- Trang Chủ
- Báo cáo khoa học
- Báo cáo nghiên cứu khoa học: Bổ sung dẫn liệu về đặc điểm hình thái phân loại các loài trong giống cá mương - Hemiculter Bleeker, 1859 ở khu vực Bắc Trung bộ.
Xem mẫu
- Bæ SUNG DÉN LIÖU VÒ..., TR. 64-73
A. TuÊn, V. Giang, T. Ph−¬ng, X. Quang
Bæ SUNG DÉN LIÖU VÒ §ÆC §IÓM H×NH TH¸I PH¢N LO¹I
C¸C LOµI TRONG GIèNG C¸ M¦¥NG - HEMICULTER BLEEKER,
1859 ë KHU VùC B¾C TRUNG Bé
Hå Anh TuÊn (a), NguyÔn V¨n Giang (b)
Mai ThÞ Thanh Ph−¬ng , Ho ng Xu©n Quang
(b) (a)
Tãm t¾t. KÕt qu¶ nghiªn cøu tõ 9/2005 - 9/2008 ®· x¸c ®Þnh ®−îc gièng c¸
m−¬ng - Hemiculter Bleeker, 1859 ë khu vùc B¾c Trung bé hiÖn cã 2 loµi: Hemiculter
leucisculus, Hemiculter elongatus, ngoµi ra cßn 2 phªnon ch−a ®Þnh danh Hemiculter
sp1., Hemiculter sp2., cã sai kh¸c vÒ ph©n lo¹i häc víi hai loµi trªn vµ loµi Hemiculter
songhongensis vÒ kÝch th−íc c¬ thÓ, chiÒu dµi ®Çu, chiÒu cao th©n, ®−êng kÝnh m¾t, cÊu
t¹o r¨ng hÇu, l−îc mang, bãng h¬i ...
I. Më §ÇU
Khu vùc B¾c Trung bé gåm c¸c tØnh tõ Thõa Thiªn HuÕ ®Õn Thanh Ho¸, tõ
160 ®Õn h¬n 200 vÜ ®é B¾c. Trong nh÷ng n¨m võa qua, chóng t«i ®· thùc hiÖn nhiÒu
nghiªn cøu vÒ §a d¹ng Sinh häc ®Æc biÖt lµ nguån lîi thuû s¶n c¸ ë c¸c l−u vùc s«ng
suèi khu vùc B¾c Trung bé. Khi thùc hiÖn c¸c ®Ò tµi nghiªn cøu ë khu vùc nµy,
chóng t«i ®· ph¸t hiÖn cã nhiÒu sai kh¸c vÒ c¸c ®Æc ®iÓm h×nh th¸i ë c¸c nhãm c¸,
trong ®ã cã gièng c¸ m−¬ng - Hemiculter Bleeker, 1859.
ë n−íc ta tõ n¨m 1978 ®Õn n¨m 2000 c¸c t¸c gi¶: Mai §×nh Yªn, NguyÔn Th¸i
Tù, NguyÔn H÷u Dùc, NguyÔn Xu©n HuÊn, Vâ V¨n Phó, NguyÔn ThÞ Thu HÌ ...
[2,4,6,7,8,9] chØ ghi nhËn cã mét loµi Hemiculter leucisculus. Theo NguyÔn V¨n H¶o vµ
céng sù (2001) [3], ë n−íc ta cã thªm 2 loµi: Hemiculter songhongensis vµ Hemiculter
elongatus. Nh− vËy, gièng c¸ m−¬ng - Hemiculter ë n−íc ta cã 3 loµi: Hemiculter
leucisculus, Hemiculter elongatus, Hemiculter elongatus. ë khu vùc B¾c Trung bé
qua nghiªn cøu tõ n¨m 2005 - 2008 cã 2 loµi: Hemiculter leucisculus vµ Hemiculter
elongatus[6].
Bµi b¸o nµy ph©n tÝch ®Æc ®iÓm h×nh th¸i ph©n lo¹i c¸c loµi c¸ m−¬ng ph©n
bè ë khu vùc nghiªn cøu còng nh− ph©n tÝch m« t¶ c¸c phªnon cã sù sai kh¸c so víi
nh÷ng c«ng bè tr−íc ®©y.
II. §ÞA §IÓM, THêI GIAN V PH¦¥NG PH¸P NGHI£N CøU
Chóng t«i ®· tiÕn hµnh thu mÉu trªn c¸c hÖ thèng s«ng M·, s«ng C¶, s«ng
La, s«ng Ngµn S©u, s«ng Gianh, s«ng BÕn H¶i tõ th¸ng 9/2005 - 9/2008 (§Ò tµi cÊp
Bé, m· sè B 2005 - 42 - 84; §Ò tµi cÊp Nhµ n−íc, m· sè 6.058.06) vµ tõ th¸ng
10/2008 - 10/2009 (§Ò tµi cÊp Tr−êng, m· sè T2009-04-04).
