Xem mẫu
- nghiªn cøu - trao ®æi
Ths. Vò §Æng H¶i YÕn *
1. Nh ng tho thu n liên quan n nhau trong các i u kho n mà n i dung c a
h n ch c nh tranh trong quan h như ng các i u kho n này ch a ng các y u t
quy n thương m i liên quan n c nh tranh. M c dù, trong các
Như ng quy n thương m i là ho t ng ho t ng cùng lo i, ví d như ho t ng
thương m i mang nh ng c i m, tính ch t lixăng, y u t h n ch c nh tranh v n có th
t ng h p c a m t s lo i ho t ng thương xu t hi n. Theo ó, bên nh n quy n, khi gia
m i khác, c bi t là các quan h chuy n nh p h th ng như ng quy n ph i ch p
giao công ngh , lixăng và các ho t ng nh n i u ki n không c nh tranh v i bên
phân ph i thương m i. Tuy nhiên, như ng như ng quy n và các bên nh n quy n khác
quy n thương m i cũng có nh ng c i m trong cùng h th ng. Bên nh n quy n ph i
riêng bi t giúp công chúng có th phân th c s trung thành v i bên như ng quy n
bi t ư c rõ ràng ho t ng này và các ho t và tôn tr ng quy n l i c a bên này b ng
ng thương m i tương t . Tính ch t c cách không ư c th c hi n cách hành vi
l p v tư cách pháp lí cũng như trách nhi m nh m c ý mang l i l i ích cho i th c nh
i v i nh ng r i ro trong kinh doanh gi a tranh c a bên như ng quy n. V b n ch t,
bên như ng quy n và bên nh n quy n làm khi xây d ng các i u kho n thư ng g p
cho quan h như ng quy n thương m i có trong h p ng như ng quy n thương m i,
th ư c phân bi t v i các quan h phân các bên trong quan h u hư ng t i nh ng
ph i. Bên c nh ó, tính ch t h n ch c nh m c ích xác nh, bao g m: M t là, lo i b
kh i th trư ng nh ng i th c nh tranh
tranh trong n i dung c a các i u kho n
c a các bên; hai là, h n ch các bên không
h p ng l i làm cho như ng quy n thương
n m trong h th ng như ng quy n tham gia
m i khác v i các quan h cùng lo i khác.
vào th trư ng. Trên th c t , bên như ng
C th , trong s phân bi t v i quan h
quy n có th ràng bu c bên nh n quy n vào
chuy n giao công ngh ho c lixăng, tuy
tho thu n mà t i ó, bên nh n quy n ch
cùng hư ng t i nh ng i tư ng c a quy n
ư c nh n “quy n thương m i” t m t bên
s h u trí tu nhưng như ng quy n thương
m i khác v i các quan h k trên c
i m ch y u là các bên trong quan h * Gi ng viên Khoa pháp lu t kinh t
như ng quy n thương m i luôn ràng bu c Trư ng i h c Lu t Hà N i
58 t¹p chÝ luËt häc sè 2/2008
- nghiªn cøu - trao ®æi
như ng duy nh t. Hơn n a, il y c có th cùng nhau tho thu n giao k t m t
ân ư c khai thác “quy n thương m i” c a h p ng như ng quy n thương m i c
bên như ng quy n, bên nh n quy n ph i quy n; ba là, các bên có quy n t ch i giao
mua nguyên li u ho c hàng hoá c trưng d ch thương m i v i các bên th ba n u như
c a bên như ng quy n ho c m t bên th ba vi c th c hi n giao d ch này có kh năng
do bên như ng quy n ch nh. n lư t nh hư ng tiêu c c n h th ng như ng
mình, bên nh n quy n có th yêu c u bên quy n thương m i; b n là, các bên ph i
như ng quy n kí m t h p ng như ng c th c hi n m t cách t t nh t nh ng phương
quy n m b o r ng t i m t th trư ng pháp, cách th c m b o tính ng b
nh t nh, bên nh n quy n không b de do c a h th ng như ng quy n thương m i.
