Xem mẫu
- nghiªn cøu - trao ®æi
ThS. Bïi Xu©n Ph¸i *
T rong h th ng b máy nhà nư c, chính
quy n c p xã có v trí pháp lí r t c thù:
ây là c p chính quy n cơ s , nơi chính quy n
Bài vi t này ch c p nh ng y u t tác
ng n t ch c và ho t ng c a chính quy n
c p xã nông thôn (g i t t là c p xã).
ti p xúc tr c ti p v i dân. Nh ng v n thu c Có r t nhi u y u t nh hư ng n t ch c
ch c năng, th m quy n c a chính quy n c p xã và ho t ng c a chính quy n c p xã và do v y
gi i quy t có liên quan tr c ti p n i s ng, cũng có nhi u cách xác nh các y u t ó
sinh ho t và l i ích hàng ngày c a ngư i dân. nhưng có th th y s tác ng c a nh ng y u t
Vì v y, m t m t ngư i dân có i u ki n th ch y u sau:
hi n ý chí, nguy n v ng c a mình v i chính 1. L ch s truy n th ng
quy n và ngh ư c quan tâm gi i quy t, a. V t ch c dân cư
m t khác ngư i dân cũng có th tr c ti p theo Xã là c p chính quy n cơ s , tuy nhiên nó
dõi, ki m tra, tác ng và òi h i chính quy n l i ư c c u t o t các ơn v nh hơn ó là các
c p xã ph i th c hi n úng ch c năng, nhi m làng, xóm, thôn, p (g i chung là làng). Làng là
v , th m quy n theo pháp lu t và phù h p v i t ch c, c ng ng dân cư ã hình thành và t n
phong t c, t p quán truy n th ng c a a t i t lâu i, nh t là các vùng nông thôn
phương, làng xã. Vì th , xét v phương di n lí ng b ng c a Vi t Nam. Nh ng d u n c a
thuy t, phương châm: "Dân bi t, dân bàn, dân công xã nông thôn - qu n cư có s liên k t r t
làm, dân ki m tra" có th ư c th c hi n và ch t ch ch y u d a trên cơ s c a quan h
ư c ki m ch ng rõ nét nh t trong quan h huy t th ng, h hàng v n là nh ng c i m ã
gi a chính quy n c p xã v i nhân dân và ây giúp cho s t n t i c a các làng xã m t cách
cũng là thư c o ánh giá hi u l c c a chính b n v ng - ít nhi u có s nh hư ng n t
quy n và m c dân ch tr c ti p. Tuy nhiên, ch c và ho t ng c a chính quy n m c dù
cũng c n phân bi t chính quy n xã v i chính hi n nay nó ã có nhi u bi n i. Y u t này
quy n phư ng. M c dù cùng m t c p chính n u ư c nh hư ng t t s tác ng tích c c
quy n cơ s nhưng do xã có nh ng c i m r t n s oàn k t trong dân cư, mang l i s th ng
khác so v i phư ng nên trong t ch c và ho t nh t trong các n i b làng xã trên cơ s c a s
ng c a chính quy n c p xã nông thôn cũng g n gũi, thông c m, s chia trong c ng ng.
có nhi u c i m khác bi t và ch u s tác ng
nhi u chi u, c m t tích c c và m t tiêu c c * Gi ng viên Khoa hành chính - nhà nư c
hơn so v i chính quy n phư ng. Trư ng i h c lu t Hà N i
T¹p chÝ luËt häc sè 3/2004 43
- nghiªn cøu - trao ®æi
Cũng nh ó, vi c hình thành các cơ quan xã h i. Trong a phương có các dòng h ngang
qu n lí có s ràng bu c và cơ ch ki m soát nhau n u không có s ch o, hư ng d n và ý
t nhiên trư c khi ch u s chi ph i c a pháp th c tôn tr ng pháp lu t cao cũng có th phát
lu t. i u ó làm cho pháp lu t có i u ki n sinh nh ng k , kèn c a, gây thanh th , th m
i vào cu c s ng m t cách thu n l i hơn. N u chí tìm cách h uy tín c a nh ng ngư i thu c
có cơ ch thích h p cho s k t h p pháp lu t dòng h khác, làm nh hư ng n l i ích chung
v i o c và phong t c t p quán trong i u c a c ng ng.
