Xem mẫu
- nghiªn cøu - trao ®æi
Ths. NguyÔn thÞ kim phông *
1. Vi c làm là m i quan tâm s m t c a này nên các k t qu i u tra, th ng kê không
ngư i lao ng và gi i quy t vi c làm là chu n xác; các bi n pháp qu n lý, gi i quy t
công vi c quan tr ng c a t t c các qu c gia. vi c làm, s b o v vi c làm s kém ph n
Cu c s ng c a b n thân và gia ình ngư i hi u qu ...
lao ng ph thu c r t l n vào vi c làm c a 2. Trên th gi i, quan ni m v vi c làm
h . S t n t i và phát tri n c a m i qu c gia ư c ưa ra dư i nhi u góc , v i nh ng
cũng g n li n v i tính hi u qu c a chính ph m vi r ng, h p khác nhau. Giáo sư
sách gi i quy t vi c làm. V i t m quan tr ng N.Y.Asuda (Nh t B n) cho r ng “vi c làm
như v y, vi c làm ư c nghiên c u dư i là nh ng tác ng c a ngư i lao ng vào
nhi u góc như kinh t , xã h i h c, l ch s v t ch t sinh ra l i nhu n”.(1) Tuy nhiên,
và pháp lý. Khi nghiên c u dư i góc l ch trong cu c s ng, ph m vi tác ng c a con
s thì vi c làm liên quan n phương th c ngư i vào v t ch t thì r t r ng nhưng không
lao ng, ki m s ng c a con ngư i và xã h i ph i tác ng nào cũng thu ư c l i nhu n.
loài ngư i. Các nhà kinh t coi s c lao ng Th c t , có nh ng tác ng c a con ngư i
thông qua quá trình th c hi n vi c làm c a vào th gi i v t ch t không ph i là vi c làm
ngư i lao ng là y u t quan tr ng c a u nhưng l i có nhi u trư ng h p th c hi n vi c
vào s n xu t và xem xét v n thu nh p c a làm không thu ư c l i nhu n ho c không vì
ngư i lao ng t vi c làm. Trong th ng kê, m c ích l i nhu n. Vì v y, quan ni m này
i u tra xã h i, ngư i ta quan tâm n t l không ch rõ ph m vi h p lý c a khái ni m
ngư i có vi c làm và th t nghi p, nhu c u vi c làm.
vi c làm c a xã h i. Thông qua ó, các nhà C v n Văn phòng lao ng Qu c t
qu n lý n m ư c tình tr ng vi c làm, Giăng Mutê ưa ra quan i m: “Vi c làm
tương quan cung - c u lao ng, s phân như m t tình tr ng, trong ó có s tr công
b ngu n l c... ưa ra bi n pháp gi i b ng ti n ho c hi n v t, do có m t s tham
quy t vi c làm. Pháp lu t l i ch y u quan gia tích c c có tính ch t cá nhân và tr c ti p
tâm n tính h p pháp c a vi c làm và gi i vào n l c s n xu t”.(2) Theo ó, vi c làm
quy t vi c làm, các n i dung b o v vi c ph i có y u t tr công trong khi s tr công
làm h p pháp... thông thư ng ch ư c th c hi n trong quan
Tuy nhiên, cũng do vi c làm ư c h làm công. Tuy nhiên, nhi u trư ng h p
nghiên c u dư i nhi u góc khác nhau nên
khái ni m vi c làm r t khó th ng nh t. Th c * Gi ng viên chính Khoa pháp lu t kinh t
t cho th y do không th ng nh t ư c v n Trư ng i h c lu t Hà N i
64 T¹p chÝ luËt häc sè 6/2004
- nghiªn cøu - trao ®æi
không có s tr công như các lao ng cá th Vi t Nam ư c hi u thông qua khái ni m
có công vi c và thu nh p n nh t công ngư i có vi c làm. Theo tài li u c a T ng
vi c c a mình ho c nh ng ngư i ch s c c th ng kê, s d ng cho vi c i u tra dân
d ng lao ng t o vi c làm và tr công cho s (1989) thì “Nh ng ngư i ư c coi là có
ngư i khác... nhưng th t khó có th cho r ng vi c làm là nh ng ngư i làm vi c có thu
h l i là nh ng ngư i không có vi c làm. nh p, không b pháp lu t c m”. Khái ni m