b i nh ng i th c nh tranh t chính h Như v y, trong ph m vi các quy n và
th ng như ng quy n thương m i mà mình nghĩa v c a các bên trong quan h như ng
tham gia. Có th nói, t ng bên trong quan quy n thương m i ư c pháp lu t b o v ,
h có th vi n d n lí do nh m m b o tính các bên có th tho thu n các i u kho n
ng b c a h th ng như ng quy n thương ràng bu c mang tính ch t h n ch c nh
m i, tính r i ro cao c a phương th c kinh tranh. c bi t, khi pháp lu t cho phép và
doanh c bi t này mà yêu c u bên còn l i b o v các bên trong vi c th c hi n các
th c hi n các tho thu n mang dáng d p c a cách th c nh m m b o tính ng b c a
các tho thu n h n ch c nh tranh. h th ng như ng quy n thương m i, bên
Hơn n a, xu t phát t tính ch t tương như ng quy n có th ưa ra nh ng yêu c u
i ph c t p và c bi t c a ho t ng b t bu c bên nh n quy n ph i mua, bán
như ng quy n thương m i, pháp lu t c a nh ng hàng hoá, nguyên v t li u có tình c
h u h t các nư c, trong ó có Vi t Nam, thù t chính bên như ng quy n ho c t m t
u quy nh nh ng nghĩa v nh t nh cho bên th ba nh t nh do bên như ng quy n
các bên mà xét m t khía c nh nào ó, ch nh. ây chính là y u t ch y u mà
vi c th c hi n nh ng nghĩa v này chính là d a vào ó pháp lu t m t s nư c cho r ng
m b o quy n l i cho các bên, ch ng quan h như ng quy n thương m i ph i
l i s xâm h i có th có c a các i th ư c i u ch nh b ng pháp lu t c nh tranh.
c nh tranh. C th , pháp lu t c a h u h t 2. Tho thu n trong h p ng như ng
các qu c gia u cho phép các bên tho quy n thương m i - m t d ng c a tho
thu n các i u kho n khá c bi t: M t là, thu n h n ch c nh tranh
bên nh n quy n không ư c thi t l p quan Theo các nguyên t c chung c a pháp
h trong cùng m t lĩnh v c thương m i v i lu t c nh tranh, xác nh m t tho thu n
bên th ba n u quan h này có kh năng gây thương m i b t kì là tho thu n h n ch
ra c nh tranh gi a bên th ba và bên c nh tranh, c n ph i xác nh r t nhi u y u
như ng quy n thương m i; hai là, các bên t liên quan như ch th , khách th cũng
t¹p chÝ luËt häc sè 2/2008 59
- nghiªn cøu - trao ®æi
như tính ch t và m c h n ch c nh tranh h n ch c nh tranh ư c hi u là m t d ng
c a tho thu n ó. C m t "tho thu n h n quan h pháp lí c bi t c n ư c i u
ch c nh tranh" ư c dùng ch s thông ch nh. Các tho thu n này c bi t ch ,
ng c a m t s ch th kinh doanh có v n mang tính ch t h n ch s c nh tranh
nh ng l i th trên nh ng th trư ng nh t c a các nhóm ho c các ch th khác ngoài
nh mà n i dung c a nh ng tho thu n này các bên c a tho thu n. Tuy nhiên, không
nh m vào vi c duy trì và ti p t c nâng cao ph i tho thu n h n ch c nh tranh nào
hơn n a v th c a các thành viên c a tho cũng b coi là b t h p pháp, m t ch ng
thu n ng th i h n ch c nh tranh c a các m c nh t nh v n có nh ng tho thu n
i th c nh tranh khác. Tho thu n h n ch ư c công nh n là h p pháp.
