Xem mẫu

  1. Ph¸p luËt h«n nh©n vµ gia ®×nh ViÖt Nam víi viÖc thùc hiÖn CEDAW ThS. NguyÔn Ph−¬ng Lan * C EDAW có ý nghĩa th c ti n sâu s c và là cơ s pháp lí quan tr ng trong quá trình u tranh gi i phóng ph n và th c và ph n có cơ h i và i u ki n như nhau trong vi c ti p c n, ki m soát ngu n l c, phát huy ti m năng c a mình, trong tham gia bàn hi n quy n bình ng c a ph n các qu c b c và ra quy t nh, trong vi c th hư ng gia trên th gi i. Bình ng gi i theo quy thành qu lao ng và phúc l i xã h i. Nói nh c a CEDAW ư c i u ch nh trên nhi u cách khác, bình ng gi i là “ph n và nam lĩnh v c, bao hàm không ch s bình ng gi i ư c coi tr ng như nhau, cùng ư c gi a v và ch ng mà còn là s bình ng gi a công nh n và có v th bình ng”.(2) Trong nam gi i và ph n trong quan h tính giao, ph m vi c a bài vi t này, quy n bình ng quan h v i con chung, b t k tình tr ng hôn gi i theo quy nh c a pháp lu t hôn nhân và nhân c a h như th nào. Lu t hôn nhân và gia ình ư c phân tích dư i các góc sau: gia ình (Lu t HN&G ) năm 2000 ã th 1. Quy n bình ng trong vi c k t hôn hi n rõ tinh th n ó qua nh ng quy nh “n i c a nam và n lu t hoá” nh ng n i dung ư c quy nh t i C th hoá các quy nh c a CEDAW kho n 2 i u 4, i u 5a, kho n 1 i u 9, i u ch nh vi c k t hôn, Lu t HN&G quy i u 12 và c bi t là i u 16 c a Công ư c. nh m t s i m cơ b n sau: Trư c h t, nam, n k t hôn trên cơ s Các n i dung này ư c quy nh trên cơ s bình ng, t do, t nguy n.(3) ó là tư tư ng tính n s khác bi t c thù v gi i tính gi a cơ b n, có ý nghĩa ch o và ư c th hi n nam và n nh m xoá b nh ng nh ki n trong Lu t HN&G như sau: “Vi c k t hôn truy n th ng c a xã h i v vai trò c a nam do nam và n t nguy n quy t nh, không gi i và n gi i, xác l p nh ng khuôn m u bên nào ư c ép bu c, l a d i bên nào; ng x trên cơ s bình ng gi i. không ai ư c cư ng ép ho c c n tr ”.(4) ây Khái ni m bình ng gi i có th ư c là m t i u ki n quan tr ng vi c k t hôn hi u như sau: “Bình ng gi i là nói n m t có giá tr pháp lí. V nguyên t c, vi c k t hôn b i c nh c th v m i quan h gi i trong ó vi ph m s t nguy n b coi là trái pháp lu t ph n và nam gi i có quy n như nhau, có cơ và s b x hu . Tuy nhiên, b o v quy n, h i như nhau phát tri n, ư c th hư ng bình ng và công b ng nh ng l i ích c a s phát tri n”.(1) N i dung bình ng gi i bao * Gi ng viên chính Khoa lu t dân s g m: bình ng gi i trư c pháp lu t, nam gi i Trư ng i h c Lu t Hà N i 50 T¹p chÝ luËt häc sè 3/2006
  2. Ph¸p luËt h«n nh©n vµ gia ®×nh ViÖt Nam víi viÖc thùc hiÖn CEDAW l i ích chính áng c a các bên, tuỳ t ng th a nh n có quan h v ch ng, các quy n và trư ng h p c th , căn c vào i u ki n hoàn nghĩa v gi a hai bên m i ư c b o v . c nh k t hôn, vào th c t i s ng chung gi a 2. Bình ng trong quan h v ch ng hai bên ( ã có hay không có tình c m v Theo quy nh t i các i m c, d, e, f, g, h ch ng trong th i gian chung s ng, có s i u 16 c a Công ư c, quan h gi a v và thông c m v i nhau hay không...), vào tính ch ng ư c xác l p trên cơ s bình ng v ch t, m c c a hành vi vi ph m, có th x nhân thân và v tài s n trong th i gian hôn hu ho c không x hu . i v i trư ng h p nhân cũng như khi ch m d t hôn nhân, bình k t hôn do b l a d i, cư ng ép thì ch b n ng trong vai trò làm cha m , b t k tình thân ngư i b l a d i, b cư ng ép là nh n tr ng hôn nhân như th nào. Trên cơ s ó, th c và ánh giá ư c chính xác tình tr ng quy n bình ng gi a v và ch ng ư c xem ó, h u qu c a vi c ó i v i mình, vì v y xét theo các khía c nh sau: khi chính b n thân h có yêu c u toà án m i 2.1. Bình ng trong quan h nhân thân xem xét.