Ban kỹ thuật tiêu chuẩn quốc gia TC46 – Thông tin và tư liệu với công tác tiêu chuẩn hóa hoạt động TT-TV: 10 năm nhìn lại

Nghiïn cûu - Trao àöi BAN KY THUÊT TIÏU CHUÊN QUÖC GIA TC46 - THÖNG TIN VA TÛ LIÏU VÚI CÖNG TAC TIÏU CHUÊN HOA HOAT ÀÖNG TT-TV Ú VIÏT NAM: 10 NÙM NHÒN LAI ThS Nguyïn Thõ Hanh Cuc Thöng tin KH&CN quöc gia Tom tùt: Ban ky thuêt tiïu chuên quöc gia TC46 - Thöng tin va Tû liïu àa àûúc hònh thanh tû 2004. Bai viït àiïm lai 10 nùm hoat àöng cua Ban, trong ào giúi thiïu möt vai net vï Ban Ky thuêt Tiïu chuên Quöc gia TC46 - Thöng tin va Tû liïu, hoat àöng xêy dûng va ap dung tiïu chuên TCVN trong lônh vûc thöng tin - thû viïn thúi gian qua, nïu ra möt sö nhên xet va kiïn nghõ. Tû khoa: Ban ky thuêt tiïu chuên quöc gia TC46, tiïu chuên hoa, thöng tin, tû liïu, thû viïn. 10 years anniversary of the National Standard Committee TC46 and the standardization of information and library activities in Vietnam Summary: The National Standard Committee TC46 has been established since 2004. This article reviews the establishment and development of the Committee in the past 10 years by introducing the organization of the Committee, the process of building and applying Viet-namese Standards (TCVN) in the field of library and information as well as providing some conclusions and recommendations. Keywords: The National Standard Technical Committee TC46; standardization; information; documents; library. 1. Vai net vï Ban Ky thuêt Tiïu chuên Quöc gia TC46 - Thöng tin va Tû liïu Ban Ky thuêt Tiïu chuên Quöc gia TC46 - Thöng tin va Tû liïu (goi tùt la Ban ky thuêt TC46) ra àúi trong hoan canh co möt sö yïu tö cú ban sau àêy: Thû nhêt, Nganh thöng tin va thû viïn Viït Nam àang hoa vao dong chay “Chuên hoa va Höi nhêp” cua àêt nûúc giöng nhû moi nganh khac; Thû hai, viïc xêy dûng cac tiïu chuên thöng tin - thû viïn (TT-TV) ú Viït Nam àa àûúc tiïn hanh tû lêu, nhiïu tiïu chuên quöc gia (TCVN) àa àûúc xêy dûng tû nhûng nùm 80 cua thï ky 20. Tuy nhiïn, sau ào cöng tac nay khöng àûúc quan têm àung mûc; Thû ba, sö lûúng cac tiïu chuên hiïn co rêt ñt, khöng àu ca vï pham vi àöi tûúng tiïu chuên lên sö lûúng tiïu chuên. Phên lún cac tiïu chuên àûúc xêy dûng trûúc nùm 2004 têp trung THÖNG TIN vaâTÛ LIÏU - 3/2015 vao xû ly thöng tin. Khöng nhûng thï, hêu hït cac tiïu chuên àa biïn soan lai chûa àûúc xem xet möt cach cu thï trong böi canh ûng dung manh me cöng nghï thöng tin va truyïn thöng (CNTT-TT) trong hoat àöng TT-TV. Ban ky thuêt TC46 àûúc thanh lêp theo Quyït àõnh sö 414/QÀ-TÀC ngay 