«ng l¬n, ®ïa cît trong th¬
hiÖn trong th¬ cña NguyÔn KhuyÕn víi trµo phóng cña NguyÔn KhuyÕn, Tó
bµi Lêi vî anh ph−êng chÌo. Nh−ng X−¬ng, T¶n §µ. §äc nh÷ng bµi th¬ Tù
tr−êng hîp nh− thÕ kh«ng nhiÒu trong trµo cña NguyÔn KhuyÕn, Tù c−êi
th¬ trµo phóng cæ ®iÓn. §Õn th¬ Tó Mì m×nh, ¤ng phçng ®¸, V¨n tÕ sèng vî
nã trë nªn phæ biÕn vµ cã nh÷ng ®Æc s¾c cña Tó X−¬ng, Tù thuËt, Tù trµo, Say
®¸ng kÓ. cña T¶n §µ ta ®Òu nhËn ra ®»ng sau c¸i
41
- §¹i häc Vinh T¹p chÝ khoa häc, tËp XXXVI, sè 2b-2007
cµng tèt bé ng«ng). Nh−ng ®ã lµ c¸ch
vÎ b«ng ®ïa kia lµ mét nçi niÒm xãt xa
cña nhµ th¬ ®ang rÊt cÇn ®−îc chia sÎ. x−ng h« biÓu hiÖn cña mét c¸i t«i tù
§ã lµ sù tù c−êi m×nh, nh−ng lµ c−êi t¸ch m×nh. Cßn trong th¬ Tó Mì, c¸ch
b»ng n−íc m¾t, b»ng t©m tr¹ng cña x−ng h« gäi tªn th©n mËt, suång s· lµ
nh÷ng kÎ bÊt b×nh víi thùc t¹i, ®èi biÓu hiÖn cña mét c¸i t«i trµo phóng
nghÞch víi thùc t¹i. Cßn trong th¬ Tó ®ang v©y quanh gi÷a mäi ng−êi. Nhµ
Mì, ë nh÷ng bµi viÕt vÒ m×nh, vÒ b¹n th¬ kh«ng t¸ch m×nh ra mµ kÐo tÊt c¶
hoÆc vÒ vî, c¸i t«i trµo phóng ®· xuÊt vµo trong mèi quan hÖ b¹n bÌ.
hiÖn trong mét vÞ thÕ kh¸c h¼n. Khi Giäng b«ng l¬n, ®ïa cît cßn thÓ
®øng tr−íc thùc t¹i xÊu xa nhµ th¬ cã hiÖn ë nh÷ng c¸ch ®ïa nhiÒu khi cã vÎ
th¸i ®é phñ nhËn, ph¶n kh¸ng quyÕt rÊt “qu¸ lêi” cña Tó Mì khi viÕt vÒ b¹n.
liÖt, th× khi ®øng tr−íc b¹n bÌ, tr−íc ¤ng nãi vÒ Tó X¬n:
chÝnh m×nh «ng l¹i cëi bá hÕt nh÷ng −u
B¸c ¬i t«i hái lÇn thÇn
phiÒn ®Ó t©m hån ®−îc vui vÎ. Cho nªn
B¸c phß phô n÷ ®ì ®Çn hai c« …
h×nh t−îng c¸i t«i trµo phóng trong th¬
Hay v× h«i n¸ch r×nh r×nh
Tó Mì lµ h×nh t−îng mét c¸i t«i l¹c
Ch¼ng ai ch¬i víi mét m×nh Tó X¬n
quan, vui vÎ, tinh nghÞch. VÞ thÕ ®ã cho
phÐp nhµ th¬ cã thÓ ®−a vµo trong s¸ng (Cïng b¸c Tó X¬n)
t¸c cña m×nh mét giäng b«ng l¬n, ®ïa Nhµ th¬ vÏ ch©n dung ng−êi t×nh nh©n
cît rÊt tù nhiªn. Ng−êi ®äc cã thÓ h×nh ch−a quen biÕt:
dung vÒ giäng ®iÖu nµy qua hÖ thèng tõ
Tªn víi hä m« tª ch¼ng biÕt
ng÷ cña t¸c phÈm, mµ tr−íc hÕt lµ hÖ
H×nh víi dung xÊu ®Ñp hay kh«ng?
thèng tõ x−ng h«. Nhµ th¬ hay x−ng
H−¬ng trêi nguyÖt ®¾m hoa say
m×nh lµ: T«i, Tó Mì, tí (Tó Mì lµ mét
anh chµng ®·ng tÝnh; B¹n mµ bµn ®Õn Hay lµ nhan s¾c s¸nh tµy D¹ Xoa?