Bên c nh ó, vi c gi i h n ch có s tham này tương i th ng nh t v i quan ni m vi c
gia vào n l c s n xu t cũng làm h p i làm trong B lu t lao ng hi n nay: “M i
ph m vi c a vi c làm. ho t ng t o ra ngu n thu nh p, không b
3. Vi t Nam, dư i góc ngôn ng pháp lu t c m u ư c th a nh n là vi c
h c, vi c làm ư c hi u là: “Công vi c ư c làm” ( i u 13 BLL ). Quan ni m chính
giao cho làm và ư c tr công”.(3) Ngoài b t th c v vi c làm ư c ưa vào B lu t lao
c p v d u hi u ph i ư c tr công gi ng ng - văn b n có hi u l c pháp lý cao, bư c
như quan i m ã phân tích trên, quan u ã t o cơ s cho vi c hình thành khái
i m này còn ng nh t vi c làm v i công ni m vi c làm, ti n t o ra nh ng k t qu
vi c c th , ư c ngư i khác giao cho làm. i u tra, th ng kê chính xác. c bi t trong
Th c t , nh ng thu t ng “vi c làm”, “công b i c nh m i chuy n sang kinh t th trư ng,
vi c” r t khó phân bi t; ví d như khi tham quy nh ó ã góp ph n m r ng quan ni m
gia vào quan h h p ng lao ng (ngư i v vi c làm, khi a s lao ng ương th i
lao ng có vi c làm) thì i u kho n ch y u ch mu n chen chân vào trong các doanh
nh t c a h p ng cũng là công vi c ph i nghi p, cơ quan nhà nư c. V m t khoa
làm và ti n công. Tuy nhiên, dư i góc h c, quan i m trong B lu t lao ng
khoa h c thì l i ph i phân bi t: Vi c làm là cũng ã nêu ra nh ng y u t cơ b n nh t
danh t chung, ch i tư ng c a h p ng c a vi c làm. Tuy nhiên, khác v i nh ng
lao ng còn công vi c thư ng có tính c quan i m ã nêu trên, nó quá khái quát
th , là m t trong nh ng n i dung cơ b n c a nên chưa ch ra ư c nh ng d u hi u c
h p ng ó. Vì v y, nh ng công vi c có trưng c a vi c làm.
tính liên k t v i nhau theo ph m vi ngh Chúng tôi cho r ng khái ni m vi c làm
nghi p nh t nh thì thư ng ư c g i là vi c dư i góc lu t pháp bao g m các y u t sau:
làm. Nh ng công vi c ơn l , r i r c, có th - Th nh t, vi c làm là nh ng ho t ng
cùng th c hi n m c ích ki m s ng nhưng lao ng. Có th hi u lao ng là ho t ng
không liên quan n nhau, không trong m t có m c ích c a con ngư i nh m t o ra các
ph m vi ngh nghi p thì không nên g i là giá tr v t ch t và tinh th n trong xã h i. Các
vi c làm mà là nh ng công vi c hay nh ng ho t ng này th hi n s tác ng c a s c
vi c c th . lao ng vào tư li u s n xu t t o ra s n
4. Dư i góc pháp lý, trư c khi có B ph m ho c d ch v . N u không có ho t ng
lu t lao ng (1994), khái ni m vi c làm lao ng thì không có vi c làm nhưng ho t
T¹p chÝ luËt häc sè 6/2004 65
- nghiªn cøu - trao ®æi
ng lao ng ch là d u hi u cơ b n c a thu nh p. th c hi n vi c làm, ngư i lao
vi c làm mà không th ng nh t lao ng ng ph i s d ng s c lao ng c a mình tác
v i vi c làm. Lúc này hay lúc khác, m i ng vào các i tư ng lao ng và s tiêu
ngư i u có các ho t ng lao ng song hao s c lao ng ó ph i ư c bù p b ng
i u ó không có nghĩa là m i ngư i u có lư ng giá tr nh t nh tái s n xu t s c
vi c làm. Y u t lao ng trong vi c làm lao ng và duy trì cu c s ng. Thu nh p
khác v i s lao ng thông thư ng i m chính là lý do, m c tiêu, ng l c thúc y
nó ph i có tính h th ng, tính thư ng xuyên ngư i lao ng th c hi n và duy trì vi c làm.