Thu thËp mÉu b»ng c¸ch trùc tiÕp ®i thu mÉu hay ®¸nh b¾t cïng víi ng−
d©n, nh©n d©n ®Þa ph−¬ng. Sè liÖu ghi chÐp qua nghiªn cøu 251 mÉu c¸ thÓ c¸ thu
®−îc. MÉu vËt ®−îc ®Þnh h×nh vµ b¶o qu¶n trong dung dÞch formalin 5%. §Þnh lo¹i
c¸c loµi c¸ dùa vµo tµi liÖu cña Mai §×nh Yªn (1978)[9], Chen Yiyu et al. (1998)[1] vµ
NhËn bµi ngµy 27/11/2009. Söa ch÷a xong 25/12/2009.
64
- tr−êng §¹i häc Vinh T¹p chÝ khoa häc, tËp XXXVIII, sè 4A-2009
bæ sung b»ng c¸c tµi liÖu cña NguyÔn Th¸i Tù (1983)[8], NguyÔn V¨n H¶o vµ céng sù
(2001)[3], Ph©n tÝch h×nh th¸i c¸c loµi theo Kottelat M. et al (2007)[5]. B¶n ®å ®−îc
xö lý trªn phÇn mÒm Mapinfo Professional 6.0. C¸c sè liÖu ®−îc xö lÝ trªn ph©n mÒm
Exel 2003.
H×nh 1. B¶n ®å vïng nghiªn cøu (Theo Ng« §¹t Tam, 2009)
III. KÕT QU¶ NGHI£N CøU
3.1. Gièng c¸ m−¬ng - Hemiculter Bleeker 1859
Hemiculter Bleeker, 1859, Natuurk Tijd. Nederlandsch. Indie XX: 432.
Th©n dÑp bªn l−ên bông hoµn toµn tõ ngùc ®Õn v©y hËu m«n, r¹ch miÖng
xiªn, hµm trªn vµ hµm d−íi gÇn b»ng nhau. Hµm d−íi cã mÊu khíp víi eo lâm hµm
trªn. Kh«ng cã r©u, l−îc mang ng¾n, r¨ng hÇu 3 hµng, bãng h¬i 2 ng¨n, phÇn cuèi
ng¨n sau cã mÉu nhá. §−êng bªn hoµn toµn, g·y khóc, ë trªn v©y ngùc theo ®−êng
d−íi trôc th©n, ®Õn sau v©y hËu m«n ®i vµo gi÷a c¸n ®u«i. V©y l−ng cã 7 tia ph©n
nh¸nh, tia ®¬n cuèi cïng v©y l−ng cã phÝa sau tr¬n l¸ng. V©y ®u«i ph©n thïy s©u.
Theo fishbase gièng c¸ M−¬ng - Hemiculter Bleeker, 1859 ph©n bè ë
Afghanistan, Trung Quèc, Hång K«ng, §µi Loan, Iran, NhËt B¶n, Kazakhstan, B¾c
TriÒu Tiªn, Nam TriÒu Tiªn, M«ng Cæ, Liªn bang Nga, Uzbekistan vµ ViÖt Nam.
Gièng nµy gåm cã 8 loµi: Hemiculter bleekeri Warpachowski, 1887; Hemiculter
elongatus Hao & Van, 2001; Hemiculter krempfi Pellegrin & Chevey, 1938;
Hemiculter leucisculus (Basilewsky, 1855); Hemiculter lucidus (Dybowski, 1872);
Hemiculter songhongensis Nguyen & Nguyen, 2001; Hemiculter tchangi Fang, 1942;
Hemiculter varpachovskii Nikolskii, 1903. Trong ®ã loµi c¸ m−¬ng xanh - Hemiculter
leucisculus (Basilewsky) cã ë kh¾p vïng ph©n bè cña gièng[10].
3.2. Khãa ®Þnh lo¹i c¸c loµi thuéc gièng Hemiculter Bleeker 1859 ë
B¾c Trung bé.
Ph©n tÝch 251 mÉu, chóng t«i ®· x¸c ®Þnh khu vùc nghiªn cøu cã 2 loµi:
Hemiculter leucisculus, Hemiculter elongatus vµ 2 phªnon cã nhiÒu sai kh¸c vÒ ®Æc ®iÓm
h×nh th¸i so víi nh÷ng loµi ®· ®−îc c«ng bè lµ Hemiculter sp1., Hemiculter sp2. Trªn c¬ së
65
- Bæ SUNG DÉN LIÖU VÒ..., TR. 64-73
A. TuÊn, V. Giang, T. Ph−¬ng, X. Quang
®ã chóng t«i tiÕn hµnh x©y dùng kho¸ ®Þnh lo¹i cho c¸c loµi vµ c¸c phªnon ch−a ®Þnh
danh ®−îc ë khu vùc nghiªn cøu.