(5) Khi x hu , quy n, l i ích chính gi a v và ch ng áng c a ph n và con ư c b o v .(6) Lu t HN&G năm 2000 ã có quy nh Th hai, Công ư c yêu c u “b t bu c c th v quan h nhân thân gi a v và ph i làm th t c ăng kí k t hôn chính th c”. ch ng. V ch ng có nghĩa v chung thu , yêu Th c hi n quy nh này, Lu t HN&G năm thương, quý tr ng, chăm sóc, giúp nhau, 2000 ã quy nh rõ t i i u 11: “Vi c k t cùng nhau xây d ng gia ình ( i u 18), có hôn ph i ư c ăng kí và do cơ quan nhà quy n t do l a ch n nơi cư trú ( i u 20), có nư c có th m quy n th c hi n... Nam, n nghĩa v tôn tr ng danh d , nhân ph m, uy không ăng kí k t hôn mà chung s ng v i tín c a nhau ( i u 21), giúp , t o i u ki n nhau như v ch ng thì không ư c pháp lu t cho nhau phát tri n v m i m t ( i u 23). công nh n là v ch ng”. K t ngày 1/1/2001 Vi c xác l p quan h v ch ng không làm (ngày Lu t HN&G năm 2000 có hi u l c), nh hư ng t i ngh nghi p c a m i bên. nh ng trư ng h p nam, n chung s ng v i Ngư c l i v ch ng còn có trách nhi m h nhau như v ch ng mà không th c hi n th tr , giúp nhau phát tri n v chuyên môn, t c ăng kí k t hôn s không ư c công nh n ngh nghi p, năng khi u, tư ch t c a b n thân là v ch ng. i v i nh ng trư ng h p chung theo nguy n v ng và kh năng c a m i bên. s ng v i nhau trư c ngày 1/1/2001 ư c gi i Nh ng quy nh này là s c th hoá n i quy t theo Ngh quy t s 35/2000/QH10 và dung i m g i u 16 c a CEDAW. Bên c nh Ngh nh s 77/2001/N -CP. Quy nh như ó v ch ng có nghĩa v tôn tr ng quy n t v y nh m b o m quy n, l i ích h p pháp do tín ngư ng, tôn giáo c a nhau, không ư c c a các bên. Như v y, theo Lu t HN&G cư ng ép, c n tr nhau theo ho c không theo năm 2000, ch khi th c hi n y th t c m t tôn giáo nào ( i u 22); C m v , ch ng ăng kí k t hôn t i cơ quan nhà nư c có th m có hành vi ngư c ãi, hành h , xúc ph m n quy n theo nghi th c nhà nư c thì vi c chung danh d , nhân ph m, uy tín c a nhau (kho n s ng gi a hai bên nam n m i ư c pháp lu t 2 i u 21). Lu t ã quy nh v quy n i T¹p chÝ luËt häc sè 3/2006 51
  3. Ph¸p luËt h«n nh©n vµ gia ®×nh ViÖt Nam víi viÖc thùc hiÖn CEDAW di n cho nhau gi a v , ch ng ( i u 24); trách chung và ng th i có quy n s h u i v i nhi m liên i c a v , ch ng ( i u 25). tài s n riêng. Như v y quy n s h u riêng c a Nh ng quy nh này nh m b o m quy n v , ch ng v i tư cách là công dân không b bình ng trên th c t gi a v và ch ng. Trên thay i khi k t hôn. Công nh n và b o v quan i m bình ng gi i, nh ng hành vi quy n bình ng v tài s n gi a v và ch ng ngư c ãi, hành h , xúc ph m danh d , nhân b ng pháp lu t là i u ki n tiên quy t xác ph m c a nhau gi a v và ch ng ph i ư c l p quy n bình ng v kinh t gi a v và nhìn nh n t c hai phía: hành vi c a ch ng ch ng trong th c ti n. Tài s n là ngu n l c i v i v và hành vi c a v i v i ch ng. kinh t trong i s ng v ch ng. Theo quan Nh ng d ng hành vi ó dư i góc gi i i m gi i, “ngu n l c là nh ng th mà con ư c g i là b o l c trên cơ s gi i. B o l c ngư i c n th c hi n có hi u qu m t ho t trong gia ình bao g m: “B t kì hành ng ng nào ó”.