- Trang Chủ
- Báo cáo khoa học
- Báo cáo Một số khía cạnh về giới trong pháp luật đình chỉ quan hệ vợ chồng cần quan tâm khi giảng dạy môn học Luật hôn nhân và gia đình
Xem mẫu
- nghiªn cøu - trao ®æi
ThS. NguyÔn Ph−¬ng Lan *
quan ni m o c truy n th ng, phong t c
1. Ti p c n v gia ình t góc gi i -
t p quán, văn hoá… và ư c th hi n rõ r t
m t yêu c u khách quan trong gi ng d y
trong quan h v ch ng, có th gây ra nh ng
môn h c lu t hôn nhân và gia ình
Gia ình ư c nghiên c u dư i nhi u tác ng tích c c ho c tiêu c c nh t nh i
góc khác nhau như tri t h c, kinh t , xã v i s phát tri n b n v ng c a gia ình.
h i, văn hoá, pháp lu t. Nh ng năm g n ây, Trong xu th toàn c u hoá hi n nay, nư c
gia ình còn ư c ti p c n nghiên c u dư i ta không có hi n tư ng tan rã gia ình,
góc gi i. Phương pháp i u tra xã h i h c không có l i s ng gia ình không có h t
và ti p c n gi i ư c áp d ng trong nghiên nhân” như phương Tây nhưng l i có s
c u v gia ình t o cơ s lí gi i các hi n kh ng ho ng gi a các th h : Ông bà, cha
tư ng x y ra trong i s ng gia ình m t m , con cháu, có th d n gia ình n ch
thi u n nh”.(3) Trong gia ình hi n nay,
cách khách quan, tránh ư c nh ng “nh n
nh ch quan, nghiêng v khía c nh o quan h v ch ng có th nói là quan h
c, m t khuynh hư ng ch o trong các trung tâm. Vì v y, s i u ch nh c a pháp
công trình nghiên c u v gia ình trư c lu t cũng như vi c gi ng d y pháp lu t nói
ây”.(1) Cách ti p c n và nghiên c u v gia chung c n xem xét quan h v ch ng m t
ình theo quan i m gi i t o cơ s nhìn cách bi n ch ng, trong s v n ng và tác
nh n m t cách khái quát, chính xác các v n ng qua l i c a các i u ki n kinh t xã
quan tr ng c a gia ình trong i u ki n h i t i gia ình, t i v ch ng, có s i u
kinh t th trư ng hi n nay. ó là cơ s ch nh thích h p nh m c ng c s b n v ng
khoa h c ho ch nh chính sách, xây và duy trì ư c nh ng giá tr truy n th ng
d ng pháp lu t i u ch nh các quan h gia t t p c a gia ình.
ình, trong ó có quan h v ch ng, phù Bài vi t này ch bàn t i m t s n i dung
h p v i th c t khách quan. v gi i nên chú ý khai thác và có th k t h p
Dư i góc gi i, quan h gia ình có khi gi ng d y môn Lu t hôn nhân và gia
th ư c xem xét theo nhi u khía c nh khác ình nh m làm phong phú hơn bài gi ng,
nhau như phân công lao ng theo gi i trong m b o s g n k t gi a lí thuy t và th c
gia ình; b t bình ng gi i; b o l c gia
ình…(2) Nh ng khía c nh ó ch u nh * Gi ng viên chính Khoa lu t dân s
hư ng c a các i u ki n kinh t xã h i, các Trư ng i h c Lu t Hà N i
30 T¹p chÝ luËt häc sè 3/2007
- nghiªn cøu - trao ®æi
ti n, qua ó có th giúp ngư i h c có quan h v ch ng. Thái c a nam và n iv i
i m gi i trong vi c nh n th c, nghiên c u, quan h tình d c trư c hôn nhân cũng khác
v n d ng pháp lu t i u ch nh quan h v nhau. Nam gi i t ra ch p nh n v n này
ch ng trong cu c s ng, h c t p và công tác. hơn n gi i, ng th i n gi i có thái ci
m hơn trong vi c “ch p nh n” ngư i nam
2. S i u ch nh c a pháp lu t i v i
gi i có quan h tình d c trư c hôn nhân
quan h v ch ng nhìn t góc gi i -
nhưng l i kh t khe hơn v i chính gi i mình
nh ng i m ã t ư c và nh ng h n
v vn này. T l n gi i “ ng ý” v i
ch c n kh c ph c
