Xem mẫu
- nghiªn cøu - trao ®æi
chÕ ®Þnh vÒ C¸c nguyªn t¾c
cña luËt h×nh sù viÖt Nam
TSKH. Lª c¶m *
V iÖc ph¸p ®iÓn hãa lÇn thø hai luËt h×nh
sù ViÖt Nam víi Bé luËt h×nh sù
(BLHS) n¨m 1999 (®−îc Quèc héi khãa X
luËt cña cuéc ®Êu tranh chèng v phßng
ngõa téi ph¹m”(2). T¸c gi¶ Ng« Ngäc Thñy
th× l¹i quan niÖm r»ng: “C¸c nguyªn t¾c c¬
k× häp thø s¸u th«ng qua ng y 21/12/1999 b¶n cña luËt h×nh sù chÝnh l nh÷ng t−
v cã hiÖu lùc kÓ tõ ng y 01/7/2000) ®Æt ra t−ëng chØ ®¹o to n bé qu¸ tr×nh x©y dùng v
tr−íc c¸c nh khoa häc ph¸p lÝ nh÷ng ¸p dông ph¸p luËt c¸c quy ®Þnh cña luËt
nhiÖm vô trong viÖc ph©n tÝch v lÝ gi¶i ®Ó h×nh sù v o ®Êu tranh phßng chèng téi
l m s¸ng tá vÒ mÆt lÝ luËn nh÷ng vÊn ®Ò cÇn ph¹m”(3).
®−îc nghiªn cøu. ChÝnh v× vËy, viÖc ph©n Gi¸o s− B.V. Z®rav«m−xl«v (LB Nga)
tÝch mét c¸ch cã hÖ thèng nh÷ng vÊn ®Ò hiÓu c¸c nguyªn t¾c cña luËt h×nh sù l
xung quanh c¸c nguyªn t¾c cña luËt h×nh sù “Nh÷ng t− t−ëng nÒn t¶ng ®−îc ghi nhËn
(nh− kh¸i niÖm nguyªn t¾c cña luËt h×nh sù trong c¸c quy ph¹m ph¸p luËt h×nh sù x¸c
v sè l−îng c¸c nguyªn t¾c cña luËt h×nh sù, ®Þnh néi dung cña nã nãi chung hoÆc cña
néi dung c¬ b¶n v ý nghÜa cña tõng nguyªn c¸c chÕ ®Þnh riªng biÖt” (4) ...
t¾c cña luËt h×nh sù) l mét trong nh÷ng Tuy nhiªn, khi nghiªn cøu c¸c nguyªn
h−íng nghiªn cøu quan träng ®Ó ®¶m b¶o sù t¾c cña luËt h×nh sù th× cÇn ph¶i ®¶m b¶o
nhËn thøc thèng nhÊt v ®óng ®¾n ®èi víi tÊt tÝnh khoa häc, tr−íc hÕt cÇn ph¶i ®Þnh nghÜa
c¶ chóng ta, nhÊt l c¸c luËt gia, c¸c c¸n bé mét c¸ch chÝnh x¸c nh− thÕ n o l nguyªn
khoa häc v c¸c c¸n bé thùc tiÔn trong lÜnh t¾c (sè Ýt), råi sau ®ã míi liÖt kª c¸c nguyªn
vùc t− ph¸p h×nh sù. §ã chÝnh l lÝ do luËn t¾c (sè nhiÒu). Nh− vËy, theo quan ®iÓm cña
chøng cho tÝnh cÊp thiÕt cña ®Ò t i b i b¸o chóng t«i, kh¸i niÖm nguyªn t¾c cña luËt
n y. h×nh sù cã thÓ ®−îc hiÓu l t− t−ëng chñ ®¹o
1. Kh¸i niÖm nguyªn t¾c cña luËt h×nh v l ®Þnh h−íng c¬ b¶n ®−îc thÓ hiÖn trong
sù ph¸p luËt h×nh sù (PLHS) còng nh− trong
HiÖn nay trong khoa häc luËt h×nh sù viÖc gi¶i thÝch v trong thùc tiÔn ¸p dông
cña ViÖt Nam v cña n−íc ngo i khi b n vÒ PLHS th«ng qua mét hay nhiÒu quy ph¹m
kh¸i niÖm nguyªn t¾c cña luËt h×nh sù, gi÷a hoÆc chÕ ®Þnh cña nã.
c¸c nh luËt h×nh sù häc vÉn cßn nhiÒu ý
kiÕn kh¸c nhau. Ch¼ng h¹n nh−: 2. Sè l−îng c¸c nguyªn t¾c cña luËt
h×nh sù
Theo TSKH. § o TrÝ óc, c¸c nguyªn t¾c
cña luËt h×nh sù “l nh÷ng t− t−ëng chØ ®¹o Còng nh− kh¸i niÖm nguyªn t¾c cña luËt
v c¸c ®Þnh h−íng ®−êng lèi cho to n bé h×nh sù, tõ tr−íc ®Õn nay trong khoa häc
qu¸ tr×nh quy ®Þnh téi ph¹m v h×nh ph¹t, luËt h×nh sù khi b n vÒ sè l−îng c¸c nguyªn
¸p dông ph¸p luËt h×nh sù trong thùc t¾c cña luËt h×nh sù th× gi÷a c¸c nh khoa
tiÔn” (1). häc còng vÉn cßn nhiÒu ý kiÕn kh¸c nhau.