Kho¸ ®Þnh lo¹i nh− sau:
1(4). Th©n máng (7,05 - 10,28). Lo < 4,5(T). V¶y däc c¸n ®u«i 8 - 10.
2(3). L−îc mang th−a, dµi. §−êng bªn trªn 48 v¶y .........................................................
........................................................................ C¸ m−¬ng xanh - Hemiculter leucisculus
3(4). L−îc mang dµy, ng¾n. §−êng bªn d−íi 48 (46 - 48) v¶y ........................................
.............................................................................. C¸ m−¬ng dµi - Hemiculter elongatus
4(1). Th©n dµy (15,67 - 20,74). Lo > 4,5(T). V¶y däc c¸n ®u«i 9 - 11.
5(6) MÐp v©y ®u«i x¸m, l−îc mang th−a, ng¾n vµ cong nhiÒu ë ®Çu mót. §−êng bªn
50 -54 v¶y .......………………….…...................................... C¸ m−¬ng - Hemiculter sp1.
6(5) MÐp v©y ®u«i ®en, l−îc mang th−a, dµi vµ cong ®Òu. §−êng bªn 48 - 50
v¶y....................….................…………………….................. C¸ m−¬ng - Hemiculter sp2.
3.3. §Æc ®iÓm h×nh th¸i c¸c loµi thuéc gièng Hemiculter Bleeker 1859
ë B¾c Trung bé.
3.3.1. C¸ m−¬ng xanh - Hemiculter leucisculus (Basilewsky, 1855) Mai §×nh
Yªn et al., 1978 ; NguyÔn Th¸i Tù et al., 1983, 1999; NguyÔn H÷u Dùc, 1997.
M« t¶ ®Æc ®iÓm h×nh th¸i
V©y l−ng: II.7; V©y ngùc: 1,10 - 13; V©y bông: 1,7 - 8; V©y hËu m«n: 2,12 - 15.
V¶y ®−êng bªn: 48 - 56; V¶y däc c¸n ®u«i: 8 - 10; L−îc mang: 18 - 20; R¨ng hÇu: 244
- 542; §èt sèng: 40.
R¨ng hÇu L−îc mang Bãng h¬i
H×nh 2. C¸ m−¬ng xanh - Hemiculter leucisculus
Th©n máng, dÑp bªn. ViÒn l−ng h¬i cong, viÒn bông t−¬ng ®èi cong. V©y l−ng
khëi ®iÓm sau so víi khëi ®iÓm v©y bông, gÇn khëi ®iÓm v©y ®u«i h¬n so víi mót
mâm. §Çu võa ph¶i, m¾t t−¬ng ®èi lín so víi ®Çu. V©y ngùc ng¾n ch−a ch¹m tíi gèc
v©y bông, v©y bông ch−a ch¹m tíi gèc v©y hËu m«n, v©y hËu m«n ch−a ch¹m tíi gèc
66
- tr−êng §¹i häc Vinh T¹p chÝ khoa häc, tËp XXXVIII, sè 4A-2009
v©y ®u«i. L−ên bông hoµn toµn, b¾t ®Çu tõ d−íi v©y ngùc ®Õn lç hËu m«n. §−êng
bªn hoµn toµn, tõ phÝa trªn cña x−¬ng n¾p mang sau ®i vÒ phÝa sau, gÊp khóc ë gi÷a
v©y ngùc däc theo phÝa d−íi cña trôc th©n ®Õn mót cuèi cña tia v©y hËu m«n ®i vµo
gi÷a c¸n ®u«i.
V©y l−ng, v©y ngùc vµ v©y bông, v©y hËu m«n mµu x¸m. MÐp tia v©y ®u«i cã
nhiÒu chÊm ®en. Th©n c¸ phÝa l−ng mµu xanh, phÝa bông mµu tr¾ng.
B¶ng 1. Tû lÖ c¸c chØ sè ®o c¸ m−¬ng xanh - Hemiculter leucisculus
ChØ tiªu TB min - max S CV mx
Lo/H 4,32 1,87- 5,05 0,32 7,52 0,02
Lo/T 4,43 4,03 - 6,22 0,25 5,66 0,02
Lo/daD 1,81 1,72 - 2,02 0,04 2,11 0,00
Lo/dpD 2,81 2,25 - 8,79 0,42 14,94 0,03
Lo/lcd 8,17 6,44 - 10,85 0,63 7,66 0,04
Lo/ccd 10,94 6,76 - 13,19 0,74 6,76 0,05
Lo/Dµy th©n 11,72 7,88 - 17,01 1,51 12,87 0,10
T/Ot 3,52 2,51 - 4,40 0,24 6,91 0,02
T/O 3,69 1,53 - 4,72 0,41 11,22 0,03
T/Op 2,21 1,01 - 2,55 0,16 7,02 0,01
T/OO 3,53 2,39 - 4,14 0,23 6,45 0,02
T/hT 1,55 1,20 - 1,73 0,08 5,03 0,01
H/Dµy th©n 2,73 1,90 - 5,30 0,39 14,41 0,03
H/h 2,56 1,53 - 6,44 0,32 12,53 0,02
OO/O 1,05 0,42 - 1,53 0,13 12,35 0,01
P-V/V-A 1,03 0,87 - 1,21 0,06 5,86 0,00
lcd/ccd 1,35 0,86 - 1,83 0,12 9,19 0,01
3.3.2. C¸ m−¬ng dµi - Hemiculter elongatus Hao & Van, 2001
M« t¶ ®Æc ®iÓm h×nh th¸i:
V©y l−ng II.7, V©y ngùc 1.11 - 12, V©y bông 1.7, V©y hËu m«n 2,13. V¶y
®−êng bªn 46 - 48, V¶y däc c¸n ®u«i 7 - 8, L−îc mang 17 - 19, R¨ng hÇu 234 - 542,
§èt sèng 42.