Pháp lu t ph n ánh các i u ki n kinh t hi n tư ng àn ông có th quan h tình d c
xã h i trong m t giai o n l ch s nh t nh. v i m t ngư i ph n mà không ch c ch n
Do ó, các quy ph m pháp lu t ph i ph n l y làm v cao hơn g p 4 l n so v i t l
ánh và phù h p v i c i m khách quan “ ng ý” v i hi n tư ng ph n có th quan
c a quan h xã h i mà nó i u ch nh. Các h tình d c v i m t ngư i àn ông không
k t qu nghiên c u v gia ình, v quan h ch c ch n l y làm ch ng, trong khi ó s
khác bi t này nam gi i ch là 1,7 l n.(4)
v ch ng t góc gi i là nh ng lu n
ch ng khách quan, ph n ánh th c tr ng Song không ph i ai cũng hi u và nh n th c
bình ng gi i gi a v và ch ng trong i u ưc y h u qu pháp lí c a quy nh t i
ki n kinh t xã h i hi n nay, ó là cơ s i u 11 Lu t hôn nhân và gia ình, nh t là
khoa h c nghiên c u s a i pháp lu t i v i ngư i ph n . Khi gi ng d y, c n
sao cho phù h p v i th c t và m b o nh n m nh v khía c nh này giúp ngư i
hi u qu i u ch nh c a pháp lu t. Vì v y, h c, nh t là sinh viên n , ý th c ư c h u
khi gi ng d y c n khai thác tính y , qu c a hành vi chung s ng như v ch ng
tính phù h p và c bi t là tính kh thi c a mà không k t hôn. H u qu c a vi c chung
các quy ph m pháp lu t i u ch nh quan h s ng không k t hôn i v i n gi i thư ng
v ch ng, ng th i xem xét tính nh y c m n ng n hơn. H u qu ó có th là s suy
gi i c a các quy ph m ó. gi m v s c kho , gánh n ng c a vi c nuôi
Có th nói các quy ph m pháp lu t hôn con m t mình, không có ch , khó khăn v
nhân và gia ình ph n ánh tương i y kinh t , khó khăn hơn trong vi c xây d ng
nh t quy n bình ng gi a nam và n , gi a gia ình so v i nam gi i… Nh ng i u ó
v và ch ng c trong quan h hôn nhân h p òi h i ph i nâng cao nh n th c cho ph n ,
pháp ho c quan h chung s ng như v ch ng c bi t là ph n nông thôn - nh ng ngư i
không ăng kí k t hôn c hai góc : ít có cơ h i giao ti p, h c t p, h có th t
Quy n nhân thân và quy n tài s n. b o v mình. M c dù pháp lu t b o v quy n
l i chính áng c a ngư i ph n và con chưa
2.1. V quy n nhân thân
Vi c nam n chung s ng v i nhau như thành niên trong nh ng trư ng h p chung
v ch ng không ăng kí k t hôn t ngày s ng không k t hôn ho c k t hôn trái pháp
1/1/2001 s không ư c công nh n có quan lu t, song th c ti n cho th y, hi u qu c a
T¹p chÝ luËt häc sè 3/2007 31
- nghiªn cøu - trao ®æi
vi c này không cao, nh ng h u qu tiêu c c nh ch t ch , c th hơn các ch tài c n
v n x y ra và ngư i ph n ph i gánh ch u. thi t i v i ngư i có hành vi ó, như ph t
Trong quan h v ch ng, hành vi ngo i ti n, không cho chăm sóc, giáo d c con, chia
tình có th x y ra t c hai phía. Song hành tài s n ít hơn n u li hôn vì có l i làm tan v
vi này d x y ra nam gi i hơn n gi i và gia ình, h n ch năng l c hành vi c a ngư i
i u quan tr ng là n gi i t ra thông c m và có hành vi ngo i tình do ã phá tán tài s n
ch p nh n hi n tư ng ngư i ch ng ngo i c a gia ình…
tình nhi u hơn (6,5%) là ngư i v ngo i tình M t khía c nh khác có nh hư ng quan
(2,1%).(5) Như v y, gi i n thông c m v i tr ng n h nh phúc c a v ch ng, ng
nam nhi u hơn v i chính gi i mình trong th i th hi n r t rõ nh ng c i m v gi i,
nh ng hoàn c nh tương t và có l vì v y mà ó là quan h tình d c gi a v và ch ng.