(9) Có th nói công nh n và b o b o l c d a trên cơ s gi i nào d n n ho c v quy n bình ng v s h u tài s n gi a v có kh năng d n n nh ng t n th t v thân và ch ng là cơ s ph n có th ti p c n và th , v tình d c hay tâm lí, hay nh ng au ki m soát ngu n l c, trên cơ s ó m i có kh c a ph n , bao g m c s e do có kh năng tham gia và ra quy t nh. nh ng hành ng như v y, s cư ng b c hay * Quy n s h u i v i tài s n chung tư c o t m t cách tuỳ ti n s t do dù nó Theo quy nh c a pháp lu t, tài s n x y ra trong cu c s ng riêng tư hay nơi chung c a v ch ng thu c s h u chung h p công c ng...”.(7) Vi c xoá b b o l c trong gia nh t. Tính ch t h p nh t c a kh i tài s n ình, c bi t là b o l c i v i ph n là m t chung c a v ch ng là do tính ch t c ng ng yêu c u khách quan, là nhi m v c a t t c c a hôn nhân quy t nh. Trong cu c s ng các qu c gia. B i vì “b o l c gia ình i v i chung c a v ch ng, do s g n bó m t thi t ph n làm t n h i nghiêm tr ng t i s c kho v tình c m, s cùng chung công s c, ý chí th ch t và tinh th n c a ph n và n i s hãi t o d ng tài s n chung, xây d ng i s ng b o l c h n ch kh năng c a ph n trong chung nên không có s phân bi t m c óng vi c ti p c n các ngu n l c tham gia s n góp c a m i bên v ch ng i v i tài s n xu t và các ho t ng khác (UNDP 1995)”.(8) chung. Vì v y, i u 95 Lu t HN&G quy 2.2. Bình ng trong quan h tài s n gi a nh: “Lao ng c a v , ch ng trong gia ình v và ch ng ư c coi như lao ng có thu nh p”. V S bình ng trong quan h tài s n gi a nguyên t c, tài s n mà v ch ng làm ra trong v và ch ng ư c th hi n các khía c nh th i gian hôn nhân là tài s n chung. iv i sau: bình ng trong quan h s h u tài s n, tài s n chung h p nh t, v ch ng có quy n quan h c p dư ng và quan h th a k tài s n. bình ng như nhau trong vi c chi m h u, 2.2.1. Bình ng v quy n s h u tài s n qu n lí, s d ng, nh o t. Vi c xác l p, th c c a v ch ng. hi n nh ng giao d ch có giá tr l n ho c là Pháp lu t hôn nhân và gia ình công nh n ngu n s ng duy nh t c a gia ình, vi c dùng v ch ng có quy n s h u i v i tài s n tài s n chung u tư kinh doanh ph i ư c 52 T¹p chÝ luËt häc sè 3/2006
  4. Ph¸p luËt h«n nh©n vµ gia ®×nh ViÖt Nam víi viÖc thùc hiÖn CEDAW v ch ng bàn b c, tho thu n. Nh ng giao năm 2000 còn quy nh: “Quy n s d ng t d ch liên quan n nh ng tài s n trên mà mà v ch ng có ư c sau khi k t hôn là tài không có s ng ý c a m t bên thì bên ó có s n chung c a v ch ng. Quy n s d ng t quy n yêu c u toà án tuyên b giao d ch ó mà v ho c ch ng có ư c trư c khi k t hôn, vô hi u.(10) ây là s c th hoá quy nh t i ư c th a k riêng ch là tài s n chung khi v i m h i u 16 c a CEDAW. ch ng có tho thu n”. Ngh nh s b o m kh năng ki m soát tài s n 70/2001/N -CP quy nh c th v vi c xác c a v , ch ng cũng như kh năng s d ng, nh quy n s d ng t là tài s n chung hay hư ng th và nh o t tài s n ó, Lu t tài s n riêng c a v ch ng trong t ng trư ng HN&G năm 2000 ã có quy nh m t cách h p t i các i u 23, 24, 25, 26, 27 khi gi i c th hơn v v n ăng kí quy n s h u tài quy t chia tài s n là quy n s d ng t c a v s n. Kho n 2 i u 27 Lu t HN&G năm ch ng khi li hôn. ây là m t bư c ti n m i 2000 quy nh: i v i nh ng “tài s n thu c b o m kh năng ti p c n, ki m soát, s s h u chung c a v ch ng mà pháp lu t quy d ng trên th c t quy n s d ng t c a c v nh ph i ăng kí quy n s h u thì trong gi y và ch ng, ngay c trong trư ng h p li hôn. ch ng nh n quy n s h u ph i ghi tên c a c Nh ng quy nh này có ý nghĩa quan tr ng v ch ng”. Nh ng tài s n ph i ăng kí quy n i v i vi c b o m l i ích chính áng c a s h u bao g m: nhà , quy n s d ng t và v ch ng v quy n s d ng t, c bi t là nh ng tài s n khác mà pháp lu t quy nh. i v i ngư i