PGS.TS. KiÒu §×nh Thô viÕt: “C¸c ë ViÖt Nam, theo PGS.TS. KiÒu §×nh
nguyªn t¾c c¬ b¶n cña luËt h×nh sù l c¸c t−
t−ëng chñ ®¹o, nÒn t¶ng cña viÖc x©y dùng * Khoa luËt
v thùc hiÖn luËt h×nh sù, ph¶n ¸nh tÝnh quy §¹i häc quèc gia H Néi
t¹p chÝ luËt häc - 3
- nghiªn cøu - trao ®æi
Thô th× luËt h×nh sù cã 9 nguyªn t¾c; theo luËt)(13), luËt h×nh sù cã 5 nguyªn t¾c. Cßn
TSKH. § o TrÝ óc (kÓ c¶ nguyªn t¾c d©n theo gi¸o s− IU.A. §emi®«v (kÓ c¶ nguyªn
chñ XHCN) v theo t¸c gi¶ Ng« Ngäc Thñy t¾c vÒ sù phï hîp cña tr¸ch nhiÖm h×nh sù
(kÓ c¶ nguyªn t¾c kÕt hîp h i hßa chñ nghÜa víi tÝnh chÊt nguy hiÓm cña bän téi ph¹m v
yªu n−íc v tinh thÇn quèc tÕ v« s¶n còng cña ng−êi ph¹m téi, nguyªn t¾c c¸ thÓ hãa
nh− nguyªn t¾c c¸ thÓ hãa h×nh ph¹t), luËt tr¸ch nhiÖm v "tiÕt kiÖm” sù trÊn ¸p vÒ
h×nh sù cã 7 nguyªn t¾c; theo PGS.TS. §ç h×nh sù m ®−îc hiÓu l sù ¸p dông nã chØ
Ngäc Quang, luËt h×nh sù chØ cã 4 nguyªn trong tr−êng hîp khi kh«ng thÓ ®¶m b¶o
t¾c(5). ®−îc viÖc c¶i t¹o v gi¸o dôc ng−êi cã téi
ë Liªn X« cò v Liªn bang Nga hiÖn còng nh− viÖc ng¨n ngõa b»ng biÖn ph¸p
nay, theo c¸c gi¸o s− N.F. Kuz¬nhetx«va v kh¸c) (14), luËt h×nh sù cã 4 nguyªn t¾c.
gi¸o s− G.A. Kriger, luËt h×nh sù cã 14 Tuy nhiªn, khi quy ®Þnh sè l−îng c¸c
nguyªn t¾c (kÓ c¶ nguyªn t¾c tr¸ch nhiÖm nguyªn t¾c cña luËt h×nh sù, nh l m luËt
®èi víi h nh vi cã lçi ®−îc luËt quy ®Þnh v nhÊt thiÕt ph¶i xuÊt ph¸t tõ c¸c chøc n¨ng v
nguyªn t¾c tiÕt kiÖm sù trÊn ¸p vÒ h×nh nhiÖm vô m ng nh luËt n y thùc hiÖn ®Ó
sù)(6)...; theo viÖn sÜ A.A.Pi«ntk«vxki v c¸c nhËn thøc ®óng néi dung c¬ b¶n cña chóng,
gi¸o s− A.A. Gertxenz«n, N.§ §urman«v, v× c¸c nguyªn t¾c cña luËt h×nh sù l nÒn
luËt h×nh sù cã 9 nguyªn t¾c (kÓ c¶ nguyªn t¶ng (c¬ së) chñ yÕu cña ho¹t ®éng s¸ng t¹o
t¾c t¸c ®éng v o nh÷ng ®iÒu kiÖn gãp phÇn ph¸p luËt v ¸p dông ph¸p luËt trong lÜnh
thùc hiÖn téi ph¹m)(7); theo viÖn sÜ V.N. vùc ®Êu tranh phßng chèng téi ph¹m.
Ku®riavtxev v tiÕn sÜ luËt häc X.C. Kelina, Nghiªn cøu c¸c quy ®Þnh cña PLHS ViÖt
luËt h×nh sù cã 8 nguyªn t¾c (kÓ c¶ nguyªn Nam hiÖn h nh v thùc tiÔn ¸p dông nã,
t¾c d©n chñ)(8); theo gi¸o s− B.V. chóng t«i cho r»ng cã thÓ x¸c ®Þnh 7 nguyªn
Z®rav«m−xl«v (kÓ c¶ nguyªn t¾c tr¸ch t¾c sau ®©y cña luËt h×nh sù: a) Nguyªn t¾c
nhiÖm c¸ nh©n v do lçi còng nh− nguyªn ph¸p chÕ; b) Nguyªn t¾c b×nh ®¼ng tr−íc
t¾c d©n chñ)(9) v gi¸o s− A.B. Xakhar«v (kÓ luËt h×nh sù; c) Nguyªn t¾c c«ng minh (c«ng
c¶ nguyªn t¾c tr¸ch nhiÖm ®èi víi h nh vi b»ng); d) Nguyªn t¾c nh©n ®¹o; ®) Nguyªn
cô thÓ do luËt quy ®Þnh, tr¸ch nhiÖm c¸ nh©n t¾c kh«ng tr¸nh khái tr¸ch nhiÖm; e)
v do lçi, sù thèng nhÊt cña c¸c dÊu hiÖu néi Nguyªn t¾c tr¸ch nhiÖm do lçi; f) Nguyªn
dung v c¸c dÊu hiÖu h×nh thøc trong c¸c t¾c tr¸ch nhiÖm c¸ nh©n.
chÕ ®Þnh luËt h×nh sù, thèng nhÊt cña sù 3. Néi dung c¬ b¶n v ý nghÜa cña
®¸nh gi¸ vÒ mÆt ph¸p lÝ v vÒ mÆt ®¹o ®øc, tõng nguyªn t¾c cña luËt h×nh sù
kh¶ n¨ng thay thÕ TNHS b»ng c¸c biÖn ph¸p MÆc dï trong lÇn ph¸p ®iÓn hãa thø hai
t¸c ®éng x héi, ng¨n ngõa téi ph¹m v c¶i võa qua, c¸c nguyªn t¾c cña luËt h×nh sù vÉn
t¹o nh÷ng ng−êi bÞ kÕt ¸n, c¸ thÓ hãa - hîp ch−a ®−îc ghi nhËn trong BLHS ViÖt Nam
lÝ - tiÕt kiÖm h×nh ph¹t)(10), luËt h×nh sù cã 7 n¨m 1999 víi tÝnh chÊt l chÕ ®Þnh riªng
nguyªn t¾c; theo gi¸o s− A.V. Naum«v v biÖt nh−ng th«ng qua mét sè quy ph¹m cña
gi¸o s− IA.M. Brainhin th× luËt h×nh sù cã 6 Bé luËt chóng ta cã thÓ nhËn thÊy ë chõng
nguyªn t¾c(11); theo gi¸o s− N.I. mùc nhÊt ®Þnh tinh thÇn cña c¸c nguyªn t¾c
Zagor«®nhik«v (kÓ c¶ nguyªn t¾c sù tham ® nªu trªn. ChÝnh v× vËy, chÕ ®Þnh n y cÇn
gia cña nh÷ng ng−êi ®¹i diÖn cña nh©n d©n ph¶i ®−îc l m s¸ng tá vÒ mÆt lÝ luËn m
v o viÖc ¸p dông c¸c quy ph¹m PLHS v d−íi ®©y chóng ta sÏ lÇn l−ît xem xÐt.
