1. Trang Chủ
  2. Báo cáo khoa học
  3. Báo cáo Nghĩa biểu vật, biểu niệm của từ và việc phân tích chúng trong quá trình tiếp cận hình tượng thơ

Báo cáo Nghĩa biểu vật, biểu niệm của từ và việc phân tích chúng trong quá trình tiếp cận hình tượng thơ

Trong nghiên cứu từ vựng ư ngữ nghĩa của ngôn ngữ, lý thuyết trường nghĩa đóng góp một phần rất quan trọng vào việc phân chia các lớp từ vựng cũng như vạch ra mối quan hệ b.n chất giữa các nhóm từ trong một lớp, giữa các từ trong một nhóm [3, 4]. Khi đi sâu vào phân tích ngữ nghĩa từ vựng, lý thuyết trường nghĩa còn cho ta nhìn nhận một cách hệ thống về quá trình phát triển của nghĩa từ và cơ cấu nghĩa của nó. Một trong các nội dung quan trọng của lý... T¹p chÝ Khoa häc ®hqghn, khxh & nv, T.xxII

Thể loại Tài liệu miễn phí Báo cáo khoa học

Số trang 7

Ngày tạo 8/30/2018 1:56:54 AM +00:00

Loại tệp PDF

Kích thước 0.15 M

Tên tệp

Tải Báo cáo Nghĩa biểu vật, biểu niệm của từ và việc p... (.pdf)

Xem mẫu

  1. T¹p chÝ Khoa häc ®hqghn, khxh & nv, T.xxIII, Sè 1, 2007 NghÜa biÓu vËt, biÓu niÖm cña tõ vµ viÖc ph©n tÝch chóng trong qu¸ tr×nh tiÕp cËn h×nh t−îng th¬ H÷u §¹t (*) lµ ý nghÜa ®−îc h×nh thµnh trong qu¸ Trong nghiªn cøu tõ vùng - ng÷ tr×nh chóng ta nhËn thøc vÒ nghÜa chñng nghÜa cña ng«n ng÷, lý thuyÕt tr−êng lo¹i sù vËt [3]. nghÜa ®ãng gãp mét phÇn rÊt quan träng vµo viÖc ph©n chia c¸c líp tõ vùng còng 1. NghÜa biÓu vËt cña tõ nh− v¹ch ra mèi quan hÖ b¶n chÊt gi÷a Mét tõ kh«ng chØ cã mét nghÜa biÓu c¸c nhãm tõ trong mét líp, gi÷a c¸c tõ vËt mµ th−êng cã nhiÒu nghÜa biÓu vËt trong mét nhãm [3, 4]. Khi ®i s©u vµo kh¸c nhau. VÝ dô, ph©n tÝch c¸c nghÜa ph©n tÝch ng÷ nghÜa tõ vùng, lý thuyÕt biÓu vËt cña tõ "mòi", ta sÏ cã sù ph©n tr−êng nghÜa cßn cho ta nh×n nhËn mét xuÊt nh− sau: c¸ch hÖ thèng vÒ qu¸ tr×nh ph¸t triÓn Mòi: - Bé phËn nh« lªn ë gi÷a mÆt cña nghÜa tõ vµ c¬ cÊu nghÜa cña nã. Mét ng−êi vµ ®éng vËt cã x−¬ng sèng, trong c¸c néi dung quan träng cña lý lµ c¬ quan dïng ®Ó thë vµ ngöi [12]. (1) thuyÕt tr−êng nghÜa lµ viÖc ph©n tÝch - Bé phËn nhän, nh« ra phÝa tr−íc nghÜa biÓu vËt, nghÜa biÓu niÖm, tr−êng cña mét sè vËt dïng vËn t¶i trªn n−íc nh− nghÜa biÓu vËt vµ tr−êng nghÜa biÓu tµu, thuyÒn (mòi tµu, mòi thuyÒn). (2) niÖm. §©y lµ h−íng nghiªn cøu rÊt cã Ých - Bé phËn cã ®Çu nhän nh« ra phÝa ®èi víi viÖc t×m hiÓu hÖ thèng c¸c tõ gÇn tr−íc cña mét sè vËt th−êng dïng hµng nghÜa, ®ång nghÜa (xem thªm [10] còng ngµy: mòi kim, mòi kÐo, mòi dao…(3) nh− viÖc hiÓu nghÜa tõ trong v¨n b¶n, - Bé