Xem mẫu
- Nghiªn cøu - tra0 ®æi
ThS. Ph¹m ThÞ T×nh *
Quyunt con ngưtri ng trongn m c tiêu và
y quan
và quy công dân là t ng pháp lí quan tr ng cho m i công dân
nói chung và n công dân nói riêng th c
ng l c c a s phát tri n kinh t - xã h i. hi n các quy n t do, dân ch c a mình trên
Do ó, nó ư c kh ng nh là ch nh cơ cơ s b o m c a nhà nư c và pháp lu t.
b n nh t trong m i hi n pháp. S phát tri n L ch s Vi t Nam ã tr i qua hàng ngàn
c a l ch s loài ngư i ã ch ng minh s c năm s ng dư i ch phong ki n, g n m t
m nh to l n c a nhu c u v quy n t do. trăm năm dư i ách th ng tr c a th c dân
Quy n ư c xem xét dư i góc là nhu c u Pháp, ph n Vi t Nam v a b áp b c v giai
c l p, ã t o ra ng l c m nh m cho con c p, v a b trói bu c b i l giáo phong ki n
ngư i, c bi t lĩnh v c ch ng áp b c, bóc hà kh c. Cách m ng tháng Tám thành công,
l t, xây d ng xã h i công b ng, dân ch , t Nhà nư c Vi t Nam dân ch c ng hòa ra i
do. Trong nhà nư c XHCN nh ng ti n , ánh d u s ra i c a b n Hi n pháp dân
i u ki n gi i phóng con ngư i g n li n ch nhân dân u tiên - Hi n pháp 1946. V i
v i s thay i v quan h s h u tư li u s n 7 chương và 70 i u, l n u tiên trong l ch
xu t, c bi t là vi c thi t l p ch chính s Vi t Nam, nhân dân ta ư c th c hi n các
tr v i b n ch t “t t c quy n l c nhà nư c quy n t do, dân ch và cũng là l n u tiên
thu c v nhân dân”. trong l ch s dân t c, ph n Vi t Nam ư c
Xu t phát t vai trò, giá tr c a quy n mà ngang quy n v i nam gi i trong m i phương
trong tư duy chính tr c a nhân lo i, v n di n. Nh ng quy nh c a b n hi n pháp này
quy n công dân trong ó có quy n bình ng là cơ s pháp lí v ng ch c t o i u ki n cho
nam n ã tr thành n i dung chính c a l ch ph n tham gia c ng hi n vào s nghi p
s l p hi n. Trong hi n pháp c a t t c các chung gi i phóng dân t c ng th i gi i
nư c dù thu c ch xã h i nào v n phóng chính mình.
quy n con ngư i, quy n công dân u ư c ng ta ngay t khi m i ra i ã nh n
xác nh là ch nh quan tr ng, là n i dung th c y vai trò to l n c a m i t ng l p
cơ b n nh t c a m i b n hi n pháp. N i nhân dân trong ó có 51% ph n “n u
dung này chi ph i n c k t c u c a b n qu ng i qu n chúng không th tham gia
hi n pháp, thư ng ch nh quy n công dân
ư c t lên hàng u trong các hi n pháp * Gi ng viên chính Khoa hành chính - nhà nư c
c a nhi u qu c gia.(1) ây ư c xem là n n Trư ng i h c lu t Hà N i
T¹p chÝ luËt häc - ®Æc san phô n÷ 73
- Nghiªn cøu - trao ®æi
cách m ng thì cách m ng không th thành lu t cơ b n c a nhà nư c - văn b n có hi u
công ư c”. Trong lu n cương chính tr l c pháp lí cao nh t. Kh ng nh ý nghĩa l n
u tiên ng cũng xác nh “nam n bình lao v các quy n t do dân ch , trong ó có
ng” là m t trong mư i m c tiêu hành quy n bình ng c a ph n , H Ch T ch
ng. Quan i m c a ng, chính sách c a ã t ng nh n nh: “Hi n pháp ã tuyên b
Nhà nư c luôn th hi n tính c l p cho v i th gi i bi t, dân t c Vi t Nam ã có
dân t c, t do, dân ch cho nhân dân, phù m i quy n t do, Hi n pháp ã tuyên b v i
h p v i nguy n v ng qu n chúng và xu th th gi i ph n Vi t Nam ã ư c ng
th i i. ngang hàng v i àn ông ư c hư ng