ph n thư ng d tha th cho hành vi ngo i Quan h này thư ng b chi ph i m t cách t
tình c a ngư i ch ng i v i mình hơn là phát b i các quan ni m o c truy n
ngư c l i. T khía c nh này có th gi i thích th ng. Tuy nhiên, trong i u ki n kinh t xã
vì sao khi ngư i v ngo i tình thì gia ình s h i hi n nay, quan ni m v v n này ã có
d tan v hơn. i u ó là do nh ng c i m s thay i. Qua các nghiên c u cho th y,
tâm lí khác nhau gi a nam và n , cách giáo trong i s ng v ch ng hi n nay nư c ta,
d c và nh ng yêu c u o c truy n th ng, quan h tình d c không b ép bu c là khá cao
i u ki n kinh t … chi ph i n nh n th c, (80,3%), ch có 17,5% s ngư i ư c nghiên
quan i m, cách x s c a nam và n . i u c u tr l i có b ép bu c trong quan h tình
này ph n nào phù h p v i quan i m cho d c, trong ó t l v b ép bu c là 24,1% và
ch ng b ép bu c là 9,8%.(7) Như v y, không
r ng: “Văn hoá Vi t Nam cho th y ngư i
ch ngư i v b ép bu c mà c ngư i ch ng
ph n Vi t Nam có trách nhi m v h nh
cũng có th b ép bu c trong quan h tình
phúc gia ình, h có b n ph n l n hơn trong
d c khi h không mu n. K t qu i u tra ó
giáo d c và nuôi d y con cái so v i nam
gi i”.(6) Song khía c nh khác l i c n th y, cho th y s thay i quan ni m truy n th ng
tâm lí và cách x s nhún như ng, nh n trư c ây v quan h v ch ng là có cơ s .
nh c như v y cũng ã trói bu c chính ngư i i u này ph n nào do s c l p v kinh t ,
v , làm cho ngư i ch ng thi u ho c không m r ng môi trư ng giao ti p, trình nh n
tôn tr ng v , d n n vi c ngư i ch ng có th c c a ph n ư c nâng cao, làm cho ph
th v n ti p t c hành vi ngo i tình. Hành vi n t tin và ch ng hơn. Bên c nh hành vi
ngo i tình, dù t b t c ai, cũng nh hư ng ép bu c trong quan h tình d c, b o l c
tiêu c c không ch t i b n thân v ch ng mà trong quan h v ch ng có xu hư ng tăng
còn n h nh phúc gia ình, c bi t là nh lên v i nhi u hình th c khác nhau như ch i
hư ng x u t i s phát tri n nhân cách c a m ng, th ơ lãnh m, b m c ho c ánh
các con. Vì v y, pháp lu t c n có bi n pháp p… Hành vi b o l c không ch do ngư i
h n ch hành vi ngo i tình b ng vi c quy ch ng th c hi n i v i v , mà còn do v
32 T¹p chÝ luËt häc sè 3/2007
- nghiªn cøu - trao ®æi
th c hi n i v i ch ng, có 94,4% ngư i trư ng h p trên, tr khi ngư i ch ng ch ng
ch ng ch i m ng v , và 33,3% v ch i minh ư c r ng, a con do ngư i v ang
m ng ch ng; v b o l c th ch t, có 54,4% có thai ho c sinh ra trong th i kì hôn nhân
s ngư i ư c h i cho r ng có hi n tư ng không ph i con c a ngư i ch ng.
