Xem mẫu

  1. nghiªn cøu - trao ®æi ThS. NguyÔn Ph−¬ng Lan * quan ni m o c truy n th ng, phong t c 1. Ti p c n v gia ình t góc gi i - t p quán, văn hoá… và ư c th hi n rõ r t m t yêu c u khách quan trong gi ng d y trong quan h v ch ng, có th gây ra nh ng môn h c lu t hôn nhân và gia ình Gia ình ư c nghiên c u dư i nhi u tác ng tích c c ho c tiêu c c nh t nh i góc khác nhau như tri t h c, kinh t , xã v i s phát tri n b n v ng c a gia ình. h i, văn hoá, pháp lu t. Nh ng năm g n ây, Trong xu th toàn c u hoá hi n nay, nư c gia ình còn ư c ti p c n nghiên c u dư i ta không có hi n tư ng tan rã gia ình, góc gi i. Phương pháp i u tra xã h i h c không có l i s ng gia ình không có h t và ti p c n gi i ư c áp d ng trong nghiên nhân” như phương Tây nhưng l i có s c u v gia ình t o cơ s lí gi i các hi n kh ng ho ng gi a các th h : Ông bà, cha tư ng x y ra trong i s ng gia ình m t m , con cháu, có th d n gia ình n ch thi u n nh”.(3) Trong gia ình hi n nay, cách khách quan, tránh ư c nh ng “nh n nh ch quan, nghiêng v khía c nh o quan h v ch ng có th nói là quan h c, m t khuynh hư ng ch o trong các trung tâm. Vì v y, s i u ch nh c a pháp công trình nghiên c u v gia ình trư c lu t cũng như vi c gi ng d y pháp lu t nói ây”.(1) Cách ti p c n và nghiên c u v gia chung c n xem xét quan h v ch ng m t ình theo quan i m gi i t o cơ s nhìn cách bi n ch ng, trong s v n ng và tác nh n m t cách khái quát, chính xác các v n ng qua l i c a các i u ki n kinh t xã quan tr ng c a gia ình trong i u ki n h i t i gia ình, t i v ch ng, có s i u kinh t th trư ng hi n nay. ó là cơ s ch nh thích h p nh m c ng c s b n v ng khoa h c ho ch nh chính sách, xây và duy trì ư c nh ng giá tr truy n th ng d ng pháp lu t i u ch nh các quan h gia t t p c a gia ình. ình, trong ó có quan h v ch ng, phù Bài vi t này ch bàn t i m t s n i dung h p v i th c t khách quan. v gi i nên chú ý khai thác và có th k t h p Dư i góc gi i, quan h gia ình có khi gi ng d y môn Lu t hôn nhân và gia th ư c xem xét theo nhi u khía c nh khác ình nh m làm phong phú hơn bài gi ng, nhau như phân công lao ng theo gi i trong m b o s g n k t gi a lí thuy t và th c gia ình; b t bình ng gi i; b o l c gia ình…(2) Nh ng khía c nh ó ch u nh * Gi ng viên chính Khoa lu t dân s hư ng c a các i u ki n kinh t xã h i, các Trư ng i h c Lu t Hà N i 30 T¹p chÝ luËt häc sè 3/2007
  2. nghiªn cøu - trao ®æi ti n, qua ó có th giúp ngư i h c có quan h v ch ng. Thái c a nam và n iv i i m gi i trong vi c nh n th c, nghiên c u, quan h tình d c trư c hôn nhân cũng khác v n d ng pháp lu t i u ch nh quan h v nhau. Nam gi i t ra ch p nh n v n này ch ng trong cu c s ng, h c t p và công tác. hơn n gi i, ng th i n gi i có thái ci m hơn trong vi c “ch p nh n” ngư i nam 2. S i u ch nh c a pháp lu t i v i gi i có quan h tình d c trư c hôn nhân quan h v ch ng nhìn t góc gi i - nhưng l i kh t khe hơn v i chính gi i mình nh ng i m ã t