Xem mẫu
- TAÏP CHÍ KHOA HOÏC ÑAÏI HOÏC SAØI GOØN Soá 27 (52) - Thaùng 02/2017 Bán hàng đa cấp tại Việt Nam - Thực trạng và giải pháp Muti-Level Marketing in Vietnam – Situation andsolution TS. Đặng Công Tráng, Trường Đại học Công nghiệp TP.HCM Dang Cong Trang, Ph.D., Ho Chi Minh City University of Industry Trần Vũ Hoàng Long, Sân bay Quốc tế Tân Sơn Nhất Tran Vu Hoang Long, Tan Son Nhat International Airport Tóm tắt Muti-Level Marketing (MLM) trên thế giới có một lịch sử gần 80 năm phát triển và có những phát triển nhất định tại Việt Nam. Mô hình kinh doanh đa cấp đang phát triển mạnh với sự phát triển của nền kinh tế và sự bùng nổ của công nghệ thông tin. Trong xu thế hội nhập và toàn cầu hóa, Việt Nam là một thành viên tích cực và có trách nhiệm đối với hội nhập kinh tế quốc tế là một thành viên của Tổ chức Thương mại Thế giới WTO, Diễn đàn Hợp tác châu Á - Thái Bình Dương - APEC... Do đó Việt Nam tận dụng cơ hội để thu được những thành tựu lập pháp của thế giới để giải quyết các vấn đề bức xúc hiện nay ở đa cấp kinh doanh. Từ khóa: bán hàng đa cấp, kinh doanh đa cấp, kinh doanh theo mạng. Abstract Muti-Level Marketing (MLM) in the world has a history of nearly 80 years of development and there are certain developments in Vietnam. Multi-level business model is growing in strength with the development of the economy and the explosion of information technology. In the trend of integration and globalization, Vietnam is an active member and responsible for international economic integration is a member of the World Trade Organization WTO, the Asia Cooperation Forum - Pacific Ocean - APEC... So Vietnam to take advantage of opportunities to acquire the legislative achievements of the world to address the current pressing issues in business multilevel. Keywords: sales of multi-level, multi-level business, MLM. 1. Đặt vấn đề tuy nhiên đến nay vấn đề này vẫn luôn mới Bán hàng đa cấp là vấn đề nóng không mẻ cả về lý luận, pháp lý và thực tiễn. Ở chỉ đối với Việt Nam mà còn nhiều quốc Việt Nam, mặc dù quy định của pháp luật gia trên thế giới dù là quốc gia phát triển về vấn đề này đã có nhưng với sự tham gia hay đang phát triển, vì hình thức kinh ồ ạt của các doanh nghiệp kinh doanh đa doanh này đã và đang làm thay đổi phương cấp hay kinh doanh đa cấp biến tướng, trá thức kinh doanh truyền thống. Bán hàng đa hình khiến các quy định pháp lý không cấp có lịch sử gần 100 năm trên thế giới theo kịp với sự thay đổi này, điều đó đã nhưng ở Việt Nam hình thức này được du gây ảnh hưởng không nhỏ đến xã hội, đến nhập từ cuối những năm 90 của thế kỷ 20, những người tham gia vào hệ thống kinh 28
- ĐẶNG CÔNG TRÁNG - TRẦN VŨ HOÀNG LONG doanh đa cấp, đặc biệt gây nhiều khó khăn bán hàng đa cấp ở Việt Nam. trong công tác quản lý của các cấp, các 2. Thực trạng pháp luật Việt Nam ngành có liên quan. về bán hàng đa cấp Từ nhiều năm qua, Đảng và Nhà nước 2.1. Chủ thể trong quan hệ bán hàng ta hết sức quan tâm đến vấn đề bán hàng đa đa cấp theo quy định của pháp luật cấp. Dù chưa có một văn bản luật cụ thể Có nhiều chủ thể tham gia vào quan hệ nào dành riêng cho hoạt động