Nhà nư c ta là nhà nư c c a dân, do dân chung m i quy n t do dân ch c a m t
và vì dân, khái ni m quy n công dân trong công dân”.(2) Dù ch v i cách th hi n ng n
Hi n pháp luôn g n li n v i dân ch . Hơn g n, c th trong m t i u kho n nhưng
n a th k c a l ch s l p hi n, Vi t Nam có Hi n pháp 1946 không ch th hi n thái
4 b n hi n pháp, ánh d u 4 giai o n phát trân tr ng, ánh giá úng nh ng óng góp
tri n quan tr ng. Cùng v i s phát tri n c a áng khích l c a ph n mà còn th hi n
các ch nh khác, ch nh quy n và nghĩa quan i m kiên quy t b o v quy n l i ph
v cơ b n c a công dân trong ó có quy n n c a Nhà nư c, c a ch dân ch r ng
bình ng c a ph n cũng ngày càng ư c rãi. i u này càng có ý nghĩa hơn khi chúng
phát tri n và hoàn thi n, phù h p v i i u ta bi t r ng Hi n pháp 1946 ra i trong i u
ki n th c t c a t nư c. Ngoài các quy n ki n Nhà nư c Vi t Nam còn quá non tr , l i
và nghĩa v cơ b n công dân nói chung mà ph i ương u v i nhi u th l c thù trong
ph n cũng ư c hư ng, c 4 b n hi n pháp và gi c ngoài và muôn vàn khó khăn v t t
u có nh ng i u kho n riêng quy nh v c các m t.
quy n bình ng c a ph n . Ra i trong m t i u ki n hoàn c nh
Ngay t nh ng ngày u tiên giành ư c m i, Hi n pháp 1959 ã k th a tư tư ng v
chính quy n, Nhà nư c ta ã b t tay vào quy n bình ng ph n i u 24. M c dù
công vi c c p thi t - xây d ng Hi n pháp. cũng ch ghi nh n t i m t i u trong s 21
Cũng trong b n Hi n pháp này a v pháp lí i u c a ch nh quy n và nghĩa v cơ b n
c a công dân c bi t ư c chú tr ng. Trong c a công dân, song Hi n pháp 1959 ã quy
s các ch nh cơ b n c a Hi n pháp thì ch nh khá c th , chi ti t hơn v quy n bình
nh “nghĩa v và quy n l i công dân” ư c ng ph n . Không nh ng ch kh ng nh
quy nh t i chương II. Hi n pháp kh ng “Ph n nư c Vi t Nam dân ch c ng hòa
nh: “ àn bà ngang quy n v i àn ông v có quy n bình ng v i nam gi i v các m t
m i phương di n” ( i u 9). Có th nói, ây sinh ho t chính tr , kinh t , văn hóa, xã h i
là l n u tiên trong l ch s Vi t Nam quy n và gia ình” mà hơn th ph n có i u
bình ng nam n ư c ghi nh n trong o ki n th c hi n quy n bình ng c a mình,
74 T¹p chÝ luËt häc - ®Æc san phô n÷
- Nghiªn cøu - tra0 ®æi
Hi n pháp còn quy nh rõ trách nhi m c a th c t c a xã h i và m b o quy n con
Nhà nư c trong vi c m b o quy n bình ngư i. C th Hi n pháp quy nh: Lao ng
ng v vi c làm, b o v quy n l i c a bà n và nam làm vi c như nhau thì ti n lương
m và tr em, b o v hôn nhân và gia ình. ngang nhau, quy nh này không ch ư c áp
V i quan i m k th a và phát tri n quy d ng i v i n công nhân viên ch c mà còn
nh c a Hi n pháp 1959, Hi n pháp 1980 ư c kh ng nh v i t t c ngư i lao ng
ã có hai i u (63 và 64) quy nh v quy n thu c các thành ph n kinh t khác nhau
bình ng c a ph n . Bên c nh vi c th a trong n n kinh t th trư ng. i u ó, th
nh n quan i m “ph n và nam gi i có hi n s trân tr ng c a Nhà nư c i v i m i
quy n ngang nhau v m i m t” như các Hi n lao ng t o ra s n ph m cho xã h i. ng
pháp trư c, Hi n pháp 1980 còn kh ng nh th i Nhà nư c còn quy nh ch ngh b o
“Nhà nư c và xã h i chăm lo nâng cao trình hi m i v i lao ng n nói chung.