ch nh các quan h xã h i c a làng xã thì các b. V l i s ng
y u t nêu trên s phát huy ư c các nh K t c u làng xã trong nông thôn Vi t Nam
hư ng tích c c c a nó. ã t n t i m t cách b n v ng qua th i gian,
Tuy nhiên, cũng c n ph i tính n tác ng trong th i bình cũng như trong th i chi n, th m
tiêu c c c a nó. K t c u dòng h truy n th ng chí c khi m t nư c và ch u ách ô h hàng
này có bi u hi n khá m nét, nh t là mi n nghìn năm c a phong ki n phương B c thì làng
B c và mi n Trung. Nó len l i vào các cơ quan xã v n là thi t ch gi ư c b n s c truy n
chính quy n và oàn th a phương, t o ra th ng c a mình và góp ph n t o ra b n s c văn
nh ng cái ư c g i là “chính quy n c a h ”, hóa c a dân t c Vi t Nam. i u ó có tác ng
“chi b c a h ” như là c u trúc n, m ch ng m m nh m t i s t n t i và ho t ng c a các c p
th m th u vào b máy nhà nư c, làm m m hoá chính quy n. T xa xưa, các chính quy n ô h
chính sách, pháp lu t c a Nhà nư c và cũng có (c phong ki n phương B c l n th c dân Pháp)
th làm suy gi m quy n l c c a cơ quan nhà u ã ph i tính n s tác ng này và ph i
nư c. ó là s tác ng m t cách vô hình lên t d a vào h th ng này th c hi n s cai tr .
ch c và ho t ng c a chính quy n a phương Các chính sách pháp lu t th c hi n các a
mà trư c h t là nh hư ng n s hình thành phương ph n l n ph thu c tr c ti p vào h
các cơ quan chính quy n. S nh hư ng này có th ng này. i v i chính quy n c p huy n, c p
th th y ngay trong quá trình b u c . T giai t nh có th b nhi m ngư i nơi khác nhưng
o n gi i thi u i bi u, qua hi p thương cho i v i chính quy n c p xã thì v n ph i là
n khi b phi u, ng c viên thu c dòng h ngư i b n a. Trong b i c nh ó, m c
l n thư ng có ưu th , do ó h thư ng là ngư i này hay m c khác, tính ch t c c b và a
th ng c . B u c theo nguyên t c ph thông, phương ch nghĩa là i u khó tránh kh i. Vì
bình ng, tr c ti p và b phi u kín là nh m v y, ã có quan i m cho r ng trong nh ng
phát huy cao b n ch t dân ch c a ch xã trư ng h p c n thi t, Th tư ng Chính ph có
h i ch nghĩa, th nhưng s liên k t trong các quy n i u ng, b nhi m ch t ch y ban
dòng h l n như trên r t có th làm sai l ch ý nhân dân (UBND) t nh, ch t ch UBND c p
nghĩa tích c c c a các nguyên t c này. T ó, trên có th i u ng, b nhi m ch t ch UBND
ngư i trúng c ph i ch u áp l c r t l n t phía c p dư i tr c ti p và trong trư ng h p b
dòng h - nguyên nhân quan tr ng d n n s nhi m, ch t ch UBND không nh t thi t ph i là
thi u khách quan khi gi i quy t các công vi c i bi u H ND nh m t o ra cơ ch linh ho t và
44 T¹p chÝ luËt häc sè 3/2004
- nghiªn cøu - trao ®æi
m b o tính hi u qu trong vi c th c hi n nh ng quan ni m cũ, nh ng tiêu chí, o c
ch c năng qu n lí và i u hành c a h th ng cũ. Th m chí có c nh ng v n hoàn toàn có
hành chính nhà nư c, kh c ph c tình tr ng c c tính ch t riêng tư c a ngư i khác, thu c n i b
b a phương.(1) i u này có m c ích t t, tuy gia ình khác cũng có th ư c bàn lu n và t o
nhiên có th s g p ph i khó khăn v m t tâm lí, ra dư lu n b t l i, làm nh hư ng n i s ng
ngư i dân a phương có th cho r ng ngư i c a cá nhân hay c ng ng trong làng xã. Nó t o
a phương khác n không th hi u ư c tình ra gánh n ng tâm lí cho ngư i cán b khi bu c
hình c a i s ng dân cư a phương. ây ph i can thi p vào nh ng công vi c ph c t p y.