bán hàng đa bán hàng đa cấp, song hiện tại pháp luật cấp, nhưng để quản lý hoạt động này, Nhà Việt Nam chỉ mới đề cập tới hai chủ thể cơ nước đã ban hành Luật Cạnh tranh 2004, bản và quan trọng nhất của quan hệ bán Nghị định 110/2005/NĐ-CP ngày hàng đa cấp là doanh nghiệp bán hàng đa 24/8/2005 về Quản lý hoạt động bán hàng cấp và người tham gia bán hàng đa cấp: đa cấp (Nghị định 110/2005/CP được thay Theo quy định của pháp luật: “Doanh thế bởi Nghị định 42/2014/NĐ-CP ngày nghiệp bán hàng đa cấp là doanh nghiệp 14/5/2014 (viết tắt là Nghị định có tiến hành hoạt động kinh doanh bán lẻ 42/2014/NĐ-CP). Những văn bản quy theo phương thức đa cấp” [Khoản 1, Điều phạm trên bước đầu cơ bản đã thừa nhận 3 Nghị định 42/2014/NĐ-CP]. Doanh bán hàng đa cấp là một hình thức kinh nghiệp bán hàng đa cấp được phép tiến doanh hợp pháp, đồng thời tạo cơ sở pháp hành hoạt động bán hàng đa cấp sau khi lý quan trọng để người tham gia vào hệ được cấp giấy đăng ký và phải chịu trách thống đa cấp được bảo vệ quyền và lợi ích nhiệm về mặt pháp luật trong khi thực hiện hợp pháp của mình. Tuy nhiên, các quy vai trò: cung cấp hàng hóa, sản phẩm cho định của pháp luật về bán hàng đa cấp vẫn nhà phân phối trong hệ thống đa cấp để còn ở mức quy định chung, nguyên tắc, đưa hàng hóa, sản phẩm đó đến tay người gây khó khăn cho việc giải quyết các vấn tiêu dùng và chịu trách nhiệm về chất đề phát sinh trong thực tế từ bán hàng đa lượng hàng hóa, sản phẩm đó; Xác định cấp. Ngoài ra cũng chưa có nhiều những mô hình bán hàng đa cấp. Mô hình này có công trình nghiên cứu chuyên sâu về vấn tính quyết định tới sự hấp dẫn và mức chi đề này để góp phần đưa ra các giải pháp trả hoa hồng cho các nhà phân phối, là cơ hoàn thiện các quy định của pháp luật về sở quan trọng nhất của hình thức bán hàng bán hàng đa cấp. đa cấp; Chịu trách nhiệm đào tạo và quản Xuất phát từ tính cấp thiết, ý nghĩa, lý các nhà phân phối để họ hoạt động tốt, tầm quan trọng của vấn đề này cũng như từ hiệu quả và đúng pháp luật. những hạn chế của pháp luật Việt Nam liên Người tham gia bán hàng đa cấp là quan đến hoạt động bán hàng đa cấp đòi người giao kết hợp đồng tham gia bán hàng hỏi việc nghiên cứu một cách có hệ thống, đa cấp với doanh nghiệp bán hàng đa cấp thấu đáo và đầy đủ những vấn đề lý luận và [Khoản 3, Điều 3 Nghị định 42]. thực tiễn, đánh giá sâu sắc về phương diện 2.2. Pháp luật về quản lý Nhà nước quản lý Nhà nước cũng như các qui phạm đối với hoạt động bán hàng đa cấp pháp luật liên quan đến hoạt động bán hàng Hoạt động Bán hàng đa cấp ở nước ta đa cấp là một việc cần thiết cấp bách hiện diễn biến rất phức tạp, nếu không có sự vào nay nhằm góp phần hoàn thiện thêm một cuộc quyết liệt của cơ quan hữu quan thì bước của pháp luật về quản lý hoạt động việc kiểm soát không hề dễ dàng, vì thế 29
- BÁN HÀNG ĐA CẤP TẠI VI T NAM - THỰC TRẠNG VÀ GIẢI PHÁP Nghị định 42/2014/NĐ-CP đã dành một tranh rất sáng về khả năng làm giàu nhanh chương (Chương VI) để quy định về quản khi tham gia vào mạng lưới của họ để lôi lý nhà nước trong lĩnh vực Bán hàng đa kéo người tham gia. cấp. Nội dung quản lý nhà nước chủ yếu Ép người mới tham gia phải đặt cọc bao gồm: một khoản tiền hay phải mua một số lượng Thứ nhất, về phân cấp quản lý: tại hàng hóa ban đầu để được quyền trở thành Trung ương, Bộ Công thương là cơ quan Nhà phân phối là hành vi mà rất nhiều quản lý hoạt động bán hàng đa cấp trên doanh nghiệp bán hàng đa cấp áp dụng. phạm vi cả nước. Phụ trách chuyên môn Luật cấm việc doanh nghiệp ép người tham của Bộ Công thương là Cục Quản lý cạnh gia phải mua một số lượng sản phẩm nhất tranh (VCA - Vietnam Competition định để có thể trở thành thành viên tham Authority); tại địa phương, Ủy ban nhân gia vào hệ thống. dân tỉnh, thành phố trực thuộc Trung ương Thổi phồng sự thật về chất lượng, tính có trách nhiệm quản lý nhà nước tại địa năng hay giá cả của hàng hóa: Đây là loại phương. Phụ trách chuyên môn là các Sở vi phạm xuất hiện đầu tiên và phổ biến Công thương. Quy định này ổn định qua nhất từ phía các doanh nghiệp Bán hàng đa các giai đoạn phát triển của pháp luật về cấp. Những sản phẩm được thổi phồng về bán hàng đa cấp. chất lượng, tính năng, nguồn gốc thường là Thứ hai, các nội dung quản lý nhà những sản phẩm chăm sóc sắc đẹp, thực nước về bán hàng đa cấp rất đa dạng, bao phẩm chức năng, sản phẩm chăm sóc sức gồm: Cấp, thu hồi, gia hạn giấy đăng ký, khỏe, đồ gia dụng có thể sử dụng trong kiểm tra giám sát, báo cáo. sinh hoạt hàng ngày. Pháp luật Việt Nam chỉ có quy định 2.4. Hành vi bán hàng đa cấp vi phạm chung về việc thành lập hội tại Nghị định từ phía người tham gia mạng lưới bán 45/2010/NĐ-CP quy định về tổ chức, hoạt hàng đa cấp động và quản lý hội. Về lý thuyết hiệp hội Yêu cầu người tham phải đóng một là nơi tổ chức phổ biến, trao đổi kinh khoản tiền nhất định để được quyền tham nghiệm, hỗ trợ kiến thức và nghiệp vụ cho gia vào mạng lưới. Đây là hành vi rất phổ hội viên. biến được người tham gia áp dụng để trục 2.3 Hành vi bán hàng đa cấp vi phạm lợi từ những người mới tham gia. từ phía doanh nghiệp Cung cấp thông tin sai lệch hoặc gây Các hành vi vi phạm phổ biến từ phía nhầm lẫn về tính chất, công dụng của hàng doanh nghiệp Bán hàng đa cấp bao gồm: hóa. Các doanh nghiệp bán hàng đa cấp có Đưa ra những khoản trả thưởng hấp nghĩa vụ cung cấp đầy đủ, chính xác cho dẫn để lôi kéo thêm nhiều nhà phân phối Nhà phân phối của mình về tính năng, công mới vào mạng lưới: Đây là vi phạm rất phổ dụng của sản phẩm. biến của các doanh nghiệp bán hàng đa cấp 2.5. Khó khăn, vướng mắc trong tại Việt Nam. Kế hoạch bán hàng và trả quá trình quản lý bán hàng đa cấp tại thưởng là phương tiện để đánh giá xem Việt Nam doanh nghiệp bán hàng đa cấp đó là bất Các doanh nghiệp bán hàng đa cấp chính hay chân chính, doanh nghiệp bán chưa nắm rõ các quy định mới của luật. hàng đa cấp thường tô vẽ ra những bức Nghị định 42/2014/NĐ-CP thay thế Nghị 30