c nh tranh có th là tho thu n gi a các tác Tho thu n h n ch c nh tranh ư c
nhân kinh t n m v trí ngang nhau trong hình thành m t cách r t t nhiên gi a các
chu trình s n xu t ho c phân ph i (các nhà ch th kinh doanh trong m t môi trư ng
s n xu t v i nhau ho c các nhà phân ph i kinh doanh có c nh tranh. N n kinh t th
v i nhau) ho c là tho thu n gi a các tác trư ng là môi trư ng v i y nh ng i u
nhân kinh t n m v trí khác nhau trong ki n các tho thu n h n ch c nh tranh ra
m t chu trình s n xu t ho c lưu thông (tho i và t n t i. V nguyên t c, không th có
thu n gi a nhà s n xu t và ngư i phân s tách bi t gi a m t lo t các nguyên nhân
ph i). Dư i góc kinh t , tho thu n h n d n n s hình thành c a các tho thu n
ch c nh tranh ra i d a trên tính t t y u h n ch c nh tranh, b i không có m t tho
c a s phát tri n n n kinh t - xã h i. Ban thu n nào ư c hình thành ch b i m t
u, nh ng tho thu n này nhìn m t góc nguyên nhân duy nh t và c l p. Các tác
nh t nh s em l i hi u qu kinh t , tuy nhân giúp t o nên các tho thu n ki u như
nhiên, n u các tho thu n này phát tri n v y trong n n kinh t th trư ng thư ng an
m t cách t do, t t y u d n n h qu là xen nhau và b sung cho nhau trong quá
s có nh ng nhóm c quy n trong t ng trình t o ra s xu t hi n c a nh ng tho
th trư ng hàng hoá, d ch v nh t nh. T thu n h n ch c nh tranh. Tuy nhiên, cũng
ó, giá c do không có c nh tranh s tăng có th ch ra m t vài nguyên nhân chính sau
cao và ch t lư ng hàng hoá d ch v rơi vào ây d n t i s có m t c a các tho thu n
tình tr ng không có ng l c thúc y h n ch c nh tranh trong quan h kinh t th
ư c nâng cao hơn, nh ng ph n ng tích trư ng có s tham gia i u ti t c a m t s
c c cũng như tiêu c c c a th trư ng thi t ch khác. Như v y, các tho thu n h n
không còn có tác d ng i v i nh ng nhà ch c nh tranh có th ư c hình thành theo
s n xu t và cung c p, trong khi ó, nhà s n m t s con ư ng sau: M t là, nh ng ch
xu t và cung c p v n thu v l i nhu n c th kinh doanh mu n cùng nhau h p tác
quy n. Dư i góc pháp lu t, tho thu n ch ng l i nguy cơ c a các i th khác và
60 t¹p chÝ luËt häc sè 2/2008
- nghiªn cøu - trao ®æi
gi v ng v th c a mình trên thương Pháp lu t v c nh tranh c a m t s nư c
trư ng; hai là, khung pháp lu t v c nh và t ch c qu c t ch ra rõ ràng các tho
tranh chưa có ho c có nhưng chưa y , thu n b coi là các tho thu n h n ch c nh
vì th , tránh nh ng hành vi c nh tranh tranh. Lu t m u v c nh tranh c a t ch c
không lành m nh trong tương lai c a các thương m i và phát tri n Liên h p qu c ưa
i th c nh tranh ti m năng, các nhà kinh ra nh ng tho thu n b coi là tho thu n h n
doanh chi m th ph n nh t nh trên th ch c nh tranh sau ây: Tho thu n nh giá
trư ng tìm n v i nhau cùng nhau hay các i u ki n bán hàng khác, k c
thương th o cách th c b o v chính mình trong thương m i qu c t ; u th u thông
trong b i c nh n n kinh t y r y c nh ng; phân chia th trư ng hay khách hàng;
tranh nhưng l i thi u lu t i u ch nh v n h n ch s n xu t, h n ch lư ng bán, k c
này; ba là, do tính ch t riêng c a th trư ng vi c dùng h n ng ch; t ch i mua hàng có
làm cho m t s nhà kinh doanh ban u c a thông ng; t ch i cung c p hàng có thông
th trư ng ó xây d ng nh ng quy t c trư c ng; t ch i t p th vi c cho phép tham
khi có s xu t hi n c a i th c nh tranh gia vào m t s tho thu n. Cũng tương t
khác; b n là, k t qu c a nh hư ng t như v y, Lu t c nh tranh c a C ng hoà
