Bàn thêm về nội dung dân chủ trong di sản tư tưởng Hồ Chí Minh và việc vận dụng nội dung đó trong dự thảo Hiến pháp (năm 2013) ở nước ta hiện nay

Tạp chí Khoa học ĐHQGHN, Khoa học hi Nhân ăn, Tập 29, Số 2 (2013) 50-56 THÔNG TIN-BÌNH LUẬN Bàn thêm v ni dung dân ch trong di sn tư tưng H Chí Minh và vic v n dng ni dung ó trong d tho hin pháp (năm 2013) nưc ta hin nay Nguyn Th Khang* Hc vin Báo chí và Tuyên truyn, 36 Xuân Thy, Cu Giy, Hà Ni, Vit Nam Nh n ngày 09 tháng 5 năm 2013 Chnh sa ngày 14 tháng 6 năm 2013; chp nh n ăng ngày 27 tháng 6 năm 2013 Tóm tt: Tư tưng H Chí Minh v dân ch có ni dung rt phong phú: dân ch trong quan h quc t, trong quan h chính tr, kinh t, văn hóa, tư tưng và xã hi; dân ch trong xây dng ng, xây dng Nhà nưc, xây dng các oàn th nhân dân; dân ch trong vic thc hin quyn con ngưi, quyn công dân và gii quyt mi quan h gia cá nhân, cng ng và xã hi. V n dng tư tưng dân ch ca H Chí Minh trong xây dng Hin pháp là yêu cu khách quan và cp thit nưc ta hin nay. Trưc ht, cn v n dng tư tưng ca H Chí Minh v dân ch tip tc hoàn thin D tho Hin pháp(2013) theo ba vn ln sau ây: Mt là, vai trò ca i oàn kt toàn dân và liên minh công- nông- trí thc i vi xây dng nhà nưc pháp quyn ca nhân dân, do nhân dân và vì nhân dân; Hai là, cơ s kinh t ca nhà nưc pháp quyn xã hi ch nghĩa ca nhân dân, do nhân dân và vì nhân dân nưc ta hin nay; Ba là, vai trò lãnh o ca ng Cng sn Vit Nam i vi Nhà nưc và xã hi Trong*Chánh cương vn tt ca ng, lp (ngày 2 tháng 9 năm 1945), H Chí Minh ư c Hi ngh thành l p ng thông qua, Nguyn Ái Quc - H Chí Minh ã s dng thu t ng “dân quyn” khi vit v cuc cách mng mà nhân dân Vit Nam cn thc hin khi ó r!ng: “…nên ch trương làm tư sn dân quyn cách mng và th" a cách mng i ti xã hi cng sn” [1]. Trong Tuyên ngôn c _______ * T: 84-983310449 E-mail: nguyenthokhang@gmail.com tuyên b, “Pháp chy, Nh t hàng, vua Bo i thoái v. Dân ta ã ánh " các xing xích thc dân gn 100 năm nay gây dng nên nưc Vit Nam dc l p. Dân ta li ánh " ch quân ch my mươi th k# mà l p nên ch Dân ch Cng hòa”[2]. Như v y, H Chí Minh ã dùng các thu t nh “dân quyn”, “Dân ch” ch rõ bn cht dân ch ca nn Cng hòa mà nhân dân ã xây dng nên vi s lãnh o ca ng ta. Vic nghiên cu ni dung tư tưng 50 N.T. Khang / Tạp chí Khoa học ĐHQGHN, Khoa học hi Nhân ăn, Tập 29, Số 2 (2013) 50-56 51 “dân quyn”, “dân ch” ca H Chí Minh và v n dng nhng ni dung ó vào quá trình xây dng, hoàn thin D tho Hin Pháp (năm 2013) nưc ta hin nay có ý nghĩa rt cp bách. Tư tưng H Chí Minh v dân ch (dân quyn) là mt trong nhng tư tưng cơ bn nht trong kho tàng tư tưng ca Ngưi. K th$a nhng tư tưng tin b và cách mng v dân ch ca nhân loi, H Chí Minh ã có nhng óng góp xut s%c, làm phong phú thêm nhng ni dung ca dân ch trong thi i mi - thi i quá t$ CNTB lên CNXH. T$ ó, Ngưi ã ch ng truyn bá, v n dng và tip tc b" sung mt cách sáng to nhng tư tưng ó, to ra nn tng tư tưng lý lu n cho quá trình thc hin mc tiêu dân ch và phát huy ng lc to ln ca nó trong cách mng Vit Nam. Tư tưng H Chí Minh v dân ch ã ư c nhiu tác gi t p trung nghiên cu vi nhiu khía cnh khác nhau. Như chúng ta ã bit, trong