chính là m t trong nh ng v n c a c i cách Chính h cũng ng i ng ph i nh ng chuy n
b máy nhà nư c, c bi t là c i cách h th ng này vì i u ó thư ng có liên quan n ngư i
các cơ quan hành pháp. nhà mình, dòng h mình. Khi ó, nh ng cán b
Trong hơn n a th k qua, b m t t nư c v i tư cách c a ngư i lãnh o, ngoài s công
ã có nh ng chuy n bi n toàn di n và sâu s c, tâm thì c n ph i có s sáng su t, t nh táo có
nh t là t năm 1986 khi chúng ta th c hi n th nh hư ng các quan h xã h i theo nh
ư ng l i i m i do ng kh i xư ng và lãnh hư ng tích c c c a các y u t này.
o, nh ng thành t u t ư c trong quá trình c. Y u t tâm lí c a dân cư
xây d ng Nhà nư c pháp quy n c a dân, do G n v i cu c s ng khép kín trong quan h
dân, vì dân; phát tri n n n kinh t th trư ng h hàng sau lu tre làng là tâm lí có tính n
nh hư ng xã h i ch nghĩa, xây d ng n n văn nh trong i s ng dân cư. i u ó giúp cho
hóa Vi t Nam tiên ti n, m à b n s c dân t c ngư i cán b d n m ư c di n bi n tâm lí c a
ã tác ng m nh m t i thi t ch làng xã, ngư i dân mà mình qu n lí, d ti p xúc, chia s ,
nh ng nhân t tích c c ã ư c phát huy ng d tìm hi u nguyên nhân c a các s v x y ra
th i nh ng y u t tiêu c c ã t ng bư c h n trong làng xóm, qua ó có th tìm ư c bi n
ch và b y lùi. Tuy nhiên, cho n nay, pháp tác ng có hi u qu . Ngư c l i, tâm lí
nhi u nơi s nh hư ng c a m t trái c a thi t truy n th ng c a dân cư cũng t o ra không ít
ch làng xã v n còn khá ph bi n như tư tư ng khó khăn cho nhà qu n lí, vì trong tâm lí còn
khép kín, c c b , b n v , nh ng phong t c, t p ch a ng không ít s b o th , t ti. Mu n phát
quán sinh ho t l c h u v n còn t n t i làm cho tri n thì y u t năng ng, linh ho t là không
các ho t ng chính quy n c p xã nông thôn th thi u. Th nhưng nông thôn Vi t Nam, do
g p không ít khó khăn. quan ni m duy tình, cái úng cái sai nhi u khi
M t trong nh ng bi u hi n d nh n th y là ư c xác nh b ng c m tính ho c d a trên các
s c ép c a dư lu n xã h i trong các làng, xã, phong t c t p quán ã t n t i t lâu i, không
"ti ng lành n xa, ti ng d n xa”, chuy n gì b t nh p k p v i s thay i nhanh chóng trong
x y ra, u làng cu i xóm u bi t. Trong nhi u th i i bùng n thông tin và khoa h c, kĩ thu t.
trư ng h p, nh ng dư lu n ó phát sinh t s Tâm lí ng i thay i có th s là l c c n i v i
nhìn nh n ánh giá v các hi n tư ng, v n , ngư i qu n lí. Vì v y, òi h i chính quy n a
s ki n d a trên s c m nh n ch quan và theo phương ph i có nh ng gi i pháp tích c c
T¹p chÝ luËt häc sè 3/2004 45
- nghiªn cøu - trao ®æi
cung c p thông tin và giáo d c nh ng quan b n lĩnh gi i quy t úng n m i quan h
ni m m i, nh n th c m i. này, giáo d c nhân dân tôn tr ng t do tín
d. V n tâm linh, tôn giáo ngư ng nhưng cũng ph i kiên quy t ch ng l i
Có l , xâm nh p s m nh t vào Vi t Nam là nh ng âm mưu l i d ng tôn giáo, tín ngư ng
o Ph t. o Ph t ã i vào cu c s ng m t xâm h i l i ích c a ngư i dân, c ng ng dân
cách r t t nhiên, g n gũi v i l i s ng, v i tâm t c, qu c gia.