chính tr , văn hóa, khoa h c, kĩ thu t và Xu t phát t quan i m cho r ng s bình
ngh nghi p c a ph n , không ng ng phát ng v i ph n trư c h t ph i ư c th hi n
huy vai trò c a ph n trong xã h i” ng trong nh n th c, ánh giá úng v v trí vai
th i Nhà nư c và xã h i có chính sách trò c a ph n , tôn tr ng ph n , do ó Hi n
“chăm lo phát tri n các nhà h sinh, nhà tr , pháp năm 1992 còn quy nh thêm vi c
l p m u giáo, nhà ăn công c ng và nh ng “nghiêm c m m i hành vi phân bi t i x
cơ s phúc l i khác, t o i u ki n thu n l i v i ph n , xúc ph m nhân ph m ph n ”,
cho ph n s n xu t, công tác, h c t p và c bi t là trong quan h v ch ng. Ngoài ra
ngh ngơi”. c bi t v i v n “b o h hôn Hi n pháp còn quy nh m t lo t bi n pháp
nhân và gia ình” ã ư c Hi n pháp 1980 nh m t o i u ki n ph n không ng ng
tách ra thành m t i u kho n riêng ( i u 64) nâng cao trình và phát huy vai trò c a
nh m quy nh c th hơn vai trò c a gia mình trong xã h i, góp ph n gi m gánh n ng
ình trong xã h i, ghi nh n nguyên t c hôn gia ình, t o i u ki n cho ph n s n xu t,
nhân ti n b m t v m t ch ng, v ch ng công tác, h c t p, ngh ngơi và làm tròn b n
bình ng, trách nhi m c a các thành viên ph n c a ngư i m .
trong gia ình, quan i m nhân o c a Nhà Nh ng quy nh c a Hi n pháp năm
nư c và xã h i trong vi c th a nh n bình 1992 v quy n bình ng c a ph n là m t
ng gi a các con. trong nh ng i m n i b t ph n ánh b n ch t
Hi n pháp năm 1992 ra i trong công ưu vi t, ư c th hi n nh t quán trong Hi n
cu c i m i t nư c v i quan i m m pháp nư c ta. a v c a ph n ư c coi là
r ng t do dân ch cho công dân, chú ý n m t tiêu chí c a trình văn minh, m t
tính kh thi c a các quy n và nghĩa v , vì trong nh ng tiêu chí cơ b n nh t c a s
v y, quy n bình ng c a ph n có nhi u nghi p gi i phóng con ngư i. Chính Liên
i m ư c b sung cho phù h p v i yêu c u h p qu c, trong m t tài li u c a mình ã xác
T¹p chÝ luËt häc - ®Æc san phô n÷ 75
- Nghiªn cøu - trao ®æi
nh n: Ch có các nư c xã h i ch nghĩa dân t c, ch quy n qu c gia là nhân t quy t
Hi n pháp và lu t pháp t v n quy n nh m i ngư i dân nói chung trong ó có
bình ng c a ph n thành m t qu c sách ph n có ư c a v làm ch t nư c.