- ĐẶNG CÔNG TRÁNG - TRẦN VŨ HOÀNG LONG định 110/2005/NĐ-CP trong đó kế thừa lập công ty con tại Việt Nam. Việc này có một số điều và bổ sung một số quy định thể dẫn đến các hoạt động của nó không cho phù hợp với thực tiễn quản lý. Mặc dù được quản lý, dẫn đến những khó khăn đã đẩy mạnh công tác tuyên truyền, phổ trong công tác giám sát và điều hành. biến pháp luật, tuy nhiên, vẫn còn tình Việc Nghị định số 42/2014/NĐ-CP trạng một số doanh nghiệp không nắm rõ được ban hành đã có những thay đổi cơ quy định mới nên thực hiện không đúng, bản, quan trọng theo hướng thắt chặt quản không đầy đủ quy định của pháp luật. lý đối với hoạt động bán hàng đa cấp như Các vi phạm phổ biến hiện nay là nâng cao điều kiện gia nhập, nâng cao doanh nghiệp có Giấy chứng nhận đăng ký trách nhiệm của doanh nghiệp đối với hoạt tổ chức hoạt động bán hàng đa cấp theo động của người tham gia, bổ sung nhiều Nghị định 110/2005/NĐ-CP vẫn tiếp tục quy định cấm, tăng cường sự tương tác hoạt động mà không đề nghị cấp Giấy giữa doanh nghiệp với cơ quan quản lý chứng nhận đăng ký hoạt động bán hàng đa cũng như giữa các cơ quan quản lý, kiểm cấp theo quy định tại Nghị định soát chặt chẽ hơn công tác đào tạo người 42/2014/NĐ-CP ngày 14/5/2014 của Chính tham gia của doanh nghiệp. phủ về Quản lý hoạt động bán hàng đa cấp. Công tác quản lý bằng pháp luật đối Khó khăn trong quản lý hoạt động với ngành công nghiệp bán hàng đa cấp quảng cáo: Đặc trưng của hoạt động bán Việt Nam đã ghi được dấu ấn với sự ra đời hàng đa cấp như đã đề cập là việc người của những quy phạm pháp luật điều chỉnh tham gia trực tiếp bán hàng cho người tiêu khá toàn diện và đầy đủ. Tuy nhiên, chúng dùng cuối cùng. Do đó, việc quản lý những ta cũng nhìn thấy trong đó các vấn đề còn thông tin mà người tham gia trao đổi với tồn tại, còn yếu kém. Người tiêu dùng là một điều rất khó khăn 3. Các giải pháp hoàn thiện pháp luật và nan giải. về bán hàng đa cấp Chưa có cơ chế quản lý mạng lưới bán Để chấn chỉnh lại hoạt động bán hàng hàng đa cấp quốc tế: Cùng với sự phát triển đa cấp, thời gian tới Cục Quản lý cạnh của công nghệ thông tin hiện đại, các hoạt tranh cần rà soát các văn bản quy phạm động mua bán, giao dịch trực tuyến diễn ra pháp luật đổi, bổ sung các điều, khoản rất sôi nổi trong đó có các hoạt động bán không còn phù hợp với thực tế hoạt động hàng đa cấp của các công ty trên thế giới. của doanh nghiệp bán hàng đa cấp và thực Việt Nam thừa nhận và cho phép cung cấp tế quản lý của cơ quan quản lý nhà nước qua biên giới theo hình thức bán lẻ đối với theo hướng siết chặt hơn nữa hoạt động sản phẩm phục vụ nhu cầu cá nhân và phần này và tăng mức phạt đối với các hành vi mềm máy tính, bao gồm cả hoạt động của vi phạm. Bên cạnh đó, nhằm nâng cao hiệu các cá nhân theo phương thức bán hàng đa quả quản lý nhà nước đối với hoạt động cấp. Tuy nhiên, hệ thống pháp luật về quản bán hàng đa cấp này, cần tăng cường công lý bán hàng đa cấp hiện nay chưa đáp ứng tác kiểm tra, giám sát nhằm đảm bảo môi được cam kết của Việt Nam khi hội nhập. trường kinh doanh bình đẳng và lành Cụ thể, chúng ta chưa đưa ra được những mạnh; tăng cường sự phối hợp giữa Cục quy định để điều chỉnh hệ thống của các Quản lý cạnh tranh, Sở Công thương và công ty bán hàng đa cấp mà không thành các lực lượng quản lý ở các địa phương để 31