lí dân cư. Theo quan ni m c a nhi u ngư i, o 2. Các nhân t m i
Ph t t c có tính hư ng thi n, ôn hòa và nhân ái. a. V văn hoá, giáo d c
i u ó giúp cho t ch c i s ng v m t nào Có th kh ng nh ây là lĩnh v c mà
ó có tính ch t n nh, thu n l i cho s qu n lí. chúng ta ã t ư c r t nhi u thành t u. Nó
Cùng v i o Ph t, o Thiên chúa cũng ã t o ra s chuy n bi n r t sâu s c trong i s ng
xâm nh p vào Vi t Nam và có nh hư ng n i xã h i v kh năng nh n th c, v trình hi u
s ng tâm linh c a m t b ph n không nh dân cư. bi t c v khoa h c t nhiên cũng như ki n th c
Nói chung, giáo lí c a o Thiên chúa cũng có xã h i, làm thay i m c nh t nh nh ng
nhi u nét tương ng v i o Ph t. Ph n l n giáo tác ng c a các y u t truy n th ng. ng
dân thu n h u, s ng “t t i p o”. Tuy nhiên, trư c s thay i này, xã h i òi h i m t ch t
cũng không ít ngư i mơ h và d b kích ng, l i lư ng m i các nhà qu n lí. Cũng chính s
kéo. Ngoài ra, còn có m t s tôn giáo khác thâm thay i ó ã cung c p ngu n cán b tr có
nh p vào Vi t Nam, cùng t n t i, không x y ra ch t lư ng mà quá trình t ch c và ho t ng
xung t và chung s ng hoà bình. c a chính quy n các a phương ph i c n n
Vi t Nam còn t n t i m t tín ngư ng khá h . Tuy nhiên, có nhi u ngư i sau khi ã ư c
c bi t - ó là tín ngư ng th cúng t tiên. ây ào t o cơ b n ã không ch u quay v nơi mà
là tín ngư ng lâu i nh t và không h b mai mình ã ư c c i h c và ang r t c n cán b .
m t. M c dù có nhi u dòng văn hoá, tín Nhưng m t khác có th c t là m t s cán b tr
ngư ng xâm nh p vào Vi t Nam và gi a chúng ư c ào t o cơ b n có tâm huy t nhưng khi v
có s tác ng m nh m t i nhau nhưng tín a phương ho c không ư c tr ng d ng ho c
ngư ng th cúng t tiên v n ư c duy trì và chưa b n lĩnh và kinh nghi m x lí các v n
phát tri n, t o ra nét c s c c a văn hóa Vi t c a a phương nên không phát huy ư c
Nam. Trong m t s vùng ng bào dân t c vai trò c a mình.
cũng có tín ngư ng riêng c a mình. Tuy nhiên, b. S phát tri n c a n n kinh t
có i u c n chú ý là n u không có nh ng gi i Hi n nay, n n kinh t nhi u thành ph n
pháp giáo d c t t thì nh ng cư dân v n phát tri n theo nh hư ng xã h i ch nghĩa ã
mong mu n s ng thu n h u theo giáo lí c a làm thay i r t nhi u cách suy nghĩ, cách làm
mình nhưng có th b tác ng, lôi kéo d n n ăn, l i s ng c a dân cư. Nó có c nh ng tác
mơ h và có nh ng hành ng i ngư c l i l i ng tích c c cũng như tiêu c c n con ngư i.
