Xem mẫu
- TR NG I H C Y T CÔNG C NG
BÀI GI NG
B O V S C KHO BÀ M TR EM
(DÙNG CHO CAO H C YTCC)
HÀ N I - 2004
- TR NG I H C Y T CÔNG C NG
BÀI GI NG
B O V S C KHO BÀ M TR EM
(DÙNG CHO CAO H C YTCC)
HÀ N I - 2004
- Ch biên:
Tr n Th Ph ng Mai
Tham gia biên so n:
V ng Ti n Hoà
Bùi Th Thu Hà
Tr n c Thu n
Nguy n c Hinh
inh Ph ng Hoà
Hà V n Nh
Th ký biên so n:
Tr n c Thu n
Lê Minh Thi
- M CL C
DANH M C CÁC CH VI T T T ............................................................................. vi
GI I THI U V MÔN H C B O V BÀ M VÀ TR EM ..................................... 1
1. S L C L CH S PHÁT TRI N C A NGÀNH BVSKBMTE TRÊN TH
GI I VÀ VI T NAM........................................................................................... 1
1.1. S l c l ch s phát tri n c a ngành BVSKBMTE trên th gi i. ....................... 1
1.2. S l c l ch s phát tri n c a BVSKBMTE Vi t Nam. .................................. 2
1.3. it ng c a ngành BVSKBMTE................................................................... 5
1.4. S khác nhau gi a S c kho sinh s n và B o v s c kho bà m tr em -
k ho ch hoá gia ình...................................................................................... 6
2. T!M QUAN TR"NG C A CÔNG TÁC B#O V S$C KHO% BÀ M& TR%
EM VI T NAM ................................................................................................... 7
2.1. Th c tr ng s c kho c a bà m và tr em Vi t Nam....................................... 7
2.2. T'm quan tr(ng c a công tác b o v s c kho bà m và tr em ......................... 7
3. PH NG H NG PH)N )U C A NGÀNH B#O V S$C KHO% BÀ
M& TR% EM............................................................................................................ 8
3.1. Tình hình ch*m sóc S c kho sinh s n trong khu v c ....................................... 8
3.2. Th c hi n các m+c tiêu c a Chi n l c qu c gia v, ch*m sóc s c kho
sinh s n giai o n 2001-2010 .......................................................................... 9
CÁC Y U T NH H NG T I S C KHO BÀ M VÀ TR EM CÁC
N C ANG PHÁT TRI N ....................................................................................... 13
1. GI I VÀ S$C KHO% ............................................................................................ 13
1.1. nh ngh-a...................................................................................................... 13
1.2. M i liên quan gi a gi i và s c kho ............................................................... 14
1.3. Bình .ng gi i ................................................................................................ 14
2. CÁC Y U T/ #NH H NG T I S$C KHO% PH0 N1 ..................................... 18
2.1. Kinh t , v*n hoá, xã h2i và chính tr ................................................................ 19
2.2. Phong t+c t3p quán ......................................................................................... 20
2.3. Thích con trai ................................................................................................. 21
2.4. Ti p c3n v i d ch v+ ch*m sóc s c kho ......................................................... 21
2.5. i,u ki n s ng và làm vi c ............................................................................. 22
3. CHI N L C NÂNG CAO V TRÍ PH0 N1 ....................................................... 23
S C KHO SINH S N C A PH N QUA CÁC L A TU!I ................................ 26
1. S$C KHO% SINH S#N ......................................................................................... 26
i
- 2. S$C KHO% V THÀNH NIÊN .............................................................................. 27
3. CÁC GIAI O4N PHÁT TRI N D5Y THÌ C A N1........................................... 28
3.1. Phát tri n vú ................................................................................................... 28
3.2. Phát tri n lông mu, lông nách và c quan sinh d+c ngoài ................................ 28
3.3. K6 hành kinh 'u tiên..................................................................................... 29
3.4. Phát tri n c quan sinh d+c trong .................................................................... 29
3.5. Tr ng thành x ng và phát tri n c th ......................................................... 29
3.6. M2t s b nh lý tu7i d3y thì .......................................................................... 29
3.7. Hành vi tình d+c và sinh s n trong l a tu7i v thành niên ................................ 30
3.8. Nguy c v, m8t kinh t và xã h2i c a vi c có thai và có con s m .................... 32
3.9. Vi t Nam ........................................................................................................ 32
4. PH0 N1 TU9I SINH S#N ................................................................................ 33
4.1. Sinh lý kinh nguy t ......................................................................................... 33
4.2. Ho t 2ng n2i ti t - sinh h(c trong m2t chu k6 kinh nguy t ............................ 33