ch ng ánh v và 8,9% cho r ng có hi n V quy n làm m c a ngư i v , pháp
tư ng v ánh ch ng.(8) lu t hi n hành ã có nh ng quy nh khá c
Do ó, c n có cách nhìn khách quan i th nh m b o m th c hi n quy n này c a
v i hành vi ngư c ãi, hành h , xúc ph m ngư i ph n . Song, t quan i m gi i, khi
n danh d , nhân ph m uy tín c a nhau gi ng d y c n nh n m nh cho ngư i h c
gi a v và ch ng t c hai phía và theo th y r ng, quy n làm cha c a ngư i ch ng
chúng tôi, nh ng hành vi ó, trong góc cũng có ý nghĩa quan tr ng không kém
gia ình, c n ư c x lí như nhau, dù là c a quy n làm m c a ngư i ph n . Quy n làm
v hay c a ch ng. cha c a ngư i ch ng và quy n làm m c a
Hành vi ngo i tình c a v ho c ch ng có ngư i v là bình ng và ư c nhà nư c b o
th d n t i vi c v ch ng li hôn. Tuy nhiên, v như nhau. Song do nh ng ch c năng sinh
ngư i ch ng có th b h n ch quy n yêu c u h c t nhiên trong vi c mang thai, sinh con
li hôn khi ngư i v có thai ho c ang nuôi và nuôi con b ng s a m c a ngư i ph n
con nh dư i mư i hai tháng tu i. i u h n mà Nhà nư c c n có nh ng bi n pháp riêng
ch này không áp d ng i v i yêu c u xin li nh m b o m th c hi n nh ng quy n này
hôn c a ngư i v . Tuy nhiên, theo chúng tôi,
và ó không ph i là phân bi t i x . M t
quy nh này ch h p lí n u ngư i con trong
khác, không ph i ngư i ph n nào cũng
i u lu t trên là con c a ngư i ch ng. Theo
sinh con và làm m trong nh ng i u ki n
Ngh quy t s 02/NQ-H TP c a H i ng
thu n l i. Có r t nhi u ph n mang thai và
th m phán Toà án nhân dân t i cao ngày
sinh con trong nh ng i u ki n v t v khó
23/12/2000 thì ngư i ch ng v n b h n ch li
khăn, th m chí có th ph i tr i qua nhi u au
hôn, ngay c trong trư ng h p a con ó
n, nguy hi m n s c kho và s an toàn
không ph i là con c a ngư i ch ng. M c dù
tính m ng. Vi c ca ng i thái quá quy n làm
quy nh này xu t phát t i u 63 Lu t hôn
m c a ph n là không xu t phát t nh ng
nhân và gia ình, trên cơ s b o v quy n l i
tr i nghi m th c t .(9) Vì v y, ph n có
c a ph n và tr em, song t góc bình
quy n ư c l a ch n vi c có sinh con, có
ng gi i thì quy nh trên ã không m
làm m hay không, cũng như có quy n t
b o ư c quy n bình ng th c s c a ngư i
ch i th c hi n quy n làm m . Vi c sinh con,
ch ng trong vi c li hôn, b i vì l i c a ngư i
l a ch n th i i m sinh con, quy t nh s
v nhưng ngư i ch ng l i ph i gánh ch u
con cũng như l a ch n và th c hi n các bi n
h u qu , do ó không th t s h p lí. Vì v y,
pháp tránh thai… là quy n c a v ch ng, v
theo chúng tôi, c n quy nh r ng ngư i
ch ng có quy n tho thu n v i nhau v các
ch ng không có quy n yêu c u li hôn trong
T¹p chÝ luËt häc sè 3/2007 33
- nghiªn cøu - trao ®æi
bi n pháp ó. V , ch ng không ư c ép ngư i ch ng tương lai là y u t quy t nh
bu c nhau trong vi c sinh con, s d ng hay n thay i s phân công lao ng trong gia
không s d ng các bi n pháp tránh thai… ình trên cơ s bình ng gi i.