thâm nh p vào cu c s ng hàng ngày c a Th c t này ư c ph n ánh rõ nét trong l ch
toàn dân và là m i quan tâm chung c a toàn s l p hi n Vi t Nam, ch nh quy n và
xã h i, ch không ph i là v n riêng c a nghĩa v c a công dân trong ó có quy n
(3)
n gi i. Gi i phóng ph n , th c hi n nam bình ng c a ph n luôn g n li n v i ch
n bình ng là c m t quá trình u tranh quy n qu c gia và n n c l p dân t c.
lâu dài mang tính cách m ng sâu s c trong - Trong các Hi n pháp Vi t Nam, v n
i s ng th c ti n. nư c ta s nghi p ó quy n và nghĩa v cơ b n c a công dân nói
càng ph c t p, khó khăn hơn nhi u b i do s chung và quy n bình ng c a ph n nói
chi ph i c a nh ng quan i m thi u tính riêng luôn ư c th hi n nh t quán, là m t
toàn di n v c i m truy n th ng. Xã h i trong nh ng n i dung cơ b n c a Hi n pháp.
phong ki n, c bi t phương ông v i tư i u này xu t phát t s nh t quán trong
tư ng tr ng nam khinh n ã là m t tr ng i quan i m xây d ng Hi n pháp c a Nhà
l n. Th c t ó òi h i Nhà nư c và toàn xã nư c: nư c ta toàn b quy n l c nhà nư c
h i ph i quan tâm nhi u hơn i v i s nghi p thu c v nhân dân mà n n t ng là liên minh
gi i phóng ph n , s ti n b c a ph n . giai c p công nhân, nông dân và t ng l p trí
Th c t l ch s l p hi n th gi i ã th c. Xu t phát t quan i m này a v làm
kh ng nh: Hi n pháp ra i g n li n v i ch c a m i công dân trong ó có ph n ã
cu c cách m ng dân ch tư s n l t ch ư c các b n hi n pháp th ch hóa thành
quân ch chuyên ch , là s n ph m v các quy n t do dân ch c a công dân.
phương di n chính tr - pháp lí, ánh d u - Quy n bình ng c a ph n ngày càng
bư c chuy n mình t xã h i th n dân sang ư c quy nh m r ng và hoàn thi n hơn
xã h i công dân. Hi n pháp ra i do áp l c trong các b n Hi n pháp nư c ta. Không ch
c a nhu c u t do, dân ch , tr thành thi t k th a tư tư ng v quy n bình ng nam n
ch ghi nh n và m b o v m t pháp lí các trong Hi n pháp năm 1946, 1959, 1980,
quy n cơ b n c a công dân trong ó có quy n bình ng c a ph n trong Hi n pháp
quy n bình ng c a ph n . năm 1992 quy nh c th hơn, mang tính
Nghiên c u nh ng quy nh c a Hi n kh thi cao, th hi n quá trình phát tri n liên
pháp Vi t Nam v quy n bình ng c a ph t c v phương di n chính tr - pháp lí cũng
n chúng tôi nh n th y: như kĩ thu t l p pháp. S k th a và phát
- Các quy n và nghĩa v cơ b n c a công tri n này không ch kh ng nh rõ b n ch t
dân nói chung và quy n bình ng c a ph nhà nư c mà còn ph n ánh ư c nh ng thay
n nói riêng g n li n v i ch quy n dân t c. i l n c a i s ng t nư c ng th i th
L ch s dân t c ta ã kh ng nh, c l p hi n s hòa nh p nh ng giá tr văn minh c a
76 T¹p chÝ luËt häc - ®Æc san phô n÷
- Nghiªn cøu - tra0 ®æi
nhân lo i v quy n con ngư i. qu n chúng nhân dân, hư ng t i m t tương
Quy nh v quy n bình ng c a ph n lai t t p hơn v i nh ng i u ki n s ng
trong Hi n pháp ã ư c nhi u văn b n pháp bình ng, t do, dân ch . S phát tri n
lu t khác c th hóa như: B lu t dân s , B nh ng quy nh v quy n bình ng c a ph
lu t lao ng, Lu t hôn nhân và gia ình... n trong l ch s l p hi n cũng tuân th b n
Ch ng h n như t o i u ki n cho ph n ch t nêu trên. Th ng l i c a Cách m ng Vi t
tham gia vào ho t ng c a các cơ quan nhà Nam cùng nh ng quy nh v quy n bình
nư c, Lu t s a i, b sung m t s i u c a ng c a ph n trong văn b n có hi u l c
Lu t b u c i bi u Qu c h i năm 2001 ã pháp lí cao nh t ã ưa ngư i ph n lên a
b sung quy nh: “S i bi u Qu c h i là v làm ch trong xã h i. i u này i v i
ph n do U ban thư ng v Qu c h i d chúng ta tư ng ch ng như là m t s t t y u
ki n trên cơ s ngh c a oàn ch t ch nhưng nó ã, ang và s còn là m c tiêu u
Ban ch p hành trung ương H i liên hi p ph tranh, là mơ ư c c a nhi u ph n m ts
n Vi t Nam, b o m ph n có s i qu c gia trên th gi i.