phËn cã ®Çu nhän nh« ra phÝa ®Æc biÖt lµ c¸c v¨n b¶n cã tÝnh h×nh tr−íc cña mét sè lo¹i vò khÝ: mòi tªn, t−îng cao nh− v¨n b¶n th¬ ca (xem thªm mòi gi¸o, mòi m¸c, mòi kiÕm, mòi [6, 7]). sóng…(4) NghÜa biÓu vËt vµ nghÜa biÓu - Doi ®Êt nhän nh« ra khái bê trªn niÖm s«ng, trªn biÓn: mòi NÐ (B×nh ThuËn), mòi Cµ Mau…(5) Trong lý thuyÕt tr−êng nghÜa, hai lo¹i nghÜa ®−îc quan t©m ®Çu tiªn lµ Tõ mçi nghÜa biÓu vËt nªu trªn, nghÜa biÓu vËt vµ nghÜa biÓu niÖm. §©y trong qu¸ tr×nh sö dông, tõ "mòi" cã thÓ lµ c¸c lo¹i nghÜa kh¸i qu¸t cho phÐp tham gia vµo nhiÒu kÕt hîp kh¸c nhau, ng−êi ta tõ ®ã ®i s©u vµo c¸c nÐt nghÜa víi c¸c ý nghÜa kh¸c nhau. NÕu kh«ng cña tõ. Theo c¸ch hiÓu chung nhÊt, hiÓu ®−îc ranh giíi gi÷a c¸c nghÜa biÓu nghÜa biÓu vËt lµ ý nghÜa kh¸i qu¸t vÒ vËt sÏ kh«ng thÓ hiÓu chÝnh x¸c nghÜa chñng lo¹i sù vËt. Cßn nghÜa biÓu niÖm cña tõ "mòi" trong tõng tr−êng hîp. (*) PGS.TS., Khoa Ng«n ng÷ häc, Tr−êng §¹i häc Khoa häc X· héi vµ Nh©n v¨n, §HQGHN. 14
  2. NghÜa biÓu vËt, biÓu niÖm cña tõ vµ viÖc ph©n tÝch chóng... 15 VÝ dô: nghÜa chñng lo¹i cña sù vËt. Mét tõ cã nhiÒu nghÜa biÓu niÖm sÏ lµ sù chuyÓn 1. Anh ta h¸t giäng mòi. ®æi cña mét qu¸ tr×nh nhËn thøc, trong 2. Cho nã thªm mét mòi ®Ó nã ngñ ®i. ®ã c¸c kÕt qu¶ nhËn thøc ®i sau kh«ng 3. NhiÒu mòi mét lóc sî kh«ng æn. phñ nhËn c¸c kÕt qu¶ nhËn thøc ®· cã tõ 4. H«m nay, ph©n nã cã nhiÒu mòi. tr−íc vÒ nghÜa biÓu niÖm cña nã. Ch¼ng h¹n, ph©n tÝch nghÜa biÓu niÖm cña tõ Sù kh¸c nhau vÒ nghÜa gi÷a c¸c tõ "che", ta sÏ thÊy cã mét sù tiÕn lªn vÒ "mòi" trong mÊy vÝ dô trªn cã liªn quan qu¸ tr×nh nhËn thøc nh− sau: tíi c¸c nghÜa biÓu vËt kh¸c nhau cña tõ "mòi". Trong ®ã "mòi" ë vÝ dô 1 vµ 2 cã "Che": - Lµm cho ng−êi kh¸c kh«ng liªn quan tíi nghÜa biÓu vËt (1), cßn nh×n thÊy [12]. Vd: Che ngùc, che mÆt… (1) "mòi" ë vÝ dô 3 vµ 4 liªn quan tíi nghÜa - Lµm cho kh«ng bÞ t¸c ®éng tõ bªn biÓu vËt (3). "H¸t giäng mòi" lµ c¸ch h¸t ngoµi [12]. Vd: Che n¾ng, che m−a… (2). ®Ó cho h¬i dån qua mòi lµ chÝnh, nhiÒu - B−ng bÝt kh«ng cho ng−êi kh¸c h¬n lµ qua miÖng". nhËn ra khuyÕt ®iÓm. Vd: §−îc thñ §i vµo thùc tiÔn, c¸c Èn dô tõ vùng tr−ëng che cho nªn nã kh«ng viÖc g× (3). ®· ®−îc khai th¸c triÖt ®Ó ®Ó phôc vô cho Tõ c¸c nghÜa biÓu niÖm trªn ®©y, khi viÖc h×nh thµnh ra c¸c Èn dô tu tõ: ®i vµo thùc tÕ, tõ "che" cßn cã nhiÒu §Çu Tæ quèc chÝnh ®©y tiÒn tuyÕn nghÜa kh¸c nhau. Mòi Cµ Mau nhän ho¾t mòi ch«ng. Ta xÐt c¸c vÝ dô. (Tè H÷u). 