4.3. M2t s b:t th ;ng v, kinh nguy t ................................................................... 34
4.4. Thai nghén...................................................................................................... 35
4.5. Chuy n d ...................................................................................................... 38
4.6. N*m tai bi n s n khoa, t vong m ................................................................. 38
4.7. Nh ng gi i pháp chính.................................................................................... 39
4.8. Nh ng v:n , c'n chú ý trong l a tu7i sinh s n .............................................. 39
5. MÃN KINH............................................................................................................ 44
5.1. V, ph ng di n sinh lý b nh, mãn kinh có ba h2i ch ng l n: ......................... 44
5.2. Ti,n mãn kinh................................................................................................. 45
5.3. Mãn kinh th c s ............................................................................................ 45
5.4. i,u tr ........................................................................................................... 46
CH "NG TRÌNH LÀM M AN TOÀN - NH NG THÀNH CÔNG VÀ
THÁCH TH C ............................................................................................................. 49
1. S< RA =I C A CH NG TRÌNH LÀM M& AN TOÀN .................................. 49
1.1. Tình hình t vong m trên th gi i .................................................................. 49
1.2. S ra ;i c a ch ng trình Làm m an toàn .................................................... 50
2. TÌNH HÌNH T VONG M&, PHÁ THAI VÀ CÁC TAI BI N S#N KHOA
VI T NAM ............................................................................................................ 54
3. N>I DUNG C A LÀM M& AN TOÀN ................................................................. 58
3.1. Ch*m sóc tr c sinh ....................................................................................... 58
3.2. Ch*m sóc trong chuy n d .............................................................................. 61
ii
- 3.3. Ch*m sóc trong th;i k6 h3u s n ...................................................................... 61
3.4. Các b:t th ;ng trong khi có thai, trong chuy n d và h3u s n ......................... 62
3.5. X trí s m và thích h p nh ng bi n ch ng s n khoa là chìa khoá làm
gi m t vong m . .......................................................................................... 62
3.6. Th c hi n n o hút thai an toàn. ....................................................................... 63
4. M T S V#N LIÊN QUAN N VI C TH$C HI N CH "NG
TRÌNH LÀM M AN TOÀN .............................................................................. 64
4.1. Ki n th c và k? n*ng c a n h2 sinh là i,u c t t trong làm m an toàn........ 64
4.2. ào t o bà @ dân gian ................................................................................... 65
4.3. Liên quan gi a các ch ng trình và chính sách ............................................... 65
4.4. M i liên h ch8t chA gi a ng ;i cung c:p d ch v+ và c2ng Bng ..................... 68
CÁC BI N PHÁP TRÁNH THAI VÀ V#N K HO CH HOÁ GIA ÌNH....... 70
1. GI I THI U ........................................................................................................... 70
1.1. M2t s khái ni m: ........................................................................................... 70
1.2. L ch s phát tri n các bi n pháp tránh thai trên th gi i................................... 70
1.3. Quan i m v, K ho ch hoá gia ình c a ICPD.............................................. 71
1.4. K ho ch hoá gia ình và chi n l c dân s Vi t Nam.................................... 72
2. CÁC BI N PHÁP TRÁNH THAI PH9 BI N VÀ TÌNH HÌNH ÁP D0NG
CÁC BI N PHÁP TRÁNH THAI T4I VI T NAM............................................... 73
2.1. Các bi n pháp tránh thai ph7 bi n vi t nam.................................................. 73
2.2. Tình hình áp d+ng các BPTT Vi t Nam trong nh ng n*m g'n ây............... 78
3. M/I QUAN H GI1A K HO4CH HOÁ GIA ÌNH VÀ S$C KHO% PH0
N1 ......................................................................................................................... 79
4. VAI TRÒ C A NAM GI I TRONG K HO4CH HOÁ GIA ÌNH ..................... 80
5. T V)N VC K HO4CH HOÁ GIA ÌNH .......................................................... 81
S C KHO TR EM VÀ CÔNG TÁC CH%M SÓC B O V TR EM ................. 84
1. TÌNH HÌNH S$C KHO% TR% EM D I 5 TU9I CÁC N C ANG
PHÁT TRI N ........................................................................................................ 84
1.1. Nguyên nhân t vong tr d i 5 tu7i............................................................... 85
1.2. T vong tr s sinh ......................................................................................... 86