bi u thích áng” ( i u 10). ây ư c xem là Ngày nay trên ph m vi toàn th gi i,
cơ s pháp lí quan tr ng ph n vươn lên m c dù phong trào ph n ã có nhi u i m
kh ng nh vai trò c a mình trong ho t ng ti n b nh t nh nhưng t i m t s nư c v n
xã h i. Có th nói, s lư ng i bi u ph n ph n bình ng trư c pháp lu t v n còn
tham gia vào cơ quan quy n l c nhà nư c nhi u i m quy nh chưa phù h p. M t s
cao nh t (Qu c h i) tuy chưa nhi u nhưng nư c ưa ra nguyên t c “ngư i ch ng là ch
nó ã ph n nào kh ng nh s c g ng c a gia ình” ã i u ch nh m t cách h p pháp
ch em trong ho t ng xã h i mà cao hơn quan h b t bình ng gi a v và ch ng,
n a nó còn kh ng nh ư c giá tr c a các cũng như gi a cha m và con cái. T i m t s
quy nh pháp lu t v quy n bình ng c a nư c theo o H i, ngư i ph n không
ph n . N u Qu c h i u tiên (Qu c h i ư c hành ngh lu t pháp, m t s nư c khác
khóa I năm 1946) t l i bi u n ch chi m thì lu t pháp c m sinh có k ho ch, c m li
2,5%, thì Qu c h i trong giai o n i m i d ngay c trong tình tr ng hôn nhân không
t nư c không ng ng tăng lên v s i th kéo dài. Th m chí có nơi lu t hình s còn
bi u n : Qu c h i khóa VIII (1987) là 18%, tr ng ph t c nh ng ph n góa ch ng i l y
Qu c h i khóa IX (1992) là 18,8%, Qu c h i ngư i khác. Ngay c v i quy n b u c - m t
khóa X (1997) là 26,22%, Qu c h i khóa XI quy n chính tr quan tr ng song “lúc u lu t
(2002) là 27,31%. b u c tư s n ch là lu t b u c dành cho àn
Hi n pháp Vi t Nam luôn phù h p v i ông. Trong m t th i gian dài ph n không
s phát tri n kinh t - xã h i. Hi n pháp cũng có quy n b u c . Năm 1983, i u ki n v
kh ng nh nhu c u, nguy n v ng cơ b n c a gi i tính ã b xóa b New Zealand, sau ó
T¹p chÝ luËt häc - ®Æc san phô n÷ 77
- Nghiªn cøu - trao ®æi
và c bi t là sau Chi n tranh th gi i l n ó ph n là t ng th ng hay th tư ng.(6)
th II ã b xóa b a s các nư c tư s n. Có th nói nh ng quy nh trong Hi n
Mĩ ph n có quy n b u c t năm 1920, pháp Vi t Nam và trong các văn b n c th
Anh - năm 1928, Pháp - năm 1944, hư ng d n công tác ph n hi n nay hoàn
Italia - năm 1945, Hi L p - năm 1956, Th y toàn phù h p v i CEDAW ( ư c i h i
Sĩ - năm 1971.(4) ng Liên h p qu c thông qua ngày
M c dù còn có nh ng h n ch nh t nh 18/12/1979 và chính th c có hi u l c t
nêu trên song th c t b ng n l c c a b n ngày 3/9/1981) - Văn ki n pháp lí qu c t