v nông thôn. Quy nh này ã t o ra s thay i quan tr ng * Quy n s h u c a v , ch ng i v i tài trong nh n th c c a ngư i dân, c a các c p, s n riêng các ngành v b o m bình ng gi i v quy n Kho n 1 i u 32 Lu t HN&G năm 2000 s h u tài s n trên th c t . th c hi n quy quy nh “v , ch ng có quy n có tài s n nh này, Ngh nh s 70/2001/N -CP và riêng”. Vi c th a nh n và b o v quy n có Ngh quy t s 02/2000/NQ-H TP ã có quy tài s n riêng c a v ho c ch ng là phù h p nh: i v i nh ng tài s n trư c ây ch ghi v i xu th phát tri n c a n n kinh t , phù tên m t ngư i, v ho c ch ng, n u không có h p v i quy n s h u tài s n riêng c a công tranh ch p thì tài s n ó là tài s n chung c a dân ư c Hi n pháp quy nh. Trên cơ s v ch ng; n u có tranh ch p thì bên nào cho quy n s h u tài s n riêng c a m i bên v , ó là tài s n thu c s h u riêng c a mình thì ch ng, mà v , ch ng có kh năng th c hi n có nghĩa v ch ng minh; không ch ng minh m t cách c l p các nghĩa v riêng v tài ư c thì tài s n ó là tài s n chung theo kho n s n c a mình, có kh năng tham gia c l p 3 i u 27 Lu t HN&G năm 2000. V ho c vào các ho t ng s n xu t kinh doanh, m ch ng cũng có quy n yêu c u cơ quan có th m b o s bình ng và không l thu c l n nhau quy n c p l i gi y ăng kí quy n s h u tài gi a v ch ng v tài s n. s n có ghi tên c a c v và ch ng.(11) i v i tài s n riêng, v , ch ng có quy n Ngoài các tài s n ư c quy nh là tài s n chi m h u, s d ng, nh o t c l p, tr chung c a v ch ng, i u 27 Lu t HN&G trư ng h p pháp lu t có quy nh khác vì l i T¹p chÝ luËt häc sè 3/2006 53
  5. Ph¸p luËt h«n nh©n vµ gia ®×nh ViÖt Nam víi viÖc thùc hiÖn CEDAW ích chung c a gia ình, trong ó g n li n v i V ch ng v n có nghĩa v yêu thương, chăm l i ích c a v , ch ng.(12) Tài s n riêng c a sóc giúp l n nhau trong cu c s ng, v n m i bên v ho c ch ng luôn thu c v ngư i ph i th c hi n nghĩa v chung thu i v i ó, dù trong th i kì hôn nhân hay khi li hôn, nhau. V tài s n, ph n tài s n ã chia là tài tr trư ng h p ngư i có tài s n riêng ã chi s n riêng c a m i bên, hoa l i, l i t c phát dùng tài s n riêng vào i s ng chung ho c sinh t tài s n ó cũng là tài s n riêng. Ph n ã t nguy n nh p tài s n riêng ó vào tài s n tài s n còn l i không chia là tài s n chung và chung c a v ch ng. Vi c nh p tài s n riêng hoa l i, l i t c c a nó thu c tài s n chung. có giá tr l n, nhà , quy n s d ng t ph i V , ch ng cũng có th tho thu n khôi ph c có s ng ý c a c v , ch ng.(13) b ov l i ch tài s n chung b t c lúc nào b ng l i ích chung c a gia ình, quy n, l i ích văn b n ( i u 9, i u 10 Ngh nh s chính áng c a m i bên v ch ng, pháp lu t 70/2001/N -CP). quy nh, trong trư ng h p có tranh ch p v Quy nh v vi c chia tài s n chung c a tài s n, thì ngư i nào cho r ng tài s n ó là tài v ch ng trong th i kì hôn nhân là òi h i s n riêng c a mình thì ngư i ó ph i có nghĩa khách quan, nh m áp ng ư c nh ng yêu v ch ng minh. Không ch ng minh ư c thì c u c a v , ch ng trong vi c qu n kí, s tài s n ó ư c coi là tài s n chung. Quy n d ng, ki m soát, nh o t tài s n chung m t yêu c u và quy n ch ng minh là bình ng cách có hi u qu , t o cơ h i cho v , ch ng có như nhau gi a hai v ch ng. th tham gia c l p vào i s ng năng ng * V n chia tài s n chung c a v ch ng c a n n kinh t th trư ng mà không nh trong th i kì hôn nhân. hư ng n kinh t c a gia ình. Vi c yêu c u chia tài s n chung c a v Ch tài s n c a v ch ng theo Lu t ch ng trong th i kì hôn nhân