2. TÌNH HÌNH S$C KHDE C A TR% EM N C TA ............................................. 87
3. NH1NG Y U T/ LIÊN QUAN N TÌNH HÌNH B NH T5T VÀ T
VONG TR% EM................................................................................................. 90
4. NH1NG V)N C EC TR NG VC S$C KHDE TR% EM VÀ CÔNG TÁC
CHFM SÓC B#O V S$C KHDE TR% EM ........................................................ 91
4.1. Giai o n bào thai........................................................................................... 91
4.2. Giai o n s sinh ............................................................................................ 93
iii
- 4.3. Tr d i 5 tu7i................................................................................................ 97
4.4. Tr em tu7i h(c ;ng, tu7i v thành niên..................................................... 101
5. M>T S/ CHG S/ S$C KHDE TR% EM VÀ M0C TIÊU S$C KHDE TR%
EM N NFM 2000 VÀ 2020 ............................................................................ 101
6. M>T S/ CH NG TRÌNH CAN THI P CHÍNH CHO S$C KHDE TR%
EM....................................................................................................................... 102
6.1. Ch ng trình dinh d @ng.............................................................................. 102
6.2. Ch ng trình s a m .................................................................................... 103
6.3. Ch ng trình phòng ch ng nhiHm khuIn hô h:p c:p..................................... 103
6.4. Ch ng trình phòng b nh tiêu ch y .............................................................. 104
6.5. Ch ng trình tiêm ch ng m r2ng ................................................................ 104
6.6. LBng ghép các ch ng trình: gi i pháp h p lý cho vi c x trí các b nh
th ;ng g8p tr em .................................................................................... 104
T! CH C MÀNG L I D&CH V VÀ QU N LÝ H TH NG B O V S C
KHO BÀ M TR EM............................................................................................. 108
1. GI I THI U TH
- 1.1. nh ngh-a giám sát ...................................................................................... 131
1.2. M+c ích c a giám sát .................................................................................. 131
1.3. Phân bi t s khác nhau gi a giám sát v i theo dõi, ki m tra và ánh giá ....... 131
2. PHONG THÁI GIÁM SÁT................................................................................... 132
3. KM NFNG GIÁM SÁT CÓ HI U QU#............................................................... 132
3.1. Quy t nh các ho t 2ng giám sát................................................................ 132
3.2. Giám sát các ho t 2ng lâm sàng .................................................................. 133
3.3. Giám sát các ho t 2ng qu n lý..................................................................... 134
3.4. Giám sát các v:n , v, cán b2: ..................................................................... 135
4. QUI TRÌNH GIÁM SÁT ...................................................................................... 137
4.1. B c 1. ChuIn b giám sát ............................................................................ 137
4.2. B c 2. H(p v i lãnh o và nhân viên c s ............................................... 137
4.3. B c 3. Ti n hành giám sát .......................................................................... 137
4.4. B c 4. T7 ch c h(p toàn th xây d ng gi i pháp cho các v:n , tBn
t i ................................................................................................................ 138
4.5. B c 5. H(p v i lãnh o n v .................................................................. 138
4.6. B c 6. Vi t báo cáo giám sát....................................................................... 138
5. XÂY D
- DANH M C CÁC CH VI T T T
BVSKBMTE B o v s c kho bà m tr em
CSSKSS Ch*m sóc s c kho sinh s n
FIGO Hi p h2i s n ph+ khoa qu c t
KHHG K ho ch hoá gia ình
LMAT Làm m an toàn
LTQ TD Lây truy,n qua ;ng tình d+c
SDD Suy dinh d @ng
SKSS S c kho sinh s n
UNFPA Qu? Dân s Liên hi p qu c
VTN V thành niên
WHO T7 ch c y t th gi i
WB Ngân hàng Th gi i
DCTC D+ng c+ t cung
vi
- Gi i thi u v môn h c b o v bà m và tr em
GI I THI U V MÔN H C B O V BÀ M VÀ TR EM
M C TIÊU BÀI H C
Sau khi h(c xong bài này, các h(c viên có kh n*ng:
1. Trình bày c nh ng nét c b n v l ch s phát tri n ngành BVSKBMTE trên
th gi i và Vi t Nam.
2. Xác nh c i t ng ích c a ngành b o v bà m tr em
3. Gi i thích c t m quan tr ng c a BVSKBMTE Vi t Nam
4. Mô t c xu h ng chính trong l nh v c BVSKBMTE Vi t Nam và các n c
trong khu v c
N I DUNG BÀI H C
1. S" L (C L&CH S) PHÁT TRI N C A NGÀNH BVSKBMTE TRÊN
TH GI I VÀ VI T NAM
1.1. S l *c l ch s+ phát tri,n c a ngành BVSKBMTE trên th gi-i
Chi n tranh th gi i l'n th hai k t thúc, g'n 20 tri u ng ;i ch t, n,n kinh t c a
các n c b tàn phá n8ng n,, con ng ;i vQa thoát khRi nguy c ch t chóc vì bom
n l i b vPt ki t s c l c khPc ph+c h3u qu chi n tranh và xây d ng kinh t .