ư c và nh ng h n v vn này. T l n gi i “ ng ý” v i ch c n kh c ph c Pháp lu t ph n ánh các i u ki n kinh t hi n tư ng àn ông có th quan h tình d c xã h i trong m t giai o n l ch s nh t nh. v i m t ngư i ph n mà không ch c ch n Do ó, các quy ph m pháp lu t ph i ph n l y làm v cao hơn g p 4 l n so v i t l ánh và phù h p v i c i m khách quan “ ng ý” v i hi n tư ng ph n có th quan c a quan h xã h i mà nó i u ch nh. Các h tình d c v i m t ngư i àn ông không k t qu nghiên c u v gia ình, v quan h ch c ch n l y làm ch ng, trong khi ó s khác bi t này nam gi i ch là 1,7 l n.(4) v ch ng t góc gi i là nh ng lu n ch ng khách quan, ph n ánh th c tr ng Song không ph i ai cũng hi u và nh n th c bình ng gi i gi a v và ch ng trong i u ưc y h u qu pháp lí c a quy nh t i ki n kinh t xã h i hi n nay, ó là cơ s i u 11 Lu t hôn nhân và gia ình, nh t là khoa h c nghiên c u s a i pháp lu t i v i ngư i ph n . Khi gi ng d y, c n sao cho phù h p v i th c t và m b o nh n m nh v khía c nh này giúp ngư i hi u qu i u ch nh c a pháp lu t. Vì v y, h c, nh t là sinh viên n , ý th c ư c h u khi gi ng d y c n khai thác tính y , qu c a hành vi chung s ng như v ch ng tính phù h p và c bi t là tính kh thi c a mà không k t hôn. H u qu c a vi c chung các quy ph m pháp lu t i u ch nh quan h s ng không k t hôn i v i n gi i thư ng v ch ng, ng th i xem xét tính nh y c m n ng n hơn. H u qu ó có th là s suy gi i c a các quy ph m ó. gi m v s c kho , gánh n ng c a vi c nuôi Có th nói các quy ph m pháp lu t hôn con m t mình, không có ch , khó khăn v nhân và gia ình ph n ánh tương i y kinh t , khó khăn hơn trong vi c xây d ng nh t quy n bình ng gi a nam và n , gi a gia ình so v i nam gi i… Nh ng i u ó v và ch ng c trong quan h hôn nhân h p òi h i ph i nâng cao nh n th c cho ph n , pháp ho c quan h chung s ng như v ch ng c bi t là ph n nông thôn - nh ng ngư i không ăng kí k t hôn c hai góc : ít có cơ h i giao ti p, h c t p, h có th t Quy n nhân thân và quy n tài s n. b o v mình. M c dù pháp lu t b o v quy n l i chính áng c a ngư i ph n và con chưa 2.1. V quy n nhân thân Vi c nam n chung s ng v i nhau như thành niên trong nh ng trư ng h p chung v ch ng không ăng kí k t hôn t ngày s ng không k t hôn ho c k t hôn trái pháp 1/1/2001 s không ư c công nh n có quan lu t, song th c ti n cho th y, hi u qu c a T¹p chÝ luËt häc sè 3/2007 31
  3. nghiªn cøu - trao ®æi vi c này không cao, nh ng h u qu tiêu c c nh ch t ch , c th hơn các ch tài c n v n x y ra và ngư i ph n ph i gánh ch u. thi t i v i ngư i có hành vi ó, như ph t Trong quan h v ch ng, hành vi ngo i ti n, không cho chăm sóc, giáo d c con, chia tình có th x y ra t c hai phía. Song hành tài s n ít hơn n u li hôn vì có l i làm tan v vi này d x y ra nam gi i hơn n gi i và gia ình, h n ch năng l c hành vi c a ngư i i u quan tr ng là n gi i t ra thông c m và có hành vi ngo i tình do ã phá tán tài s n ch p nh n hi n tư ng ngư i ch ng ngo i c a gia ình… tình nhi u hơn (6,5%) là ngư i v ngo i tình M t khía c nh khác có nh hư ng quan (2,1%).