ích c a các tín , c a qu c gia, dân t c. Ngư i Khi cu c s ng ã có nhi u thay i, m c s ng
cán b , qu n lí c n ph i có kinh nghi m và ư c nâng lên m t cách áng k , con ngư i có
46 T¹p chÝ luËt häc sè 3/2004
- nghiªn cøu - trao ®æi
i u ki n m mang ki n th c, giao lưu v i bên ch c và ho t ng c a b máy nhà nư c, trong
ngoài, nh ó mà trình hi u bi t ư c m ó có s nh hư ng tr c ti p lên h th ng chính
r ng. i u ó l i càng có ý nghĩa hơn i v i quy n c p xã. Nh ng phân tích trên có l m i
các nhà qu n lí. Thông tin n v i con ngư i ch ra ư c ph n nào c a nh ng y u t tác ng
ngày càng a d ng, nhi u chi u ã òi h i m t này. Nhìn nh n m t cách khách quan, toàn di n
kĩ năng x lí thông tin m c cao, bu c các nh ng y u t tác ng này cũng góp ph n xác
nhà qu n lí ph i nâng cao trình khi mà các nh cơ s hoàn thi n b máy nhà nư c ta
phương ti n thông tin i chúng tr nên phong hi n nay, c bi t là i v i chính quy n c p cơ
phú hơn cùng v i s phát tri n c a n n kinh t . s . V n là ch nh hư ng sao cho các y u
Tuy nhiên, i u c n bàn n là tác ng tiêu t ó nh hư ng có l i và có cơ ch h u hi u
c c c a nó. Khi trình c a ngư i ta còn h n cho s tác ng tích c c c a chúng, trong ó
ch chưa theo k p v i s phát tri n thì nh n v n tăng cư ng dân ch t cơ s có ý nghĩ
th c r t d l ch l c nh t là các thông tin n t h t s c quan tr ng.
nh ng ngu n không chính th c và xu t phát v i M t s ý ki n xu t
ng cơ không trong sáng. ó chính là ch khó V n có tính tiên quy t trong t ch c và
ki m soát i v i các nhà qu n lí nhưng l i là ho t ng c a chính quy n a phương là gi i
quy t m i quan h gi a dân cư v i chính quy n
k h mà các th l c en t i d l i d ng.
v i các n i dung: Cơ s hình thành, kh năng
Cùng v i s thay i ó là s chênh l ch v
th c hi n nhi m v , kh năng ki m soát ho t
m c s ng ngày càng tăng gi a các b ph n dân
ng c a các cơ quan nhà nư c... T ây, c n
cư. Nói chung, m t b ng i s ng c a xã h i thì
nhìn l i th c t m t cách toàn di n v t ch c
ư c nâng lên nhưng kho ng cách giàu nghèo
và ho t ng c a chính quy n c p xã. T nh ng
ngày càng gia tăng ã làm cho cu c s ng có
phân tích trên, xin nêu ra m t vài ý ki n v c i
nhi u xáo tr n. Nhi u khi ngư i ta quy nh ng
cách b máy nhà nư c trong ph m vi chính
giá tr tinh th n trong các quan h tình c m thành
quy n c p xã như sau:
giá tr v t ch t có th cân, ong, o, m ư c, 1. V n xác nh H ND c p xã là cơ quan
dùng ng ti n làm phương ti n x lí m i i di n dân c a phương n m trong h
vi c. Nó có th d n t i tr ng thái xã h i c c oan th ng cơ quan quy n l c nhưng c n có s xác
có nguy cơ n y sinh nh ng s ph c t p mà nhà nh rõ ràng hơn nh ng v n mà cơ quan này
qu n lí không d gì gi i quy t ư c. Các tranh có quy n quy t nh tránh tình tr ng phân
ch p trong xã h i x y ra có xu hư ng ngày càng quy n cát c b i các làng xã. Hi n nay, nh ng
ph c t p, trong ó có nh ng lo i tranh ch p mà vn do H ND quy t nh không ph i là
trư c ó r t ít x y ra như tranh ch p th a k gi a nhi u và quy n l c th c t l i ch y u thu c v
nh ng ngư i thân trong gia ình v i nhau mà UBND. N u ã có s xác nh th m quy n rõ
ho t ng hoà gi i có khi b t l c ch y u vì lí do ràng hơn cho hai lo i cơ quan này thì quy n
kinh t khi giá nhà t tăng cao. c a H ND m i ư c m b o trên th c t và
Nh ng nhân t m i cùng v i l ch s truy n UBND s không th l n quy n ng th i
th ng ã có nh ng tác ng không nh lên t tránh ư c s ch ng chéo và có th ki m soát
T¹p chÝ luËt häc sè 3/2004 47
- nghiªn cøu - trao ®æi
ư c nhau. nh t là theo quan i m dòng h . Vi c s d ng
2. UBND nên ho t ng chuyên nghi p. cán b tr có năng l c, ư c ào t o cơ b n
Theo ó, các cơ quan này s không hình thành ph i ư c ưu tiên như m t gi i pháp lâu dài.