14/7/2004 cua Töng cuc trûúng Töng cuc Tiïu chuên-Ào lûúng-Chêt lûúng. Tiïp ào, ngay 02/8/2004, Trung têm Tiïu chuên Chêt lûúng àa ra Quyït àõnh sö 238/TCCL vï viïc cöng bö danh sach thanh viïn Ban ky thuêt tiïu chuên TCVN/TC46, göm 9 thanh viïn la àai diïn cho cac cú quan thöng tin, thû viïn, viïn nghiïn cûu va trûúng àai hoc, Trung têm Thöng tin KH&CN Quöc gia (nay la Cuc Thöng tin KH&CN quöc gia); Thû viïn Quöc gia Viït Nam; Vu Thû viïn (Bö Vùn hoa, Thï thao va Du lõch); Trung têm Tiïu chuên chêt lûúng, Trung têm Thöng tin-Thû viïn Àai hoc 35 Nghiïn cûu - Trao àöi Quöc gia Ha Nöi; Höi Thöng tin KH&CN Viït Nam. TS Ta Ba Hûng àûúc cû lam Trûúng ban1. Muc tiïu àùt ra àöi vúi Ban ky thuêt TC46 la àêy manh hoat àöng tiïu chuên hoa trong lônh vûc thöng tin-thû viïn, lûu trû va xuêt ban theo mö hònh va phûúng hûúng cua Tö chûc Tiïu chuên hoa Quöc tï (ISO). Do ào, tûúng tû nhû Ban ky thuêt ISO/TC46, pham vi hoat àöng cua Ban TC46 la: “Tiïu chuên hoa cac hoat àöng liïn quan àïn thû viïn, tû liïu trung têm thöng tin va tû liïu, xuêt ban, cú quan lûu trû, quan ly hö sú, tû liïu bao tang, cac dõch vu àõnh chó muc va tom tùt va khoa hoc thöng tin”. Trong pham vi hoat àöng, Ban ky thuêt TC46 co nhiïm vu: - Hoach àõnh chiïn lûúc xêy dûng va ap dung tiïu chuên; - Xêy dûng kï hoach biïn soan va ap dung tiïu chuên tûng thúi ky; - Tö chûc biïn soan, ban hanh va ap dung tiïu chuên. Nhiïm vu va hoat àöng cua Ban ky thuêt TC46, giöng cac ban ky thuêt tiïu chuên quöc gia khac, àûúc xac àõnh va nïu ro Quy chï tö chûc va hoat àöng cua Ban ky thuêt tiïu chuên quöc gia ban hanh kem theo trong Quyït àõnh sö 22/2007/QÀ-BKHCN ngay 28/9/2007, bao göm: - Àï xuêt quy hoach, kï hoach, phûúng an, giai phap xêy dûng TCVN; - Biïn soan dû thao TCVN trïn cú sú dû thao do tö chûc, ca nhên àï nghõ va dû thao TCVN trong lônh vûc tiïu chuên cu thï cho cac àöi tûúng thuöc trach nhiïm quan ly cua Bö KH&CN; - Tham gia thêm àõnh dû thao TCVN do cac Bö, cú quan ngang Bö, cú quan thuöc Chñnh phu xêy dûng; - Tham gia biïn soan, gop y kiïn vï dû thao tiïu chuên quöc tï, tiïu chuên khu vûc, dû thao tiïu chuên nûúc ngoai liïn quan; - Phöi húp vúi cac Ban ky thuêt khac trong nhûng vên àï co liïn quan (gop y cac dû thao TCVN, tham khao y kiïn chuyïn mön va cac vên àï khac); - Tham gia cac hoat àöng phö biïn, hûúng dên ap dung TCVN va cac tiïu chuên khac; - Tham gia thêm àõnh dû thao quy chuên ky thuêt quöc gia do cac Bö, cú quan ngang Bö, cú quan thuöc Chñnh phu; - Tham gia cac hoat àöng trong lônh vûc tiïu chuên va lônh vûc