Th©n máng, dÑp bªn. ViÒn l−ng vµ viÒn bông cong n«ng. V©y l−ng khëi ®iÓm
sau so víi khëi ®iÓm v©y bông, gÇn khëi ®iÓm v©y ®u«i h¬n so víi mót mâm. §Çu
võa ph¶i, m¾t t−¬ng ®èi lín so víi ®Çu. V©y ngùc ng¾n ch−a ch¹m tíi gèc v©y bông,
v©y bông ch−a ch¹m tíi gèc v©y hËu m«n, v©y hËu m«n ch−a ch¹m tíi gèc v©y ®u«i.
L−ên bông hoµn toµn, b¾t ®Çu tõ d−íi v©y ngùc ®Õn lç hËu m«n. §−êng bªn hoµn
toµn, tõ phÝa trªn cña x−¬ng n¾p mang sau ®i vÒ phÝa sau, gÊp khóc ë gi÷a v©y ngùc
däc theo phÝa d−íi cña trôc th©n ®Õn mót cuèi cña tia v©y hËu m«n ®i vµo gi÷a c¸n
®u«i.
V©y l−ng, v©y ngùc, v©y hËu m«n vµ v©y bông mµu tr¾ng. MÐp tia v©y ®u«i
mµu x¸m. Th©n c¸ phÝa l−ng mµu n©u nh¹t, phÝa bông mµu tr¾ng.
67
- Bæ SUNG DÉN LIÖU VÒ..., TR. 64-73
A. TuÊn, V. Giang, T. Ph−¬ng, X. Quang
R¨ng hÇu L−îc mang Bãng h¬i
H×nh 3. C¸ m−¬ng dµi - Hemiculter elongatus
B¶ng 2. Tû lÖ c¸c chØ sè ®o h×nh th¸i c¸ m−¬ng dµi - Hemiculter elongatus
TB min - max S CV mx
ChØ tiªu
Lo/H 4,55 4,49 - 4,62 0,09 1,88 0,09
Lo/T 3,98 3,97 - 4,00 0,02 0,54 0,02
Lo/daD 1,77 1,77 - 1,78 0,00 0,08 0,00
Lo/dpD 2,77 2,76 - 2,77 0,01 0,31 0,01
Lo/lcd 7,57 7,52 - 7,63 0,08 1,01 0,08
Lo/ccd 11,21 11,17 - 11,25 0,06 0,50 0,06
Lo/Dµy th©n 11,92 11,67 - 12,16 0,35 2,91 0,35
T/Ot 3,37 3,28 - 3,46 0,13 3,74 0,13
T/O 4,02 3,94 - 4,09 0,11 2,66 0,11
T/Op 2,23 2,16 - 2,30 0,09 4,16 0,09
T/OO 3,70 3,69 - 3,72 0,02 0,54 0,02
T/hT 1,62 1,59 - 1,65 0,05 2,87 0,05
H/Dµy th©n 2,62 2,60 - 2,64 0,03 1,03 0,03
H/h 2,46 2,44 - 2,49 0,03 1,38 0,03
OO/O 1,08 1,06 - 1,11 0,03 3,20 0,03
P-V/V-A 1,14 1,12 - 1,16 0,03 2,22 0,03
lcd/ccd 1,48 1,48 - 1,49 0,01 0,51 0,01
3.3.3. C¸ m−¬ng dµy - Hemiculter sp1.
- Sè mÉu: Kim Lò 4 mÉu (KL 0,021; KL 0,020; KL 0,176; KL 0,177): N«ng
Cèng 1 mÉu (NC 0,001).
68
- tr−êng §¹i häc Vinh T¹p chÝ khoa häc, tËp XXXVIII, sè 4A-2009
- §Þa ®iÓm: Kim Lò, S«ng Mùc
M« t¶ ®Æc ®iÓm h×nh th¸i:
V©y l−ng II.7, V©y ngùc 1,12 - 13, V©y bông 1.7 - 8, V©y hËu m«n 2,14 - 15. V¶y
®−êng bªn 48 - 55, V¶y däc c¸n ®u«i 9 - 11, L−îc mang 18 - 20, R¨ng hÇu 345 - 442, §èt
sèng 41.
