Xem mẫu

  1. Nghiªn cøu - trao §æi Ths. NguyÔn ThÞ B¸o * Quy n kinhngt nhómhquyvànvănbhoáclàa m t trong nh , xã i cơ n con n l c c g ng c a ngư i khuy t t t s là t m gương cho ng nghi p và h s th y mình ngư i nói chung, c a ngư i khuy t t t nói s ng có ích hơn. Ni m vui ó t o thêm ng riêng. Quy n kinh t , xã h i và văn hoá bao l c cho h rèn luy n vươn lên làm ch cu c g m: Quy n có m c s ng t i thi u; quy n s ng ư c xã h i tôn tr ng và ghi nh n. ư c b o v s c kho ; quy n s h u; quy n Hi n pháp năm 1992 quy nh: “Lao ng hư ng an sinh xã h i; quy n ư c làm vi c; là quy n và nghĩa v c a công dân. Nhà nư c quy n có nhà ; quy n ư c giáo d c; quy n và xã h i có k ho ch t o ngày càng nhi u văn hoá... Trong ph m vi bài vi t này, chúng vi c làm cho ngư i lao ng” ( i u 55); tôi ch i sâu nghiên c u v m t s quy n cơ “Thương binh ư c t o i u ki n ph c h i b n trên các lĩnh v c lao ng, vi c làm; ch c năng lao ng, có vi c làm phù h p v i chăm sóc s c kho ; và h c t p c a ngư i s c kho và có i s ng n nh. Ngư i già, khuy t t t trong pháp lu t Vi t Nam. ngư i tàn t t, tr m côi không nơi nương t a 1. Quy nh c a Hi n pháp và pháp lu t ư c nhà nư c và xã h i giúp ” ( i u 67). Vi t Nam v quy n ư c làm vi c, quy n ư c C th hoá các quy nh trên c a Hi n chăm sóc s c kho và ph c h i ch c năng, pháp, quy n ư c làm vi c c a ngư i khuy t quy n ư c h c t p c a ngư i khuy t t t t t ư c ghi nh n trong B lu t lao ng Pháp lu t Vi t Nam luôn tôn tr ng và năm 1994, Lu t s a i, b sung năm 2002 b o m quy n con ngư i c a ngư i khuy t và các văn b n hư ng d n thi hành; Pháp t t trên các lĩnh v c lao ng vi c làm, chăm l nh v ngư i tàn t t. sóc s c kho và h c t p. i u ó ư c th B lu t lao ng năm 2002 ã dành riêng m c hi n trong Hi n pháp năm 1946, 1959, 1980 III, chương XI quy nh v lao ng là ngư i và năm 1992, c bi t là trong Hi n pháp tàn t t g m 4 i u (t i u 125 n i u 128). năm 1992 (s a i, b sung năm 2001). Theo các quy nh trên, Nhà nư c có a. Quy n ư c làm vi c trách nhi m b o h quy n làm vi c c a ngư i Vi c làm chi m m t v trí c bi t quan khuy t t t, khuy n khích vi c thu nh n, t o tr ng i v i ngư i khuy t t t. Có vi c làm vi c làm cho ngư i khuy t t t, dành ngân ngư i khuy t t t có môi trư ng rèn luy n s c sách hàng năm giúp ngư i khuy t t t ph c kh e, t o thu nh p n nh cu c s ng, kh ng nh h i ch c năng lao ng, h c ngh , có chính ư c v th c a mình trong xã h i. T ó, xoá sách cho vay v i lãi su t th p ngư i b ư c m c c m, t ty c a chính b n thân ngư i khuy t t t và s phân bi t i x c a xã * Vi n nghiên c u quy n con ngư i h i. Khi ư c lao ng c ng hi n cho xã h i, s H c vi n chính tr qu c gia H Chí Minh T¹p chÝ luËt häc sè 6/2005 3