tài nghiên cu khoa hc cp nhà nưc(ã ư c nghim thu năm 1992): KX05, i mi và tăng cưng h thng chính tr nưc ta trong giai on i mi, các tác gi ã c p ti căn c lý lu n, tư tưng ca "i mi h thng chính tr nưc ta trong giai on "i mi mà mt trong nhng căn c ó là tư tưng H Chí Minh v h thng chính tr vi các khía cnh và các b ph n cu thành h thng t" chc chính tr như: ng cng sn, nhà nưc, các oàn th nhân dân; tác gi Nguyn Kh%c Mai ã vit cun “100 câu nói v dân ch ca H Chí Minh”, do Nhà xut bn Tr& TP.H Chính Minh 2001 n hành gii thiu vi c gi tư tưng ca H Chí Minh v dân ch theo các ni dung ch yu như: v giá tr ca dân ch, v a v và quyn l i ca nhân dân, v b máy nhà nưc dân ch, v ng trong s nghip xây Chí minh toàn t p, ĩa CD-ROM, NXB CTQG, ã phân chia chuyên “dân ch” trong Toàn t p thành các ch như: quan nim v dân ch, ni dung và hình thc th hin dân ch, cơ ch và iu kin phát huy dân ch nh!m to iu kin thu n l i cho ngưi nghiên cu tìm kim nhng nôi dung có liên quan v dân ch. áp ng yêu cu nghiên cu và ging dy môn “Tư tưng H Chí Minh”, trong các trưng i hc, Cao `ng, ng và nhà nưc ta ã (y nhanh quá trình ào to i ngũ cán b chuyên ngành “Tư tưng H Chí Minh”. Trưc yêu cu cp bách ó, Hi ng Trung ương ch o biên son giáo trình quc gia các b môn khoa hc Mác-Lênin, tư tưng H Chí Minh ã t" chc biên son Giáo trình tư tưng H Chí Minh và cho ra m%t bn c vào năm 2002. Trong giáo trình này, các tác gi ã trình bày mt cách khái quát nht v tư tưng H Chí Minh, *t cơ s cho vic i sâu hơn na trong vic nghiên cu tư tưng H chí Minh v các lĩnh vc khác nhau ca i sng xã hi, trong ó có lĩnh vc dân ch. Tuy nhiên, theo tác gi bài vit này, ây là mt lĩnh vc rt rng ln và v m*t khoa hc, là mt môn khoa hc vi ni dung rt phong phú nên cn xem nhng thành tu ã t ư c ch là s b%t u vì tư tưng ca H Chí Minh v dân ch không ch ư c Ngưi nghiên cu và v n dng cho Vit Nam mà còn cho cvic hưng n “Nn Cng Hòa th gii” ca nhân loi. Phn ln, vic nghiên cu còn angn!m phía trưc. T$ vic k th$a nhng thành tu nghiên cu ca các tác gi và kt qu nghiên cu ca bn thân, tác gi bài vit này ã t"ng h p và ưa ra nhng ni dung ch yu trong quan nim ca H Chí Minh v dân ch, dân quyn chúng ta có th tham kho trong vic tip tc nghiên cu và v n dng nhng ni dung ó dng nn dân ch, v vai trò các oàn th nhân trong xây dng D tho Hin pháp như sau: dân, v gii pháp thc hin dân ch. Trong H dân ch là nhng giá tr tin b gn lin vi 52 N.T. Khang / Tạp chí Khoa học ĐHQGHN, Khoa học hi Nhân ăn, Tập 29, Số 2 (2013) 50-56 lch s phát trin ca nhân loi; dân ch là mt trong nhng mc tiêu ca cách mng Vit Nam; dân ch và thc hành dân ch, là ng lc ca cách mng; dân ch là s thng nht gia quyn và nghĩa v ca công dân; cùng vi tp trung, dân ch là mt ni dung ca nguyên tc “dân ch tp trung” trong hot ng ca nn dân ch xã hi ch nghĩa; cân ch là mt th ch quc gia, mt hình thái nhà nưc mà trong ó nhân dân là ch th ti cao ca nó; cân ch là ni dung òi hi phi chng tham ô, lãng phí, quan liêu; dân ch là mt th ch hành chính mà trong ó chính ph là ày t ca dân và dân là ch nên dân có quyn phê phán chính ph; dân ch dưi ch nghĩa xã hi là mt ch phi ư c xây