5. Khi c−êi, nã vÉn hay che miÖng. Trong c©u th¬ thø 2, kÕt hîp "mòi Cµ 6. LÊy tay che mÆt trêi. Mau" lµ Èn dô tõ vùng ®−îc h×nh thµnh theo nghÜa biÓu vËt (5) cña tõ "mòi", cßn Trong vÝ dô 5, tõ "che" kh«ng ®−îc "mòi ch«ng" lµ Èn dô tõ vùng ®−îc h×nh dïng víi môc ®Ých nh»m "kh«ng cho thµnh tõ kiÓu nghÜa biªu vËt (4) cña nã. ng−êi ta thÊy" mµ víi nghÜa lµ ” thÝch Khi hai Èn dô tõ vùng nµy ®−îc phèi hîp lµm duyªn". NghÜa nµy ®−îc ph¸t triÓn víi nhau qua c¸ch so s¸nh cña t¸c gi¶ tõ nghÜa biÓu niÖm (1). Cßn tõ "che" (mòi Cµ Mau nhän ho¾t nh− mòi ch«ng), trong vÝ dô 6 l¹i cã nghÜa lµ " cè t×nh lµm c©u th¬ h×nh thµnh nªn mét Èn dô tu tõ mét viÖc v−ît qu¸ nhiÒu so víi søc ®éc ®¸o: khÝ thÕ tiÕn c«ng Mü nguþ cña m×nh". §©y lµ ý nghÜa ®−îc ph¸t triÓn tõ ®ång bµo miÒn Nam trong nh÷ng n¨m nghÜa biÓu niÖm (2). ®¸nh Mü (xem thªm [1]). Qua c¸c vÝ dô võa ph©n tÝch, cã thÓ 2. NghÜa biÓu niÖm cña tõ thÊy r»ng, ®Ó hiÓu chÝnh x¸c nghÜa cña tõ trong tõng v¨n c¶nh cô thÓ, cÇn ph¶i NghÜa biÓu niÖm cña tõ lµ c¸i nghÜa hiÓu râ c¸c nghÜa biÓu vËt vµ c¸c nghÜa kh¸i qu¸t ë møc cao h¬n so víi nghÜa biÓu niÖm cña tõ còng nh− con ®−êng biÓu vËt [3, 4]. Nã lµ c¸i nghÜa ®−îc h×nh ph¸i sinh ý nghÜa cña nã. Trong c¸c v¨n thµnh trong qu¸ tr×nh nhËn thøc vÒ T¹p chÝ Khoa häc §HQGHN, KHXH & NV, T.XXIII, Sè 1, 2007
  3. H÷u §¹t 16 b¶n th¬, viÖc ph©n tÝch nghÜa tõ, ®Æc biÖt d©n. Nh− vËy, c©u th¬ thø hai sÏ ®−îc lµ víi c¸c tõ "chèt" sÏ cã mét ý nghÜa cùc hiÓu lµ: ruång/lïm + che m¸t + thë yªn vui. kú quan träng, v× nã liªn quan trùc tiÕp Víi c¸ch hiÓu nh− 7b tõ "che" ®−îc tíi viÖc tiÕp nhËn h×nh t−îng nghÖ thuËt. hiÓu theo nghÜa biÓu vËt lµ "tre" (c©y ThËm chÝ, trong mét sè tr−êng hîp, do tre). ý nghÜa cña c©u th¬ sÏ ®−îc hiÓu lµ: viÖc hiÓu kh¸c nhau vÒ nghÜa tõ, nh÷ng ruång/lïm tre m¸t + thë yªn vui. kÕt qu¶ lý gi¶i ®èi víi cïng mét hiÖn Theo Tõ ®iÓn tiÕng ViÖt [15], tõ t−îng th¬ ca sÏ hoµn toµn kh¸c nhau. "lïm" cã nghÜa lµ: Ch¼ng h¹n, ®o¹n th¬ sau ®©y cña Tè H÷u ®· ®−îc in vµ ph©n tÝch thµnh hai §¸m cµnh l¸ rËm r¹p cña nhiÒu c©y biÕn thÓ hoµn toµn kh¸c nhau. kÕt thµnh vßm réng. VÝ dô: Ngåi nghØ d−êi lïm tre. (1) VÝ dô: - §èng lín cã h×nh gièng nh− lïm 7a. §©u giã cån th¬m ®Êt nh¶ mïi c©y. VÝ dô: Tõng lïm khãi l¬ löng gi÷a §©u ruång che m¸t thë yªn vui trêi. (2) §©u tõ « m¹ xanh m¬n mën VÒ mÆt ng÷ nghÜa, tõ "lïm" ®−îc c¸c §©u nh÷ng n−¬ng khoai ngät s¾n bïi. nhµ biªn so¹n tõ ®iÓn coi lµ mét danh tõ BiÕn thÓ nµy xuÊt hiÖn trong c¸c b¶n nh−ng trong cÊu tróc danh ng÷, nã cã in tõ 1983 cho ®Õn b¶n in toµn tËp cña vai trß nh− lo¹i tõ: lïm tre, lïm nh·n, Nhµ xuÊt b¶n Gi¸o dôc 1995. §Æc biÖt lµ lïm v¶i, lïm c©y… Cã nghÜa lµ, trong c¸c trong s¸ch V¨n 10 dïng cho chuyªn ban tr−êng hîp nµy, tõ "lïm" kh«ng chØ ra A,B cña Nhµ xuÊt b¶n Gi¸o dôc in n¨m mét loµi c©y cô thÓ mµ nã chØ ®øng phô 1994, c©u th¬ thø hai ®−îc gi¶i thÝch: cho danh tõ chÝnh ®Ó t¹o thµnh mét tæ "Ruång che m¸t: lïm c©y che m¸t- ruång hîp. Trong c©u, tõ "lïm" kh«ng ®øng ®éc tiÕng ®Þa ph−¬ng cã nghÜa lµ lïm c©y". lËp lµm chñ ng÷ hay bæ ng÷ nh− c¸c Trong khi ®ã, S¸ch gi¸o khoa chuyªn danh tõ thùc thô. ban V¨n líp 12 còng ®−îc xuÊt b¶n trong VÝ dô, kh«ng thÓ nãi: thêi gian nµy th× vÉn in theo c¸c b¶n in - Hä ®øng d−íi lïm. ( - ) cã tõ 1946 vµ 1959: - Lïm che m¸t chóng t«i. ( - ) 7b. §©u giã cån th¬m ®Êt nh¶ mïi Mµ ph¶i nãi: §©u ruång tre m¸t thë yªn vui - Hä ®øng d−íi lïm c©y. ( + ) §©u tõ « m¹ xanh m¬n mën §©u nh÷ng n−¬ng khoai ngät s¾n bïi. - Lïm nh·n che m¸t chóng t«i. ( + ) Víi c¸ch hiÓu nh− 7a tõ "che" ®−îc Trong th¬ ca, do qui luËt hµi ©m, hµi hiÓu theo nghÜa biÓu niÖm (2) trong cÊu thanh, chóng ta vÉn gÆp nhiÒu cÊu tróc tróc biÓu niÖm cña ®éng tõ nµy. Tõ tØnh l−îc. Nh−ng ®èi víi c©u tØnh l−îc "ruång" lµ tiÕng ®Þa ph−¬ng, cã nghÜa th×, vÒ c¬ b¶n, chóng ta cã thÓ kh«i phôc t−¬ng tù nh− tõ "lïm" cña ng«n ng÷ toµn l¹i ®−îc c¸c thµnh phÇn cña nã [2]. T¹p chÝ Khoa häc §HQGHN, KHXH & NV, T.XXIII, Sè 1, 2007
  4. NghÜa biÓu vËt, biÓu niÖm cña tõ vµ viÖc ph©n tÝch chóng... 17 Trong ®o¹n th¬ trªn, nhµ th¬ hoµn toµn cã tÝnh x¸c ®Þnh, ®ã lµ "lïm tre". NÕu kh«ng dïng cÊu tróc tØnh l−îc (v× nã hiÓu lµ "lïm che" th× ®ã lµ mét c¸i lïm kh«ng ®−îc dïng ®Ó thay thÕ cho mét tæ v« ®Þnh, kh«ng râ lµ lïm c©y nµo. Mét hîp tõ xuÊt hiÖn tr−íc ®ã). Tuy nhiªn, c¸i lïm v« ®Þnh nh− thÕ kh«ng thÓ h×nh khi tiÕp nhËn nã, l¹i cã hai c¸ch hiÓu thµnh ra nçi nhí. H¬n n÷a, tæ hîp "lïm kh¸c nhau cïng tån t¹i trong mét thêi tre"/"rÆng tre" lµ mét tæ hîp th−êng hay gian kh¸ dµi. ®−îc dïng trong khÈu ng÷ vµ th¬ ca d©n gian. Víi ng−êi ViÖt Nam, "RÆng tre" lµ §Ó cã thÓ nªu lªn nguyªn nh©n dÉn biÓu t−îng cho lµng quª, ®ång quª ®Õn sai lÇm trong viÖc tiÕp nhËn khæ th¬ th−¬ng nhí. Nã còng lµ c¸i m· nghÖ trªn, ta h·y thö ph©n tÝch nghÜa biÓu thuËt ®−îc Tè H÷u t¸i t¹o trong bµi th¬ niÖm cña mét tõ cã liªn quan ®Õn c¶ c©u "Nhí ®ång". th¬ võa dÉn. §ã lµ nghÜa biÓu niÖm cña Trong thùc tÕ, viÖc tiÕp nhËn vµ ph©n tõ "nhí". tÝch c¸c h×nh t−îng th¬ ca nhiÒu khi x¶y Trong Tõ ®iÓn tiÕng ViÖt [15], tõ ra t×nh tr¹ng ®èi lËp nhau khi ®øng "nhí" ®−îc hiÓu nh− sau: tr−íc cïng mét v¨n