thi cïng cö. Thêi véi van lu«n: Tí l¹y Xu©n mÊy ®é tuæi giµ hay trÎ
mµy…) vµ gäi ®èi t−îng lµ b¹n, lµ b¸c,
NÆng bao c©n ng−êi khoÎ hay cßm?
lµ chÞ (bµi: Cïng b¸c Tó X¬n, C¶m ¬n
Tãc m©y ãng m−ît ®en ngßm
chÞ) hoÆc gäi tªn trùc tiÕp mét c¸ch
Hay lµ ®á bÎm nh− chßm r©u ng«?
th©n t×nh. ChÝnh c¸ch gäi tªn, x−ng h«
(Th− göi ng−êi t×nh nh©n kh«ng quªn
nµy ®· quy ®Þnh mµu s¾c c¶m xóc trong
biÕt)
nh÷ng bµi th¬ võa nªu lµ mµu s¾c
suång s·. Râ rµng, qua nh÷ng bµi th¬ trªn
®©y, ta nhËn ra c¸i cèt lâi lµm nªn giäng
Thùc ra, tõ x−a NguyÔn KhuyÕn
th¬ hµi h−íc trong th¬ Tó Mì chÝnh lµ
còng ®· tù x−ng m×nh (NghÜ m×nh còng
t×nh c¶m vui ®ïa trong s¸ng. Nã kh¸c
gím cho m×nh nhØ. ThÕ còng bia xanh
víi t×nh c¶m vui ®ïa trong th¬ cña c¸c
còng b¶ng vµng), Tó X−¬ng ®· x−ng tí
nhµ th¬ tr−íc vµ còng kh¸c víi giäng
rÊt ®éc ®¸o (Mai mµ tí háng tí ®i ngay),
hµi h−íc vui ®ïa cña Hå ChÝ Minh
T¶n §µ còng ®· tù x−ng «ng (Bëi «ng
trong NhËt kÝ trong tï. Giäng hµi h−íc
ng«ng qu¸ «ng kh«ng ®ç. Kh«ng ®ç «ng
42
- §¹i häc Vinh T¹p chÝ khoa häc, tËp XXXVI, sè 2b-2007
trong NhËt kÝ trong tï lµ giäng hµi h−íc Tõ x−a, giäng chÕ giÔu, nh¹o b¸ng
®· trë nªn phæ biÕn trong th¬ trµo
®−îc cÊt lªn tõ mét t©m hån l¹c quan,
®Çy tin t−ëng cña ng−êi chiÕn sÜ- thi sÜ phóng. Nã th−êng ®−îc dù b¸o ngay tõ
nhan ®Ò, vÝ dô: ChÕ «ng ®å Cù Léc cña
lu«n lµm chñ ®−îc mäi hoµn c¶nh kh¾c
nghiÖt cña lao tï (Chia n−íc, BÞ h¹n NguyÔn KhuyÕn, ChÕ «ng huyÖn, ChÕ
chÕ, §i Nam Ninh, L¹i sang…). g¸i ®Ü cña Tó X−¬ng. §Õn th¬ Tó Mì nã
®· trë nªn sinh ®éng vµ ®a d¹ng h¬n
Nh©n tè thø hai quy ®Þnh mµu s¾c
nhiÒu. Ng−êi ®äc dÔ dµng nhËn ra giäng
cña lo¹i giäng ®iÖu ®ang bµn trong th¬
chÕ nh¹o cña Tó Mì trong hÖ thèng tõ
Tó Mì. §ã lµ sù lùa chän thÓ th¬ cña
ng÷ mµ nhµ th¬ dïng ®Ó giíi thiÖu vµ
t¸c gi¶. Bëi v× “sù lùa chän thÓ lo¹i ngay
miªu t¶ ®èi t−îng. Thö ®äc nh÷ng c©u
tõ ®Çu ®· cã xu h−íng béc lé mét c¸ch
th¬ nµy:
thuËn lîi c¸c cung bËc cña giäng ®iÖu…
An Nam kÓ bän nh©n tµi
v× b¶n th©n mçi thÓ lo¹i ®Òu hµm s½n
¤ng Khiªm, th¹c sü lµ ng−êi lõng
trong nã søc m¹nh biÓu c¶m riªng” [2].