ch t ra khi có HN&G năm 2000 ã th c s xác l p s yêu c u c a m t bên v ho c ch ng ho c c a bình ng gi a v và ch ng v tài s n trong c hai v ch ng. Quy n yêu c u chia tài s n gia ình. Tuy nhiên, s bình ng v pháp lí chung là quy n c l p và bình ng như chưa ph i là s bình ng trong th c t . “V n nhau gi a v và ch ng, do v , ch ng t quy t còn m t t l không nh các trư ng h p m i nh. V ch ng có th tho thu n chia, n u v n trong gia ình do ngư i ch ng t không tho thu n ư c thì có quy n yêu c u quy t nh mà không c n n ý ki n c a Toà án gi i quy t. ngư i v . Càng nh ng nơi kém phát tri n Chia tài s n chung trong th i kì hôn nhân thì vai trò gia trư ng c a nam gi i càng th có th chia toàn b ho c chia m t ph n tài s n hi n m nét và ngư c l i vai trò c a ph n chung c a v ch ng. Dù chia như th nào thì trong gia ình càng tr nên m nh t...”.(14) v n ph i b o m nguyên t c chia ôi tài s n V n quan tr ng hi n nay là tuyên truy n, chung, t c là m b o s bình ng như nhau nâng cao nh n th c cho ph n , giúp h hi u gi a v và ch ng v tài s n. Vi c chia tài s n ư c mình có quy n gì và th c hi n nh ng chung trong th i kì hôn nhân không làm quy n ó như th nào, b ng cách nào; m t ch m d t quan h v ch ng trư c pháp lu t. khác c n t o ra nh ng công c , i u ki n, cơ 54 T¹p chÝ luËt häc sè 3/2006
  6. Ph¸p luËt h«n nh©n vµ gia ®×nh ViÖt Nam víi viÖc thùc hiÖn CEDAW h i cho ph n ư c ti p c n th t s v i các ph i c p dư ng theo kh năng c a mình, n u ngu n l c. bên kia có yêu c u và có lí do chính áng. 2.2.2. Bình ng trong quan h th a k tài V nguyên t c, trong cu c s ng chung, s n gi a v và ch ng v ch ng có nghĩa v chăm lo cho nhau, S bình ng gi a v và ch ng v quy n giúp nhau b ng tài s n chung nên nghĩa th a k ư c quy nh trong BLDS. Nh m v c p dư ng không t ra. Nghĩa v c p b o v quy n, l i ích chính áng c a bên v dư ng là nghĩa v riêng c a m t bên, nên nó ho c ch ng còn s ng và gia ình khi m t bên ư c th c hi n b ng tài s n riêng c a ngư i ch t trư c, i u 31 Lu t HN&G năm 2000 có nghĩa v . Vì v y, nghĩa v c p dư ng quy nh v ho c ch ng có quy n yêu c u gi a v và ch ng ch t ra khi v ch ng li t m hoãn vi c phân chia di s n th a k trong hôn ho c khi hôn nhân t n t i trong hoàn m t th i gian nh t nh, n u vi c phân chia di c nh nh t nh. i u 60 Lu t HN&G năm s n th a k nh hư ng nghiêm tr ng n i 2000 quy nh: “Khi li hôn, n u bên khó s ng c a bên v ho c ch ng còn s ng và gia khăn, túng thi u có yêu c u c p dư ng mà ình. Th i gian t m hoãn t i a là ba năm. có lí do chính áng thì bên kia có nghĩa v nh hư ng nghiêm tr ng có th là vi c chia c p dư ng theo kh năng c a mình”. di s n làm m t ngu n tư li u s n xu t, m t 2.3. Quy n li hôn c a v ch ng ngu n thu nh p ch y u c a gia ình, làm cho Quy n li hôn là quy n nhân thân c a v gia ình không còn ch ...(15) ch ng, ch có v , ch ng ho c c hai v ch ng 2.2.3. Bình ng trong quan h c p dư ng quy t nh mà không ai có quy n ép bu c, gi a v và ch ng cư ng ép ho c c n tr . V ch ng có quy n Quy n và nghĩa v c p dư ng gi a v và bình ng như nhau trong vi c yêu c u li hôn. ch ng là h qu c a quy n và nghĩa v chăm Tuy nhiên xu t phát t nguyên t c b o v bà sóc, giúp l n nhau trong cu c s ng. Nghĩa m và tr em, pháp lu t quy nh h n ch v c p dư ng nh m m b o cu c s ng, nhu quy n yêu c u li hôn c a ngư i ch ng trong c u s ng thi t y u c a m i bên v ho c ch ng trư ng h p ngư i v ang có thai ho c nuôi khi g p khó khăn, túng thi u. V ho c ch ng con dư i mư i hai tháng tu i (kho n 2 i u u có quy n và nghĩa v như nhau trong 85 Lu t HN&G năm 2000). Vi c h n ch quan h c p dư ng i v i nhau. V , ch ng này không ph thu c vào vi c “ngư i v có có th là ngư i c p dư ng, cũng có th là thai v i ai ho c b c a a tr dư i mư i hai ngư i ư c c p dư ng tuỳ t ng hoàn c nh c tháng tu i là ai”.