và tính ngh nghi p. Hi u m t cách khác, Tuy nhiên, c n ph i hi u y u t “t o ra thu
xâu chu i các ho t ng lao ng thư ng nh p” theo nghĩa r ng, nó không ch là
xuyên có quan h ch t ch v i nhau theo yêu kho n thu nh p tr c ti p mà ngư i th c hi n
c u c a m t ngh s tr thành d u hi u lao vi c làm nh n ư c mà còn bao hàm c kh
ng c a vi c làm. T ó có th hi u r ng, năng t o ra thu nh p (ví d : Ngư i ho sĩ t
ngư i có vi c làm là ngư i th c hi n các do v tranh vì ni m am mê c a mình) ho c
ho t ng lao ng trong ph m vi m t ngh s h tr cho ho t ng t o ra thu nh p (ví
d : Ngư i chuyên nhà làm n i tr cho c
nh t nh (ph i qua ào t o ho c không c n
gia ình mình). M t khác, cũng c n ph i
qua ào t o), trong m t th i gian tương i
phân bi t ngu n thu và thu nh p trong d u
n nh (m t s ngày, tu n, tháng ho c
hi u vi c làm là khác nhau. Thu nh p bao
năm). Nh ng ho t ng s v , ch di n ra
gi cũng liên quan n ph n giá tr m i t o
m t l n ho c nhi u l n nhưng không có tính
ra c a ho t ng lao ng nên không ph i
t t y u, không liên t c, không h th ng (như
m i ngu n thu u mang ý nghĩa thu nh p.
c a nh ng ngư i ang tham gia các “ch
Ngoài ra, m c c a thu nh p trong vi c
lao ng” m t s thành ph l n) thì
làm cũng là v n c n ph i tính n. N u
không thu c d u hi u lao ng trong khái
ngư i lao ng ã tham gia lao ng th i
ni m vi c làm.
gian làm vi c (fulltime) thì thu nh p ph i t
Th c t còn có quan i m không ng ý
ư c m c duy trì nh ng nhu c u thi t
v i ý ki n coi vi c làm là nh ng ho t ng y u c a cu c s ng. ó cũng là m t trong
lao ng... nhưng trong ti ng Vi t “ho t nh ng lý do Nhà nư c quy nh m c ti n
ng” không ch có ý nghĩa là nh ng “v n lương t i thi u. N u thu nh p t vi c làm
ng”, “c ng” mà còn có ý nghĩa là dư i m c lương t i thi u chung thì ó ho c
“ti n hành nh ng vi c có quan h ch t ch là vi c làm không y (bán th t nghi p)
v i nhau nh m m t m c ích nh t nh ho c là thu nh p không tương x ng. Ngư c l i,
trong i s ng xã h i”.(4) nghĩa này thì có nhi u trư ng h p làm vi c theo ch th i
ho t ng lao ng là d u hi u cơ b n nh t gian không y , không tr n ngày, tr n tu n
c a vi c làm. (Part time) nhưng thu nh p cao hơn m c t i
- Th hai, các ho t ng ó ph i t o ra thi u thì cũng không nên cho r ng ó là tình
66 T¹p chÝ luËt häc sè 6/2004
- nghiªn cøu - trao ®æi
tr ng vi c làm không y hay bán th t dân ch ư c làm nh ng gì mà pháp lu t
nghi p. Th c t , các lao ng chuyên gia, lao cho phép”.(6)
ng n ang mang thai ho c ang nuôi con nh Qua nh ng phân tích trên, có th hi u
có th l a ch n ch làm vi c này và h v n vi c làm là nh ng ho t ng lao ng h p
ư c coi là nh ng ngư i có vi c làm. Vì v y, thu pháp, mang tính ngh nghi p và tương i n
nh p và m c thu nh p cũng là m t trong nh ng nh, t o ra thu nh p ho c có kh năng t o ra
y u t t o nên khái ni m vi c làm. nh nghĩa v thu nh p cho ngư i th c hi n.