Th©n dµy, dÑp bªn. ViÒn l−ng t−¬ng ®èi th¼ng ë g¸y, viÒn bông cong n«ng.
V©y l−ng khëi ®iÓm sau so víi khëi ®iÓm v©y bông, gÇn khëi ®iÓm v©y ®u«i h¬n so
víi mót mâm. §Çu võa ph¶i, m¾t t−¬ng ®èi lín so víi ®Çu. V©y ngùc ng¾n ch−a
ch¹m tíi gèc v©y bông, v©y bông ch−a ch¹m tíi gèc v©y hËu m«n, v©y hËu m«n ch−a
ch¹m tíi gèc v©y ®u«i. L−ên bông hoµn toµn, b¾t ®Çu tõ d−íi v©y ngùc ®Õn lç hËu
m«n. §−êng bªn hoµn toµn, tõ phÝa trªn cña x−¬ng n¾p mang sau ®i vÒ phÝa sau,
gÊp khóc ë gÇn cuèi mót tia v©y ngùc däc theo phÝa d−íi cña trôc th©n ®Õn cuèi cña
gèc tia v©y hËu m«n ®i vµo gi÷a c¸n ®u«i.
V©y hËu m«n vµ v©y bông mµu tr¾ng, v©y l−ng, v©y ngùc, v©y ®u«i mµu x¸m vµ
cã nhiÒu chÊm ®en nhá. MÐp tia v©y ®u«i mµu x¸m. Th©n c¸ phÝa l−ng mµu n©u, phÝa
bông mµu tr¾ng.
R¨ng hÇu L−îc mang Bãng h¬i
H×nh 4. C¸ m−¬ng dµy - Hemiculter sp 1. (mÉu Kim Lò 0021)
B¶ng 3. Tû lÖ c¸c chØ sè ®o h×nh th¸i c¸ m−¬ng dµy - Hemiculter sp1.
ChØ tiªu TB min - max S CV mx
Lo/H 4,37 4,22 - 4,51 0,13 2,92 0,06
Lo/T 4,74 4,58 - 4,86 0,11 2,35 0,06
Lo/daD 1,82 1,78 - 1,86 0,03 1,68 0,02
Lo/dpD 2,78 2,75 - 2,83 0,03 1,22 0,02
Lo/lcd 7,81 7,26 - 8,40 0,50 6,41 0,25
Lo/ccd 11,18 10,78 - 11,59 0,30 2,64 0,15
69
- Bæ SUNG DÉN LIÖU VÒ..., TR. 64-73
A. TuÊn, V. Giang, T. Ph−¬ng, X. Quang
Lo/Dµy th©n 8,99 8,60 - 9,80 0,48 5,34 0,24
T/Ot 3,33 3,07 - 3,72 0,30 8,92 0,15
T/O 3,99 3,80 - 4,30 0,20 5,06 0,10
T/Op 2,16 2,13 - 2,23 0,04 1,98 0,02
T/OO 3,27 3,08 - 3,59 0,20 6,04 0,10
T/hT 1,47 1,42 - 1,57 0,06 4,05 0,03
H/Dµy th©n 2,06 1,92 - 2,25 0,12 5,99 0,06
H/h 2,56 2,47 - 2,66 0,09 3,35 0,04
OO/O 1,22 1,06 - 1,30 0,10 8,40 0,05
P-V/V-A 0,99 0,93 - 1,05 0,05 5,25 0,03
lcd/ccd 1,44 1,32 - 1,55 0,10 6,72 0,05
3.3.4. C¸ m−¬ng mÐp v©y ®en - Hemiculter sp2.
- Sè mÉu: Yªn §Þnh 8 mÉu, Nghi Xu©n 17 mÉu
- §Þa ®iÓm: Qu¸n Lµo, Xu©n Hång
M« t¶ ®Æc ®iÓm h×nh th¸i:
V©y l−ng II.7, V©y ngùc 1,11 - 15, V©y bông 1.7 - 8, V©y hËu m«n 2,12 - 15.
V¶y ®−êng bªn 50 - 55, V¶y däc c¸n ®u«i 9 - 10, L−îc mang 17 - 22, R¨ng hÇu 234 -
542, §èt sèng 41.