Cùng v i s hBi ph+c và phát tri n v, kinh t , s gia t*ng v, dân s mSi qu c gia
bù Pp l i s ng ;i b ch t do chi n tranh cTng nh òi hRi cung c:p nhân l c
lao 2ng cho n,n kinh t m i là c'n thi t. Tuy nhiên khi n,n kinh t c 7n nh
thì v:n , s c kho con ng ;i c coi tr(ng và quan tâm nhi,u h n. Cùng v i s
hBi ph+c v, kinh t , nhu c'u òi hRi v, nhân l c do sinh m2t cách t nhiên,
không c ki m soát ã làm cho dân s th gi í t*ng lên nhanh chóng. M2t s
qu c gia ít b t7n th:t v, nhân l c và có n,n kinh t phát tri n nh Anh, M? thì s
gia t*ng dân s m2t cách t nhiên ã làm phát sinh nh ng nhu c'u òi hRi c:p bách
v, l ng th c cTng nh nh ng v:n , m i v, xã h2i Bng th;i v:n , s c kho c a
con ng ;i. C'n ph i có nh ng chi n l c toàn c'u nâng cao s c kho c a con
ng ;i trong giai o n m i, vì v3y TCYTTG ã l:y ngày 7/4/1948 là ngày s c kho
th gi i c7 vT, và b o v s c kho cho m(i ng ;i. V i nh ngh-a v, s c kho là
"m2t tr ng thái tho i mái hoàn toàn v, th ch:t, tinh th'n và xã h2i và không chJ là
s không có b nh t3t ho8c tàn ph ", m2t quan ni m m i v, s c kho Bng th;i cTng
yêu c'u nh ng ho ch nh c+ th b o v s c kho con ng ;i cho phù h p v i
giai o n phát tri n m i c a th gi i
'u nh ng n*m 50, có nhi,u thành qu c a quá trình nghiên c u, th nghi m và
ng d+ng các bi n pháp tránh thai kh ng ch s gia t*ng dân s . Có th coi
nh ng n*m 'u c a th3p kU sáu m i là m2t m c l ch s quan tr(ng ánh d:u m2t
giai o n m i v, ch*m sóc s c kho , ó là s d+ng các thành qu nghiên c u khoa
1
- Bài gi ng B o v s c kho bà m tr em
h(c vào vi c kh ng ch s gia t*ng dân s m2t cách n thu'n và phát tri n các
bi n pháp KHHG lâm sàng và không lâm sàng. Trong quá trình th c hi n các bi n
pháp tránh thai, ng ;i ta ã th:y có m2t m i quan h ch8t chA t i s c kho c a các
bà m cTng nh nhu c'u v, ch*m sóc tr em. Tai bi n cho các bà m trong quá trình
mang thai, sinh và trong th;i k6 h3u s n ã làm t*ng tJ l b nh t3t và t vong cho
các bà m . Bng th;i th gi i cTng quan tâm nhi,u n tình hình b nh t3t và t
vong c a tr em, vì v3y T7 ch c y t th gi i nh3n th:y s c kho c a các bà m và
tr em có nh ng 8c thù riêng c'n ph i quan tâm nhi,u h n. Do t'm quan tr(ng c a
vi c ch*m sóc s c kho cho các bà m và tr em, khái ni m b o v s c kho bà m
tr em (BVSKBMTE) ã hình thành. V i s ra ;i c a khái ni m này, s c kho c a
các bà m và tr em c quan tâm nhi,u h n và ngành BVSKBMTE cTng c
hình thành và n2i dung c+ th và rõ ràng h n v i nhi m v+ ch*m sóc cTng nh th c
hi n nh ng nghiên c u nâng cao s c kho cho bà m và tr em.
Vi c b o v s c kho con ng ;i không chJ bó h p trong b nh vi n mà yêu c'u có s
tham gia c a c2ng Bng vào công tác phòng b nh, vì v3y ngày 12/9/1978, Tuyên
ngôn Alma-Ata ra ;i, kh.ng nh l i l'n n a quy,n c a con ng ;i v, c ch * m
sóc v, s c kho và nh:n m nh n vai trò s c kho c a ph+ n cTng nh nh:n
m nh n công tác BVSKBMTE toàn th gi i và c'n có s tham gia c a c2ng Bng
và ch*m sóc s c kho ban 'u. V i tuyên b Alma-Ata, ngành BVSKBMTE ã
c quan tâm nhi,u h n và ngày càng phát tri n m nh mA và r2ng khPp th gi i và
góp ph'n làm gi m tJ l t*ng dân s th gi i và t vong bà m và tr em.