danh
Trong Dßng n−íc ng−îc, trong sè 36 bµi
(¤ng tr¹ng mÑo Ph¹m Duy Khiªm)
viÕt vÒ c¸i t«i cña t¸c gi¶, vÒ b¹n th× cã
Trêi sinh ra Lôc, l¹i sinh An
®Õn 18 bµi viÕt theo thÓ tù do, 7 bµi
Cho ®ñ vai trß víi thÕ gian
theo thÓ song thÊt lôc b¸t, 4 bµi ngò
ng«n, 4 bµi lôc b¸t, cßn l¹i lµ thÓ h¸t Víi c¸ch x−ng h«, gäi tªn trÇn trôi
®ã, nhµ th¬ ®· t¹o ra cho nh÷ng lêi giíi
nãi vµ thÊt ng«n b¸t có. Víi tÝnh chÊt
thiÖu cña m×nh mét giäng ®iÖu suång
phãng tóng trong viÖc tæ chøc ©m luËt,
s·, thËm chÝ sç sµng, thiÕu nh· nhÆn.
nhÞp ®iÖu, c¸c thÓ th¬ nµy rÊt phï hîp
B»ng giäng ®iÖu Êy ®Ó giíi thiÖu vÒ
cho viÖc béc lé nh÷ng t×nh c¶m trong
nh÷ng nh©n vËt ®−îc x· héi ®−¬ng thêi
s¸ng, vui ®ïa cña nhµ th¬.
träng väng, Tó Mì ®· t¹o nªn mét th¸i
Nh− vËy, giäng b«ng l¬n, ®ïa cît
®é nh¹o b¸ng, g©y c−êi.
trong th¬ Tó Mì cã ®−îc nh÷ng s¾c th¸i
Nh−ng ®©y míi chØ lµ sù mµo ®Çu,
riªng nhê chç: T¸c gi¶ ®· biÕt kÕ thõa
cã tÝnh chÊt t¹o kh«ng khÝ. Th¸i ®é chÕ
vµ ph¸t huy giäng hµi h−íc trong th¬
nh¹o Êy cµng trë nªn m·nh liÖt khi nhµ
trµo phóng tr−íc ®ã trªn c¬ së nh÷ng
th¬ cè t×nh khoÐt s©u vµo ®èi t−îng qua
c¶m xóc cña t©m hån m×nh.
hÖ thèng tõ ng÷ miªu t¶ ®Çy Ên t−îng.
2.2.2. Giäng ch©m biÕm, mØa mai: VÝ dô: Miªu t¶ ch©n dung v¨n sÜ TrÇn
Giäng ch©m biÕm, mØa mai lµ giäng V¨n Tïng, nhµ th¬ dïng hµng lo¹t c¸c
®iÖu chñ ®¹o trong th¬ trµo phóng Tó tõ l¸y: Cho¨n cho¾t, mÐt me, le te vµ
Mì. Nã xuÊt hiÖn d−íi nhiÒu h×nh thøc nh÷ng ®éng tõ cã tÝnh chÊt vËt ho¸: Nãi
giäng ®iÖu kh¸c nhau: Giäng chÕ giÔu, b« b«, mß ®i, len, lái, hãt nh»m biÕn ®èi
nh¹o b¸ng; giäng gi¶ vê; giäng lªn ¸n, tè t−îng thµnh mét thø trß hÒ kh«ng h¬n
c¸o… sau ®©y xin ®−îc ®i vµo tõng h×nh kh«ng kÐm. C¸c h×nh thøc ®iÖp tõ, ®iÖp
ng÷, t¸ch xen nh−: Du häc du hµnh,
thøc cô thÓ.
43
- §¹i häc Vinh T¹p chÝ khoa häc, tËp XXXVI, sè 2b-2007
giái gím, giái ghª khi vÏ ch©n dung «ng c©u th¬ d¹ng nµy ta cã c¶m gi¸c nh− t¸c
gi¶ ®ang vç vÒ nçi ®au cña nh©n vËt:
Ph¹m Duy Khiªm ®· ®em ®èi t−îng vµo
“khu vùc tiÕp xóc th©n mËt ®Õn th« b¹o, Tuy r»ng n−íc b¹c thua cay
ë ®ã cã thÓ suång s· sê mã nã tõ kh¾p
Song le th¾ng b¹i x−a nay lµ
mäi phÝa, lËt ngöa, lén tr¸i, nhßm ngã
th−êng
tõ d−íi, tõ trªn, ®Ëp vì bÒ ngoµi ®Ó nh×n
V¶ ch¨ng thua còng nhiÒu ®−êng
vµo bªn trong… mét c¸ch tù do” (dÉn
Cµng tranh kÞch liÖt thua cµng
theo TrÇn §×nh Sö) [6].