R¨ng hÇu L−îc mang Bãng h¬i
H×nh 5. C¸ m−¬ng mÐp v©y ®en - Hemiculter sp 2. (mÉu Kim Lò 0021)
Th©n máng, dÑp bªn. ViÒn l−ng h¬i cong ë g¸y, viÒn bông cong n«ng. V©y
l−ng khëi ®iÓm sau so víi khëi ®iÓm v©y bông, gÇn khëi ®iÓm v©y ®u«i h¬n so víi
mót mâm. §Çu võa ph¶i, m¾t t−¬ng ®èi lín so víi ®Çu. V©y ngùc ng¾n ch−a ch¹m tíi
gèc v©y bông, v©y bông ch−a ch¹m tíi gèc v©y hËu m«n, v©y hËu m«n ch−a ch¹m tíi
gèc v©y ®u«i. L−ên bông hoµn toµn, b¾t ®Çu tõ d−íi v©y ngùc ®Õn lç hËu m«n. §−êng
70
- tr−êng §¹i häc Vinh T¹p chÝ khoa häc, tËp XXXVIII, sè 4A-2009
bªn hoµn toµn, tõ phÝa trªn cña x−¬ng n¾p mang sau ®i vÒ phÝa sau, gÊp khóc ë gÇn
cuèi mót tia v©y ngùc däc theo phÝa d−íi cña trôc th©n ®Õn cuèi mót cña tia v©y hËu
m«n ®i vµo gi÷a c¸n ®u«i.
V©y ngùc, v©y hËu m«n, v©y l−ng mµu x¸m, v©y bông mµu tr¾ng. MÐp tia
v©y ®u«i mµu ®en. Th©n c¸ phÝa l−ng mµu n©u, phÝa bông mµu tr¾ng.
B¶ng 4. Tû lÖ c¸c chØ sè ®o h×nh th¸i c¸ m−¬ng mÐp v©y ®en - Hemiculter sp2
ChØ tiªu TB min - max S CV mx
Lo/H 3,86 3,56 - 4,38 0,18 4,55 0,04
Lo/T 4,51 4,26 - 4,76 0,14 3,13 0,03
Lo/daD 1,80 1,70 - 1,93 0,04 2,29 0,01
Lo/dpD 2,77 2,59 - 2,97 0,11 3,81 0,02
Lo/lcd 8,71 7,41 - 10,39 0,66 7,61 0,14
Lo/ccd 10,64 9,38 - 12,08 0,72 6,81 0,15
Lo/Dµy th©n 10,15 8,49 - 12,08 0,85 8,33 0,17
T/Ot 3,64 3,16 - 3,85 0,15 4,14 0,03
T/O 3,83 3,48 - 4,48 0,22 5,82 0,05
T/Op 2,17 2,05 - 2,27 0,06 2,62 0,01
T/OO 3,47 3,09 - 3,72 0,14 4,15 0,03
T/hT 1,49 1,41 - 1,59 0,05 3,22 0,01
H/Dµy th©n 2,63 2,15 - 2,94 0,19 7,34 0,04
H/h 2,76 2,46 - 3,13 0,15 5,59 0,03
OO/O 1,11 0,96 - 1,31 0,09 8,42 0,02
P-V/V-A 0,98 0,87 - 1,08 0,06 5,86 0,01
lcd/ccd 1,23 0,98 - 1,61 0,13 10,26 0,03
3.5. Bµn luËn
Bèn loµi c¸ m−¬ng hiÖn biÕt ë B¾c Trung bé, loµi Hemiculter elongatus cã c¬
thÓ thon dµi. C¸c loµi cßn l¹i cã c¬ thÓ bÇu h¬n, trong ®ã Hemiculter sp1. vµ
Hemiculter sp2. cã viÒn l−ng vµ viÒn bông cong h¬n Hemiculter leucisculus. (H×nh 2,
3, 4, 5)
VÒ ®Æc ®iÓm h×nh th¸i cã sù sai kh¸c tû lÖ c¸c chØ sè ®o ë bèn loµi (B¶ng 1, 2,
3,4). Qua b¶ng nµy, c¸c chØ sè cã sù sai kh¸c râ, ®Æc biÖt gi÷a 2 loµi Hemiculter sp1.
vµ Hemiculter sp2. víi Hemiculter leucisculus vµ Hemiculter elongatus.
Lo/H: 4,32 - 4,55 - 4,37 - 3,86; Lo/dµy th©n: 11,72 - 11,92 - 8,99 - 10,15; T/Ot: 3,52
- 3,37 - 3,33 - 3,64; T/OO: 3,53 - 3,70 - 3,27 - 3,47; T/hT: 1,55 - 1,62 - 1,47 - 1,49;
Lcd/ccd: 1,33 - 1,48 - 1,44 - 1,23.
§ång thêi thÊy râ cã sù ph©n hãa thµnh hai nhãm dùa vµo kÕt qu¶ ph©n tÝch
c¸c tû lÖ sè ®o h×nh th¸i; ®ã lµ nhãm Hemiculter leucisculus, Hemiculter elongatus vµ
nhãm hai phªnon ch−a ®Þnh danh Hemiculter sp1. vµ Hemiculter sp2.
Lo/dµy th©n: 11,72 - 11,92 vµ 8,99 - 10,15; T/ Op: 2,21 - 2,23 vµ 2,16 - 2,17; T/hT:
1,55 - 1,62 vµ 1,47 - 1,49; OO/O: 1,05 - 1,08 vµ 1,22 - 1,11; P-V/V-A: 1,03 - 1,14 vµ
0,99 - 0,98.