nguyªn t¾c ®¸nh gi¸ cã tÝnh chÊt phñ ®Þnh 3.1. Nguyªn t¾c ph¸p chÕ
nh÷ng h nh vi bÞ coi l téi ph¹m)(12) v gi¸o Néi dung c¬ b¶n cña nguyªn t¾c n y l :
s− M.§. Sag«r«®xki (kÓ c¶ nguyªn t¾c d©n a) BÊt k× h nh vi n o chØ bÞ coi l téi ph¹m
chñ XHCN nghÜa l b×nh ®¼ng tr−íc ph¸p (tÝnh chÊt ph¹m téi cña h nh vi) v bÞ trõng
4 - t¹p chÝ luËt häc
- nghiªn cøu - trao ®æi
ph¹t b»ng chÕ t i ph¸p lÝ h×nh sù (tÝnh ph¶i kÕt thùc hiÖn(15), ®ã l Tuyªn ng«n to n thÕ
bÞ xö lÝ vÒ h×nh sù cña h nh vi, trong ®ã bao giíi vÒ nh©n quyÒn ng y 10/12/1948 (®iÓm
gåm c¶ tÝnh ph¶i chÞu h×nh ph¹t) v c¸c hËu 2 §iÒu 11) v C«ng −íc quèc tÕ vÒ c¸c
qu¶ ph¸p lÝ h×nh sù kh¸c cña viÖc thùc hiÖn quyÒn d©n sù v chÝnh trÞ ng y 16/12/1966
h nh vi ®ã chØ v ph¶i do BLHS quy ®Þnh; b) (kho¶n 1 §iÒu 15) chèng l¹i nguyªn t¾c
§Þa vÞ ph¸p lÝ - c¸c quyÒn v nghÜa vô cña t−¬ng tù nh− l mét trong nh÷ng nguyªn
ng−êi ph¹m téi ® ®−îc miÔn tr¸ch nhiÖm nh©n chñ yÕu dÉn ®Õn t×nh tr¹ng v« ph¸p
h×nh sù hoÆc kh«ng bÞ truy cøu tr¸ch nhiÖm luËt, tïy tiÖn, x©m ph¹m th« b¹o c¸c quyÒn
h×nh sù do hÕt thêi hiÖu cña ng−êi bÞ kÕt ¸n v tù do cña c«ng d©n trong viÖc ¸p dông
® ®−îc miÔn h×nh ph¹t hoÆc kh«ng ph¶i ph¸p luËt h×nh sù t¹i c¸c nh n−íc phong
chÊp h nh b¶n ¸n do hÕt thêi hiÖu còng nh− kiÕn v cùc quyÒn.
cña ng−êi ® chÊp h nh xong h×nh ph¹t v 3.2. Nguyªn t¾c b×nh ®¼ng tr−íc luËt
® ®−îc xãa ¸n tÝch theo c¸c quy ®Þnh cña h×nh sù
BLHS kh«ng thÓ bÞ h¹n chÕ so víi ®Þa vÞ
nh÷ng c«ng d©n kh¸c kh«ng cã ¸n tÝch; c) Néi dung c¬ b¶n cña nguyªn t¾c n y l
ViÖc thùc hiÖn ph¸p luËt h×nh sù nhÊt thiÕt nh÷ng ng−êi ph¹m téi ®Òu ph¶i chÞu tr¸ch
ph¶i trªn c¬ së tu©n thñ, chÊp h nh v ¸p nhiÖm mét c¸ch b×nh ®¼ng tr−íc luËt h×nh sù
dông nghiªm chØnh v nhÊt qu¸n c¸c quy kh«ng ph©n biÖt giíi tÝnh, d©n téc, t«n gi¸o,
ph¹m ph¸p luËt h×nh sù; d) Kh«ng ®−îc ¸p chÝnh kiÕn, nghÒ nghiÖp, ®Þa vÞ x héi v
dông ph¸p luËt h×nh sù theo nguyªn t¾c t×nh tr¹ng t i s¶n kh«ng kÓ hä l th−êng d©n,
t−¬ng tù. bé tr−ëng, nguyªn thñ quèc gia hay ng−êi
Néi dung c¬ b¶n cña nguyªn t¾c n y ë ®øng ®Çu chÝnh phñ nh−ng khi ® ph¹m téi
c¸c møc ®é kh¸c nhau cã thÓ nhËn thÊy t¹i th× ®Òu ph¶i chÞu tr¸ch nhiÖm h×nh sù nh−
c¸c quy ph¹m cña BLHS n¨m 1999 nh− nhau theo c¸c quy ®Þnh cña BLHS m kh«ng
BLHS quy ®Þnh téi ph¹m v h×nh ph¹t ®èi thÓ cã bÊt k× sù ph©n biÖt hay ®Æc quyÒn,
víi ng−êi ph¹m téi (®o¹n 2 §iÒu 1); chØ ®Æc lîi chØ d nh riªng cho lo¹i c«ng d©n
n o.
ng−êi n o ph¹m téi ® ®−îc BLHS quy ®Þnh
míi ph¶i chÞu tr¸ch nhiÖm h×nh sù (§iÒu 2); Néi dung c¬ b¶n cña nguyªn t¾c n y lÇn
ng−êi kh«ng tè gi¸c téi ph¹m chØ ph¶i chÞu ®Çu tiªn cã thÓ nhËn thÊy t¹i quy ph¹m sau
tr¸ch nhiÖm h×nh sù trong nh÷ng tr−êng hîp ®©y cña BLHS n¨m 1999: “Mäi ng−êi ph¹m
®−îc quy ®Þnh t¹i §iÒu 313 BLHS (kho¶n 1 téi ®Òu b×nh ®¼ng tr−íc ph¸p luËt, kh«ng
§iÒu 22), khi ® hÕt thêi h¹n do BLHS n y ph©n biÖt nam, n÷, d©n téc tÝn ng−ìng, t«n
quy ®Þnh th× ng−êi ph¹m téi kh«ng bÞ truy gi¸o, th nh phÇn, ®Þa vÞ x héi” (®o¹n 1
cøu tr¸ch nhiÖm h×nh sù (kho¶n 1 §iÒu 23); kho¶n 2 §iÒu 3).