b¶n. Bµi th¬ "T©y - Gi÷ l¹i trong trÝ ®iÒu ®· c¶m biÕt, tiÕn" cña Quang Dòng lµ mét vÝ dô ®iÓn nhËn biÕt ®Ó råi sau ®ã cã thÓ t¸i hiÖn ®−îc. h×nh. Trong bµi th¬ nµy, cã mét sè ®o¹n g©y ra nh÷ng tranh luËn s«i næi, b¾t ®Çu - T¸i hiÖn ra trong trÝ ®iÒu tr−íc ®ã tõ viÖc hiÓu nghÜa cña mét vµi tõ cã tÝnh ®· tõng ®−îc c¶m biÕt, nhËn biÕt. chÊt lµ "tõ chèt" cña v¨n b¶n. Víi c¶ hai nghÜa biÓu niÖm nµy, víi VÝ dô c©u th¬ trªn, ta sÏ thÊy c¸ch hiÓu thø hai 8. Ng−êi ®i: Ch©u Méc chiÒu s−¬ng Êy míi lµ chÝnh x¸c vµ ®óng víi nguyªn b¶n v× nã cã tÝnh l« gÝch h¬n. Bëi v×, ng−êi ta Cã thÊy hån lau nÎo bÕn bê chØ cã thÓ nhí mét lo¹i c©y cô thÓ, chø Cã nhí d¸ng ng−êi trªn ®éc méc kh«ng thÓ nhí mét c¸i "lïm" chung Tr«i dßng n−íc lò hoa ®ong ®−a. chung. Bµi th¬ "Nhí ®ång" cña Tè H÷u Trong giíi nghiªn cøu vµ gi¶ng d¹y ®−îc viÕt khi «ng xa quª, nhí vÒ quª Ng÷ v¨n bËc ®¹i häc, cã ng−êi cho r»ng, h−¬ng. Trong bµi th¬, c¸c h×nh ¶nh ®−îc c©u th¬ thø t− trong khæ th¬ nµy lµ phi t¸i hiÖn lµ nh÷ng sù vËt cô thÓ g¾n bã lý, khã chÊp nhËn ®−îc v× "n−íc lò" lµ víi tuæi th¬ cña t¸c gi¶: TiÕng hß, giã cån dßng n−íc tr«i rÊt m¹nh th× lµm sao hoa th¬m, ®Êt nh¶ mïi, « m¹ xanh, n−¬ng cã thÓ "®ong ®−a"? §i tíi chç cùc ®oan khoai ngät, s¾n bïi, xãm nhµ tranh, h¬n, mét sè ng−êi theo quan niÖm nµy ruéng ®ång, l−ng cong, luèng cµy, nh÷ng cßn kÕt luËn: c©u th¬ viÕt nh− vËy lµ sai, bµn tay, chiÒu s−¬ng, b·i ®ång, lóa mÒm kh«ng ®óng víi chuÈn mùc. xao x¸c, tiÕng xe lïa n−íc, mÑ giµ ®¬n VËy xuÊt ph¸t ®iÓm cña quan niÖm chiÕc, con chim cµ l¬i (chim s¬n ca). trªn b¾t nguån tõ ®©u? Nh− vËy, c¸i cã thÓ t¸i hiÖn ®−îc sau §Ó cã thÓ h×nh dung c¸ch lËp luËn "nçi nhí" ph¶i lµ mét h×nh ¶nh thùc vµ cña quan niÖm ®ã, ta h·y ph©n tÝch T¹p chÝ Khoa häc §HQGHN, KHXH & NV, T.XXIII, Sè 1, 2007
  5. H÷u §¹t 18 nghÜa biÓu vËt vµ nghÜa biÓu niÖm cña th¬ thø hai "cã thÊy hån lau nÎo bÕn bê", c¸c tõ "chèt" trong c©u th¬. §ã lµ c¸c tõ chø kh«ng ph¶i lµ nh÷ng b«ng hoa tr«i "lò", "®ong ®−a". trªn dßng n−íc lò. Lò: N−íc d©ng cao ë vïng nguån, dån HiÓu nh− vËy th× c¶ khæ th¬ bèn c©u vµo dßng s«ng trong mét thêi cña Quang Dòng sÏ lµ mét bøc tranh gian t−¬ng ®èi ng¾n, do m−a hoÆc tuyÕt thuû m¹c, võa cã nÐt cæ kÝnh l¹i võa hiÖn tan g©y ra [15]. ®¹i. §ã lµ mét khæ th¬ rÊt hay cã sù kÕt hîp tµi hoa cña bót ph¸p t¶ thùc lÉn bót Tõ nghÜa biÓu vËt nµy, tæ hîp "n−íc lò" ph¸p l·ng m¹n. Nã vÉn hoµn toµn cã sÏ ®−îc hiÓu lµ "n−íc ch¶y m¹nh vµ d÷". tÝnh l« gÝch chø kh«ng phi lý nh− mét §ong ®−a: - §−a qua ®−a l¹i. Tµu l¸ vµi