So s¸nh mét sè ®Æc ®iÓm gi·i phÉu vµ h×nh th¸i 4 loµi dÉn ra ë b¶ng 5, 6.
71
- Bæ SUNG DÉN LIÖU VÒ..., TR. 64-73
A. TuÊn, V. Giang, T. Ph−¬ng, X. Quang
B¶ng 5. CÊu t¹o r¨ng hÇu, l−îc mang vµ bong h¬i c¸ m−¬ng B¾c Trung bé
Loµi
H. sp1. H. sp2.
H. leucisculus H. elongatus
ChØ tiªu
R¨ng hÇu H¬i cong, tï Cong ë mót, s¾c H¬i cong ë mót, tï Cong ë mót, s¾c
Mót h¬i cong Mót kh«ng cong Mót cong nhiÒu Mót h¬i cong
L−îc mang Th−a Dµy Th−a Th−a
8 14 6 7
Bãng h¬i 4 xo¾n (1,80) Kh«ng râ (1,44) 4 xo¾n (2,36) 4 xo¾n (2,04)
Ghi chó: R¨ng hÇu: D·y r¨ng hÇu thø 3, cung hÇu tr¸i, L−îc mang: TÝnh sè l−îng l−îc
mang trªn ®é dµi 5 mm cña cung mang 1 bªn tr¸i, Bãng h¬i: Tû lÖ gi÷a chiÒu dµi thïy sau vµ
thïy tr−íc cña bãng h¬i
Cã sù kh¸c nhau vÒ ®Æc ®iÓm h×nh th¸i, gi¶i phÉu vµ tû lÖ c¸c sè ®o gi÷a hai
phªnon ch−a ®Þnh danh Hemiculter sp1., Hemiculter sp2. víi loµi Hemiculter
songhongensis[3].
B¶ng 6. §Æc ®iÓm h×nh th¸i gi÷a Hemiculter sp1., Hemiculter sp2. vµ H.
songhongensis
Loµi H. sp1. H. sp2.
H. songhongensis
[3] ( C¸c t¸c gi¶, 2009) ( C¸c t¸c gi¶, 2009)
§Æc ®iÓm
ViÒn l−ng Th¼ng Cong, th¼ng ë g¸y Cong, cong ë g¸y
ViÒn bông Cong Cong vâng ®Òu P-V-A Cong vâng ®Òu tõ P-V-A
Kho¶ng c¸ch
P-V < V-A P-V < V-A kh«ng nhiÒu P-V < V-A kh«ng nhiÒu
P-V/V-A
L−îc mang 16 - 17 18 - 20 17 - 20
Bãng h¬i 5 xo¾n 4 xo¾n 4 xo¾n
R¨ng hÇu Cong mãc c©u,
Mót h¬i cong tï Mót cong, nhän
s¾c
Dµy th©n Th©n dµy 20,74 15,67
L−ng n©u, bông
Mµu s¾c L−ng x¸m hay n©u L−ng x¸m n©u
tr¾ng b¹c
MiÖng Xiªn Xiªn h¬n
C¸c b¶ng trªn cho thÊy cã nh÷ng sai kh¸c vÒ ®Æc ®iÓm h×nh th¸i vµ gi¶i phÉu
gi÷a hai nhãm Hemiculter sp1., Hemiculter sp2. vµ Hemiculter leucisculus,
Hemiculter songhongensis. §ã lµ c¬ së ®Ó chóng t«i t¸ch thµnh hai phªnon. Ngoµi ra
hai phªnon Hemiculter sp1., Hemiculter sp2. cã kÝch th−íc c¬ thÓ, chiÒu dµi ®Çu,
chiÒu cao th©n, chiÒu réng tr¸n, ®−êng kÝnh m¾t ®Òu lín h¬n c¸c loµi trong gièng.
KÕt luËn
KÕt qu¶ nghiªn cøu ®· x¸c ®Þnh ®−îc gièng c¸ m−¬ng - Hemiculter Bleeker,
1859 ë khu vùc nghiªn cøu cã hai loµi: Hemiculter leucisculus, Hemiculter elongatus
vµ hai phªnon ch−a ®Þnh danh Hemiculter sp1., Hemiculter sp2.
Loµi Hemiculter leucisculus ph©n bè kh¾p c¸c hÖ thèng s«ng cña khu vùc; loµi
Hemiculter elongatus chØ míi gÆp ë S«ng Con (phô l−u S«ng C¶) c¸c d¹ng
Hemiculter sp1., Hemiculter sp2. ph¸t hiÖn ë S«ng M·, S«ng C¶, S«ng Gianh.