S phát tri n c a th gi i òi hRi ph i nâng cao h n n a công tác ch*m sóc s c
kho và quy,n con ng ;i 8c bi t là v, v:n , sinh s n. Th gi i ã t c nhi,u
thành công trong công tác ch*m sóc s c kho ban 'u, tuy nhiên th gi i ã n y
sinh nh ng v:n , m i v, sinh s n và có nh ng v:n , tr thành b c xúc, c'n ph i
c gi i quy t, vì v3y tháng 12/19994 H2i ngh th ng Jnh v, Dân s và Phát
tri n h(p t i Cairo ã a ra khái ni m m i v, SKSS. Khái ni m này c H2i ngh
Ph+ n th gi i t i BPc kinh (9/1995) kh.ng nh vai trò c a CSSKSS trên toàn c'u
và c ng h2 m nh mA. Khái ni m SKSS d'n d'n thay th cho khái ni m v,
BVSKBMTE và KHHG do ý ngh-a c a nó v i m2t khái quát r2ng h n và toàn
di n h n. Cho nên công tác BVSKBMTE và KHHG chJ là m2t l-nh v c trong
khái ni m v, SKSS.
1.2. S l *c l ch s+ phát tri,n c a BVSKBMTE . Vi/t Nam
Công tác BVSKBMTE luôn luôn gPn li,n v i công tác dân s và k ho ch hoá gia
ình. Có th khái quát s phát tri n c a công tác BVSKBMTE/KHHG Vi t
Nam c chia làm 4 giai o n nh sau:
2
- Gi i thi u v môn h c b o v bà m và tr em
1.2.1. Giai o n k thu t (1961 -1975)
Giai o n này c ánh d:u bVng vi c Chính ph n c Vi t Nam dân ch c2ng
hoà ban hành quy t nh s 216 /CP ngày 26 tháng 12 n*m 1961 v, vi c sinh có
h ng dWn v i m+c ích: “vì s c kho bà m , vì h nh phúc và hoà thu3n trong gia
ình và nuôi d y con cái c chu áo, vi c sinh c a nhân dân c'n c
h ng dWn chu áo” vì v3y ngày 26/12/1961 là m c l ch s quan tr(ng v, ch ng
trính dân s – KHHG Vi t Nam t o ti,n , cho s thành l3p và phát tri n ngành
BVSKBMTE-KHHG .
Ti p theo là chJ th s 99/TTg ngày 16/10/1963 c a th t ng Chính ph v, công
tác h ng dWn sinh Bng th;i thành l3p Ban v3n 2ng sinh có k h o ch
(S KH) do Th t ng Chính ph làm tr ng ban và c quan th ;ng tr c là là B2
Yt T7 ch c b2 máy và th c hi n nhi m v+ c a chính ph . Trên c s nh ng
quy t nh và chJ th trên, Ngành S n Ph+ khoa do giáo s inh V*n ThPng lãnh
o cùng các bác s? Lê Huy C3n và Tr'n Nh3t Hi n ã 8t nh ng n,n móng 'u
tiên cho công tác dân s , BVSKBMTE/KHHG bVng nh ng bài vi t gi i thi u n
thu'n các bi n pháp tránh thai mà lúc ó g(i là sinh k ho ch. L'n 'u tiên giáo
s inh V*n ThPng biên so n cu n C s khoa h(c c a các bi n pháp k ho ch hoá
gia ình làm n,n t ng cho s phát tri n sau này. N a sau c a th3p niên 70, bác s?
Lâm B ch MWu n công tác t i Vi n BVBMTSS i h(c v, các bi n pháp KHHG
t i Ti p KhPc tr v, và bPt 'u áp d+ng trong khuôn kh7 t i Vi n. Bng th;i bác s?
Lâm B ch MWu n c b7 nhi m làm Phó Vi n tr ng Vi n BVBMTSS kiêm
Phó V+ tr ng V+ i,u tr (lúc ó g(i là V+ Qu n lý s c kho ), công tác KHHG
ã ra khRi Vi n BVBMTSS và b c 'u phát tri n vào c2ng Bng. Các gi i pháp c
b n là cung c:p các d ch v+ KHHG ch y u là DCTT, tuyên truy,n v3n 2ng (mà
ch y u là nóichuy n, ph7 bi n bVng phim èn chi u, tranh nh), ch 2 khuy n
khích ph+ n 8t DCTC và c bao c:p hoàn toàn v, chi phí. M8c dù công tác
KHHG r:t m i m , ch a có kinh nghi m và có nhi,u khó kh*n vì n*m 1965
qu c M? ti n hành chi n tranh phá ho i mi,n BPc, nh ng v i nh ng c gPng và nS
l c ban 'u ban 'u, cho t i cu i n*m 1975, chúng ta ã t c nh ng thành qu
r:t áng khích l : ã làm gi m tJ l sinh tQ 43,9%o n*m 1960 xu ng còn 33,2%o,
bìnhquân mSi n*m gi m 0,71%o; t7ng tJ su:t sinh gi m tQ 6,39 con (s con trung
bình c a m2t ph+ n trong l a tu7i sinh s n) n*m 1960 xu ng còn 5,25 con.