quy chuên ky thuêt quöc gia thuöc trach nhiïm quan ly cua cac Bö, cú quan ngang Bö, cú quan thuöc Chñnh phu; - Thûc hiïn cac nhiïm vu khac khi àûúc Töng cuc Tiïu chuên Ào lûúng Chêt lûúng yïu cêu. 2. Hoat àöng xêy dûng va ap dung tiïu chuên quöc gia trong lônh vûc TT-TV 2.1. Hoat àöng xêy dûng tiïu chuên Ngay sau khi ra àúi, Ban ky thuêt TC46 àa tñch cûc triïn khai nhiïu hoat àöng nhùm àêy manh viïc xêy dûng va ap dung cac tiïu chuên, trú thanh àêu möi xêy dûng kï hoach tiïu chuên hoa va trûc tiïp tham gia vao xêy dûng cac tiïu chuên (àùc biït la cac tiïu chuên dõch), tham gia va/hoùc tû vên nhiïu dû an biïn soan tiïu chuên múi. Àûúc sû quan têm cua cac bö, nganh liïn quan, va vúi viïc ban hanh cac vùn ban quan ly nha nûúc liïn quan àïn tiïu chuên hoa (nhû: Thöng tû sö 21/2007/TT-BKHCN ngay 29/9/2007 Hûúng dên vï xêy dûng va ap dung tiïu chuên; Thöng tû 1 TS Ta Ba Hûng, nguyïn Giam àöc Trung têm Thöng tin KH&CN Quöc gia, nguyïn Cuc trûúng Cuc Thöng tin KH&CN quöc gia 36 THÖNG TIN vaâTÛ LIÏU - 3/2015 Nghiïn cûu - Trao àöi Sö 05/2013/TT-BVHTTDL ngay chuyïn biïn ro rït àat àûúc nhiïu kït qua. 29/7/2013 Quy àõnh hoat àöng xêy dûng tiïu chuên quöc gia va quy chuên ky thuêt quöc gia cua Bö Vùn hoa, Thï thao va Du lõch), cöng viïc xêy dûng TCVN trong lônh Kï tû khi Ban Ky thuêt TC46 ra àúi àïn thang 12 nùm 2014, àa co 30 TCVN àa àûúc ban hanh hoùc àang trong qua trònh vûc Thöng tin va Tû liïu àa co nhûng soan thao (Bang 1). Bang 1. Danh sach cac TCVN biïn soan giai àoan 2004-2014 1 TCVN 7420-1:2004 2 TCVN 7420-2:2004 3 TCVN 7539:2005 4 TCVN 7587:2006 5 TCVN 7588:2006 6 TCVN 6380:2007 (ISO 2108:2005) 7 TCVN 6381:2007 (ISO 3297:1998) 8 TCVN 7217-1:2007 9 TCVN 4523: 2009 ISO 4523-2009 10 TCVN 4524:2009 11 TCVN 4898:2009 (ISO 7001:2007) 12 TCVN 5453:2009 (ISO 5127:2001) 13 TCVN 5697:2009 14 TCVN 8631:2010 (ISO 8459:2009) 15 TCVN 9108-1:2011 (ISO 16175-1:2010) Thöng tin va tû liïu - Quan ly hö sú - Phên 1: Yïu cêu chung; Thöng tin va tû liïu - Quan ly hö sú - Phên 2: Hûúng dên. Thöng tin va tû liïu - Khö mêu MARC 21 cho dû liïu thû muc Thöng tin va tû liïu - Tïn va ma àõa danh Viït Nam dung trong lûu trû va trao àöi thöng tin khoa hoc va cöng nghï Thöng tin va tû liïu - Tïn va ma tö chûc dõch vu thöng tin khoa hoc va cöng nghï Viït Nam dung trong lûu trû va trao àöi thöng tin khoa hoc va cöng nghï Thöng tin va tû liïu. Ma sö tiïu chuên Quöc tï cho sach (ISBN); Thöng tin va tû liïu - Ma sö tiïu chuên quöc tï cho xuêt ban phêm nhiïu ky (ISSN); Ma thï hiïn tïn va vung lanh thö cua cac