TiÕn hµnh ph©n tÝch 251 mÉu gåm 35 chØ sè ®o ®Õm, 17 tû lÖ chØ sè ®o cho
mçi mÉu vµ ®Æc ®iÓm r¨ng hÇu, l−îc mang, cèt sèng, bãng h¬i. §· x¸c ®Þnh ®Æc ®iÓm
72
- tr−êng §¹i häc Vinh T¹p chÝ khoa häc, tËp XXXVIII, sè 4A-2009
h×nh th¸i hai loµi Hemiculter leucisculs, Hemiculter elongatus vµ hai d¹ng ch−a ®Þnh
danh Hemiculter sp1., Hemiculter sp2. cã sai kh¸c vÒ ph©n lo¹i häc víi c¸c loµi c¸
m−¬ng hiÖn biÕt ë n−íc ta vµ khu vùc l©n cËn.
§· x©y dùng khãa ®Þnh loµi cho c¸c loµi trong gièng c¸ m−¬ng khu vùc B¾c
Trung bé dùa vµo c¸c ®Æc ®iÓm chñ yÕu chiÒu dµi toµn th©n so víi chiÒu dµi ®Çu, l−îc
mang, sè v¶y cuèng ®u«i, mµu s¾c v©y vµ bÒ dµy th©n.
T I LIÖU THAM KH¶O
[1] Chen Yiyu et al, Fauna Sinica Osteichthyes Cypriniformes II, Science Fresh
Beijing China, 1998, 163-170.
[2] NguyÔn H÷u Dùc, Gãp phÇn nghiªn cøu khu hÖ c¸ n−íc ngät Nam Trung bé ViÖt
Nam, LuËn ¸n phã tiÕn sÜ, Tr−êng §¹i häc S− ph¹m Hµ Néi I, 1997.
[3] NguyÔn V¨n H¶o, Ng« Sü V©n, C¸ n−íc ngät ViÖt Nam, TËp I, Hä c¸ chÐp
(Cyprinidae), NXB N«ng NghiÖp, Hµ Néi, 2001, 132-138.
[4] NguyÔn ThÞ Thu HÌ, DÉn liÖu b−íc ®Çu vÒ thµnh ph©n loµi c¸ tù nhiªn ë c¸c s«ng
suèi §¨k L¨k vµ mét vµi ý kiÕn b¶o vÖ nguån lîi thuû s¶n trong vïng, TuyÓn tËp
b¸o c¸o khoa häc t¹i Héi th¶o Khoa häc toµn quèc vÒ nu«i trång thuû s¶n, B¾c
Ninh, 2000, 544-547.
[5] Kottelat M., Handbook of European Freshwater Fishes, 2007, 15-21.
[6] Hå Anh TuÊn, Hoµng Xu©n Quang, Thµnh phÇn loµi c¸ l−u vùc s«ng Con TØnh
NghÖ An, B¸o c¸o khoa häc vÒ sinh th¸i vµ tµi nguyªn sinh vËt, héi nghÞ toµn
quèc lÇn thø hai. NXB N«ng nghiÖp, Hµ Néi, 2007, 226-232.
[7] NguyÔn Th¸i Tù, Khu hÖ c¸ l−u vùc S«ng Lam, LuËn ¸n phã tiÕn sü Sinh häc,
Tr−êng §¹i häc Tæng hîp, Hµ Néi, 1983.
[8] NguyÔn Th¸i Tù, NguyÔn Xu©n Khoa, Lª ViÕt Th¾ng, Nguån lîi vµ nghÒ nu«i c¸
ë khu b¶o tån thiªn nhiªn Vò Quang, TuyÓn tËp c«ng tr×nh héi th¶o §a d¹ng
Sinh häc B¾c Tr−êng S¬n (lÇn thø hai), NXB §¹i häc Quèc gia Hµ Néi, 1999, 24-
29.
[9] Mai §×nh Yªn, §Þnh lo¹i c¸ n−íc ngät miÒn B¾c ViÖt Nam, NXB Khoa häc vµ Kü
thuËt, Hµ Néi, 1978, 339 tr.
SUMMARY
MORPHOLOGICAL FEATURES SUPPLEMENT OF SPECIES ON
GENUS - HEMICULTER BLEEKER, 1859 IN NORTHERN CEnTRAL VIETNAM
The results of studies from September, 2005 to September 2008 have defined
that genus Hemiculter Bleeker, 1859 included two species Hemiculter leucisculus,
Hemiculter elongatus otherwise two unknown phenoltype Hemiculter sp1.,
Hemiculter sp2. were not indentified, there are differences taxonomy chracters
between two of that phenoltype and two identity species above and Hemiculter
songhongensis as: size body, head length, depth of body, eye diameter, pharyn geal
teeth, rakers, air bladder ...
(a) Khoa Sinh häc, Tr−êng §¹i häc Vinh
(b) Cao häc kho¸ 16, chuyªn ng nh §éng vËt, Tr−êng §¹i häc Vinh.
73
nguon tai.lieu . vn