Trong th;i k6 1971-1974, Chính ph thành l3p UU ban BVSKBMTE t h c hi n
công tác ch*m sóc s c kho bà m tr em v i h th ng là các Tr m BVSKBMTE
các tJnh mà nhi m v+ là giáo d+c s c kho , truy,n thông và v3n 2ng sinh có k
ho ch. N*m 1975, UU ban BVSKBMTE gi i th , B2 Y t ti p t+c qu n lý các
ch ng trình qu c gia v, KHHG và cung c:p các ph ng ti n tránh thai qua h
th ng y t c n c và Tr m BVSKBMTE các tJnh c 7i tên thành Tr m Sinh
có k ho ch.
3
- Bài gi ng B o v s c kho bà m tr em
1.2.2. Giai o n xã h i hoá 1976 - 1990
Sau chi n tranh, :t n c c th ng nh:t hai mi,n, có quá nhi,u s b:t c3p gi a
hai mi,n Nam BPc, ngành y t vQa ph i cùng Chính ph khPc ph+c nh ng khó kh*n
do chi n tranh vQa ph i ch*m lo s c kho cho nhân dân c n c và v3n 2ng toàn
dân hai mi,n th c hi n t t công tác BVSKBMTE và KHHG . Tuy nhiên do có
nhi,u khó kh*n cho nên công tác v3n 2ng KHHG có ph'n lPng xu ng. Ngày
11/4/1984, H2i Bng B2 tr ng ra quy t nh s 58-H BT thành l3p UU ban qu c
gia Dân s và sinh có k ho ch (sau này c 7i tên là UU ban qu c gia Dân s
và k ho ch hoá gia ình), nVm trong s qu n lý c a B2 Y t . Các BPTT c ph7
bi n r2ng rãi Bng th;i ã n i r2ng và cho phép n o phá thai ã góp ph'n làm gi m
s con bình quân cho m2t ph+ n và kh ng ch s gia t*ng dân s . Cùng v i khái
ni m ch*m sóc s c kho ban 'u c a Tuyên ngôn Alma-Ata, công tác ch*m sóc s c
kho ban 'u bPt 'u c , c3 p n v à d ' n d ' n c chú ý nhi,u h n. V:n , s
d+ng các BPTT ã c áp d+ng r2ng rãi và ã c a vào các phong trào thi
ua, Bng th;i gPn li,n v i các bi n pháp ch*m sóc s c kho ban 'u bPt 'u mà
quan tâm nhi,u h n n s c kho c a các bà m và tr em. ó cTng là c s xây
d ng ngành BVSKBMTE. Xã h2i cTng th:y rõ m i quan h ch8t chA gi a KHHG
i v i v:n , s c kho c a bà m và tr em. M+c tiêu trong giai o n này là th c
hi n các ngh quy t c a i h2i ng toàn qu c l'n th V là h th:p tJ l phát tri n
dân s xu ng còn 1,7% v i ba chJ tiêu là: ít con (2 n 3 con), mu2n (tQ 22
tu7i tr lên) và th a (kho ng cách các l'n sinh tQ 3 n 5 n*m).
1.2.3. Chính th c thành l p ngành BVSKBMTE/KHHG (1991-2000)
Xã h2i ã ti p c3n v i nh ng khái ni m m i v, dân s , s d+ng các bi n pháp tránh
thai, phá thai gi m gia t*ng dân s v i thu3t ng Sinh k ho ch (S KH) d'n
c c thay th bVng thu3t ng k ho ch hoá gia ình (KHHG ) và nhu c'u c a
xã h2i ã òi hRi ph i có nh ng ch tr ng, ;ng l i cTng nh các bi n pháp
ch*m sóc tích c c h n v, s c s c kho c a các bà m và tr em phù h p v i nhu
c'u phát tri n c a :t n c cTng nh c a th gi i. V:n , dân s KHHG v n lên
t'm c@ qu c gia và th gi i nên không th bó h p trong ph m vi c a B2 Y t vì v3y
n*m 1991, UU ban qu c gia Dân s và k ho ch hoá gia ình tr thành c quan 2c
l3p, tr c thu2c H2i Bng B2 tr ng (Th t ng Chính ph ) và ngày 19/6/1991 ban
hành Ngh nh s 193-H BT qui nh ch c n*ng, nhi m v+ quy,n h n, t7 ch c b2
máy, và ch 2 làm vi c c a UBQGDS/KHHG . TQ ây hình thành hai h th ng:
UBQGDS/KHHG tQ trung ng n tJnh, huy n và chuyên trách xã
nhVm qu n lý công tác dân s , cung c:p thông tin, giáo d+c tuy,n thông
và d ch v+ tránh thai không lâm sàng.