(16) i u h n ch này ch t th . Nghĩa v c p dư ng không ph i là nghĩa ra i v i ngư i ch ng, không áp d ng i v c a riêng ngư i ch ng và cũng không t v i yêu c u li hôn c a ngư i v . ra trư c h t i v i ngư i ch ng như trong m b o quy n yêu c u li hôn c a v , quy nh c a pháp lu t trư c cách m ng hay ch ng, pháp lu t quy nh hai trư ng h p li theo phong t c t p quán. Pháp lu t hi n hành hôn: li hôn do m t bên v ho c ch ng yêu ch xem xét v ho c ch ng có kh năng c p c u và li hôn do thu n tình. Trong c hai dư ng hay không mà thôi, khi có kh năng thì trư ng h p ó, vi c gi i quy t li hôn u ph i T¹p chÝ luËt häc sè 3/2006 55
  7. Ph¸p luËt h«n nh©n vµ gia ®×nh ViÖt Nam víi viÖc thùc hiÖn CEDAW d a trên cơ s căn c li hôn ư c quy nh t i lư ng nòi gi ng c a dân t c, c a nhân lo i. i u 89 Lu t HN&G năm 2000. Ch khi có Vì v y “vi c các nư c tham gia Công ư c căn c li hôn m i ph n ánh úng s th t thông qua nh ng bi n pháp c bi t, k c khách quan c a quan h v ch ng, do ó vi c nh ng bi n pháp nêu trong Công ư c này gi i quy t li hôn m i chính xác, b o m nh m b o v ngư i m s không b coi là ư c quy n, l i ích chính áng c a v , phân bi t i x ”.(17) Kho n 6 i u 2 Lu t ch ng, h n ch s tan v c a gia ình khi HN&G năm 2000 quy nh: “Nhà nư c, xã chưa áng x y ra. h i và gia ình có trách nhi m b o v ph n Pháp lu t quy nh khá y và toàn và tr em, giúp các bà m th c hi n t t di n v quan h nhân thân, quan h tài s n và ch c năng cao quý c a ngư i m ”. Quy n quan h i v i con chung gi a v và ch ng làm cha m ư c xác l p trên cơ s s ki n sau khi li hôn trên cơ s b o m như nhau sinh con ho c nh n nuôi con nuôi. quy n, l i ích c a c hai bên, c bi t là 3.1.1. Quy n sinh con quy n, l i ích h p pháp c a ngư i v và con Quy n sinh con ư c pháp lu t quy nh chưa thành niên, con ã thành niên không có và b o m th c hi n i v i v ch ng có kh năng lao ng. c bi t, v n chia tài quan h hôn nhân h p pháp và i v i c s n là quy n s d ng t khi v ch ng li hôn ngư i ph n c thân. Con ư c sinh ra ã ư c quy nh khá c th và chi ti t t i trên cơ s hôn nhân h p pháp ho c ngoài Lu t HN&G năm 2000 và Ngh nh quan h hôn nhân u có quy n l i như 70/2001/N -CP. ây là cơ s pháp lí b o nhau. b o v quy n c a tr em, quy n v quy n v tài s n c a ngư i v , c bi t là làm cha, làm m , pháp lu t HN&G quy quy n s d ng t c a ngư i ph n nông nh ch nh xác nh cha, m , con. Ch thôn sau khi li hôn. nh này hư ng t i b o v quy n, l i ích h p 3. Quy n bình ng gi a cha và m trong vi c th c hi n quy n cha m i v i con pháp c a c ngư i cha ngư i m , nhưng 3.1. Quy n ư c làm cha m trư c h t là l i ích c a a tr . Quy n ư c làm cha m là m t quy n Quy n có con g n li n v i nghĩa v c a nhân thân quan tr ng c a con ngư i, g n li n v ch ng trong vi c th c hi n k ho ch hoá v i t ng ngư i, bình ng như nhau gi a nam gia ình. V ch ng có nghĩa v như nhau và n , ư c pháp lu t tôn tr ng, b o v và t o trong vi c th c hi n k ho ch hoá. V ch ng i u ki n cá nhân th c hi n quy n ó. có quy n quy t nh s con, kho ng cách Quy n làm cha m g n li n v i nh ng thiên gi a các l n sinh, có