nûúc - Phên 1: Ma nûúc Xuêt ban phêm thöng tin - Phên loai, cêu truc va trònh bay Tû liïu- Bai tom tùt cho xuêt ban phêm va tû liïu Biïu trûng bùng hònh ve - Biïu trûng thöng tin cöng cöng Thöng tin va tû liïu - Tû vûng Thöng tin va tû liïu - Viït tùt tû va cum tû tiïng Viït viït tùt dung trong mö ta thû muc Thöng tin va tû liïu - Danh muc cac yïu tö dû liïu thû muc dung àï trao àöi va tòm dû liïu Thöng tin va tû liïu - Nguyïn tùc va yïu cêu chûc nùng àöi vúi cac hö sú trong möi trûúng vùn phong àiïn tû - Phên 1: Töng quan va trònh bay cac nguyïn tùc THÖNG TIN vaâTÛ LIÏU - 3/2015 37 Nghiïn cûu - Trao àöi 16 TCVN 9108-3:2011 (ISO 16175-3:2010) 17 TCVN 7217-2:2012 (ISO 3166-2:2007) 18 TCVN 7217-3:2012 (ISO 3166-3:1999) 19 TCVN 9108-2:2013 (ISO 16175-2:2011) 20 TCVN 10253:2013 (ISO 11800:1998) 21 TCVN 10254:2013 (ISO 8777:1993) 22 TCVN 10255:2013 (ISO 7220:1996) 23 TCVN 10256:2013 (ISO 690:2010) 24 TCVN 10274:2013 25* TCVN 26* TCVN 27* TCVN ISO 832:1994(E) 28* TCVN ISO 999:1996 29* TCVN ISO 1086:1991 30* TCVN ISO 2164 Thöng tin va tû liïu - Nguyïn tùc va yïu cêu chûc nùng àöi vúi cac hö sú trong möi trûúng vùn phong àiïn tû - Phên 3: Hûúng dên va yïu cêu chûc nùng àöi vúi cac hö sú trong hï thöng kinh doanh Ma thï hiïn tïn va vung lanh thö cua cac nûúc - Phên 2: Ma vung lanh thö Ma thï hiïn tïn va vung lanh thö cua cac nûúc - Phên 3: Ma tïn cac nûúc àûúc sû dung trûúc àêy Thöng tin va tû liïu - Nguyïn tùc va yïu cêu chûc nùng àöi vúi cac hö sú trong möi trûúng vùn phong àiïn tû - Phên 2: Hûúng dên va yïu cêu chûc nùng àöi vúi hï thöng quan ly hö sú Thöng tin va tû liïu - Yïu cêu àöi vúi vêt liïu va phûúng phap àong bòa sû dung trong san xuêt sach Thöng tin va tû liïu - Lïnh danh cho tòm kiïm vùn ban tûúng tac Thöng tin va tû liïu - Trònh bay danh muc tiïu chuên Thöng tin va tû liïu - Hûúng dên cho cac tham chiïu va trñch dên thû muc àöi vúi cac nguön tin Hoat àöng thû viïn - Thuêt ngû va àõnh nghôa chung TCVN. Hoat àöng thû viïn - Thuêt ngû va àõnh nghôa vï bö sung va biïn muc TCVN. Thöng tin va Tû liïu - Phûúng phap phên tñch tai liïu, xac àõnh chu àï va lûa chon cac thuêt ngû àõnh chó muc TCVN. Thöng tin va Tû liïu - Mö ta thû muc va tham chiïu- Quy tùc viït tùt cac thuêt ngû thû muc TCVN. Thöng tin va tû liïu - Hûúng dên vï nöi dung, tö chûc va trònh bay cac bang chó muc TCVN. Thöng tin va Tû liïu - Cac tú nhan àï cua sach TCVN. Thöng tin va Tû liïu - Cac dõch vu àùng ky cho cac thû viïn va tö chûc liïn quan (*: Cac TCVN àang biïn soan nùm 2014). Phên tñch hoat àöng xêy