  2. Nghiªn cøu - trao §æi khuy t t t t o vi c làm, t n nh cu c s ng. quy nh ch mi n gi m vi n phí. Công dân Nhà nư c ưu tiên xét gi m thu và cho hư ng có nghĩa v th c hi n các quy nh v v sinh các ưu ãi khác i v i nh ng nơi thu nh n phòng b nh và v sinh công c ng” ( i u 61). ngư i khuy t t t vào h c ngh . Các doanh C th hoá các quy nh c a Hi n pháp nghi p ph i nh n lao ng là ngư i khuy t v quy n ư c chăm sóc s c kh e và ph c t t vào làm vi c v i t l theo quy nh c a h i ch c năng c a ngư i khuy t t t, nhi u Nhà nư c, n u không nh n ph i n p m t văn b n lu t và dư i lu t ã ư c ra i như: kho n ti n vào qu vi c làm c a ngư i khuy t Lu t b o v s c kho nhân dân năm 1989, t t. Nhà nư c giúp cơ s v t ch t ban u, Pháp l nh v ngư i tàn t t; Quy t nh s mi n thu , cho vay lãi su t th p i v i cơ s 26/2000/Q -TTg ngày 23/2/2000 c a Th d y ngh và nh ng cơ s s n xu t kinh doanh tư ng Chính ph v m t s ch iv i dành riêng cho ngư i khuy t t t. Nhà nư c ngư i tham gia kháng chi n và con c a c m s d ng lao ng là ngư i khuy t t t ã h b nhi m ch t c hoá h c do Mĩ s d ng b suy gi m kh năng lao ng t 51% tr lên trong chi n tranh Vi t Nam; Quy t nh s làm thêm gi , làm ban êm, không ư c s 21/2001/Q /TTg ngày 22/2/2001 c a Th d ng ngư i khuy t t t làm nh ng công vi c tư ng Chính ph phê duy t Chi n lư c chăm n ng nh c nguy hi m ho c ti p xúc v i các sóc và b o v s c kh e nhân dân giai o n ch t c h i theo danh m c c a B lao ng 2001 - 2010 cùng nhi u văn b n khác. thương binh và xã h i, B y t . Pháp l nh v ngư i tàn t t quy nh: Quy n v vi c làm c a ngư i khuy t t t “1. Ngư i tàn t t ư c ph c h i ch c còn ư c quy nh trong Pháp l nh v ngư i năng và cung c p các d ch v ch nh hình c n tàn t t: “Nhà nư c khuy n khích, t o i u thi t do cơ quan chuyên môn th c hi n. ki n thu n l i cho ngư i tàn t t th c hi n Ngư i tàn t t nghèo ư c c p phát không bình ng các quy n v chính tr , kinh t , ph i tr ti n ho c ư c h tr m t ph n kinh văn hoá, xã h i và phát huy kh năng c a phí, ư c hư ng d n làm các d ng c tr mình n nh i s ng, hoà nh p c ng giúp v ph c h i ch c năng thông thư ng. ng tham gia các ho t ng xã h i, ngư i tàn t t ư c Nhà nư c và xã h i tr giúp... 2. Ngư i tàn t t, gia ình ngư i tàn t t t o vi c làm phù h p” (kho n 1, 2 i u 3). ư c cơ quan y t hư ng d n v chăm sóc Có th kh ng nh quy n ư c làm vi c s c kh e, ph c h i ch c năng, s d ng các c a ngư i khuy t t t ư c ghi nh n tương d ng c ch nh hình” ( i u 11). i y trong Hi n pháp, lu t và các văn Và “B lao ng - thương binh và xã h i b n dư i lu t, t o cơ s pháp lí m b o ph i h p v i các b , cơ quan ngang b , cơ quy n ư c làm vi c c a ngư i khuy t t t. quan thu c Chính ph th c hi n vi c b. Quy n ư c chăm sóc s c kh e và qu n lí Nhà nư c v b o v , chăm sóc ngư i ph c h i ch c năng c a ngư i khuy t t t tàn t t” ( i u 28). Hi n pháp ghi nh n: “Công dân có quy n Ngư i tàn t t ư c ưu tiên trong vi c ư c hư ng ch b o v s c kho . Nhà nư c khám ch a b nh ( i u 41 Lu t b o v , chăm 4 T¹p chÝ luËt häc sè 6/2005