phía Nhà nư c nh m nâng cao hi u qu c a Pháp t i i u 7 ưa ra m t quy nh chung
m t s doanh nghi p nh t nh; tăng cư ng nghiêm c m các hành vi thông ng, tho
kh năng c nh tranh c a doanh nghi p v a thu n, liên minh, liên k t dư i m i hình
và nh ; tăng cư ng s c c nh tranh c a các th c nh m ngăn c n, h n ch ho c làm sai
doanh nghi p Vi t Nam trên trư ng qu c t ; l ch quy lu t c nh tranh trên th trư ng
năm là, Nhà nư c cho phép m t s tho nh m m c ích: H n ch doanh nghi p
thu n h n ch c nh tranh b i nh ng tho khác gia nh p th trư ng ho c t do gi m
thu n này ư c thi t l p b ov m tl i giá c nh tranh; c n tr vi c hình thành giá
ích quan tr ng hơn c nh tranh. theo th trư ng thông qua vi c can thi p
Tho thu n h n ch c nh tranh trong làm tăng gia ho c gi m giá; h n ch ho c
ho t ng như ng quy n thương m i chính ki m soát m c s n xu t, u ra c a s n
là lo i tho thu n ư c ra i b i s cho ph m, d ch v , m c u tư ho c m c c i
phép và b o v c a Nhà nư c. Nh ng tho ti n kĩ thu t; phân chia th trư ng ho c
thu n ki u này là m t trong nh ng y u t ngu n cung ng, tiêu th s n ph m, d ch
th hi n ư c b n ch t c a ho t ng v . Lu t c nh tranh c a Vi t Nam ã ư c
như ng quy n thương m i, b o v ư c Qu c h i khoá X, kì h p th 6 thông qua
m c t t nh t l i ích c a các bên - ó chính vào ngày 9/11/2004 và có hi u h c vào
là bi n pháp các bên có th h n ch ư c ngày 7/1/2005 ã quy nh khá chi ti t v
nh ng r i ro có th x y ra trong quá trình tho thu n h n ch c nh tranh. Theo Lu t
kinh doanh dư i m t tên thương m i chung. này, tho thu n h n ch c nh tranh bao
t¹p chÝ luËt häc sè 2/2008 61
- nghiªn cøu - trao ®æi
g m: Tho thu n n nh giá hàng hoá, d ch như ng m t cách an toàn và n nh do ã
v m t cách tr c ti p hay gián ti p; tho h n ch ư c các i th c nh tranh ti m
thu n phân chia th trư ng tiêu th , ngu n năng tham gia vào th trư ng. Có th nói,
cung c p hàng hoá và d ch v ; tho thu n quan h như ng quy n thương m i s t o ra
h n ch ho c ki m soát s lư ng, kh i m t h th ng các c a hàng, cơ s cùng s
lư ng s n xu t, mua, bán hàng hoá, cung d ng m t tên thương m i cung ng hàng
ng d ch v ; tho thu n h n ch phát tri n hoá, d ch v trên th trư ng. Trong khi ó,
kĩ thu t, công ngh , h n ch u tư; tho s c l p c a m i cơ s , c a hàng trong h
thu n áp t cho doanh nghi p khác i u th ng l i làm cho các cơ s này có kh năng
ki n kí k t h p ng mua bán hàng hoá, ph i c nh tranh v i nhau có th giành
d ch v ho c bu c doanh nghi p khác ch p gi t ư c khách hàng. Tuy nhiên, nh ng
nh n các nghĩa v không liên quan m t i u kho n c m c nh tranh trong h th ng
cách tr c ti p n i tư ng c a h p ng; l i làm cho ch s h u các cơ s như ng
tho thu n ngăn c n, kìm hãm, không cho quy n này s không ư c phép sáng t o ra
doanh nghi p khác tham gia th trư ng ho c nh ng l i th c nh tranh cho riêng mình, ví
phát tri n kinh doanh; tho thu n lo i b d như cung ng hàng hoá v i s lư ng
kh i th trư ng nh ng doanh nghi p không nhi u hơn trên m t ơn v ti n t ho c gi m
ph i là các bên c a tho thu n; thông ng giá bán c a hàng hoá, d ch v . M c dù có
m t bên ho c các bên th ng th u trong th có ư c nh ng l i th c nh tranh nói
vi c cung c p hàng hoá, d ch v . trên, ch s h u c a m i cơ s như ng
Như v y, d a trên nh ng quy nh c quy n ph i hi sinh m t ph n không nh
th v tho thu n h n ch c nh tranh, các trong l i ích c a chính mình nhưng nh ng