thªm vinh
Còng cã khi giäng chÕ giÔu cña nhµ
MÊt ng«i nh−ng vÉn toµn danh
th¬ l¹i ®−îc biÓu hiÖn b»ng mét h×nh
Cßn nh− lîi léc, xem khinh s¸ g×!
thøc tr¸i ng−îc víi ®iÒu võa nãi. T¸c gi¶
th−êng tr×nh bµy c¸i tÇm th−êng, vÆt Nh−ng nÕu xÐt lêi lÏ cña toµn bµi,
v·nh b»ng mét giäng th¬ hÖ träng nh− ®Æc biÖt lµ nh÷ng lêi khuyªn ë kÕt thóc
thÓ ®ang nãi vÒ mét ®iÒu g× lín lao. §äc bµi th¬ ta sÏ nhËn ra ®ã lµ mét lêi
bµi th¬ Anh ®èc, C¸i gi©y kim tßng ta nguyÒn rña:
sÏ thÊy râ ®iÒu ®ã.
Buån mµ chi! bùc mµ chi!
Bªn c¹nh giäng chÕ giÔu, nh¹o
MiÕng ngon chÊm mót no nª qu¸
b¸ng, Tó Mì ®· sö h×nh thøc giäng gi¶
råi
vê. Nhµ th¬ gi¶ vê xãt th−¬ng, gi¶ vê an
§Ó phÇn kÎ kh¸c «ng ¬i
ñi, gi¶ vê ngîi ca, t¸n th−ëng. NguyÔn
KhuyÕn x−a còng ®· tõng gi¶ vê hái Khái mang c¸i tiÕng con ng−êi nan
th¨m ©n cÇn mét tªn quan tuÇn bÞ c−íp du
(Hái th¨m quan tuÇn mÊt c−íp), §å C¸c bµi th¬ ¤ng trïm Ph¹m Lª
Phån gi¶ vê nhá lÖ tr−íc mét tªn t−íng Bæng, Nam m« bå t¸t bå hßn, C¸c «ng
Ph¸p bÞ th¶i håi (Khãc cô T«-L¨ng-S¬). nghÞ ®i th¨m ®ån ®iÒn di d©n… l¹i
Nh−ng nh×n chung, nh÷ng bµi th¬ mang giäng t¸n d−¬ng vê vÜnh. Nhµ th¬
mang giäng ®iÖu nµy trong th¬ NguyÔn
ngîi ca, nh−ng lµ mét sù ngîi ca ®Çy ¸c
KhuyÕn vµ §å Phån kh«ng nhiÒu. Nã
ý. VÝ dô: B»ng con m¾t cña c¸c «ng
®Æc biÖt ®Ëm ®Æc trong th¬ Tó Mì. ¤ng
nghÞ, nhµ th¬ ®· t¸n th−ëng c¸c mãn ¨n
®· vËn dông c¸c thÓ lo¹i v¨n tÕ, v¨n
®−îc tiÕp ®·i mét c¸ch rÊt hµo phãng:
chÇu, v¨n chiªu hån víi mét tÇn sè lín
Nµo lµ lßng lîn m¾m t«m
®Ó t¹o nªn nh÷ng t¸c phÈm trµo phóng
Nµo lµ bß t¸i, chÊm t−¬ng ®iÓm
®Æc s¾c (cã 12 bµi thuéc d¹ng nµy).