dûng TCVN co thï thêy: - Vï sö lûúng TCVN, tû nùm 2004, hùng nùm àïu co tiïu chuên múi àûúc xêy dûng va 38 xuêt ban (Hònh 1). Tiïu chuên biïn soan nùm 2008 àûúc xuêt ban nùm 2009 àûa töng sö TCVN cua nùm nay lïn cao. Hai nùm gên àêy, 2013-2014 sö tiïu chuên àûúc dõch va biïn soan kha cao. THÖNG TIN vaâTÛ LIÏU - 3/2015 Nghiïn cûu - Trao àöi Hònh 1. Cac TCVN àûúc xêy dûng va cöng bö giai àoan 2004-2014 - Vï phûúng thûc xêy dûng tiïu chuên: Sö sö tiïu chuên dõch la 21 (chiïm 70%) tiïu chuên àûúc biïn soan la 9 (chiïm 30%), (Hònh 2). Hònh 2. Cac TCVN àûúc dõch va biïn soan giai àoan 2004-2014 - Vï Chêp nhên tiïu chuên quöc tï, möt sö lûúng lún cac tiïu chuên quöc tï, àùc biït la ISO àûúc chêp nhên, trong ào: + 21 tiïu chuên ISO àûúc chêp nhên hoan toan va àûúc dõch sang tiïng Viït, in lai theo quy àõnh tiïu chuên quöc gia àún ngû hoùc song ngû (vñ du: TCVN 6381:2007 (ISO 3297 : 1998), Thöng tin va tû liïu - Ma sö tiïu chuên quöc tï cho xuêt ban phêm nhiïu ky (ISSN), TCVN 7217-2:2012 (ISO 3166-1:3:2007), Ma thï hiïn tïn nûúc va vung lanh thö,… la cac tiïu chuên àún ngû; TCVN 5453:2009 Thöng tin va tû liïu-Tû vûng in song ngû Viït-Anh). + Trong 9 tiïu chuên biïn soan, co 2 tiïu chuên chêp nhên tiïu chuên quöc tï: TCVN 7539:2005. Thöng tin va tû liïu-Khö mêu MARC21 cho dû liïu thû muc; (dûa trïn Bö tai liïu Khö mêu MARC21 cho dû liïu thû muc), TCVN Àõnh chó muc: Phên tñch tai liïu, xac àõnh chu àï va lûa chon thuêt ngû àõnh chó muc (theo tiïu chuên ISO 5965: 1985). THÖNG TIN vaâTÛ LIÏU - 3/2015 2.2. Hoat àöng ap dung tiïu chuên Cung vúi viïc xêy dûng cac TCVN, vúi sû quan têm cua cac bö, nganh liïn quan, àûng àêu la cac cú quan àêu möi quöc gia (Ban ky thuêt TC46, Cuc Thöng tin KH&CN quöc gia, Vu Thû viïn, Thû viïn Quöc gia Viït Nam…) cung nhû cac Höi Thû viïn, Höi Thöng tin KH&CN Viït Nam, cac TCVN ban hanh dên ài vao cuöc söng. Àùc biït vúi àöi ngu can bö quan ly, nghiïn cûu va giang day, cac TCVN la cöng cu hûu ñch va quan trong cho cac hoat àöng nghiïp vu, giang day va nghiïn cûu. Tuy vêy, nïu bö cac quy tùc chuên MARC21, DDC va AACR2 àûúc phö biïn röng rai ú cac thû viïn nhú cac vùn ban chó àao cua Bö Vùn hoa-Thï thao va Du lõch, thò viïc ap dung cac TCVN àa ban hanh vên con co phên han chï. Theo möt kït qua nghiïn cûu àûúc cöng bö nùm 2011 cua tac gia Vu Dûúng Thuy Nga vï viïc sû dung cac tiïu chuên xû ly thöng tin ú cac loai hònh thû viïn khac nhau [6], hêu hït cac TCVN chûa àûúc biït àïn nhiïu hoùc chûa àûúc sû dung röng rai. Sö liïu àiïu tra cho 39 ... - tailieumienphi.vn