Trong th c t , v i tâm lí thích có con trai, Vi c phân công lao ng trong gia ình
nhi u ngư i ch ng, c bi t các dân t c chi ph i tr c ti p t i kh năng ti p c n và
thi u s ã b t ngư i v ph i sinh con trai, ki m soát ngu n l c c a ngư i v hay ngư i
dù ã có nhi u con gái, có ngư i th a k ch ng. M c dù pháp lu t quy nh v ch ng
(10)
tài s n. M t s a phương khác còn t n có quy n bình ng như nhau trong vi c
t i th t c ăn “tông th ng”, áp d ng i v i chi m h u, s d ng, nh o t tài s n chung
nh ng gia ình toàn con gái. Khi cha m nhưng quy nh này chưa ư c th c hi n
m t, nh ng gia ình có toàn con gái ph i y trong th c t . i u ó m t ph n ư c
như ng l i t ai cho gia ình có con trai lí gi i b i s thi u ng b gi a các văn b n
g n nh t trong h , không ư c l i cho pháp lu t, gi a văn b n lu t v i các văn b n
(11)
con gái. Nh ng trư ng h p ép bu c sinh dư i lu t. M t khác, vi c ăng kí quy n s
con trai này ã nh hư ng nghiêm tr ng n h u tài s n chung c a v ch ng thư ng ch
quy n c a ngư i v , n u v ch ng không ghi tên m t bên v ho c ch ng mà không ghi
tho thu n ư c thì c n gi i quy t như th tên c hai ngư i nên d x y ra tranh ch p.
nào b o m quy n nhân thân c a c v i v i nh ng tài s n có giá tr l n, như nhà
và ch ng? V n này chưa ư c quy nh , quy n s d ng t, m c dù là tài s n
rõ trong Lu t hôn nhân và gia ình cũng chung c a v ch ng trong th i kì hôn nhân
như trong Pháp l nh dân s nên c n ư c nhưng trong gi y ch ng nh n quy n s d ng
quy nh c th . t ph n l n ch ghi tên ngư i ch ng, s gi y
có ghi tên ngư i v ho c ghi tên c hai v
2.2. V quy n tài s n
ch ng chi m t l r t ít.(13) i u này d n t i
Quy n s h u tài s n c a v ch ng ch
y u là thu nh p do lao ng c a v ch ng vi c thi u căn c pháp lí gi i quy t các
trong th i kì hôn nhân, do s phân công lao tranh ch p v tài s n gi a v và ch ng v n
ng trong gia ình gi a v và ch ng. Các ã r t ph c t p. Do ó, c n th c hi n nghiêm
k t qu nghiên c u cho th y, tình tr ng phân túc vi c ăng kí quy n s h u. Theo quan
công lao ng theo gi i trong gia ình Vi t i m c a chúng tôi, v nguyên t c, khi ăng
Nam mang m nét truy n th ng c khu kí quy n s h u, nh ng tài s n ăng kí ch
v c nông thôn và thành th .(12) i u ó có ư c ghi tên c a m t bên v ho c ch ng khi
nghĩa là ngư i v v n m nhi m công vi c ngư i có yêu c u ch ng minh ư c ó là tài
trong nhà là ch y u còn ngư i ch ng thì lo s n riêng c a mình. N u không ch ng minh
vi c t o ra thu nh p b ng ti n. Vì v y, vi c ư c thì ph i ghi tên c hai v ch ng.
nâng cao nh n th c, làm thay i nh ki n M t khác, trong i u ki n kinh t xã h i
ngh nghi p sinh viên - nh ng ngư i v , hi n nay, ph n ã ph n nào thoát kh i s
34 T¹p chÝ luËt häc sè 3/2007
- nghiªn cøu - trao ®æi
phân công lao ng theo gi i truy n th ng. nghiên c u sâu hơn, y hơ n có quy
Nhi u ph n ã thoát li gia ình nông ph m i u ch nh thích h p./.
thôn ra thành ph lao ng ki m thêm thu
(1).Xem:Lê Ng c Văn, “Nghiên c u gia ình Vi t
nh p cho gia ình và b n thân. Ngư c l i,
t ra hi n nay”, T p chí khoa
Nam - nh ng v n
ngư i ch ng nhà trông nom con nh . Do h c v ph n , s 1/2003, tr.14.