khi quyÕt ®Þnh h×nh ph¹t, tßa ¸n ph¶i c¨n cø ý nghÜa cña nguyªn t¾c n y l ë chç nã
v o c¸c quy ®Þnh cña BLHS (§iÒu 45)... kh«ng chØ gãp phÇn cô thÓ hãa trong BLHS
ý nghÜa cña nguyªn t¾c n y l ë chç nã nguyªn t¾c cña HiÕn ph¸p ViÖt Nam n¨m
kh«ng chØ gãp phÇn cô thÓ hãa trong BLHS 1992 vÒ sù b×nh ®¼ng cña mäi c«ng d©n
nguyªn t¾c cña HiÕn ph¸p ViÖt Nam (kho¶n tr−íc ph¸p luËt (§iÒu 52) m cßn phï hîp
1 §iÒu 12) m cßn phï hîp víi t− t−ëng víi t− t−ëng ph¸p lÝ tiÕn bé cña nh©n lo¹i vÒ
ph¸p lÝ tiÕn bé cña nh©n lo¹i "kh«ng cã téi sù b×nh ®¼ng cña tÊt c¶ mäi ng−êi tr−íc
ph¹m, kh«ng cã h×nh ph¹t nÕu ®iÒu ®ã ph¸p luËt ® ghi nhËn t−¬ng øng trong hai
kh«ng ®−îc luËt quy ®Þnh" ® ®−îc thÓ hiÖn v¨n b¶n quèc tÕ cña Liªn hîp quèc ® nªu
trong hai v¨n b¶n quèc tÕ vÒ nh©n quyÒn cña (§iÒu 7 Tuyªn ng«n to n thÕ giíi vÒ nh©n
Liªn hîp quèc m ViÖt Nam ® kÝ v cam quyÒn v §iÒu 26 C«ng −íc quèc tÕ vÒ c¸c
t¹p chÝ luËt häc - 5
- nghiªn cøu - trao ®æi
quyÒn d©n sù, chÝnh trÞ) nh− l th nh qu¶ ng÷ La tinh cæ ®¹i næi tiÕng “Jus est ars
cña cuéc ®Êu tranh h ng bao thÕ kØ cña c¸c bony aequi” (ph¸p luËt l nghÖ thuËt cña sù
d©n téc trªn tr¸i ®Êt chèng l¹i t×nh tr¹ng ®Æc thËt v c«ng lÝ) v nã ®−îc thÓ hiÖn trong
quyÒn, ®Æc lîi v bÊt b×nh ®¼ng cña nÒn t− C«ng −íc quèc tÕ v c¸c quyÒn d©n sù,
ph¸p h×nh sù víi b¶n chÊt ® n ¸p v d man chÝnh trÞ ® nªu b»ng quy ®Þnh cÊm kÕt ¸n
d−íi c¸c chÕ ®é chiÕm h÷u n« lÖ, phong hoÆc trõng ph¹t hai lÇn ®èi víi cïng mét téi
kiÕn, ph¸t xÝt v cùc quyÒn. ph¹m (®iÓm 7 §iÒu 15).
3.3. Nguyªn t¾c c«ng minh 3.4. Nguyªn t¾c nh©n ®¹o
Néi dung c¬ b¶n cña nguyªn t¾c n y l : Néi dung c¬ b¶n cña nguyªn t¾c n y l :
a) C¸c biÖn ph¸p t− ph¸p v c¸c chÕ ®Þnh a) H×nh ph¹t, c¸c biÖn ph¸p t− ph¸p v chÕ
ph¸p lÝ h×nh sù kh¸c ®−îc ¸p dông ®èi víi ®Þnh ph¸p lÝ h×nh sù kh¸c ®−îc ¸p dông ®èi
ng−êi ph¹m téi cÇn ®¶m b¶o sù c«ng minh, víi ng−êi ph¹m téi kh«ng nh»m môc ®Ých
tøc l ph¶i phï hîp víi tÝnh chÊt v møc ®é g©y nªn nh÷ng ®au ®ín vÒ thÓ x¸c v h¹
nghiªm träng cña hËu qu¶ téi ph¹m ® x¶y thÊp nh©n phÈm con ng−êi; b) NÕu trong
ra, ®éng c¬ v môc ®Ých ph¹m téi, møc ®é viÖc g©y thiÖt h¹i vÒ mÆt ph¸p lÝ h×nh sù m
lçi còng nh− tÝnh chÊt nguy hiÓm cho x héi thiÕu dï chØ l mét trong n¨m ®Æc ®iÓm cña
cña nh©n th©n ng−êi ph¹m téi. Trong BLHS téi ph¹m (thiÕu mét trong n¨m dÊu hiÖu cña
cã c¸c quy ®Þnh ®Ó ®¶m b¶o cho tßa ¸n cã chñ thÓ téi ph¹m, thiÕu mét trong n¨m ®iÒu
thÓ (hoÆc ph¶i) lùa chän lo¹i v møc h×nh kiÖn cña TNHS) th× h nh vi Êy kh«ng ph¶i l
ph¹t phï hîp h¬n c¶ ®èi víi ng−êi ph¹m téi téi ph¹m, ng−êi thùc hiÖn h nh vi Êy kh«ng
c¨n cø v o c¸c t×nh tiÕt cô thÓ cña viÖc thùc ph¶i l chñ thÓ cña téi ph¹m v do ®ã TNHS
hiÖn téi ph¹m (vÝ dô: Danh môc c¸c h×nh bÞ lo¹i trõ; c) Møc ®é TNHS cña ng−êi
ph¹t tõ nhÑ ®Õn nÆng, c¸c chÕ t i lùa chän, ph¹m téi l ng−êi cã n¨ng lùc TNHS h¹n
c¸c chÕ t i x¸c ®Þnh t−¬ng ®èi, danh môc chÕ, ng−êi ch−a th nh niªn, phô n÷ cã thai
c¸c t×nh tiÕt gi¶m nhÑ v t¨ng nÆng tr¸ch hoÆc nu«i con nhá, ng−êi ® qu¸ gi yÕu
nhiÖm h×nh sù...); b) Kh«ng ng−êi ph¹m téi hoÆc m¾c bÖnh hiÓm nghÌo ®−îc gi¶m nhÑ
n o cã thÓ ph¶i chÞu tr¸ch nhiÖm hai lÇn vÒ h¬n so víi ng−êi b×nh th−êng ph¹m t«Þ.