(5) Như v y, gi i n thông c m v i tr ng n h nh phúc c a v ch ng, ng nam nhi u hơn v i chính gi i mình trong th i th hi n r t rõ nh ng c i m v gi i, nh ng hoàn c nh tương t và có l vì v y mà ó là quan h tình d c gi a v và ch ng. ph n thư ng d tha th cho hành vi ngo i Quan h này thư ng b chi ph i m t cách t tình c a ngư i ch ng i v i mình hơn là phát b i các quan ni m o c truy n ngư c l i. T khía c nh này có th gi i thích th ng. Tuy nhiên, trong i u ki n kinh t xã vì sao khi ngư i v ngo i tình thì gia ình s h i hi n nay, quan ni m v v n này ã có d tan v hơn. i u ó là do nh ng c i m s thay i. Qua các nghiên c u cho th y, tâm lí khác nhau gi a nam và n , cách giáo trong i s ng v ch ng hi n nay nư c ta, d c và nh ng yêu c u o c truy n th ng, quan h tình d c không b ép bu c là khá cao i u ki n kinh t … chi ph i n nh n th c, (80,3%), ch có 17,5% s ngư i ư c nghiên quan i m, cách x s c a nam và n . i u c u tr l i có b ép bu c trong quan h tình này ph n nào phù h p v i quan i m cho d c, trong ó t l v b ép bu c là 24,1% và ch ng b ép bu c là 9,8%.(7) Như v y, không r ng: “Văn hoá Vi t Nam cho th y ngư i ch ngư i v b ép bu c mà c ngư i ch ng ph n Vi t Nam có trách nhi m v h nh cũng có th b ép bu c trong quan h tình phúc gia ình, h có b n ph n l n hơn trong d c khi h không mu n. K t qu i u tra ó giáo d c và nuôi d y con cái so v i nam gi i”.(6) Song khía c nh khác l i c n th y, cho th y s thay i quan ni m truy n th ng tâm lí và cách x s nhún như ng, nh n trư c ây v quan h v ch ng là có cơ s . nh c như v y cũng ã trói bu c chính ngư i i u này ph n nào do s c l p v kinh t , v , làm cho ngư i ch ng thi u ho c không m r ng môi trư ng giao ti p, trình nh n tôn tr ng v , d n n vi c ngư i ch ng có th c c a ph n ư c nâng cao, làm cho ph th v n ti p t c hành vi ngo i tình. Hành vi n t tin và ch ng hơn. Bên c nh hành vi ngo i tình, dù t b t c ai, cũng nh hư ng ép bu c trong quan h tình d c, b o l c tiêu c c không ch t i b n thân v ch ng mà trong quan h v ch ng có xu hư ng tăng còn n h nh phúc gia ình, c bi t là nh lên v i nhi u hình th c khác nhau như ch i hư ng x u t i s phát tri n nhân cách c a m ng, th ơ lãnh m, b m c ho c ánh các con. Vì v y, pháp lu t c n có bi n pháp p… Hành vi b o l c không ch do ngư i h n ch hành vi ngo i tình b ng vi c quy ch ng th c hi n i v i v , mà còn do v 32 T¹p chÝ luËt häc sè 3/2007