ng−êi quan niÖm. ®ong ®−a tr−íc giã [15]. (1) TÊt nhiªn, viÖc hiÓu nghÜa h×nh - Tr¸o trë, kh«ng thËt thµ. ¨n nãi t−îng cña tõ trong mçi c©u th¬, bµi th¬ ®ong ®−a [15]. (2) cô thÓ cßn phô thuéc vµo nhiÒu vÊn ®Ò. Trong qu¸ tr×nh ph¸t triÓn ý nghÜa, §ã lµ sù ®ång c¶m gi÷a ng−êi ®äc vµ nhµ tõ "®ong ®−a" cßn cã nghÜa biÓu niÖm: th¬, lµ sù t−¬ng ®ång hay kh«ng t−¬ng - ¸nh m¾t nh×n cã ý t¸n tØnh. ¸nh ®ång trong qu¸ tr×nh qui chiÕu gi÷a c¸i m¾t ®ong ®−a (3) nghÜa tõ trong v¨n b¶n víi sù vËt vµ Nh− vËy, vÒ c¬ b¶n, tõ "®ong ®−a" hiÖn t−îng ngoµi ®êi sèng mµ nã ph¶n trong c©u th¬ trªn ®−îc tiÕp nhËn ®óng ¸nh. Còng vÉn lµ khæ th¬ trªn, nh−ng theo ý nghÜa biÓu niÖm (1) cña nã. Tuy qua bµi lµm cña nhiÒu häc sinh thi vµo nhiªn, viÖc hiÓu sai ý cña t¸c gi¶ l¹i b¾t ®¹i häc, tæ hîp "hoa ®ong ®−a" ®−îc hiÓu nguån tõ chç, ng−êi ®äc ®· ®em vµo th¬ hoµn toµn kh¸c. Cã kh«ng Ýt häc sinh Quang Dòng c¸i trËt tù có ph¸p th«ng gi¶i thÝch sai r»ng: "Hoa ®ong ®−a" ë ®©y th−êng cña c©u v¨n xu«i nªn kÕt luËn ®ã chÝnh lµ h×nh ¶nh cña c¸c c« g¸i Th¸i lµ mét c©u phi l« gÝch. NghÜa lµ, theo xinh ®Ñp ®ang ®¸nh m¾t ®−a t×nh víi c¸ch lý gi¶i nµy, c©u th¬ trªn ®−îc hiÓu nh÷ng chµng trai T©y tiÕn". Nguyªn thµnh mét c©u ®¬n cã hai thµnh ph©n vÞ nh©n cña c¸ch hiÓu sai nµy xuÊt ph¸t tõ ng÷ ®¼ng lËp víi nhau: chç hiÓu tõ "®ong ®−a" trong v¨n b¶n Hoa tr«i theo dßng n−íc lò/ vµ (hoa) theo nghÜa biÓu niÖm (3), vµ hiÓu tõ ®ong ®−a. "hoa" theo nghÜa Èn dô lµ "ng−êi con g¸i Nh−ng nÕu nh×n c©u th¬ trªn lµ mét Th¸i". §©y lµ nh÷ng c¸ch hiÓu m¸y mãc, c©u ghÐp chuçi, trong ®ã cã c¸c nßng cèt m« pháng, hoµn toµn theo sù c¶m nhËn C-V ®¼ng lËp víi nhau th× t×nh h×nh l¹i chñ quan mµ kh«ng xuÊt ph¸t tõ viÖc hoµn toµn kh¸c. Khi ®ã b¶n chÊt cña c©u ph©n tÝch cÊu tróc nghÜa cña tõ vµ qu¸ th¬ nµy sÏ lµ: tr×nh hiÖn thùc ho¸ cña nã trong tõng v¨n c¶nh cô thÓ. Dßng n−íc lò tr«i/ hoa ®ong ®−a. T−¬ng tù nh− vËy, trong lÞch sö v¨n "Hoa ®ong ®−a" ë ®©y lµ nh÷ng c©y häc ViÖt Nam hiÖn ®¹i, chóng ta còng hoa lau bªn bê suèi, ®· ®−îc gîi tõ c©u T¹p chÝ Khoa häc §HQGHN, KHXH & NV, T.XXIII, Sè 1, 2007
  6. NghÜa biÓu vËt, biÓu niÖm cña tõ vµ viÖc ph©n tÝch chóng... 