ó, “ a v c a ngư i ph n nông thôn gia (2). Lê Ng c Văn, “Nghiên c u gia ình Vi t Nam -
nh ng v n t ra hi n nay”, T p chí khoa h c v
tăng nhanh chóng so v i a v c a ngư i
ph n , s 1 /2003, tr.10.
ch ng vì công vi c ư c tr lương c a h … (3).Xem: H Sĩ V nh, “Xây d ng b n lĩnh văn hoá
i u này cho phép h có quy n l c i v i thích nghi v i xu th toàn c u hoá”, bài
Vi t Nam
vi t trong cu n “Giá tr truy n th ng trư c nh ng
ch ng và gia ình vì nh ng óng góp cho
thách th c c a toàn c u hoá”, Nxb. Chính tr qu c
gia ình và con cái”.(14) Khi ngư i v có thu
gia, Hà N i - 2002, tr.311.
nh p thì h cũng có quy n quy t nh cao (4).Xem: Bùi Th Hương Tr m, “Thái v quan h
hơn i v i vi c nh o t tài s n trong gia ngoài hôn nhân và tình d c”, T p chí nghiên c u gia
ình và gi i, s 2/2006, tr.29.
ình. Quy n quy t nh c a v v tài s n
(5).Xem: Bùi Th Hương Tr m, s d. tr.33.
tăng theo l a tu i và th i gian hôn nhân và (6). Theo Th Bình, “M t s v n phương pháp
cao hơn khu v c thành th so v i khu v c lu n nghiên c u gia ình”, T p chí khoa h c v ph
n , s 2/2006, tr.15.
nông thôn.(15) Tuy nhiên, thu nh p c a v
(7).Xem: Bùi Th Hương Tr m, s d, tr.35.
ho c ch ng trong nh ng i u ki n lao ng (8).Xem: Lê Ng c Văn, “V n gi i trong các
không c nh này thư ng không n nh, nghiên c u v gia ình”, T p chí khoa h c v ph n ,
s 5/2005, tr.17.
khó ki m soát ư c nên khó xác nh ư c
(9).Xem: Lê Ng c Văn, “Thuy t n quy n trong
kh i tài s n chung c a v ch ng. Vi c s nghiên c u gia ình: C ng hi n và h n ch ”, T p chí
d ng nh ng tài s n này có vì m c ích c a khoa h c v ph n , s 1/ 2006, tr. 4.
(10).Xem: Nguy n Th Thanh Tâm, “M t s nét v
gia ình hay không hoàn toàn ph thu c vào
các dân t c thi u s ”, T p chí
bình ng gi i
s t giác c a v , ch ng. Vì v y, n u m t
nghiên c u gia ình và gi i, s 2/2006, tr.42.
bên v ho c ch ng không có trách nhi m v i (11).Xem: Lê Th Quý, “Ph n trong i m i:
gia ình, không t giác óng góp thu nh p Thành t u và thách th c”, T p chí khoa h c v ph
n , s 1/2006, tr.21.
vào i s ng chung thì ngư i kia cũng không
(12).Xem: Lê Ng c Văn, “V n gi i trong các
th làm gì n u không ch ng minh ư c thu nghiên c u v gia ình”, T p chí khoa h c v ph n ,
nh p th c t c a ch ng ho c v mình. V i s s 5/2005, tr.17.
(13).Xem: Tr n Th Vân Anh, “Quy n con ngư i và
phát tri n a d ng c a các lo i hình lao ng
quy n c a ph n ”, T p chí nghiên c u gia ình và
trong cơ ch th trư ng thì vi c giám sát, xác gi i, s 1/2006, tr.58.
nh ngu n thu nh p th c t c a cá nhân là r t (14).Xem: Lê Vi t Nga, “Tác ng c a d ch v giúp
vi c t i gia ình”, T p chí nghiên c u gia ình và
khó khăn nhưng có ý nghĩa quan tr ng i
gi i, s 1/2006, tr.69.
v i vi c xác nh trách nhi m tài s n c a h (15).Xem: Lê Ng c Văn, “V n gi i trong các
i v i gia ình, i v i Nhà nư c ho c i nghiên c u v gia ình”, T p chí khoa h c v ph n ,
s 5/2005, tr.16.
v i ngư i th ba. ây là v n cn ưc
T¹p chÝ luËt häc sè 3/2007 35
nguon tai.lieu . vn