  4. nghiªn cøu - trao ®æi th c hi n i v i ch ng, có 94,4% ngư i trư ng h p trên, tr khi ngư i ch ng ch ng ch ng ch i m ng v , và 33,3% v ch i minh ư c r ng, a con do ngư i v ang m ng ch ng; v b o l c th ch t, có 54,4% có thai ho c sinh ra trong th i kì hôn nhân s ngư i ư c h i cho r ng có hi n tư ng không ph i con c a ngư i ch ng. ch ng ánh v và 8,9% cho r ng có hi n V quy n làm m c a ngư i v , pháp tư ng v ánh ch ng.(8) lu t hi n hành ã có nh ng quy nh khá c Do ó, c n có cách nhìn khách quan i th nh m b o m th c hi n quy n này c a v i hành vi ngư c ãi, hành h , xúc ph m ngư i ph n . Song, t quan i m gi i, khi n danh d , nhân ph m uy tín c a nhau gi ng d y c n nh n m nh cho ngư i h c gi a v và ch ng t c hai phía và theo th y r ng, quy n làm cha c a ngư i ch ng chúng tôi, nh ng hành vi ó, trong góc cũng có ý nghĩa quan tr ng không kém gia ình, c n ư c x lí như nhau, dù là c a quy n làm m c a ngư i ph n . Quy n làm v hay c a ch ng. cha c a ngư i ch ng và quy n làm m c a Hành vi ngo i tình c a v ho c ch ng có ngư i v là bình ng và ư c nhà nư c b o th d n t i vi c v ch ng li hôn. Tuy nhiên, v như nhau. Song do nh ng ch c năng sinh ngư i ch ng có th b h n ch quy n yêu c u h c t nhiên trong vi c mang thai, sinh con li hôn khi ngư i v có thai ho c ang nuôi và nuôi con b ng s a m c a ngư i ph n con nh dư i mư i hai tháng tu i. i u h n mà Nhà nư c c n có nh ng bi n pháp riêng ch này không áp d ng i v i yêu c u xin li nh m b o m th c hi n nh ng quy n này hôn c a ngư i v . Tuy nhiên, theo chúng tôi, và ó không ph i là phân bi t i x . M t quy nh này ch h p lí n u ngư i con trong khác, không ph i ngư i ph n nào cũng i u lu t trên là con c a ngư i ch ng. Theo sinh con và làm m trong nh ng i u ki n Ngh quy t s 02/NQ-H TP c a H i ng thu n l i. Có r t nhi u ph n mang thai và th m phán Toà án nhân dân t i cao ngày sinh con trong nh ng i u ki n v t v khó 23/12/2000 thì ngư i ch ng v n b h n ch li khăn, th m chí có th ph i tr i qua nhi u au hôn, ngay c trong trư ng h p a con ó n, nguy hi m n s c kho và s an toàn không ph i là con c a ngư i ch ng. M c dù tính m ng. Vi c ca ng i thái quá quy n làm quy nh này xu t phát t i u 63 Lu t hôn m c a ph n là không xu t phát t nh ng nhân và gia ình, trên cơ s b o v quy n l i tr i nghi m th c t .(9) Vì v y, ph n có c a ph n và tr em, song t góc bình quy n ư c l a ch n vi c có sinh con, có ng gi i thì quy nh trên ã không m làm m hay không, cũng như có quy n t b o ư c quy n bình ng th c s c a ngư i ch i th c hi n quy n làm m . Vi c sinh con, ch ng trong vi c li hôn, b i vì l i c a ngư i l a ch n th i i m sinh con, quy t nh s v nhưng ngư i ch ng l i ph i gánh ch u con cũng như l a ch n và th c hi n các bi n h u qu , do ó không th t s h p lí. Vì v y, pháp tránh thai… là quy n c a v ch ng, v theo chúng tôi, c n quy nh r ng ngư i ch ng có quy n tho thu n v i nhau v các ch ng không có quy n yêu c u li hôn trong T¹p chÝ luËt häc sè 3/2007 33