19 gÆp kh«ng Ýt c¸c tr−êng hîp hiÓu sai c¸c ngoµi, chen ch©n kh«ng lät. Khã lßng v¨n b¶n th¬ do sù lÉn lén gi÷a nghÜa chen ch©n vµo th−¬ng tr−êng [15]. biÓu niÖm vµ nghÜa biÓu vËt cña tõ. Víi nghÜa biÓu niÖm nh− ®· nªu, tõ Ch¼ng h¹n, trong bµi th¬ "TiÕng h¸t ®i "chen ch©n" ®ßi hái chñ thÓ hµnh ®éng ®µy" cña nhµ th¬ Tè H÷u, cã mét khæ th¬ cña nã ph¶i lµ mét danh tõ chØ ng−êi. bÞ in sai vµ dÉn ®Õn chç b×nh gi¶ng sai Nãi mét c¸ch kh¸c, nã kh«ng thÓ lµ V suèt mÊy chôc n¨m (xem thªm [7]). §ã lµ cña mét danh tõ chØ sù vËt (danh tõ bÊt khæ th¬ thø nhÊt. Khæ th¬ nµy bÞ hiÓu ®éng vËt). sai nh− sau: Nh− vËy, c¸c tõ thø 3 vµ thø 4 cña §−êng qua mÊy phè Qui Nh¬n c©u th¬ nµy kh«ng ph¶i lµ mét kÕt hîp Nhµ sao tr«ng l¹i yªu h¬n mäi lÇn mang ý nghÜa lµ mét tõ ghÐp tæng hîp "quÇn ¸o". Nã lµ mét kÕt hîp gi÷a mét Ng−êi ®i quÇn ¸o chen ch©n ®éng tõ vµ mét danh tõ: quÊn + ¸o. KÕt ê sao nh− ®· quen th©n tõ nµo? hîp nµy cã m« h×nh gièng víi kÕt hîp cña Sù sai lÇm x¶y ra ë c©u th¬ thø 3: hai tõ tiÕp sau ®ã lµ tõ thø 4 vµ thø 5 "Ng−êi ®i quÇn ¸o chen ch©n". HiÓu theo cña c©u th¬: chen (®t) + ch©n (dt). c¸ch nµy, c©u th¬ sÏ cã nhÞp 2/4, trong C©u th¬ thø 3 cña khæ th¬ trªn sÏ khi b¶n chÊt cña c©u th¬ lµ cã nhÞp: ®−îc hiÓu ®óng víi nguyªn b¶n cña nã 2/2/2, mét kiÓp nhÞp phæ biÕn trong thÓ lµ: Ng−êi ®i/ quÊn ¸o/ chen ch©n. th¬ lôc b¸t. Tuy nhiªn, ®ã míi chØ nãi ®Õn ph−¬ng diÖn ng÷ ©m. Cßn vÒ b¶n /Ng−êi (ta) ®i chÊt ng÷ nghÜa, th× viÖc hiÓu kÕt hîp cña Ng−êi (ta) quÊn ¸o l¹i cho ®ì l¹nh. hai tõ thø 3 vµ thø 4 trong c©u thµnh Ng−êi (ta) chen ch©n nhau mµ ®i/. mét tõ ghÐp hîp nghÜa "quÇn ¸o" ®· dÉn ®Õn mét sù phi l« gÝch vµ lµm cho c©u Tõ nh÷ng sù ph©n tÝch trªn ®©y cã th¬ trë nªn "ngí ngÈn": quÇn ¸o chen thÓ kÕt luËn r»ng, viÖc ph©n tÝch nghÜa ch©n? C©u th¬ thø 3 sÏ ®−îc hiÓu lµ: biÓu vËt vµ nghÜa biÓu niÖm còng nh− ng−êi (ta) ®i vµ quÇn ¸o chen ch©n nhau! tr−êng nghÜa biÓu vËt vµ tr−êng nghÜa Nã ®−îc hiÓu thµnh thµnh 2 kÕt cÊu C-V: biÓu niÖm cña tõ lµ v« cïng cÇn thiÕt ®èi víi viÖc hiÓu nghÜa h×nh t−îng cña tõ Ng−êi ®i trong th¬ nãi riªng vµ h×nh t−îng th¬ nãi C -V chung. §ã chÝnh lµ tÝnh øng dông cña lý QuÇn ¸o chen ch©n thuyÕt ng«n ng÷ häc trong viÖc hiÓu vµ C V tiÕp cËn v¨n ch−¬ng. Nã gióp cho chóng §Ó thÊy râ sù v« lý trong c¸ch hiÓu ta cã ®−îc nh÷ng c¬ së ch¾c ch¾n ®Ó t¸i mang tÝnh c¶m quan thuÇn vÒ ng÷ ©m lËp l¹i nh÷ng c¸ch hiÓu ®óng ®¾n vÒ v¨n häc, chóng ta thö quan s¸t nghÜa biÓu b¶n th¬, ®Æc biÖt lµ c¸c v¨n b¶n th¬ cã niÖm cña ®éng tõ : "chen ch©n". hiÖn t−îng "tam sao thÊt b¶n" hoÆc bÞ hiÓu sai do viÖc tiÕp nhËn v¨n b¶n b»ng Chen ch©n: ®g - Chen vµo ®Ó ®øng, ®Ó con ®−êng c¶m tÝnh. chiÕm chç. Ng−êi ®øng vßng trong vßng T¹p chÝ Khoa häc §HQGHN, KHXH & NV, T.XXIII, Sè 1, 2007