tho thu n gi a bên như ng quy n và bên hành vi này cũng không ư c ch p nh n
nh n quy n trong h p ng như ng quy n trong h th ng. Dư i m t tên thương m i
thương m i có th ư c x p vào các lo i duy nh t, bên như ng quy n b t bu c ph i
tho thu n h n ch c nh tranh sau: m b o l i ích cho các bên nh n quy n
Th nh t, tho thu n phân chia th m t cách công b ng. Vi c l a ch n s d ng
trư ng tiêu th , ngu n cung c p hàng hoá, hàng hoá, d ch v c a c a hàng nào trong
cung ng d ch v thông qua vi c kí h p s các c a hàng như ng quy n s ch có th
ng như ng quy n thương m i c quy n. b tác ng ch y u b i i u ki n a lí ch
Theo ó, trong m t ph m vi, khu v c a không th b tác ng b i s khác bi t v
lí nh t nh, m t th trư ng xác nh, bên ch t lư ng s n ph m hay cách th c ph c v
như ng quy n ch ư c như ng quy n c trưng c a c a hàng như ng quy n. B i
thương m i c a mình cho m t bên nh n vì, m t khi khách hàng tìm th y s khác
quy n duy nh t. Bên nh n quy n có th t bi t gi a các c a hàng, ó chính là lúc h
do khai thác “quy n thương m i” ư c th ng như ng quy n thương m i có nguy
62 t¹p chÝ luËt häc sè 2/2008
- nghiªn cøu - trao ®æi
cơ v . Chính vì v y, i v i bên nh n thành tho thu n h n ch c nh tranh v i
quy n, cách t t nh t h n ch c nh tranh m c ích là không cho các bên th ba tham
ó là yêu c u giao k t m t h p ng gia giao d ch mà không h quan tâm t i
như ng quy n thương m i c quy n. n nh ng i u ki n mua hàng, ch t lư ng
lư t mình, bên như ng quy n cũng có th hàng hoá thu n l i mà bên th ba này có
yêu c u bên nh n quy n, trong su t th i th cung c p. Khi thi t k nên nh ng tho
gian có hi u l c c a h p ng như ng thu n d ng này, các bên ( c bi t là bên
quy n, không ư c phép nh n thêm b t c như ng quy n thương m i) luôn s d ng
m t “quy n thương m i” nào khác. Th c m t lá ch n an toàn, qua ó, các tho thu n
ch t c a yêu c u này ch là m b o r ng này dù mang tính ch t h n ch c nh tranh
vi c kinh doanh b ng “quy n thương m i” nhưng v n ư c coi là t n t i h p pháp. Lá
c a bên như ng quy n là cách th c kinh ch n ó chính là yêu c u v tính ng b
doanh ki m tìm l i nhu n duy nh t i v i c a h th ng như ng quy n thương m i.
bên nh n quy n. T ó, bên này s b ph S ng b ph i t m c khách hàng
thu c nhi u hơn vào bên như ng quy n và b t l c trong vi c phân bi t các cơ s
có trách nhi m hơn trong vi c góp ph n như ng quy n v i nhau ngo i tr y u t
phát tri n h th ng như ng quy n thương v trí a lí. có ư c s ng b này,
m i. Có th nói, cho dù theo u i m c ích ch t lư ng c a hàng hoá, d ch v do các
này hay m c ích khác, các bên trong quan cơ s như ng quy n cung ng ph i không
h như ng quy n thương m i ã thi t k có s khác bi t. V lí thuy t, i u này ch
nên nh ng tho thu n mang tính ch t h n có th th c hi n m t cách ơn gi n, d
ch c nh tranh trong h p ng như ng dàng nh t b ng cách bên như ng quy n
quy n thương m i. chính là bên bán nguyên li u, hàng hoá
Th hai, tho thu n ngăn c n, kìm hãm cho t t c các cơ s như ng quy n c a
không cho doanh nghi p khác tham gia th mình ho c ch nh m t bên th ba tin c y
trư ng ho c phát tri n kinh doanh b ng làm ngu n cung ng hàng hoá, nguyên li u
cách th ng nh t v vi c t ch i mua hàng cho c h th ng như ng quy n do mình xây
ho c bán hàng có các bên th ba n u như d ng nên. Tuy nhiên, trên th c t thì không
nh n th y vi c mua, bán hàng hoá v i bên ph i bao gi cũng như v y. Có th c t là