  5. nghiªn cøu - trao ®æi bi n pháp ó. V , ch ng không ư c ép ngư i ch ng tương lai là y u t quy t nh bu c nhau trong vi c sinh con, s d ng hay n thay i s phân công lao ng trong gia không s d ng các bi n pháp tránh thai… ình trên cơ s bình ng gi i. Trong th c t , v i tâm lí thích có con trai, Vi c phân công lao ng trong gia ình nhi u ngư i ch ng, c bi t các dân t c chi ph i tr c ti p t i kh năng ti p c n và thi u s ã b t ngư i v ph i sinh con trai, ki m soát ngu n l c c a ngư i v hay ngư i dù ã có nhi u con gái, có ngư i th a k ch ng. M c dù pháp lu t quy nh v ch ng (10) tài s n. M t s a phương khác còn t n có quy n bình ng như nhau trong vi c t i th t c ăn “tông th ng”, áp d ng i v i chi m h u, s d ng, nh o t tài s n chung nh ng gia ình toàn con gái. Khi cha m nhưng quy nh này chưa ư c th c hi n m t, nh ng gia ình có toàn con gái ph i y trong th c t . i u ó m t ph n ư c như ng l i t ai cho gia ình có con trai lí gi i b i s thi u ng b gi a các văn b n g n nh t trong h , không ư c l i cho pháp lu t, gi a văn b n lu t v i các văn b n (11) con gái. Nh ng trư ng h p ép bu c sinh dư i lu t. M t khác, vi c ăng kí quy n s con trai này ã nh hư ng nghiêm tr ng n h u tài s n chung c a v ch ng thư ng ch quy n c a ngư i v , n u v ch ng không ghi tên m t bên v ho c ch ng mà không ghi tho thu n ư c thì c n gi i quy t như th tên c hai ngư i nên d x y ra tranh ch p. nào b o m quy n nhân thân c a c v i v i nh ng tài s n có giá tr l n, như nhà và ch ng? V n này chưa ư c quy nh , quy n s d ng t, m c dù là tài s n rõ trong Lu t hôn nhân và gia ình cũng chung c a v ch ng trong th i kì hôn nhân như trong Pháp l nh dân s nên c n ư c nhưng trong gi y ch ng nh n quy n s d ng quy nh c th . t ph n l n ch ghi tên ngư i ch ng, s gi y có ghi tên ngư i v ho c ghi tên c hai v 2.2. V quy n tài s n ch ng chi m t l r t ít.(13) i u này d n t i Quy n s h u tài s n c a v ch ng ch y u là thu nh p do lao ng c a v ch ng vi c thi u căn c pháp lí gi i quy t các trong th i kì hôn nhân, do s phân công lao tranh ch p v tài s n gi a v và ch ng v n ng trong gia ình gi a v và ch ng. Các ã r t ph c t p. Do ó, c n th c hi n nghiêm k t qu nghiên c u cho th y, tình tr ng phân túc vi c ăng kí quy n s h u. Theo quan công lao ng theo gi i trong gia ình Vi t i m c a chúng tôi, v nguyên t c, khi ăng Nam mang m nét truy n th ng c khu kí quy n s h u, nh ng tài s n ăng kí ch v c nông thôn và thành th .(12) i u ó có ư c ghi tên c a m t bên v ho c ch ng khi nghĩa là ngư i v v n m nhi m công vi c ngư i có yêu c u ch ng minh ư c ó là tài trong nhà là ch y u còn ngư i ch ng thì lo s n riêng c a mình. N u không ch ng minh vi c t o ra thu nh p b ng ti n. Vì v y, vi c ư c thì ph i ghi tên c hai v ch ng. nâng cao nh n th c, làm thay i nh ki n M t khác, trong i u ki n kinh t xã h i ngh nghi p sinh viên - nh ng ngư i v , hi n nay, ph n ã ph n nào thoát kh i s 34 T¹p chÝ luËt häc sè 3/2007