cïng mét téi ph¹m. Néi dung c¬ b¶n cña nguyªn t¾c n y ë
Néi dung c¬ b¶n cña nguyªn t¾c n y ë c¸c møc ®é kh¸c nhau cã thÓ nhËn thÊy t¹i
c¸c møc ®é kh¸c nhau cã thÓ nhËn thÊy t¹i c¸c quy ph¹m sau ®©y cña BLHS n¨m 1999:
c¸c quy ph¹m sau ®©y cña BLHS n¨m 1999: §èi víi ng−êi lÇn ®Çu ph¹m téi Ýt nghiªm
Nghiªm trÞ ng−êi chñ m−u, cÇm ®Çu, chØ träng, ® hèi c¶i th× cã thÓ ¸p dông h×nh
huy, ... khoan hång ®èi víi ng−êi tù thó, ... ph¹t nhÑ h¬n h×nh ph¹t tï... hoÆc gia ®×nh
tù nguyÖn söa ch÷a hoÆc båi th−êng thiÖt gi¸m s¸t, gi¸o dôc (®o¹n 3 kho¶n 2 §iÒu 3);
h¹i (c¸c ®o¹n 2 v 3 kho¶n 2 §iÒu 3); trong ng−êi ® chÊp h nh xong h×nh ph¹t ®−îc t¹o
tr−êng hîp tr−íc khi téi ph¹m bÞ ph¸t gi¸c, ®iÒu kiÖn l m ¨n, ...khi cã ®ñ ®iÒu kiÖn do
ng−êi ph¹m téi cã thÓ ®−îc miÔn tr¸ch luËt ®Þnh th× xãa ¸n tÝch (kho¶n 5 §iÒu 3);
nhiÖm h×nh sù nÕu ® thÓ hiÖn sù ¨n n¨n hèi hiÖu lùc cña BLHS vÒ thêi gian (§iÒu 7);
c¶i b»ng viÖc thùc hiÖn nh÷ng h nh vi nhÊt c¸c tr−êng hîp tuy vÒ h×nh thøc l sù g©y
®Þnh do luËt ®Þnh (kho¶n 2 §iÒu 25); hÖ thiÖt h¹i vÒ mÆt ph¸p lÝ h×nh sù nh−ng kh«ng
thèng c¸c h×nh ph¹t (c¸c ®iÒu tõ 29-35); v bÞ BLHS coi l téi ph¹m (kho¶n 4 §iÒu 8,
c¸c ®iÒu tõ 45 - 54; ... c¸c ®iÒu tõ 11-13, kho¶n 1 §iÒu 15, ®o¹n 1
ý nghÜa cña nguyªn t¾c n y l ë chç nã §iÒu 16); miÔn tr¸ch nhiÖm h×nh sù do
ho n to n phï hîp víi t− t−ëng ph¸p lÝ tiÕn ng−êi ph¹m téi tù ý nöa chõng chÊm døt téi
bé cña nh©n lo¹i vÒ sù c«ng b»ng cña ph¸p ph¹m (kho¶n 1 §iÒu 19); miÔn tr¸ch nhiÖm
luËt ® cã tõ thêi ®¹i xa x−a víi c©u ng¹n h×nh sù (§iÒu 25); c¸c t×nh tiÕt gi¶m nhÑ
6 - t¹p chÝ luËt häc
- nghiªn cøu - trao ®æi
tr¸ch nhiÖm h×nh sù (§iÒu 46); quyÕt ®Þnh (®o¹n 2 §iÒu 17), ph¹m téi ch−a ®¹t (®o¹n 2
h×nh ph¹t nhÑ h¬n luËt ®Þnh (§iÒu 47); miÔn §iÒu 18), h nh vi tù ý chÊm døt téi ph¹m ®
h×nh ph¹t (§iÒu 54); mét lo¹t c¸c chÕ ®Þnh cã ®ñ yÕu tè cÊu th nh cña téi ph¹m kh¸c
nh©n ®¹o cña luËt h×nh sù (c¸c ®iÒu tõ 57- (®o¹n 2 §iÒu 19);...
63); c¸c quy ®Þnh ®èi víi ng−êi ch−a th nh ý nghÜa cña nguyªn t¾c n y l ë chç nã
niªn ph¹m téi (c¸c ®iÒu tõ 68 -77). kh«ng chØ thÓ hiÖn mèi quan hÖ chÆt chÏ ®èi
ý nghÜa cña nguyªn t¾c n y l ë chç nã víi hai nguyªn t¾c ph¸p chÕ v b×nh ®¼ng
kh«ng chØ gãp phÇn cô thÓ hãa trong BLHS tr−íc luËt h×nh sù m cßn ph¶n ¸nh râ t−
c¸c quy ®Þnh cña HiÕn ph¸p ViÖt Nam n¨m t−ëng cña “nguyªn t¾c xö lÝ” trong ph¸p luËt
1992 (c¸c kho¶n 1 v 3 §iÒu 71) m cßn h×nh sù ViÖt Nam hiÖn h nh l mäi h nh vi
phï hîp víi t− t−ëng ph¸p lÝ tiÕn bé cña ph¹m téi ph¶i ®−îc ph¸t hiÖn kÞp thêi, xö lÝ
nh©n lo¹i vÒ sù nh©n ®¹o cña ph¸p luËt ® nhanh chãng v c«ng minh theo ®óng ph¸p
®−îc thÓ hiÖn trong hai v¨n b¶n quèc tÕ cña luËt nh»m gãp phÇn ®¹t ®−îc môc ®Ých c¬
Liªn hîp quèc ® nªu (§iÒu 5 Tuyªn ng«n b¶n cña ho¹t ®éng t− ph¸p h×nh sù trong nh
to n thÕ giíi vÒ nh©n quyÒn v §iÒu 7 C«ng n−íc ph¸p quyÒn l b¶o vÖ v÷ng ch¾c c¸c
−íc quèc tÕ vÒ c¸c quyÒn d©n sù, chÝnh trÞ) quyÒn tù do cña c«ng d©n víi ph−¬ng ch©m
còng nh− trong C«ng −íc cña Liªn hîp quèc “kh«ng bá lät kÎ téi ph¹m, tr¸nh l m oan
ng y 10/12/1984 chèng viÖc tra tÊn v c¸c ng−êi v« téi”.