  3. Nghiªn cøu - trao §æi sóc s c kh e nhân dân năm 1989). Ngư i tàn tương ng”; “giáo viên d y các trư ng l p t t không nơi nương t a ư c mi n n p m t chuyên bi t dành cho ngư i tàn t t ư c ph n vi n phí (kho n 2 i u 3 Ngh nh s hư ng ch ph c p ưu ãi” ( i u 16). Nhà 95/CP ngày 27/8/1994 c a Chính ph ). nư c cũng “t o i u ki n thu n l i t Các quy nh trên cho th y pháp lu t ch c, cá nhân m r ng trư ng l p dành riêng Vi t Nam luôn tôn tr ng và b o v quy n cho ngư i tàn t t” và “khuy n khích t ch c ư c chăm sóc s c kho và ph c h i ch c và cá nhân ngư i nư c ngoài, ngư i Vi t năng c a ngư i khuy t t t. Nam nh cư nư c ngoài có chương trình, c) Quy n ư c h c t p c a ngư i khuy t t t d án giúp v tài chính, chuyên môn, kĩ Hi n pháp năm 1992 kh ng nh h c t p là thu t i v i vi c giáo d c k t h p v i ph c quy n và nghĩa v c a công dân “Nhà nư c và h i ch c năng cho ngư i tàn t t Vi t Nam” xã h i t o i u ki n cho tr em khuy t t t và ( i u 17 Pháp l nh v ngư i tàn t t). tr em có hoàn c nh khó khăn khác ư c h c Pháp lu t quy nh B giáo d c và ào văn hoá và h c ngh phù h p” ( i u 59). t o k t h p v i B lao ng thương binh và Các quy nh này ư c c th hoá trong xã h i, B y t , B tài chính và các cơ quan Lu t b o v , chăm sóc và giáo d c tr em ch c năng khác có trách nhi m th c hi n năm 1991 ( ã ư c s a i b sung năm pháp lu t m b o cho ngư i khuy t t t 2005), Lu t ph c p giáo d c ti u h c năm nói chung, tr em khuy t t t nói riêng th c 1991, Lu t giáo d c năm 1998 ( ã ư c s a hi n quy n h c t p. i, b sung năm 2005), Pháp l nh v ngư i 2. Tình hình th c hi n pháp lu t v các tàn t t và nhi u văn b n khác. quy n có vi c làm, quy n ư c chăm sóc Ngư i khuy t t t ư c t o i u ki n, h s c kh e và ph c h i ch c năng, quy n tr , ưu tiên h c t p. Pháp l nh v ngư i ư c h c t p c a ngư i khuy t t t tàn t t quy nh: “H c sinh là ngư i tàn t t Các quy n có vi c làm, quy n ư c chăm ư c nhà trư ng xét gi m ho c mi n h c phí sóc s c kh e và ph c h i ch c năng, quy n ư c và các kho n óng góp khác cho nhà trư ng, h c t p c a ngư i khuy t t t ư c ghi nh n ư c hư ng tr c p xã h i và ư c xét h c tương i y trong Hi n pháp và pháp lu t b ng theo ch c a Nhà nư c” ( i u 15). Vi t Nam. Do ó, trong th c t các quy n cơ Tr em khuy t t t là i tư ng ư c c bi t b n trên ã ư c tôn tr ng, b o m th c hi n quan tâm trong lĩnh v c giáo d c: “Vi c h c và t ư c nh ng thành t u cũng như còn m t t p c a tr em tàn t t ư c t ch c, th c hi n s t n t i, th hi n trên các phương di n sau: b ng các hình th c h c hoà nh p trong các V quy n có vi c làm, hi n nay, Vi t Nam trư ng ph thông, ho c h c trong các trư ng có kho ng 5,1 tri u ngư i khuy t t t, chi m chuyên bi t dành cho ngư i tàn t t, cơ s 6% - 7% dân s . Trong ó, có kho ng 30% nuôi dư ng ngư i tàn t t và t i gia ình”; ngư i khuy t t t có ho t ng t o ra thu nh p “h c sinh tàn t t có năng khi u ư c ưu tiên cho b n thân và gia ình. C nư c có hơn 400 ti p nh n vào h c t i các trư ng năng khi u cơ s s n xu t v i kho ng 20.000 lao ng là T¹p chÝ luËt häc sè 6/2005 5