do ho t ng b u c c a H ND và cũng không 5. V n hi p thương dân ch trong b u c
ho t ng theo nhi m kì tương ng v i H ND. H ND. ây là v n có ý nghĩa quan tr ng,
Các thành viên ch ch t c a UBND ngoài vi c liên quan ch t ch v i dân ch cơ s , m b o
có biên ch còn có th ư c luân chuy n i u quy n l c tr c ti p c a nhân dân. Như ã phân
ng b i ch t ch UBND c p trên tr c ti p, tích trên, ho t ng b u c r t d b nh
tăng cư ng trách nhi m c a nh ng thành viên hư ng b i t ch c dân cư theo k t c u dòng h ,
này, nh ó gi a H ND và UBND có quan h huy t th ng. Vi c tuyên truy n, v n ng nhân
ngang b ng tránh s chi ph i c a y u t dân hi u úng ý nghĩa c a các nguyên t c c a
dòng h , huy t th ng nhưng có s ph i h p b u c ph i ư c ti n hành m t cách sâu r ng
ch t ch v i nhau như vi c ki m tra chéo l n
k t h p v i vi c xây d ng m i oàn k t toàn
nhau và cùng ch u trách nhi m trư c cơ quan
dân, c ng c h th ng chính tr cơ s . i u ó
nhà nư c c p trên.
không ch có ý nghĩa tr c ti p trong vi c xây
3. Ho t ng c a H ND gi ng như các cơ
d ng h th ng chính quy n m nh a phương
quan t qu n a phương. Nên có s nghiên
mà còn phát huy ư c tính tích c c c a y u t
c u mô hình t qu n c a các làng xã xây
truy n th ng như ã phân tích trên.
d ng cơ s khoa h c cho vi c xây d ng ch
t qu n v a m b o cho vi c phát huy tính t 6. Trong vi c ki m soát ho t ng c a các
ch và m r ng dân ch làng xã v a b o m c p chính quy n c n có s k t h p gi a các quy
kh năng ki m soát c a chính quy n c p trên, nh c a pháp lu t v i phong t c, t p quán. Nên
phù h p v i nguyên t c t p trung dân ch . t n d ng các ch tài c a t p quán không trái v i
4. Công tác quy ho ch cán b ph i xu t o c xã h i và pháp lu t c a Nhà nư c k t
phát t c i m c a t ng a phương. Nhà h p v i dư lu n xã h i, t o ra cơ ch ki m soát
nư c ph i có chính sách rõ ràng v i nh ng h u hi u i v i h th ng chính quy n a
ngư i ư c ào t o theo quy ho ch cán b , phương. ây là s k t h p s c m nh c a truy n
trong ó có s ãi ng c n thi t m b o cho th ng v i hi n i.
h có th yên tâm công tác lâu dài. Vi c ào t o Trên ây là m t vài ý ki n nh m góp ph n
c n chú ý n các tác nghi p nghi p v , n làm cho h th ng các cơ quan nhà nư c nói
kh năng x lí tình hu ng trong qu n lí. Ph i chung và h th ng chính quy n cơ s nói riêng
xác nh rõ quy n và nghĩa v c a ngư i ư c ngày càng hoàn thi n, góp ph n vào vi c xây
ào t o, qua ó có th ràng bu c trách nhi m d ng Nhà nư c pháp quy n XHCN c a dân, do
c a h v i a phương. Ph i lưu ý kh năng dân và vì dân theo tinh th n c a i u 2 Hi n
th c t và nghi p v ã ư c ào t o c a t ng
pháp 1992 ã ư c Qu c h i khoá X s a i./.
cán b cho phù h p v i công vi c. Tiêu chu n
cán b ư c xác nh ph i rõ ràng tránh tình (1).Xem: PGS.TS. Lê Minh Tâm, T p chí lu t h c
tr ng b trí cán b theo c m tính, quen bi t và s 5/2001, tr. 26.
48 T¹p chÝ luËt häc sè 3/2004
nguon tai.lieu . vn