h×nh thøc ®èi xö v h×nh ph¹t kh¸c t n nhÉn, 3.6. Nguyªn t¾c tr¸ch nhiÖm do lçi (cßn
v« nh©n ®¹o hay h¹ thÊp nh©n phÈm cña gäi l nguyªn t¾c tr¸ch nhiÖm trªn c¬ së lçi
ng−êi kh¸c. hoÆc ng¾n gän - nguyªn t¾c lçi)
3.5. Nguyªn t¾c kh«ng tr¸nh khái tr¸ch Néi dung c¬ b¶n cña nguyªn t¾c n y l
nhiÖm kh«ng ai cã thÓ ph¶i chÞu tr¸ch nhiÖm h×nh
Néi dung c¬ b¶n cña nguyªn t¾c n y l sù vÒ h nh vi nguy hiÓm cho x héi còng
nh÷ng ng−êi ph¹m téi ph¶i chÞu tr¸ch nhiÖm nh− vÒ viÖc g©y nªn hoÆc ®e däa thùc tÕ g©y
h×nh sù theo c¸c quy ®Þnh cña luËt h×nh sù, nªn thiÖt h¹i cho c¸c lîi Ých ®−îc b¶o vÖ
tøc l nÕu kh«ng cã c¸c c¨n cø cña luËt ®Þnh b»ng ph¸p luËt h×nh sù m kh«ng ph¶i do lçi
®Ó miÔn tr¸ch nhiÖm h×nh sù hay miÔn h×nh cña m×nh, tøc l h nh vi ®ã bÞ luËt h×nh sù
ph¹t th× hä ph¶i chÞu h×nh ph¹t hoÆc c¸c cÊm (bÞ nh l m luËt coi l ph¹m téi) chØ
biÖn ph¸p cã t¸c ®éng, cã tÝnh chÊt ph¸p lÝ trong tr−êng hîp nã ®−îc ng−êi cã n¨ng lùc
h×nh sù kh¸c do luËt h×nh sù quy ®Þnh. tr¸ch nhiÖm h×nh sù, ®ñ tuæi chÞu tr¸ch
Néi dung c¬ b¶n cña nguyªn t¾c n y ë nhiÖm h×nh sù theo luËt ®Þnh v mÆc dï vÒ
c¸c møc ®é kh¸c nhau cã thÓ nhËn thÊy t¹i mÆt chñ quan ho n to n cã kh¶ n¨ng tù lùa
c¸c quy ph¹m sau ®©y cña BLHS n¨m 1999: chän cho m×nh c¸ch xö lÝ hîp ph¸p nh−ng
Mäi h nh vi ph¹m téi ph¶i ®−îc xö lÝ c«ng ® kh«ng lùa chän c¸ch xö sù hîp ph¸p m
minh theo ®óng ph¸p luËt (kho¶n 1 §iÒu 3); ® thùc hiÖn h nh vi ®ã mét c¸ch cã lçi - ®
BLHS ®−îc ¸p dông ®èi víi mäi h nh vi cã th¸i ®é t©m lÝ thÓ hiÖn d−íi h×nh thøc cè
ph¹m téi trªn l nh thæ ViÖt Nam (kho¶n 1 ý hoÆc v« ý ®èi víi h nh vi ph¹m téi v hËu
§iÒu 5); ng−êi vi ph¹m c¸c ®iÒu kiÖn hîp qu¶ do h nh vi ®ã g©y nªn.
ph¸p cña sù phßng vÖ chÝnh ®¸ng hoÆc t×nh Néi dung c¬ b¶n cña nguyªn t¾c n y ë
thÕ cÊp thiÕt ®Òu ph¶i chÞu tr¸ch nhiÖm h×nh c¸c møc ®é kh¸c nhau cã thÓ nhËn thÊy t¹i
sù (kho¶n 2 §iÒu 16, kho¶n 2 §iÒu 17); ph¶i c¸c quy ph¹m sau ®©y cña BLHS n¨m 1999:
chÞu tr¸ch nhiÖm h×nh sù trong c¸c tr−êng Nghiªm trÞ ng−êi cè ý g©y hËu qu¶ nghiªm
hîp say r−îu hoÆc chÊt kÝch thÝch m¹nh träng (®o¹n 3 kho¶n 2 §iÒu 3); tÝnh chÊt lçi
kh¸c (§iÒu 14), chuÈn bÞ ph¹m téi rÊt cña h nh vi trong kh¸i niÖm téi ph¹m
nghiªm träng hoÆc téi ®Æc biÖt nghiªm träng (kho¶n 1 §iÒu 8); chÕ ®Þnh lçi (c¸c ®iÒu tõ
t¹p chÝ luËt häc - 7
- nghiªn cøu - trao ®æi
9-12), chÕ ®Þnh t¸i ph¹m (§iÒu 49); v trong hîp ®ång ph¹m (§iÒu 53)...
h ng lo¹t c¸c cÊu th nh téi ph¹m c¬ b¶n m ý nghÜa cña nguyªn t¾c n y l ë chç nã
dÊu hiÖu b¾t buéc cña chóng ®−îc nh l m nh»m lo¹i trõ nguyªn t¾c tr¸ch nhiÖm h×nh
luËt x©y dùng trªn c¬ së c¸c h×nh thøc lçi sù tËp thÓ nh− l di s¶n ph¸p lÝ phi nh©n tÝnh
(c¸c ®iÒu 98, 99, 104, 105, 106, 108, 109, v ®¸ng nguyÒn rña cña c¸i gäi l “nÒn t−
165, 169, 263, 264, 286, 287...). ph¸p h×nh sù” víi b¶n chÊt ® n ¸p v d man
ý nghÜa cña nguyªn t¾c n y l ë chç nã d−íi c¸c chÕ ®é chiÕm h÷u n« lÖ, phong
xuÊt ph¸t tõ quan ®iÓm tiÕn bé ®−îc thõa kiÕn, ph¸t xÝt v cùc quyÒn.