dng trên nn tng ca kinh t XHCN; dân ch là mt phương th!c qun lý xã hi có hiu qu; dân ch là yêu cu ca nhim v xây dng ng và phát huy vai trò lãnh o ca ng i vi qun chúng trong s nghip cách mng; dân ch là phát huy vai trò ca các oàn th nhân dân trong ch mi; dân ch là ch mà trong ó nhân dân là ngưi ch sáng to trên mi lĩnh vc ca i sng xã hi. *c bit, khi xem xét vn dân ch, H Chí Minh yêu cu phi ng vng trên quan im duy v t lch s và phi v n dng sáng to vào iu kin ca phương ông. Ngưi nêu mt ví d th t lý thú: “Theo Kh"ng giáo thì các nưc Nga, Pháp, Trung Quc, M+ và các nưc dân ch là nhng quc gia ó thiu qui t%c v o c và nhng thn dân n"i d y chng nhà vua u là nhng tên phn lon. Nu Kh"ng t sng thi i chúng ta và nu ông khăng khăng gi nhng quan im y thì ông tr thành phn t phn cách mng. Cũng có kh năng là siêu nhân này chu thích ng vi hoàn cnh và nhanh chóng trthành ngưi ktc trung thành ca Lênin”[3]. T$ các khía cnh ch yu ư c nêu trên ã toát lên mt quan nim chung nht ca H Chí Minh v dân ch là quan nim v quyn lc ca nhân dân. H Chí Minh ã ch ra con ưng u tranh cách mng nh!m làm cho “Nhân dân là ông ch n%m chính quyn. Nhân dân bu ra i biu thay m*t mình thi hành chính quyn y” [4]. H Chí Minh thưng xuyên nh%c nh cán b phi phát huy vai trò làm ch ca nhân dân vì theo Ngưi: d" trăm ln không dân cũng chu, khó vn ln dân liu cũng xong. ó chính là tư tưng “ly dân làm gc” ca ông cha ta ư c H Chí Minh k th$a, phát huy trong s nghip gii phóng dân tc, thng nht T" quc và i lên CNXH nưc ta. Chính vì v y mà H Chí Minh cho r!ng, dân ch là con ưng phát huy vai trò ng lc to ln ca nhân dân. Trong mi thi i nhân dân ã làm nên lch s ca mình. Nhưng vai trò ó ch có th ư c phát huy y khi nhân dân thc s làm ch t nhiên, xã hi và bn thân mình. Như H Chí Minh ã kh`ng nh: “... thc hành dân ch là cái chìa khoá vn năng có th gii quyt mi khó khăn”[5]. V n dng sáng to nhng nguyên lý cơ bn ca ch nghĩa Mác – Lênin và tư tưng H Chí Minh v nn dân ch XHCN, trong quá trình lãnh o cách mng Vit Nam, ng ta luôn luôn xác nh rõ phát huy dân ch trong xã hi là mt ni dung ln ca ưng li cách mng nh!m phát huy sc mnh ca toàn dân, kh`ng nh dân ch xã hi ch nghĩa v$a là mc tiêu là ng lc ca công cuc "i mi. Hi ngh ln th 7 Ban Chp hành Trung ương ng khóa XI, t$ ngày 02-5 n ngày 11-5-2013, ã cho ý kin ch o i vi D tho sa "i Hin pháp năm 1992 và nhn mnh: “Trên cơ s bám sát Cương lĩnh xây dng t nưc thi kỳ quá lên ch nghĩa xã hi (b" sung, phát trin năm 2011), các văn kin ca ng và các ngh quyt, kt lu n ca Trung ương, ca B Chính tr v mc ích, yêu cu, v nhng quan im cơ bn, nh hưng ln ca vic sa "i Hin pháp năm 1992, trên cơ N.T. Khang / Tạp chí Khoa học ĐHQGHN, Khoa học hi Nhân ăn, Tập 29, Số 2 (2013) 50-56 53 s t p h p, t"ng h p y , kp thi, khách quan, trung thc ý kin ca các tng lp nhân dân, 1y ban d tho sa "i Hin pháp năm 1992 ã nghiên cu, tip thu, chnh lý D tho sa "i Hin pháp mt cách nghiêm túc, cht lư ng vi tinh thn chung là chân thành l%ng nghe ý kin ca nhân dân, tip thu ti a nhng ý kin h p lý; kiên trì nhng vn có tính nguyên tc, thuc v bn cht ca ch chính tr và nhà nưc ta, tip