quy n l a ch n, s d ng ch c t nhiên c a ngư i àn ông và ph n , các bi n pháp tránh thai(18) ng th i có nghĩa c bi t là quy n mang thai, sinh con, nuôi v th c hi n quy mô gia ình ít con. V con b ng s a m là m t ch c năng không th ch ng có nghĩa v như nhau trong vi c b o thay th ư c c a ngư i ph n . Thiên ch c v s c kho nói chung và s c kho sinh s n ó c a ngư i m ư c luôn pháp lu t th a nói riêng cho b n thân cũng như cho v ho c nh n và b o v vì nó nh hư ng n ch t ch ng mình. Th c t hi n nay cho th y, c n 56 T¹p chÝ luËt häc sè 3/2006
  8. Ph¸p luËt h«n nh©n vµ gia ®×nh ViÖt Nam víi viÖc thùc hiÖn CEDAW t o i u ki n cho c nam gi i ư c ti p c n, ư c làm cha m luôn luôn là m t quy n ư c tuyên truy n, giáo d c các thông tin, các quan tr ng không ch i v i ngư i ph n bi n pháp nh m b o v s c kho sinh s n. mà còn i v i c ngư i nam gi i. Vi c nh n N u ch chú ý v n này i v i ph n nuôi con nuôi ch ng minh kh năng có th không thôi thì chưa , chưa m b o s bình làm cha c a ngư i àn ông, kh năng làm ng gi i và không t ư c hi u qu thi t m c a ngư i ph n theo m t cách khác: ó th c. V n b o m s c kho sinh s n ph i là kh năng yêu thương, chăm sóc, nuôi ư c quan tâm chú ý i v i c hai gi i như dư ng m t a tr không do mình sinh ra nhau m i có th nâng cao ch t lư ng cu c như con mình. i u ó kh c ph c ư c s ng, ch t lư ng dân s , b i vì i v i nam nh ng khi m khuy t c a nam gi i và ph n gi i cũng có th g p ph i nh ng v n trong vi c không th sinh con, thông qua vư ng m c, c n ư c tư v n, gi i áp v s c vi c nh n nuôi con nuôi, nam gi i và ph n kho sinh s n. Do ó, trên quan i m bình c m th y hoàn thành ư c vai trò, ch c năng ng gi i òi h i ph i quan tâm n tình c a mình trư c xã h i. tr ng s c kho cũng như vi c áp d ng các 3.2. Trách nhi m như nhau c a cha m bi n pháp tránh thai, các bi n pháp phòng i v i con tránh các b nh nhi m khu n ư ng sinh s n, CEDAW ã kh ng nh: “Th a nh n các b nh lây truy n qua ư ng tình d c, trách nhi m chung c a c v l n ch ng trong HIV/AIDS như nhau i v i c hai gi i, mà vi c nuôi d y và phát tri n con cái, l i ích c th là i v i c ch ng và v . c a con cái ph i ư c nh n th c rõ là ưu tiên 3.1.2. Quy n nh n nuôi con nuôi hàng u trong m i trư ng h p” ( i m b Quy n nh n nuôi con nuôi là m t quy n i u 5). i u c bi t quan tr ng là Công nhân thân c a cá nhân và bình ng i v i ư c ã ch rõ: “Quy n và trách nhi m như c nam gi i và ph n . Pháp lu t quy nh nhau v i vai trò làm cha m trong m i v n các i u ki n i v i ngư i nh n nuôi con liên quan n con cái, b t k tình tr ng hôn nuôi như nhau, không phân bi t ó là nam nhân như th nào” ( i m d i u 16). Như gi i hay ph n . Ngư i nh n nuôi con nuôi v y trách nhi m c a cha m i v i con là có th là ngư i c thân ho c có th là c p như nhau trong m i trư ng h p: khi hôn nhân v ch ng. Trong trư ng h p ngư i nh n ang t n t i, sau khi li hôn, khi không có nuôi là ngư i ang có v có ch ng thì vi c quan h hôn nhân ho c trong hôn nhân trái nh n nuôi con nuôi ó ph i ư c c hai v pháp lu t. Pháp lu t hôn nhân và gia ình ch ng th ng nh t ý chí.(19) Vi t Nam ã chú ý n v n này và quy i u có ý nghĩa quan tr ng trong vi c nh b o v quy n l i c a con trong m i nh n nuôi con nuôi là nó t o ra kh năng trư ng h p như con trong hôn nhân h p pháp th c hi n quy n làm cha làm m c a ngư i (kho n 5 i u 2, kho n 2 i u 17, i u 92, nh n nuôi ng th i m b o ư c l i ích i u 93, i u 94 Lu t HN&G năm 2000). c a tr em ư c nh n làm con nuôi. Quy n Dù tình tr ng hôn nhân như th nào, cha, m T¹p chÝ luËt häc sè 3/2006 57