nhËn chung cña khoa häc luËt h×nh sù trong 4. M« h×nh lÝ luËn cña viÖc ®iÒu chØnh
nh n−íc ph¸p quyÒn coi tÝnh chÊt lçi l dÊu chÕ ®Þnh vÒ c¸c nguyªn t¾c cña luËt h×nh
hiÖu chñ quan b¾t buéc cña téi ph¹m v sù ViÖt Nam
t−¬ng øng nh− vËy, mét trong nh÷ng ®iÒu C¸c nguyªn t¾c cña luËt h×nh sù l chÕ
kiÖn kh«ng thÓ thiÕu ®−îc cña tr¸ch nhiÖm ®Þnh chñ yÕu v l sîi chØ ®á xuyªn suèt
h×nh sù nªn luËt h×nh sù chØ ®−îc phÐp buéc to n bé c¸c quy ph¹m cña PhÇn chung v
téi chñ quan m kh«ng ®−îc phÐp buéc téi PhÇn c¸c téi ph¹m trong BLHS n−íc ta, v×
kh¸ch quan nh− l biÓu hiÖn râ nÐt nhÊt cña nã kh«ng chØ gãp phÇn cô thÓ hãa mét sè
t×nh tr¹ng v« ph¸p luËt v tïy tiÖn trong lÜnh c¸c quy ®Þnh cña HiÕn ph¸p n¨m 1992 cã
vùc t− ph¸p h×nh sù - truy cøu tr¸ch nhiÖm liªn quan ®Õn lÜnh vùc t− ph¸p h×nh sù m
h×nh sù ng−êi thùc hiÖn h nh vi bÞ luËt h×nh cßn thÓ hiÖn nh÷ng t− t−ëng ph¸p lÝ tiÕn bé
sù cÊm hay g©y thiÖt h¹i cho c¸c lîi Ých cña nh©n lo¹i khi xuÊt ph¸t tõ mét sè
®−îc b¶o vÖ b»ng ph¸p luËt h×nh sù, tr¸nh nguyªn t¾c v quy ph¹m ph¸p luËt ®−îc thõa
khái sù x©m h¹i cña téi ph¹m (vÒ mÆt kh¸c nhËn chung trong c¸c v¨n b¶n quèc tÕ vÒ
quan) nh−ng l¹i kh«ng x¸c ®Þnh ®−îc lçi cña nh©n quyÒn (nh− ® ph©n tÝch ë trªn) m
ng−êi Êy (vÒ mÆt chñ quan). ViÖt Nam ® kÝ v cam kÕt thùc hiÖn víi
3.7. Nguyªn t¾c tr¸ch nhiÖm c¸ nh©n tÝnh chÊt l mét trong gÇn 190 th nh viªn
Néi dung c¬ b¶n cña nguyªn t¾c n y l cña Liªn hîp quèc. MÆc dï trong lÇn ph¸p
chØ ng−êi n o cã lçi trong viÖc thùc hiÖn ®iÓn hãa thø hai võa qua, c¸c nguyªn t¾c cña
h nh vi nguy hiÓm cho x héi m luËt h×nh luËt h×nh sù vÉn ch−a ®−îc ghi nhËn nh− l
sù quy ®Þnh l téi ph¹m míi ph¶i chÞu tr¸ch chÕ ®Þnh ®éc lËp trong BLHS n¨m 1999
nhiÖm h×nh sù, dùa trªn nguyªn t¾c tr¸ch nh−ng víi ý nghÜa nhËn thøc khoa häc ®Ó
nhiÖm do lçi nh−ng nhÊt thiÕt ph¶i l lçi cña ho n thiÖn ph¸p luËt h×nh sù trong giai ®o¹n
chÝnh ng−êi ph¹m téi (chø kh«ng thÓ v× lçi x©y dùng nh n−íc ph¸p quyÒn, chóng t«i
cña c¸ nh©n ng−êi ®ã m truy cøu tr¸ch cho r»ng m« h×nh lÝ luËn cña viÖc ®iÒu chØnh
nhiÖm h×nh sù nh÷ng ng−êi kh¸c nh− nh÷ng chÕ ®Þnh n y cã thÓ theo hai ph−¬ng ¸n.
+ Ph−¬ng ¸n I: Cã mét ®iÒu luËt ®Ò cËp
ng−êi ruét thÞt, th©n thÝch, b con hä h ng
sè l−îng c¸c nguyªn t¾c cña ph¸p luËt h×nh
hoÆc b¹n bÌ gÇn gòi víi ng−êi ph¹m téi).
sù ViÖt Nam trong ®ã cã liÖt kª tªn gäi cña
Néi dung c¬ b¶n cña nguyªn t¾c n y ë 7 nguyªn t¾c (nh− ® nªu trªn ®©y) v tiÕp
c¸c møc ®é kh¸c nhau cã thÓ nhËn thÊy t¹i theo l 7 ®iÒu luËt ®Ò cËp néi dung c¬ b¶n
c¸c quy ph¹m cña BLHS n¨m 1999 nh− chØ cña tõng nguyªn t¾c(16).
cã ng−êi ph¹m téi míi ph¶i chÞu tr¸ch + Ph−¬ng ¸n II: ChØ cã mét ®iÒu luËt
nhiÖm h×nh sù (§iÒu 2); nguyªn t¾c xö lÝ ®èi trong ®ã bao gåm 8 kho¶n t−¬ng øng víi 8
víi tõng lo¹i ng−êi ph¹m téi (c¸c ®o¹n 2-3 ®iÒu cña ph−¬ng ¸n I nãi trªn v néi dung
kho¶n 2 v c¸c kho¶n 3, 4 v 5 §iÒu 3); c¸c cña ®iÒu n y l :
®iÒu liªn quan ®Õn chÕ ®Þnh lçi (tõ 8-12, §iÒu:... C¸c nguyªn t¾c cña ph¸p luËt
§iÒu 49); quyÕt ®Þnh h×nh ph¹t trong tr−êng h×nh sù ViÖt Nam
8 - t¹p chÝ luËt häc
- nghiªn cøu - trao ®æi
1. Bé luËt n y ®−îc x©y dùng trªn c¸c viÖc thùc hiÖn h nh vi nguy hiÓm cho x héi
nguyªn t¾c ph¸p chÕ, b×nh ®¼ng tr−íc luËt m Bé luËt n y quy ®Þnh l téi ph¹m míi
h×nh sù, c«ng minh, nh©n ®¹o, kh«ng tr¸nh ph¶i chÞu tr¸ch nhiÖm h×nh sù./.
khái tr¸ch nhiÖm, tr¸ch nhiÖm do lçi v
tr¸ch nhiÖm c¸ nh©n. (1).Xem: § o TrÝ óc - “B¶n chÊt v vai trß cña c¸c
2. TÝnh chÊt ph¹m téi cña h nh vi, tÝnh nguyªn t¾c LuËt h×nh sù ViÖt Nam” T¹p chÝ nh n−íc
v ph¸p luËt, sè 1/1999, tr.7.
ph¶i xö lÝ vÒ h×nh sù v c¸c hËu qu¶ ph¸p lÝ (2).Xem: KiÒu §×nh Thô - T×m hiÓu luËt h×nh sù ViÖt
h×nh sù kh¸c cña nã ph¶i do Bé luËt n y quy Nam; Nxb. §ång Nai, 1998, tr.16.
®Þnh; kh«ng ®−îc ¸p dông luËt h×nh sù theo (3).Xem: Ng« Ngäc Thñy - Ch−¬ng I "Gi¸o tr×nh LuËt
nguyªn t¾c t−¬ng tù. h×nh sù ViÖt Nam - PhÇn chung", Tr−êng ®¹i häc luËt
3. Nh÷ng ng−êi ph¹m téi ®Òu b×nh ®¼ng H Néi, Nxb. Gi¸o dôc, H Néi, 1997, tr.13.
tr−íc luËt h×nh sù kh«ng ph©n biÖt giíi tÝnh, (4).Xem: B.V. Z®rav«m−xl«v - C¸c nguyªn t¾c cña luËt
h×nh sù. Môc 4 ch−¬ng I - "Gi¸o tr×nh LuËt h×nh sù -
d©n téc, t«n gi¸o, chÝnh kiÕn, nghÒ nghiÖp, PhÇn chung". Nxb, S¸ch ph¸p lÝ. Maxc¬va, 1994, tr.14-
®Þa vÞ x héi v tr×nh tr¹ng t i s¶n. 15 (tiÕng Nga).