  7. H÷u §¹t 20 Tµi liÖu tham kh¶o Bate S.E., Language and context. New York, San Fransico, London: Academic Press, 1. 1976. DiÖp Quang Ban, Ng÷ ph¸p tiÕng ViÖt, NXB Gi¸o Dôc, H., 2005 2. §ç H÷u Ch©u, Tõ vùng ng÷ nghÜa tiÕng ViÖt, NXB Gi¸o dôc, H., 1981. 3. §ç H÷u Ch©u, C¬ së ng÷ nghÜa häc tõ vùng tiÕng ViÖt, NXB Gi¸o dôc, 1998. 4. §inh Träng L¹c, Phong c¸ch häc tiÕng ViÖt hiÖn ®¹i, NXB Gi¸o dôc, H., 1993. 5. H÷u §¹t, Phong c¸ch häc víi viÖc d¹y v¨n vµ lý luËn phª b×nh v¨n häc, NXB §HQG, 6. H., 2000. H÷u §¹t, Ng«n ng÷ th¬ ca ViÖt Nam, NXB Khoa häc x· héi, 2000. 7. H÷u §¹t, Phong c¸ch häc tiÕng ViÖt hiÖn ®¹i, NXB §¹i häc Quèc gia, H., 2001. 8. Hoµng Träng PhiÕn, Ng÷ ph¸p tiÕng ViÖt (c©u), NXB §H&THCN, H., 1980. 9. Lª Quang Thiªm, Nh÷ng b−íc tiÕn vÒ kiÕn gi¶i nghÜa cña tÝn hiÖu ng«n ng÷, T¹p chÝ 10. Ng«n ng÷, sè 11, 2005. 11. Lotman I.U.M, CÊu tróc v¨n b¶n nghÖ thuËt, NXB §¹i häc Quèc gia, H., 2004. 12. NguyÔn §øc Tån, Tõ ®ång nghÜa tiÕng ViÖt, NXB §¹i häc Quèc gia, H., 2006. NguyÔn ThiÖn Gi¸p, Tõ vùng häc tiÕng ViÖt, NXB Gi¸o dôc, H., 1998. 13. NguyÔn V¨n Tu, Tõ vµ vèn tõ tiÕng ViÖt hiÖn ®¹i, NXB §H&THCN, H., 1976. 14. 15. Tõ ®iÓn tiÕng ViÖt, ViÖn Ng«n ng÷ häc, NXB §µ N½ng, 2004. Wallace L.Chafe, ý nghÜa vµ cÊu tróc cña Ng«n ng÷, NXB Gi¸o dôc, H., 1998. 16. VNU. JOURNAL OF SCIENCE, soc., sci., human, T.xXIII, n01, 2007 Denotational and Connotational Meanings of Words and the analysis of poetic images Assoc. Prof. Dr. Huu Dat Department of Linguistics, College of Social Sciences and Humanities This article attempts to apply the semantic field theory to analyzing the shift in the denotational and connotational meanings of words in poetry. Based on the data collected from modern Vietnamese poems, the article attempts to show the principles needed for analyzing the meaning of words and their results when looking at the images of the poem. This is a new approach to poetry: a linguistic approach to poetry. Apart from this, the article points out the mistakes made by some approaches to poetry which ignore the analysis of the image revealed in some types of word formation and word combination. In this way, the article proposes a way to reconstruct the real meanings of some poems which have been understood in different ways. T¹p chÝ Khoa häc §HQGHN, KHXH & NV, T.XXIII, Sè 1, 2007
nguon tai.lieu . vn
Thạc sĩ - Tiến sĩ - Cao học Công nghệ thông tin Kinh tế - Thương mại Tài chính - Ngân hàng Kiến trúc - Xây dựng Điện-Điện tử-Viễn thông Cơ khí - Chế tạo máy Công nghệ - Môi trường Báo cáo khoa học Quản trị kinh doanh Khoa học xã hội Khoa học tự nhiên Nông - Lâm - Ngư Y khoa - Dược