  9. Ph¸p luËt h«n nh©n vµ gia ®×nh ViÖt Nam víi viÖc thùc hiÖn CEDAW v n có trách nhi m như nhau i v i con. thu n tình li hôn không ti n hành th t c hoà 4. M t s ý ki n hoàn thi n pháp lu t gi i. Th c t xét x áp d ng quy nh này nh m m b o quy n bình ng gi i trong không th ng nh t, có toà v n ti n hành hoà lĩnh v c hôn nhân và gia ình gi i, có toà không. Theo chúng tôi, vì l i ích - C n có quy nh v quy n và nghĩa v c a gia ình, vì h nh phúc c a v ch ng, c a ngư i cha trong vi c ngh làm chăm trong trư ng h p thu n tình li hôn v n c n sóc con khi con m au, tr trư ng h p cha, ti n hành hoà gi i. Do ó c n có văn b n m có tho thu n khác; hư ng d n th t c gi i quy t th ng nh t i - C n có nh ng quy nh c th v vi c v i lo i vi c này. b o v và chăm sóc s c kho sinh s n i v i nam gi i, cũng như vi c khuy n khích áp (1), (9).Xem: “Gi i và quy n c a ph n trong pháp lu t Vi t Nam”, H i liên hi p ph n Vi t Nam, Cơ d ng các bi n pháp k ho ch hoá gia ình, quan h p tác phát tri n qu c t Thu i n, Hà N i các bi n pháp phòng tránh các b nh nhi m 2004, tr. 21. khu n, HIV/AIDS qua ư ng tình d c i v i (2).Xem: U ban qu c gia vì s ti n b c a ph n nam gi i, bên c nh vi c th c hi n nh ng bi n Vi t Nam, “Giáo trình dành cho gi ng viên v l ng pháp ó i v i ph n . T ch c khám, ch a ghép gi i trong ho ch nh và th c thi chính sách”, Hà N i 2004, tr. 41. b nh thư ng xuyên i v i c nam gi i và (3).Xem: i m a, i m b i u 16 c a CEDAW. ph n cơ quan, doanh nghi p...; (4).Xem: Kho n 2 i u 9 Lu t HN&G năm 2000. - C n có nh ng quy nh c th v nghĩa (5).Xem: Kho n 1 i u 15 Lu t HN&G năm 2000. v tài s n chung c a v ch ng, th nào là (6). Xem: Kho n 3 i u 17 Lu t HN&G năm 2000 và Ngh quy t s 02/2000/NQ-H TP. nh p tài s n riêng vào tài s n chung... có (7). Tuyên b xoá b b o l c i v i ph n ư c i cơ s pháp lí gi i quy t tranh ch p v tài s n h i ng Liên h p qu c thông qua trong Ngh quy t gi a v và ch ng; s 48/104 ngày 20/11/1993. - C n có quy nh th nào là k t hôn gi (8).Xem: “Phân tích tình hình và xu t chính sách t o và ch tài x lí c th i v i vi c k t hôn nh m tăng cư ng ti n b c a ph n và bình ng gi i Vi t Nam- Ph n II”, tr. 51. gi t o nh m ngăn ch n nh ng hành vi này (10).Xem: i m 4 i u 4 Ngh nh s 70/2001/N -CP. trên th c t và b o v quy n, l i ích chính (11).Xem: i m 3 i u 5 Ngh nh s 70/2001/N -CP. áng c a các bên, c bi t là ph n , ngư i (12).Xem: Kho n 5 i u 33 Lu t HN&G . d b l i d ng trong vi c k t hôn. (13).Xem: i u 13 Ngh nh s 70/2001/N -CP (14). Vi n khoa h c pháp lí, B tư pháp,“Công ư c - C n có quy nh c th v nghĩa v c p c a Liên h p qu c và pháp lu t Vi t Nam v xoá b dư ng cho nhau gi a v và ch ng khi hôn phân bi t i x v i ph n ”, Nxb. Chính tr qu c nhân ang t n t i. ây là v n có ý nghĩa gia, Hà N i 2004, tr. 366. r t thi t th c nh m b o m cu c s ng và l i (15).Xem: Ngh quy t s 02/2000/NQ-H TP và i u ích chính áng cho c v và ch ng nhưng 12 Ngh nh s 70/2001/N -CP. (16).Xem: Ngh quy t s 02/2000/NQ-H TP. pháp lu t hi n hành chưa có quy nh. (17).Xem: Kho n 2 i u 4 c a CEDAW. - Theo quy nh c a B lu t t t ng dân (18).Xem: Kho n 1 i u 10 Pháp l nh dân s . s , trư ng h p v ch ng thu n tình li hôn là (19).Xem: i u 71 Lu t HN&G và i u 36 Ngh vi c dân s nên khi gi i quy t công nh n nh s 83/1998/N -CP. 58 T¹p chÝ luËt häc sè 3/2006
nguon tai.lieu . vn