4. H×nh ph¹t, c¸c biÖn ph¸p t− ph¸p v (5).Xem: §ç Ngäc Quang - "Gi¸o tr×nh LuËt h×nh sù
c¸c chÕ ®Þnh ph¸p lÝ h×nh sù kh¸c ®−îc ¸p ViÖt Nam - PhÇn chung", Tr−êng ®¹i häc c¶nh s¸t nh©n
dông ®èi víi ng−êi ph¹m téi cÇn ®¶m b¶o sù d©n, H. 1996, tr.31.
c«ng minh, tøc l ph¶i phï hîp víi tÝnh chÊt (6).Xem: G.A. Kriger, N.F. Kuznhetx«va - "Nh÷ng vÊn
®Ò vÒ tÝnh quyÕt ®Þnh x héi cña luËt h×nh sù" - §¹i héi
v møc ®é nghiªm träng cña téi ph¹m ®−îc lÇn thø XXV §¶ng céng s¶n Liªn X« v viÖc tiÕp tôc
thùc hiÖn, thiÖt h¹i do téi ph¹m g©y nªn, cñng cè ph¸p chÕ XHCN, Maxc¬va. 1977, tr.120 (tiÕng
®éng c¬ v môc ®Ých ph¹m téi, møc ®é lçi, Nga).
còng nh− nh©n th©n cña ng−êi ®ã; kh«ng ai (7).Xem: "Gi¸o tr×nh luËt h×nh sù X« ViÕt - PhÇn
cã thÓ ph¶i chÞu tr¸ch nhiÖm hai lÇn vÒ cïng chung", tËp 1. Maxc¬va, 1970. tr.130 (tiÕng Nga).
mét téi ph¹m. (8).Xem: X.G. Kelina, V.N. Ku®riavtxev - C¸c nguyªn
t¾c cña luËt h×nh sù X« ViÕt, Nxb. Khoa häc. Maxc¬va.
5. H×nh ph¹t, c¸c biÖn ph¸p t− ph¸p v 1988, tr.64 (tiÕng Nga).
c¸c chÕ ®Þnh ph¸p lÝ h×nh sù kh¸c ®−îc ¸p (9).Xem: B.V. Z®rav«m−xl«v. S®d, tr.15 -18.
dông ®èi víi ng−êi ph¹m téi kh«ng nh»m (10).Xem: A.B. Xakhar«v - VÒ nh÷ng nguyªn t¾c cña
môc ®Ých g©y nªn nh÷ng ®au ®ín vÒ thÓ x¸c luËt h×nh sù XHCN, T¹p chÝ LuËt häc, 1969, sè 4, tr.59-
v h¹ thÊp nh©n phÈm con ng−êi; møc ®é 60 (tiÕng Nga).
tr¸ch nhiÖm h×nh sù cña ng−êi ph¹m téi l (11).Xem: B.V.Naum«v - "LuËt h×nh sù - PhÇn chung",
Gi¸o tr×nh c¸c b i gi¶ng; Nxb. BÐc.Maxc¬va, 1996;
ng−êi ch−a th nh niªn, phô n÷ cã thai hoÆc tr.46 -57 (tiÕng Nga); IA.M. Brainhin - "LuËt h×nh sù
nu«i con nhá, ng−êi m n¨ng lùc tr¸ch X« ViÕt - PhÇn chung". Kiev, 1955, tr.12-18 (tiÕng
nhiÖm h×nh sù bÞ h¹n chÕ, ng−êi ® qu¸ gi Nga).
yÕu hoÆc m¾c bÖnh hiÓm nghÌo cÇn ph¶i (12).Xem: N.I. Zagor«®nhik«v - "Nh÷ng nguyªn t¾c c¬
®−îc gi¶m nhÑ h¬n so víi møc ®é tr¸ch b¶n cña luËt h×nh sù X« ViÕt", T¹p chÝ nh n−íc v
nhiÖm h×nh sù cña ng−êi ph¹m téi l ng−êi ph¸p luËt x« viÕt. 1966, sè 5, tr.66 (tiÕng Nga).
b×nh th−êng. (13).Xem: "Gi¸o tr×nh luËt h×nh sù x« viÕt - PhÇn
chung", tËp 1. Lªningra®, 1968. tr.18 (tiÕng Nga).
6. Nh÷ng ng−êi ph¹m téi ph¶i chÞu tr¸ch (14).Xem: IU.A. §emi®«v - "Nh÷ng nguyªn t¾c c¬ b¶n
nhiÖm h×nh sù theo c¸c quy ®Þnh cña Bé luËt cña LuËt h×nh sù X« ViÕt - Nh÷ng vÊn ®Ò ®Êu tranh
n y. chèng téi ph¹m". QuyÓn 9. Maxc¬va, 1969, tr.32 (tiÕng
7. Kh«ng ai cã thÓ ph¶i chÞu tr¸ch nhiÖm Nga).
h×nh sù vÒ h nh vi nguy hiÓm cho x héi (15).Xem: C¸c v¨n kiÖn quèc tÕ vÒ quyÒn con ng−êi.
(b»ng h nh ®éng hoÆc kh«ng h nh ®éng) (xuÊt b¶n lÇn thø hai cã söa ch÷a, bæ sung), Nxb. ChÝnh
trÞ quèc gia, H Néi, 1998, tr.62 - 69 v 175 -202.
còng nh− vÒ viÖc g©y nªn thiÖt h¹i m kh«ng (16).Xem: Lª C¶m - Ho n thiÖn ph¸p luËt h×nh sù ViÖt
ph¶i do lçi cña m×nh; kh«ng ®−îc phÐp buéc Nam trong giai ®o¹n x©y dùng nh n−íc ph¸p quyÒn
téi kh¸ch quan. (Mét sè vÊn ®Ò c¬ b¶n cña phÇn chung). Nxb. CAND,
8. ChØ b¶n th©n ng−êi n o cã lçi trong H.1999, tr.39-69.
t¹p chÝ luËt häc - 9
nguon tai.lieu . vn