  4. Nghiªn cøu - trao §æi ngư i khuy t t t; có 27% s các ơn v cơ s , 87,27% thì ít có kh năng và cơ h i t ch c xã h i c a ngư i khuy t t t ư c hư ng các chính sách ưu ãi c a Nhà nư c. hư ng ch ưu ãi ho c tr giúp ào t o, Trong các doanh nghi p s n xu t có tâm lí d y ngh và t o vi c làm cho ngư i khuy t không thích tuy n lao ng là ngư i khuy t t t. t t. Riêng H i ngư i mù Vi t Nam qu n lí 21 B i vì, theo quy nh t i kho n 4 i u 125 B t ng t qu qu c gia gi i quy t vi c lu t lao ng v th i gi làm vi c trong ngày là làm, ã t o vi c làm cho hàng ch c ngàn lao 7 gi và trong tu n là 42 gi d n n các doanh ng trong 118 cơ s s n xu t kinh doanh. nghi p ng i tuy n lao ng khuy t t t, vì s S h có ngư i khuy t t t ư c vay v n ngư i khuy t t t làm vi c trong th i gian ng n ưu ãi giúp ngư i khuy t t t t t o vi c l i h n ch v m t s c kh e nên ch t lư ng lao làm ho c làm vi c t i nhà chi m 20% s h ng s không cao. M t khác, lao ng là ngư i có ngư i khuy t t t; 33% s ngư i khuy t t t khuy t t t ph n l n có tay ngh chưa cao, hi n ư c gi m, mi n h c phí h c ngh , ư c ch có 2,5% ngư i khuy t t t ư c ào t o ngh hư ng tr c p xã h i; s ngư i khuy t t t nên không áp ng ư c yêu c u tuy n d ng ư c vay v n ưu ãi t o vi c làm ho c c a các doanh nghi p. Pháp lu t quy nh, các làm vi c t i nhà chi m 26,7% t ng s ngư i doanh nghi p ph i nh n 2 n 3% lao ng là khuy t t t.(1) Bên c nh nh ng thành t u ó, ngư i khuy t t t, n u không nh n ph i n p vi c th c hi n quy n ư c làm vi c c a ph t theo m c quy nh n p phí b i hoàn là ngư i khuy t t t còn nhi u t n t i: m c lương t i thi u theo quy nh c a Nhà M t là, s ngư i khuy t t t có vi c làm còn nư c nhân v i s lao ng khuy t t t mà doanh th p (30%), s có vi c làm thì thu nh p chưa cao. nghi p nh n thi u là th p nên a s các doanh Hai là, vi c tri n khai th c hi n chính nghi p n p ti n thay cho nh n ngư i. iv i sách pháp lu t trên lĩnh v c lao ng vi c các doanh nghi p nh n vư t m c quy nh v làm cho ngư i khuy t t t còn nhi u b t c p, lao ng là ngư i khuy t t t thì ư c xét h tr nhi u quy nh c a pháp lu t chưa ư c áp 1.000.000 /1 lao ng nhưng s ti n h tr ó d ng trong cu c s ng. V i quy nh ch công là th p so v i nh ng khó khăn mà xí nghi p nh n cơ s s n xu t kinh doanh ph i có g p ph i khi tuy n d ng lao ng là ngư i i u ki n: Có t 10 lao ng tr lên i v i khuy t t t, do ó không có tác d ng khuy n cơ s ch dành riêng cho lao ng là ngư i khích các doanh nghi p nh n vư t ch tiêu lao khuy t t t, ã làm cho nhi u cơ s s n xu t ng khuy t t t. kinh doanh có ít hơn 10 lao ng là ngư i Công tác hư ng nghi p và ào t o ngh khuy t t t b m t cơ h i hư ng th chính cho ngư i khuy t t t cũng còn nhi u b t c p: sách ưu ãi c a Nhà nư c. M t khác, v i T trung ương n a phương còn thi u, quy nh như v y, càng t p trung s ưu ãi th m chí nhi u nơi chưa có các cơ s ào t o, v khu ô th , trong khi, s ngư i khuy t t t d y ngh dành riêng cho ngư i khuy t t t. khu v c này ch chi m 12,73%, còn khu Các văn b n pháp lu t hi n hành v quy n v c nông thôn v i s ngư i khuy t t t chi m ư c làm vi c c a ngư i khuy t t t còn thi u 6 T¹p chÝ luËt häc sè 6/2005