thân cùng v i nh ng quy nh pháp lu t ti n u tiên có tính ch t b t bu c nh m xóa b
b c a nhi u qu c gia, các t ch c qu c t , m i hình th c phân bi t i x v i ph n
ph n th gi i ã và ang kh ng nh vai và th c hi n nam n bình ng. Công ư c
trò c a mình trên t t c các lĩnh v c, c bi t này ã ư c Nhà nư c Vi t Nam phê chu n
là lĩnh v c chính tr . Tiêu bi u là ph n ngày 27/11/1981. Dù còn nh ng h n ch v
Ph n Lan, trong cu c c i cách Ngh vi n gi i tính, v tư tư ng nh n th c trong m t b
năm 1906, ph n ã ư c trao quy n b ph n xã h i, v s thi u ng b trong chính
phi u và tham gia ng c . Ph n Lan là nư c sách c th nhưng v cơ b n, nh ng quy
u tiên trên th gi i cho phép ph n tham nh trong Hi n pháp ã và ang giúp cho
gia ho t ng chính tr và ph n Ph n Lan ph n Vi t Nam có y i u ki n t t
s d ng quy n ho t ng chính tr c a mình nh t s ng, làm vi c và mưu c u h nh
r t tích c c, “Trong s 200 ngh sĩ hi n có 77 phúc, th c hi n thiên ch c và th c hi n
là n , trong s 17 thành viên c a H i ng quy n bình ng./.
nhà nư c có t i 6 b trư ng là n , c bi t
có n B trư ng qu c phòng”.(5) Theo báo (1).Xem: "Hi n pháp năm 1946 và s k th a, phát
cáo c a Liên h p qu c v toàn c nh ph n tri n trong các hi n pháp Vi t Nam", Văn phòng
Qu c h i, Nxb. Chính tr qu c gia, H. 1998, tr. 221.
t i 5 châu l c thì có 10 qu c gia ng u v
(2).Xem: H Chí Minh Toàn t p, Nxb. Chính tr qu c
s ph n tham gia vào các lĩnh v c kinh t gia, H. 1995, tr.440.
và chính tr bao g m: Th y i n, Na Uy, (3).Xem: "Hi n pháp nư c C ng hòa xã h i ch
Ph n Lan, an M ch, Canada, New Zealand, nghĩa Vi t Nam" (Bình lu n), U ban khoa h c xã h i
Vi t Nam, Vi n lu t h c, Nxb. Khoa h c xã h i, H.
Hà lan, Mĩ, Áo, Ý. Có 50% ph n trong
1985, tr. 234.
Chính ph Th y i n, Chính ph nư c này (4).Xem “Thuy t tam quy n phân l p” và b máy nhà
ư c xem là chính ph u tiên trên th gi i nư c tư s n hi n i, Vi n thông tin khoa h c xã h i,
t ư c s cân b ng gi a nam và n . K l c H. 1992, tr.45.
(5).Xem: "U ban i ngo i Qu c h i, Ngh vi n các
th gi i v s ph n là dân bi u thu c v
nư c trên th gi i", H. 1995.
Ph n Lan v i 39%, ti p theo là Na Uy 35%, (6).Xem: "V th ph n trên th gi i th i nay", Báo
Th y i n 34%. Hi n có 12 qu c gia trong Giao thông v n t i ngày 7/3/2003, tr.11.
78 T¹p chÝ luËt häc - ®Æc san phô n÷
nguon tai.lieu . vn