B2 Y t cung c:p nh ng bi n pháp tránh thai lâm sàng và ch*m sóc s c
kho bà m tr em.
Nhu c'u c:p bách c a công tác ch*m sóc và b o v bà m tr em và KHHG .
4
- Gi i thi u v môn h c b o v bà m và tr em
Ngày 16/11/1991, B2 Y t ã ra quy t nh s 1037/BYT/Q thành l3p V+
BVSKBMTE/KHHG trên c s c a Phòng chJ o công tác
BVSKBMTE/KHHG c a V+ Qu n lý s c kho c a B2 Y t v i nh ng nhi m v+:
Là 'u m i c a B2 Y t v, m(i v:n , và các c quan có liên quan n
công tác BVSKBMTE/KHHG .
Ch*m sóc và b o v s c kho bà m .
Ch*m sóc và b o v s c kho tr em.
Cùng v i s phát tri n v, kinh t trong th;i k6 7i m i, xã h2i ã ti p c3n v i
nh ng khái ni m m i và công tác BVSKBMTE/KHHG òi hRi c phát tri n
sâu r2ng và có ch:t l ng h n cho nên nhi,u d án c a các t7 ch c th gi i cTng
nh chính ph ã c 'u t nâng cao ch:t l ng ch*m sóc s c kho bà m và
tr em Bng th;i thu3t ng KHHG ã chính th c thay th cho thu3t ng S KH.
Các tr m S KH t i các tJnh c 7i tên thành trung tâm BVSKBMTE/KHHG ,
là n v tr c thu2c s lãnh o c a s y t tJnh v, t7 ch c nh ng V+
BVSKBMTE/KHHG , B2 Y t lãnh o và qu n lý v, chuyên môn theo ngành d(c
cho n t3n các trung tâm y t huy n và các tr m y t xã nh c c:u hi n nay (xem
S B m ng l i ch*m sóc s c kho s c kho bà m và tr em trong bài T7 ch c
màng l i cung c:p d ch v+ BVSKBMTE).
1.2.4. Giai o n t 2001 n 2010
Là giai o n hoàn thi n công tác t7 ch c ngành BVSKBMTE/KHHG tQ trung
ng n các a ph ng, phát huy các BPTT, góp ph'n làm gi m tJ l t*ng dân s
là 1,7% và gi m s con trung bình c a ph+ n trong tu7i sinh s n xu ng còn 2,7
(n*m 1996).
Th c hi n các ch ng trình và các n2i dung v, ch*m sóc SKSS theo c ng
l-nh c a H2i ngh th ng Jnh v, Dân s và phát tri n t i Cairo, n*m 1994.
Th c hi n các m+c tiêu v, Chi n l c Dân s Vi t Nam 2001-2010 và chi n
l c qu c gia v,ch*m sóc SKSS trong giai o n 2001-2010.
1.3. 0i t *ng c a ngành BVSKBMTE
i t ng tr c ti p c a ngành BVSKBMTE là nh ng ph+ n ang mang thai, nuôi
con nhR và nh ng tr vQa sinh ra cho n 5 tu7i. Tuy nhiên nh ng khái ni m này
cTng ph i c hi u m2t cách r2ng rãi và linh ho t. Mu n có m2t s c kho t t
mang thai và nuôi con thì ng ;i ph+ n ph i có s c kho t t tr c khi mang thai và
sinh con mà tu7i sinh s n là tQ 15-49 nh v3y c'n ph i ch*m sóc s c kho cho
ng ;i ph+ n ngay tQ khi còn là tu7i v thành niên tr thành ng ;i có th ch:t t t
và tinh th'n chuIn b làm m v i nh ng ki n th c c b n v, SKSS, có thai, sinh
và nuôi con.
5
- Bài gi ng B o v s c kho bà m tr em
Tu7i sinh thích h p nh:t là tQ 23 n 35. Tuy cTng có nh ng ng ;i tu7i bVng
ho8c l n h n 40, vì m2t lý do nào ó mà h( mong mu n có thai thì h( g8p r:t nhi,u
khó kh*n nh ng v i s ti n b2 c a y h(c ã có th giúp cho h( có th có thai c
nh ng r:t nhi,u nguy c và bi n ch ng c cho thai nhi lWn ng ;i m . Vì v3y, công
tác ch*m sóc s c kho cho các bà m và tr em cTng ph i quan tâm n nh ng
tr ;ng h p 8c bi t có nh ng bi n pháp thích h p.