th ba có kh năng gây ra nh ng thi t h i trên th trư ng có th t n t i r t nhi u bên
i v i “quy n thương m i” mà các bên th ba có kh năng cung ng nguyên nhiên
ang khai thác. M t khác, vi c các bên v t li u v i giá r , ch t lư ng t tiêu
tho thu n ch mua hàng hoá ho c nguyên chu n theo yêu c u c a h th ng như ng
v t li u t nh ng ngu n cung ng xác nh quy n nhưng v n không th tr thành
(t bên như ng quy n ho c t bên th ba ngư i cung c p hàng hoá cho các bên nh n
do bên như ng quy n ch nh) cũng c u quy n thương m i do các bên nh n quy n
t¹p chÝ luËt häc sè 2/2008 63
- nghiªn cøu - trao ®æi
ã b ràng bu c b i m t s i u kho n tính h n ch c nh tranh ch d ng l i gi i
mang tính ch t h n ch c nh tranh. h n nh t nh. M t s nư c trên th gi i ã
có th phát tri n ư c h th ng có th xác l p ư c gi i h n này t ó có
như ng quy n thương m i, các thương nhân th nh n di n ư c các tho thu n như ng
b t bu c ph i thi t k nên nh ng tho thu n quy n thương m i ư c coi là h p pháp
trong h p ng như ng quy n thương m i trong vô vàn các tho thu n h n ch c nh
v i nh ng tính ch t c bi t, ràng bu c l n tranh. Cũng như v y, t gi i h n c a s
nhau trong m t ph m vi nh t nh. Nh ng ch p nh n nói trên, pháp lu t có th k t lu n
ràng bu c này th hi n b n ch t c a quan h ư c tho thu n như ng quy n thương m i
như ng quy n thương m i, giúp phân bi t nào ã th c s vi ph m pháp lu t c nh tranh
ư c m t cách rõ nét nh t gi a quan h này nh m ngăn c n và lo i b chúng kh i các
và các quan h thương m i cùng lo i khác. quan h như ng quy n thương m i.
M c r i ro trong kinh doanh khá cao Tuy nhiên, Vi t Nam, s ghi nh n khá
c a quan h như ng quy n ã tr thành m t mu n m n c a pháp lu t thương m i i v i
trong nh ng căn c pháp lu t công nh n quan h như ng quy n thương m i cũng
và ch p nh n m t vài khía c nh h n ch như s m i m c a pháp lu t c nh tranh l i
c nh tranh c a nh ng tho thu n ư c thi t dư ng như làm cho vi c xác nh ranh gi i
l p gi a bên như ng quy n và bên nh n h p pháp c a tho thu n như ng quy n
quy n. Thông thư ng, nh ng r i ro thu c thương m i trong m i tương quan v i h n
v b n ch t c a quan h như ng quy n ã ch c nh tranh tr nên khó khăn. M c dù
làm cho các bên trong quan h như ng v y, vi c tìm ra căn c phân bi t ho c ch
quy n thương m i nghĩ t i nh ng công c , nh nh ng trư ng h p mi n tr c a pháp
phương pháp, cách th c lo i tr t i a lu t c nh tranh i v i các tho thu n c a
r i ro. Và trong quá trình i tiêu di t nh ng như ng quy n thương m i v n là r t c n
r i ro ó ng th i các bên trong quan h thi t trong b i c nh n n kinh t - xã h i c a
như ng quy n thương m i cũng lo i tr Vi t Nam hi n nay. Làm ư c i u này
luôn c nh ng s c nh tranh r t c n thi t cũng có nghĩa là pháp lu t ã dành cho ho t
i v i m t n n kinh t xã h i phát tri n. ng thương m i m i m như như ng
Bên như ng quy n cũng như bên nh n quy n thương m i có cơ h i phát tri n m nh
quy n c g ng lo i b nh ng i th c nh hơn n a Vi t Nam ng th i cũng tránh
tranh ti m năng, h n ch th trư ng b ng cho n n kinh t th trư ng c a Vi t Nam
cách n nh giá c , ràng bu c c quy n kh i nh ng tác ng tiêu c c c a vi c h n
ho c phân chia th trư ng. ch c nh tranh ho c bóp méo c nh tranh
Chính vì v y, s ch p nh n i v i các nh m làm cho n n kinh t Vi t Nam phát
tho thu n như ng quy n thương m i có tri n toàn di n hơn n a./.
64 t¹p chÝ luËt häc sè 2/2008
nguon tai.lieu . vn