- BÁN HÀNG ĐA CẤP TẠI VI T NAM - THỰC TRẠNG VÀ GIẢI PHÁP gia tăng hoạt động giám sát, xử lý các hành bản thân doanh nghiệp bán hàng đa cấp. vi vi phạm pháp luật về bán hàng đa cấp. Đây sẽ là cơ sở quan trọng để văn bản dưới Về giải pháp cụ thể hoàn thiện pháp luật có những quy định cụ thể, cũng như luật nhằm quản lý hiệu quả hoạt động bán các cơ quan liên quan ban hành văn bản hàng đa cấp, cần bổ sung và hoàn thiện các hướng dẫn phù hợp. Những quyền và nghĩa vấn đề sau đây: vụ này phải bao hàm những nội dung cơ Thứ nhất, cần mở rộng khái niệm bản nhất, là cơ sở để bảo vệ quyền lợi các “bán hàng đa cấp”. chủ thể trong kinh doanh đa cấp. Chẳng Điều 48 Luật Cạnh tranh năm 2004 hạn,doanh nghiệp kinh doanh đa cấp phải nêu lên những dấu hiệu của kinh doanh đa cung cấp đầy đủ, chính xác thông tin về cấp bất chính là cần thiết nhưng chưa đủ, sản phẩm, về quyền và nghĩa vụ của việc cần có thêm những quy định khái quát hơn tham gia kinh doanh đa cấp và những vấn thừa nhận sự tồn tại của kinh doanh đa cấp đề khác có liên quan; doanh nghiệp có và cụ thể hóa thêm những hành vi bán hàng trách nhiệm nhận lại hoặc mua lại các sản đa cấp bất chính. Do đó, tại Điều 3 Luật phẩm đã bán cho người tham gia theo Thương mại năm 2005 cần bổ sung kinh những điều kiện được quy định; cấm doanh doanh đa cấp như một hành vi thương mại. nghiệp hoặc người tham gia dụ dỗ, lôi kéo Mặc dù kinh doanh đa cấp có những đặc người tham gia của doanh nghiệp khác trưng nhất định, nhưng cũng mang bản chất hoặc trong mạng lưới của người tham gia của hành vi thương mại, đó là mua bán khác… về doanh nghiệp hoặc mạng lưới hàng hóa, cung ứng dịch vụ và tìm kiếm, của mình. thúc đẩy cơ hội mua bán hàng hóa nhằm Thứ ba, đối với chủ thể tham gia mục đích sinh lợi. Vì vậy trước khi xây mạng lưới bán hàng đa cấp. dựng pháp luật về bán hàng đa cấp thì các Cần bổ sung thêm quy định: “Nếu nhà làm luật phải xem kinh doanh đa cấp người tham gia mạng lưới bán hàng đa cấp như hành vi mua bán hàng hóa, đại lý hay xây dựng và duy trì mạng lưới phân phối ủy thác, bởi vì kinh doanh đa cấp có những viên tuyến dưới từ 10 người trở lên trong đặc thù riêng, không chỉ là mua bán hàng thời hạn 1 năm, thì phải tiến hành đăng ký hóa mà còn là tìm kiếm, thúc đẩy cơ hội kinh doanh với hình thức là doanh nghiệp mua bán hàng hóa. Hơn nữa, mối quan hệ tư nhân”, bởi theo Khoản 3 Điều 24 Nghị của các chủ thể tham gia trong kinh doanh định số 109/2004/NĐ-CP ngày 02/4/2004 đa cấp không chỉ là quan hệ giữa người của Chính phủ quy định về Đăng ký kinh mua, người bán hay bên giao đại lý và bên doanh quy định: “Hộ kinh doanh cá thể có đại lý… mà gần như là tổng hợp của các sử dụng hơn mười lao động hoặc có hơn quan hệ trên. một địa điểm kinh doanh phải chuyển đổi Thứ hai, về địa vị pháp lý của thành doanh nghiệp”. doanh nghiệp bán hàng đa cấp. Thứ tư, đối với sản phẩm của Luật Thương mại cần quy định quyền bán hàng đa cấp. và nghĩa vụ các bên một cách khái quát, Sản phẩm phải có xuất xứ rõ ràng, dán mang tính nguyên tắc, bao gồm quyền và nhãn mác, công dụng… đầy đủ và phải ghi nghĩa vụ của người tham gia, của người bằng tiếng Việt. Các sản phẩm kinh doanh quản lý, điều hành doanh nghiệp cũng như theo phương thức bán hàng đa cấp có rất 32