tc kh`ng nh Nhà nưc ta là nhà nưc pháp quyn xã hi ch nghĩa ca nhân dân, do nhân dân và vì nhân dân, do ng Cng sn Vit Nam lãnh o; tt c quyn lc nhà nưc thuc v nhân dân mà nòng ct là liên minh giai cp công nhân vi giai cp nông dân và i ngũ trí thc; quyn lc nhà nưc là thng nht, có s phân công, phi h p và kim soát gia các cơ quan trong vic thc hin các quyn l p pháp, hành pháp, tư pháp…” [6]. Tuy nhiên, theo tác gi ca bài vit này, v bn cht dân ch ca ch chính tr và ca nhà nưc ta, theo quan im ca H Chí Minh, là ch , là Nhà nưc pháp quyn xã hi ch nghĩa ca nhân dân, do nhân dân và vì nhân dân, do ng Cng sn Vit Nam lãnh o v2n chưa ư c th hin y trong D tho Hin pháp ln này: Mt là, v vai trò ca nhân dân, ca sc mnh i oàn kt toàn dân i vi vic xây dng nhà nưc pháp quyn xã hi ch nghĩa ca nhân dân, do nhân dân, vì nhân dân chưa ư c phn ánh y trong iu 2 (Chương I) ca D tho hin pháp. 3 ây, nu“Tt c quyn lc nhà nưc thuc v nhân dân” thì “nn tng” phi là “i oàn kt dân tc” và “liên minh gia giai cp công nhân vi giai cp nông dân và i ngũ trí thc” phi “làm nòng ct”. Nhưng rt tic, D tho Hin pháp li v2n din t theo cách din t ca văn kin i hi i biu toàn quc ln th XI ca ng v “nn tng” ca nhà nưc ta như sau: “Nhà nưc Cng hòa xã hi ch nghĩa Vit Nam là Nhà nưc pháp quyn xã hi ch nghĩa ca nhân dân, do nhân dân, vì nhân dân. Tt c quyn lc nhà nưc thuc v nhân dân mà nn tng là liên minh gia giai cp công nhân vi giai cp nông dân và i ngũ trí thc” [7]. Thc ra, xét v m*t lch s, H Chí Minh ã b%t u s dng thu t ng “nn tng” ch vai trò ca khi liên minh gia giai cp công nhân vi giai cp nông dân và tng lp lao ng trí óc i vi nhà nưc dân ch nhân dân ca chúng ta ngay t$ i hi i biu toàn quc ln th II ca ng (năm 1951). Ngưi nói rt nhiu n tm quan trng ca i oàn kt dân tc trong cách mng Vit Nam nói chung và i vi vic xây dng nhà nưc ca nhân dân, do nhân dân và vì nhân dân nói riêng nhưng v2n chưa xem “oàn kt toàn dân” là nn tng ca nhà nưc Dân ch nhân dân. Cùng vi s phát trin ca cách mng Vit Nam, vai trò ca i oàn kt toàn dân ngày càng ư c phát huy, nht là trong s nghip "i mi hin nay ca t nưc. i hi i biu toàn quc ln th IX ca ng (năm 2011) ã khái quát r!ng, “ng lc ch yu ca phát trin t nưc là i oàn kt toàn dân trên cơ s liên minh gia công nhân vi nông dân và trí th!c do ng lãnh o” [8]. Theo tác gi bài báo này, i hi IX, mt m$t, ã ánh giá úng vai trò “ng lc ch yu ” ca i oàn kt toàn dân i vi s phát trin t nưc, m$t khác, v2n chưa ánh giá chính xác vai trò ca liên minh gia công nhân vi nông dân và trí th!c và do ó ã to ra mt iu không h p lý: “i oàn kt toàn dân” là cái ln hơn nhưng li ư c *t “trên cơ s” ca cái nh4 hơn (liên minh gia công nhân vi nông dân và trí th!c). Lô gic ây phi là: “i oàn kt toàn dân” làm nn tng ca ch , ca nhà nưc ta và “liên minh gia công nhân vi nông dân và trí th!c” làm nòng ct trong nn tng ó. Vì v y, 54 N.T. Khang / Tạp chí Khoa học ĐHQGHN, Khoa học hi Nhân ăn, Tập 29, Số 2 (2013) 50-56 cn din t cái lôgic ó trong D tho hin pháp th hin y tư tung ca H Chí Minh v vai trò làm ch ca nhân dân i vi ch và i vi nhà nưc ta; cn chuyn vai trò “nn tng” ca “liên minh…” thành vai trò nn tng ca “i oàn kt toàn dân”. Ông cha chúng ta, ngay t$ thi phong kin cũng ã xác nh “dân là gc”. Nu như v y, iu 2 nên din t li là: “Nhà nưc Cng hòa xã hi ch s kinh t ca nhà nưc pháp quyn xã hi ch nghĩa ca nhân dân, do nhân dân và vì nhân dân, H Chí Minh ã nhn mnh r!ng, CNXH phi có lư ng sn xut phát trin, khoa hc k+ thu t hin i, có quan h sn xut tin b. Ngưi ã ch rõ: “Ch nghĩa xã hi là ly nhà máy, xe la, ngân hàng, v.v. làm ca chung” [9]. V n dng tư tưng ó ca H Chí Minh, chúng ta có th din t li iu 54 (không tách nghĩa Vit Nam là Nhà nưc pháp quyn xã thành hai ý như D tho) cho phù h p vi bn hi ch nghĩa ca nhân dân, do nhân dân, vì nhân dân. Tt c quyn lc nhà nưc thuc v nhân dân mà nn tng là i oàn kt toàn dân và ly liên minh gia giai cp công nhân vi giai cp nông dân và i ngũ trí thc làm nòng ct” (Nhng t$ in nghiêng và gch dưi là tác gi bài vit này ngh thêm vào).Ch như v y mi phn ánh ư c bn cht dân ch ca Nhà nưc ta – bn cht mà H Chí Minh ã nhiu ln nhn mnh. Hai là, v cơ s kinh t ca nhà nưc pháp quyn xã hi ch nghĩa ca nhân dân, do nhân dân và vì nhân dân nưc ta hin nay cũng chưa ư c trình bày rõ ràng khi mà trong D tho Hin pháp(năm 2013) ã b4 ni dung “trong ó s hu toàn dân và s hu t p th là nn tng” mà Hin pháp năm 1992 ã nêu ra trong iu 15 ca Chương II và như v y, D tho Hin pháp (năm 2013) cũng ã không phn ánh ư c quan im cơ bn nht v bn cht nn kinh t hin nay nưc ta mà Cương lĩnh xây dng t nưc trong thi kỳ quá lên CNXH (B" sung và phát trin năm 2011) ã ghi rõ: “Kinh t nhà nưc gi vai trò ch o”. Vi quan im như v y, m*c dù nhng quan im ng ý vi quan im ca tác gi bài vit này là không nhiu nhưng tác gi bài vit này v2n thy rt cn ngh ưa tr li nhng ni dung v “s hu toàn dân và s hu tp th là nn tng” và ni dung v “Kinh t nhà nưc gi vai trò ch o” cho D tho Hin pháp ln này. V cơ cht và mc tiêu ca ch nghĩa xã hi nưc ta như sau: “iu 54 Nn kinh t Vit Nam là nn kinh t th trưng nh hưng xã hi ch nghĩa vi nhiu hình thc s hu mà trong ó s hu xã hi làm nn tng và vi nhiu thành phn kinh t cùng phát trin lâu dài, h p tác, bình `ng và cnh tranh theo pháp lu t mà trong ó kinh t nhà nưc gi vai trò ch o”(Nhng t$ ư c in nghiêng và gch dưi là tác gi bài vit này ngh thêm vào). Theo ý kin ca tác gi bài vit này, ây là vn ct lõi bo m cho quyn lc ca nhân dân, do nhân dân và vì nhân dân ư c thc hin theo úng nghĩa ca nó. Ch có trên cơ s ó, quyn ca t&ng công dân, quyn con ngưi cũng mi ư c thc hin ngày càng y trên thc tin. ây là iu khác bit căn bn ca quyn con ngưi trong ch nghĩa xã hi so vi quyn con ngưi trong xã hi tư bn ch nghĩa - xã hi ly s hu tư nhân tư bn ch nghĩa làm nn tng. Trong bi cnh hin nay nưc ta, khi mà mt s lư ng ngưi không nh4 trong xã hi ang chưa kh%c phc ư c m*c cm i vi nhng yu kém, tiêu cc mang tính lch s ca s hu toàn dân, s hu nhà nưc, s hu t p th, kinh t nhà nưc trong thi kỳ bao cp trưc ây và trong nhng năm "i mi hin nay; nht là chưa thy ht ư c tác ng tiêu cc ca toàn cu hóa hin nay do s thao túng ca các t p oàn xuyên quc gia và ca các nưc TBCN phát trin gây ra, tác gi bài ... - tailieumienphi.vn