  5. Nghiªn cøu - trao §æi các quy nh v trách nhi m qu n lí cư ng ch Tuy nhiên, th c t tri n khai th c hi n cũng như các ch tài x ph t các hành vi vi ph m các quy nh c a pháp lu t v quy n ư c pháp lu t lao ng i v i ngư i khuy t t t. chăm sóc s c kh e và ph c h i ch c năng V quy n ư c chăm sóc s c kho và c a ngư i khuy t t t còn nhi u b t c p: ph c h i ch c năng h th ng các văn b n Th nh t, h th ng văn b n pháp lu t v pháp lu t v b o v chăm sóc s c kho c a lĩnh v c chăm sóc s c kh e và ph c h i ch c nhân dân nói chung, c a ngư i khuy t t t nói năng c a ngư i khuy t t t tuy phong phú, a riêng ã ư c tri n khai áp d ng và t ư c d ng nhưng chưa ng b , tính kh thi th p. nhi u thành t u. Th hai, c 5,1 tri u ngư i khuy t t t u Ch tính t sau khi có Pháp l nh v ngư i có nhu c u chăm sóc s c kh e và ph c h i tàn t t n nay, ã có hàng trăm ngàn lư t ch c năng, trong ó có kho ng 1,3 tri u ngư i ngư i khuy t t t ư c ch nh hình và ph c h i c n ph i s d ng các d ng c ch nh hình ch c năng, ư c cung c p và l p ráp các d ng nhưng th c t ch m i áp ng ư c 20%. Do c chuyên d ng như xe lăn, xe l c, chân tay kinh phí l p d ng c ch nh hình còn cao so gi . Ngành y t ã có m ng lư i ph c h i v i kh năng kinh t c a ngư i khuy t t t nên ch c năng d a vào c ng ng 46 t nh thành nhi u ngư i dù mu n cũng không có kh ph , 154 huy n, 1.580 xã phư ng. Hi n có 50 năng th c hi n, t o rào c n l n cho vi c th c b nh vi n i u dư ng - ph c h i ch c năng; hi n quy n ư c chăm sóc s c kh e và ph c 100% b nh vi n c p trung ương và h u h t h i ch c năng c a ngư i khuy t t t. b nh vi n c p t nh có khoa ph c h i ch c V quy n ư c h c t p, th c t cho th y năng. Hàng năm, các ơn v ch nh hình, ph c các ngành các a phương ã có nhi u c h i ch c năng thu c ngành thương binh xã g ng trong vi c d y văn hoá và d y ngh cho h i cung c p kho ng 20.000 d ng c ch nh ngư i khuy t t t. Mô hình giáo d c hoà nh p hình, i u tr ph c h i cho hơn 30.000 thương qua th c ti n ã ư c kh ng nh là mô hình b nh binh và ngư i khuy t t t khác; 44,2% có hi u qu nh t. H th ng giáo d c hoà ngư i khuy t t t ã hoà nh p c ng ng. nh p ư c hình thành, t o i u ki n cho Hàng năm có kho ng 50.000 tr em khuy t ngư i khuy t t t ư c h c văn hoá cùng v i t t ư c giúp thông qua chương trình ngư i bình thư ng. Bên c nh ó ã có nhi u chăm sóc tr em c bi t khó khăn; kho ng trư ng l p chuyên bi t cho ngư i khuy t t t. 185.000 ngư i thu c i tư ng c u tr xã h i Hi n c nư c có 70 trư ng chuyên bi t v i (trong ó có ngư i khuy t t t) ư c c p th hơn 6.000 tr em khuy t t t theo h c, hơn b o hi m y t , khám ch a b nh mi n phí.(2) 50.000 tr em khuy t t t ang h c t i các l p H i b o tr ngư i tàn t t và tr em m hoà nh p. B giáo d c và ào t o ã tăng côi Vi t Nam b ng nhi u hình th c ho t cư ng ào t o giáo viên d y tr khuy t t t, ng ã quyên góp và c p hàng ch c t ng, riêng năm 2004 ã có kho ng 300 sinh viên hàng ngàn xe lăn, t ng hơn 70.000 ph n quà, ra trư ng ph c v d y tr em khuy t t t. l p chân tay gi cho 2000 ngư i, ph c h i Nh có chính sách ưu tiên mi n, gi m m t ch c năng cho hơn 3.000 ngư i khuy t t t.(3) ph n h c phí, nhi u ngư i khuy t t t ã c T¹p chÝ luËt häc sè 6/2005 7