gõng
Ch¼ng h¹n: Nh÷ng bµi v¨n tÕ V¨n tÕ
t−íng qu©n bá m×nh v× n−íc…®¸, V¨n tÕ ThÞt dª n−íng ch¶ th¬m lõng
b¶o hé t¸c gi¶ ®· lîi dông chøc n¨ng
TiÕt dª pha r−îu v« cïng bæ d−¬ng
nghÖ thuËt cña thÓ lo¹i v¨n tÕ ®Ó ch©m
(C¸c «ng nghÞ ®i th¨m ®ån ®iÒn di d©n)
biÕm, g©y c−êi. ë bµi An ñi «ng nghÞ
ë nh÷ng bµi th¬ mang giäng ®iÖu
Lôc c¸i giäng an ñi gi¶ vê cña t¸c gi¶
gi¶ vê nµy ta thÊy xuÊt hiÖn rÊt nhiÒu
®−îc cÊt lªn thËt hÊp dÉn. §äc nh÷ng
44
- §¹i häc Vinh T¹p chÝ khoa häc, tËp XXXVI, sè 2b-2007
c©u th¬ c¶m th¸n. Nã thÓ hiÖn sù ng¹c nghÖ thuËt lµ x¸c ®Þnh mèi quan hÖ
nhiªn gi¶ vê, khãc th−¬ng gi¶ vê, t¸n gi÷a giäng ®iÖu cña t¸c gi¶ vµ giäng
d−¬ng gi¶ vê cña t¸c gi¶ tr−íc ®èi t−îng ®iÖu cña thêi ®¹i, cña trµo l−u, khuynh
g©y c−êi. h−íng mµ nhµ v¨n thuéc vµo. Hä ®· chØ
ra r»ng giäng ®iÖu cña thêi ®¹i, cña
Khi nãi ®Õn giäng ch©m biÕm, mØa
khuynh h−íng gãp phÇn lµm nªn giäng
mai ta kh«ng thÓ kh«ng nãi ®Õn giäng
®iÖu cña t¸c gi¶; cßn giäng ®iÖu cña t¸c
lªn ¸n, chØ trÝch. §©y còng lµ mét giäng
gi¶ lµ sù cô thÓ ho¸ giäng ®iÖu cña thêi
®iÖu lµm nªn sù ®a d¹ng trong giäng
®¹i. Trong nhiÒu tr−êng hîp giäng ®iÖu
ch©m biÕm. Tr−íc ®ã, giäng lªn ¸n, chØ
cña t¸c gi¶ ®· ph¸ vì cÊu tróc giäng
trÝch cña NguyÔn KhuyÕn mang tÝnh
®iÖu cña thêi ®¹i ®Ó v−ît tho¸t lªn,
chÊt phª ph¸n th©m trÇm, kÝn ®¸o.
kh¼ng ®Þnh chÝnh m×nh. Cã thÓ thÊy râ
Giäng lªn ¸n cña Tó X−¬ng quyÕt liÖt
mèi quan hÖ nµy trong th¬ trµo phóng
h¬n, g¾n liÒn víi th¸i ®é muèn ph¸
cña Tó Mì.
ph¸ch cña t¸c gi¶ tr−íc nh÷ng c¸i nhè
nh¨ng. Trong Dßng n−íc ng−îc, giäng 3.1. Giäng ®iÖu cña Th¬ míi (1932 -
lªn ¸n, chØ trÝch th−êng ®−îc thÓ hiÖn 1945) lµ giäng ®iÖu c¸ nh©n, c¸ thÓ. §ã
næi bËt ë nh÷ng bµi th¬ viÕt vÒ hñ tôc, lµ giäng cña mét c¸i t«i ®· ®−îc gi¶i
vÒ tÖ n¹n x· héi, vÒ bän quan l¹i bãc lét, phãng vµ lu«n kh¸t khao ®−îc thµnh
hµ hiÕp nh©n d©n. VÝ dô: Bá c¸i ®×nh, thùc ®Õn tËn cïng. Giäng ®iÖu ®ã ®·
C¸o phã, Phu kÐo xe, C¸c quan ®−îc ¶nh h−ëng rÊt lín ®Õn sù h×nh thµnh
t¨ng l−¬ng… ë nh÷ng bµi th¬ nµy ta giäng ®iÖu th¬ trµo phóng Tó Mì. Nã
thÓ hiÖn ë viÖc trong th¬ Tó Mì xuÊt
thÊy xuÊt hiÖn rÊt nhiÒu c©u th¬ mang
néi dung lªn ¸n nh−: hiÖn nhiÒu ®¹i tõ nh©n x−ng ng«i thø
nhÊt, cho phÐp nhµ th¬ bµy tá trùc tiÕp
Bá ®×nh ®i! Bá ®×nh ®i!
vµ døt kho¸t t− t−ëng cña m×nh; ë sù
Cßn ®×nh hñ tôc cßn di h¹i nhiÒu
h×nh thµnh c©u th¬ lËp luËn víi nhiÒu
Cßn truyÒn m·i l¾m ®iÒu mª tÝn
quan hÖ tõ, h− tõ, phô tõ; ë sù t¸i t¹o
(Bá c¸i ®×nh) l¹i chÊt nh¹c cña c©u th¬ mang h¬i thë
cña ®êi sèng. Ngoµi ra viÖc sö dông c¸c
Sù xuÊt hiÖn cña giäng ®iÖu nµy
thÓ lo¹i cña Th¬ míi còng gãp phÇn lµm
cho phÐp ta h×nh dung ra kiÓu t¸c gi¶
cho giäng ®iÖu th¬ trµo phóng cña Tó
®Æc tr−ng cña th¬ trµo phóng lµ kiÓu
Mì mang ©m h−ëng ®Æc tr−ng cña
t¸c gi¶ lu«n bµy tá sù phª ph¸n vµ phñ
giäng ®iÖu th¬ ca thêi ®¹i nµy.