- ĐẶNG CÔNG TRÁNG - TRẦN VŨ HOÀNG LONG nhiều sản phẩm là thực phẩm chức năng, những vi phạm xảy ra trên địa bàn do mình trên thực tế đã gây ra ngộ nhận về chức phụ trách. năng chữa bệnh của sản phẩm, ảnh hưởng Trên cơ sở nghiên cứu và đánh giá đến sức khỏe của người tiêu dùng do sử thực tiễn từ đó phát hiện ra những bất cập dụng không đúng cách hoặc do nhà phân của Luật chưa đáp ứng kịp thời với sự phát phối tư vấn không đúng sự thật về công triển nhanh chóng của ngành nghề bán dụng của sản phẩm. Do đó, các sản phẩm hàng đa cấp, đây cũng là yếu tố tiền đề nào liên quan trực tiếp tới sức khỏe người quan trọng để có được những giải pháp tiêu dùng, Nhà nước nên quy định bổ sung hoàn thiện và hiệu quả cho công tác hoàn vào Nghị định số 42/2014/NĐ-CP thêm cơ thiện hệ thống pháp luật Việt Nam về hoạt chế tiền kiểm đối với chất lượng, tính năng động bán hàng đa cấp. công dụng sản phẩm bán hàng đa cấp là thực phẩm chức năng phải đạt tiêu chuẩn TÀI LIỆU THAM KHẢO vệ sinh an toàn thực phẩm, hướng dẫn cụ 1. Chính phủ (2005), Nghị định số thể cách thức sử dụng và các yêu cầu khác 120/2005/NĐ-CP ngày 30/9/2005 quy định về của Ngành Y tế liên quan tới sức khỏe của Xử lý vi phạm pháp luật trong lĩnh vực cạnh con người khi sử dụng. tranh, Hà Nội. Thứ năm, về xử lý vi phạm pháp luật 2. Chính phủ (2014), Nghị định số 42/2014/NĐ- CP ngày 14/5/2014 về Quản lý hoạt động trong lĩnh vực bán hàng đa cấp. BHĐC, Hà Nội. Cần quy định thêm thẩm quyền của Ủy 3. Quốc hội (2004), Luật Cạnh tranh, số ban nhân dân cấp tỉnh được quyền xem xét 27/2004/QH11, Hà Nội. và xử lý vi phạm pháp luật phát sinh trong 4. Quốc hội (2005), Luật Dân sự, số lĩnh vực bán hàng đa cấp xảy ra trên địa 33/2005/QH11, Hà Nội. bàn tỉnh/thành phố. Khi đó, Sở Công 5. Quốc hội (2014), Luật Doanh nghiệp, số Thương với công cụ trong tay là Chi cục 60/2014/QH11, Hà Nội. 6. Quốc hội (2005), Luật Thương mại, số quản lý thị trường và Thanh tra chuyên 36/2005/QH11, Hà Nội. ngành thương mại sẽ giúp Ủy ban nhân dân 7. Competition Act 1985 Amendment 2014, cấp tỉnh phát hiện, điều tra và đề xuất hình Canada. thức, biện pháp xử lý để Ủy ban nhân dân 8. Nghị định số 109/2004/NĐ-CP ngày 2 tháng cấp tỉnh xem xét, quyết định. Nếu thực 4 năm 2004 về Đăng ký kinh doanh. hiện được đề xuất trên, không chỉ giúp cho 9. Fair Trading Act 1986 Amendment 2013, việc phát hiện, điều tra và xử lý vi phạm New Zealand. 10. Wyllie - Executive Director DSA New pháp luật trong lĩnh vực bán hàng đa cấp Zealand (2012), Direct selling and the DSA. được tiến hành nhanh chóng, kịp thời mà 11. Zoe Brennan (2007), “How Tupperware has còn tránh được trường hợp cơ quan quản lý conquered the world”, The Daily Mail. nhà nước ở địa phương “bất lực” trước Retrieved May 19, 2009. Ngày nhận bài: 10/02/2017 Biên tập xong: 15/4/2017 Duyệt đăng: 20/4/2017 33
Chính trị học
Báo chí - Truyền thông
Xã hội học
Giáo dục học
Tâm lý học
Lịch sử - Văn hoá
Triết học
Ngôn ngữ học
Thư viện thông tin
Văn học nước ngoài
Ngư nghiệp
Hành chính - Pháp luật
Địa lý - Địa danh
Văn học Việt nam
Lịch sử Đảng
CNXH - KH
Tư Tưởng HCM
Ngụ ngôn - Cổ tích
Ca dao - Tục ngữ
Hoá học
Sinh học
Y khoa - Dược
Kinh tế học