vi c làm trong BLL ã c p d u hi u thu T vi c th ng nh t và chu n hóa khái
nh p nhưng chưa rõ nh ng khía c nh này. ni m vi c làm có th hi u ng b các thu t
- Th ba, các ho t ng lao ng ó ph i
ng : Ngư i th c hi n vi c làm là ngư i lao
h p pháp. Ho t ng nói chung và lao ng nói
ng, có th tham gia ho c không tham gia
riêng là thu c tính t nhiên c a con ngư i,
quan h lao ng; thu nh p t vi c làm là ti n
không i s cho phép c a pháp lu t hay nhà
lương, ti n công trong quan h lao ng ho c
qu n lý. Tuy nhiên, như Mác ã t ng nói: “B n
nh ng tài s n, l i ích thu ư c trong quá trình
ch t con ngư i là t ng hoà các m i quan h xã
bán, trao i s n ph m, làm d ch v ho c
h i”,(5) ngư i ta không th tách mình ra kh i xã
h i hay th c hi n nh ng ho t ng bên ngoài xã ph n l i ích thu ư c c a nh ng ngư i ư c
h i. Vi c th c hi n quy n c a ngư i này luôn vi c làm ó h tr ...
nh hư ng n vi c th c hi n quy n c a ngư i Làm rõ khái ni m vi c làm v m t pháp
khác và nh hư ng n tr t t , l i ích chung c a lý là cơ s xác nh các khái ni m khác
xã h i. Vi c làm là v n có tính xã h i sâu s c. như ngư i có vi c làm, th t nghi p, ngư i
V i ch c năng qu n lý xã h i, mb os n th t nghi p... T ó, có th hoàn thi n pháp
nh và phát tri n chung, b t kì nhà nư c nào lu t lao ng, pháp lu t b o hi m xã h i, có
cũng s d ng pháp lu t làm công c gi i h n các tiêu chí i u tra, th ng kê xã h i m t
quy n t do vi c làm c a m i cá nhân trong cách tương i chính xác và góp ph n thúc
khuôn kh c n thi t. Nh ng gi i h n này có th y các bi n pháp gi i quy t vi c làm
r ng hay h p, có th ch là nguyên t c pháp lý hi u qu ./.
nhưng không th thi u trong khái ni m vi c làm
c a th i i nhà nư c pháp quy n. Khái ni m (1), (2).Xem: "M t s tài li u pháp lu t lao ng
vi c làm trong BLL hi n hành cũng ã th hi n nư c ngoài" B L -TB&XH 1995. T. 9.
rõ i u ó. Như PGS.TS. Ph m Công Tr ã (3), (4).Xem: "Trung tâm t i n h c", Nxb. à N ng
nh n xét, quan i m v vi c làm trong BLL ã 1998, tr.1076, 436.
“th hi n ư c nguyên t c quan tr ng c a (5).Xem: C.Mác và Ph.Ăngghen, toàn t p, t p 3, Nxb.
m t nhà nư c pháp quy n là công dân có th Chính tr qu c gia, H. 1995, tr.11.
làm ư c t t c nh ng gì mà pháp lu t không (6).Xem: "Giáo trình lu t lao ng Vi t Nam", Nxb.
c m, thay cho nguyên t c trư c kia là công i h c qu c gia Hà N i 1999, tr.164, 165.
T¹p chÝ luËt häc sè 6/2004 67
nguon tai.lieu . vn