nhËn thùc t¹i, ®Êu tranh tr−íc c¸i xÊu,
c¸i l¹c hËu, lçi thêi. 3.2. Trªn c¸i nÒn giäng ®iÖu thêi
®¹i Êy, Tó Mì còng ®· x©y dùng ®−îc
Qua sù ph©n tÝch trªn ta cã thÓ
mét giäng ®iÖu riªng kh«ng cña m×nh.
thÊy th¬ trµo phóng cña Tó Mì cã rÊt
Cô thÓ, trong khi giäng ®iÖu c¬ b¶n cña
nhiÒu lo¹i giäng ®iÖu kh¸c nhau.
Th¬ míi mang ©m h−ëng buån, c« ®¬n
3. Cã mét vÊn ®Ò mµ c¸c nhµ
th× Tó Mì ®· s¸ng t¹o nªn mét giäng
nghiªn cøu v¨n häc vµ lý luËn v¨n häc
th¬ ®Çy kho¸i ch¸. DÉu còng cã lóc ®Çy
rÊt quan t©m khi t×m hiÓu giäng ®iÖu
45
- §¹i häc Vinh T¹p chÝ khoa häc, tËp XXXVI, sè 2b-2007
bùc däc, d»ng xÐ nh−ng c¬ b¶n nã lµ Tãm l¹i, trªn ®©y lµ mét c¸i nh×n
tiÕng nãi l¹c quan cña nhµ th¬ tr−íc bao qu¸t vÒ giäng ®iÖu th¬ trµo phóng
cña Tó Mì trong Dßng n−íc ng−îc. Sù
cuéc ®êi. Cßn giäng th¬ cña §å Phån
“s©u cay qu¸, l¾m lóc l¹i bi th¶m khiÕn nh×n nhËn nh− thÕ ch−a ®ñ nãi lªn tÊt
ng−êi ta kh«ng thÓ c−êi ®−îc n÷a” [4]. c¶ nh−ng còng ®· gióp ta phÇn nµo
§iÒu ®ã lµm phong phó thªm cho giµn nhËn ra ®−îc nh÷ng ®Æc tr−ng vÒ phong
hîp x−íng cña th¬ ca hiÖn ®¹i. c¸ch trµo phóng cña nhµ th¬.
T i liÖu tham kh¶o
[1] NguyÔn §¨ng §iÖp, Giäng ®iÖu trong th¬ tr÷ t×nh, NXB V¨n häc, Hµ Néi, 2002.
[2] NguyÔn §¨ng §iÖp, Väng tõ con ch÷, NXB V¨n häc, Hµ Néi, 2003, tr.33.
[3] NguyÔn Th¸i Hoµ, Nh÷ng vÊn ®Ò thi ph¸p cña truyÖn, NXB Gi¸o dôc, Hµ Néi,
2000, tr.170.
[4] Bïi Quang Huy, Th¬ ca trµo phóng ViÖt Nam, NXB Thanh niªn, Hµ Néi, 2003,
tr. 584.
[5] L÷ Huy Nguyªn, Hå Quèc C−êng, Thanh Loan, Tó Mì toµn tËp, TËp 1, NXB V¨n
häc, Hµ Néi, 1996.
[6] TrÇn §×nh Sö, NguyÔn Thanh Tó, Thi ph¸p truyÖn ng¾n trµo phóng NguyÔn
C«ng Hoan, NXB §¹i häc Quèc gia, Hµ Néi, 2001, tr.70.
Sumary
Tu Mo’s satirical poetry feature in the poem “Adverse current”
In this article, the author presents some research results of satirical poetry by
Tu Mo from the point of artistic characteristics. The article has mentioned two main
aspects: The first one is to identify different features of satirical poetry by Tu Mo
based on two certain criteria such as artistic points of view and inspiration. The
second is to show the relationship between poetic characteristics of Tu Mo and that
of his era and tendency which the poet followed.
(a) Cao häc 12 LÝ luËn v¨n häc, Tr−êng §¹i häc Vinh.
46
nguon tai.lieu . vn