  6. nghiªn cøu - trao ®æi phân công lao ng theo gi i truy n th ng. nghiên c u sâu hơn, y hơ n có quy Nhi u ph n ã thoát li gia ình nông ph m i u ch nh thích h p./. thôn ra thành ph lao ng ki m thêm thu (1).Xem:Lê Ng c Văn, “Nghiên c u gia ình Vi t nh p cho gia ình và b n thân. Ngư c l i, t ra hi n nay”, T p chí khoa Nam - nh ng v n ngư i ch ng nhà trông nom con nh . Do h c v ph n , s 1/2003, tr.14. ó, “ a v c a ngư i ph n nông thôn gia (2). Lê Ng c Văn, “Nghiên c u gia ình Vi t Nam - nh ng v n t ra hi n nay”, T p chí khoa h c v tăng nhanh chóng so v i a v c a ngư i ph n , s 1 /2003, tr.10. ch ng vì công vi c ư c tr lương c a h … (3).Xem: H Sĩ V nh, “Xây d ng b n lĩnh văn hoá i u này cho phép h có quy n l c i v i thích nghi v i xu th toàn c u hoá”, bài Vi t Nam vi t trong cu n “Giá tr truy n th ng trư c nh ng ch ng và gia ình vì nh ng óng góp cho thách th c c a toàn c u hoá”, Nxb. Chính tr qu c gia ình và con cái”.(14) Khi ngư i v có thu gia, Hà N i - 2002, tr.311. nh p thì h cũng có quy n quy t nh cao (4).Xem: Bùi Th Hương Tr m, “Thái v quan h hơn i v i vi c nh o t tài s n trong gia ngoài hôn nhân và tình d c”, T p chí nghiên c u gia ình và gi i, s 2/2006, tr.29. ình. Quy n quy t nh c a v v tài s n (5).Xem: Bùi Th Hương Tr m, s d. tr.33. tăng theo l a tu i và th i gian hôn nhân và (6). Theo Th Bình, “M t s v n phương pháp cao hơn khu v c thành th so v i khu v c lu n nghiên c u gia ình”, T p chí khoa h c v ph n , s 2/2006, tr.15. nông thôn.(15) Tuy nhiên, thu nh p c a v (7).Xem: Bùi Th Hương Tr m, s d, tr.35. ho c ch ng trong nh ng i u ki n lao ng (8).Xem: Lê Ng c Văn, “V n gi i trong các không c nh này thư ng không n nh, nghiên c u v gia ình”, T p chí khoa h c v ph n , s 5/2005, tr.17. khó ki m soát ư c nên khó xác nh ư c (9).Xem: Lê Ng c Văn, “Thuy t n quy n trong kh i tài s n chung c a v ch ng. Vi c s nghiên c u gia ình: C ng hi n và h n ch ”, T p chí d ng nh ng tài s n này có vì m c ích c a khoa h c v ph n , s 1/ 2006, tr. 4. (10).Xem: Nguy n Th Thanh Tâm, “M t s nét v gia ình hay không hoàn toàn ph thu c vào các dân t c thi u s ”, T p chí bình ng gi i s t giác c a v , ch ng. Vì v y, n u m t nghiên c u gia ình và gi i, s 2/2006, tr.42. bên v ho c ch ng không có trách nhi m v i (11).Xem: Lê Th Quý, “Ph n trong i m i: gia ình, không t giác óng góp thu nh p Thành t u và thách th c”, T p chí khoa h c v ph n , s 1/2006, tr.21. vào i s ng chung thì ngư i kia cũng không (12).Xem: Lê Ng c Văn, “V n gi i trong các th làm gì n u không ch ng minh ư c thu nghiên c u v gia ình”, T p chí khoa h c v ph n , nh p th c t c a ch ng ho c v mình. V i s s 5/2005, tr.17. (13).Xem: Tr n Th Vân Anh, “Quy n con ngư i và phát tri n a d ng c a các lo i hình lao ng quy n c a ph n ”, T p chí nghiên c u gia ình và trong cơ ch th trư ng thì vi c giám sát, xác gi i, s 1/2006, tr.58. nh ngu n thu nh p th c t c a cá nhân là r t (14).Xem: Lê Vi t Nga, “Tác ng c a d ch v giúp vi c t i gia ình”, T p chí nghiên c u gia ình và khó khăn nhưng có ý nghĩa quan tr ng i gi i, s 1/2006, tr.69. v i vi c xác nh trách nhi m tài s n c a h (15).Xem: Lê Ng c Văn, “V n gi i trong các i v i gia ình, i v i Nhà nư c ho c i nghiên c u v gia ình”, T p chí khoa h c v ph n , s 5/2005, tr.16. v i ngư i th ba. ây là v n cn ưc T¹p chÝ luËt häc sè 3/2007 35
nguon tai.lieu . vn