  6. Nghiªn cøu - trao §æi g ng vươn lên kh c ph c m i khó khăn h c khai r ng mô hình này trên toàn qu c, c bi t t p. Hi n có 25,3% s ngư i khuy t t t có là t i vùng sâu, vùng xa và vùng nông thôn. trình ti u h c, 21,6% có trình trung h c kh c ph c ư c nh ng t n t i trên, cơ s . Nhi u ngư i ã c g ng h c t k t qu m b o th c hi n ngày càng t t hơn quy n cao b c i h c và sau i h c, tr thành ư c làm vi c, quy n ư c chăm sóc s c nh ng nhà giáo tâm huy t và các cán b , viên kh e và ph c h i ch c năng, quy n ư c ch c gương m u, có trình chuyên môn cao. h c t p c a ngư i khuy t t t, c n ph i có các Tuy nhiên, cùng v i nh ng k t qu ã gi i pháp ng b sau: t ư c, vi c b o m quy n h c t p c a - i m i nh n th c c a xã h i i v i v n ngư i khuy t t t v n còn nhi u h n ch . T l quy n c a ngư i khuy t t t. y m nh ngư i khuy t t t ư c n trư ng còn th p, công tác tuyên truy n, giáo d c pháp lu t hi n v n còn 36% ngư i khuy t t t mù ch , m i ngư i có nh n th c úng n r ng ngư i riêng tr em khuy t t t mù ch chi m khuy t t t cũng có quy n bình ng như m i 39,55% s tr em khuy t t t, tr khuy t t t công dân khác trong vi c hư ng th các quy n. chưa ư c n trư ng chi m 18, 06%.(4) - Ti n hành nghiên c u t ng k t, ánh Có nh ng t n t i trên là do: giá s a i, b sung k p th i nh ng thi u Trư c h t, ngư i khuy t t t khi ti p c n sót, b t c p trong các quy nh c a pháp lu t v i giáo d c ã g p nhi u tr ng i vì lí do v lao ng vi c làm, chăm sóc s c kh e và s c kh e và vì lí do kinh t . Vì, a s ngư i ph c h i ch c năng, quy n ư c h c t p c a khuy t t t u s ng trong c nh nghèo d n ngư i khuy t t t, pháp lu t có tính kh thi n h n ch kh năng theo h c. trong cu c s ng. Th hai, h th ng chính sách pháp lu t - C n có các bi n pháp h tr ng b v giáo d c cho ngư i khuy t t t còn thi u ngư i khuy t t t th c hi n các quy n kinh t và chưa ng b , còn nhi u quy nh mang cơ b n c a h . Ph i y m nh xã h i hoá tính chung chung khó áp d ng nên hi u qu công tác huy ng v n h tr t các cá nhân, th p. Ch h tr giáo d c như mi n gi m t ch c trong và ngoài nư c b sung h c phí, c p h c b ng, tr c p xã h i và ưu ngu n kinh phí t o ti n v t ch t cho vi c tiên trong thi tuy n ch quy nh và i u hư ng th các quy n c a ngư i khuy t t t. ch nh h th ng các trư ng công l p, còn h th ng các trư ng dân l p chưa ư c áp d ng. (1). Theo báo cáo năm 2003 c a B lao ng - thương Mô hình giáo d c hoà nh p ang g p nhi u binh và xã h i. khó khăn do thi u giáo viên th ng và các i u (2). Theo báo cáo năm 2003 c a B lao ng - thương ki n gi ng d y phù h p v i ngư i khuy t t t. binh và xã h i. Mô hình giáo d c chuyên bi t òi h i ph i có (3). Theo báo cáo c a Nguy n Th Xuân M - Ch t ch H i b o tr ngư i tàn t t và tr em m côi Vi t cơ s , trang b v t ch t phù h p, cùng v i i Nam, t i cu c mít tinh hư ng ng ngày ngư i tàn t t ngũ giáo viên th ng và nhân viên nuôi Vi t Nam 14/4/2003. dư ng chăm sóc. Trong khi ó, i u ki n kinh (4). Theo báo cáo năm 2003 c a B lao ng - thương t nư c ta còn quá nghèo nên chưa th tri n binh và xã h i. 8 T¹p chÝ luËt häc sè 6/2005
nguon tai.lieu . vn