1.4. S1 khác nhau gi2a S c kho3 sinh s4n và B4o v/ s c kho3 bà m5 tr3 em -
k ho ch hoá gia 6ình
Tr c 1994, khi khái ni m v, SKSS ch a ra ;i, ng ;i ta chJ nói t i ch*m sóc s c
kho bà m và tr em mà n2i dung ch y u c a vi c ch*m sóc này là ph i th c hi n
t t KHHG vì KHHG có l i cho s c khRe c a bà m và tr em và c gia ình làm
phát tri n kinh t và xã h2i.
B4o v/ s c kho3 bà m5 tr3 em S c kho3 sinh s4n
- k ho ch hoá gia 6ình
Ti p c3n toàn di n, lBng ghép nhi,u ho t 2ng
Thai nghén và sinh . nhVm th c hi n vi c nâng cao và gi gìn s c kho
cho ph+ n , nam gi i trong th;i k6 sinh s n.
Ch*m sóc c ho t 2ng sinh s n và không sinh s n
Nuôi con và các b nh c a tr em
(tình d+c)
Các bi n pháp làm h tJ l sinh.
và h n Trách nhi m c a nam gi i c , c3p úng m c.
N8ng v, ho t 2ng sinh
ch sinh .
Có tính ch:t s l ng nhi,u h n, Phòng ngQa nhiHm khuIn ;ng sinh s n, b nh
ch a có y u t b,n v ng LTQ TD, ung th sinh d+c
, phòng d d ng.
NhVm th c hi n quy,n sinh s n c a m(i ng ;i.
Phòng và ch a b nh
Ch:t l ng liên t+c nâng cao, m b o tính b,n
v ng.
M+c tiêu: là ch c n*ng sinh s n M+c tiêu: toàn b2 h th ng sinh d+c
Là m2t ph'n c a SKSS Bao trùm lên BVSKBMTE và KHHG
TQ H2i ngh Dân s và Phát tri n t i Cai rô (Ai c3p), nh ngh-a v, SKSS ra ;i và
c ch:p nh3n trên toàn c'u và là m2t khái ni m r2ng l n bao gBm vi c ch*m sóc
ng ;i ph+ n trong nh ng n*m ho t 2ng tình d+c và sinh . chuIn b t t cho
các s ki n trong nh ng th;i gian ó, con ng ;i ph i ch*m sóc tQ khi còn là bào
thai, th;i kì tu7i tr , tu7i v thành niên và sau khi h t tu7i sinh , không chJ riêng
cho ph+ n mà cho c nam gi i.
6
- Gi i thi u v môn h c b o v bà m và tr em
2. T7M QUAN TR NG C A CÔNG TÁC B O V S C KHO BÀ M
TR EM VI T NAM
2.1. Th1c tr ng s c kho3 c a bà m5 và tr3 em . Vi/t Nam
Theo s li u th ng kê c a B2 Y t (1995), tJ l t vong m Vi t Nam là
137/100.000 tr ra s ng, ngh-a là c m2t ngày có 7 bà m ch t có liên quan n
thai s n, nh v3y mSi n*m có t i 3000 ph+ n ch t do thai s n. Vi t Nam cTng là
m2t trong nh ng n c có tJ l n o hút thai cao nh:t th gi i. Dù ã có r:t nhi,u c
gPng nh ng tai bi n s n khoa vWn ang là m2t v:n , n7i c2m và c:p bách mà
chúng ta c'n ph i suy ngh- và làm th nào gi m tJ l t vong m còn 70/100.000
tr s ng vào n*m 2010 nh m+c tiêu c a B2 Y t , ra.
V:n , s c kho tr em cTng còn nhi,u i,u c'n ph i chú ý n. Theo ánh giá c a
ngành nhi khoa thì s phát tri n v, th l c c a tr em Vi t Nam hi n nay ã t*ng
h n các th3p kU tr c, tuy nhiên các chJ tiêu v, th l c này vWn th:p h n so v i các
n c phát tri n. Tình hình s c kho tr em vWn còn y u kém là do tJ l suy dinh
d @ng vWn còn cao, còn mPc nhi,u b nh nhiHm khuIn và tJ l tr th:p cân còn
cao. S t vong th;i k6 chu sinh chi m t i 40% t7ng s t vong tr d i 5 tu7i.
TU l t vong tr c 24 gi; vào vi n không gi m mà có xu h ng t*ng, chi m 43,5%
s tr t vong t i b nh vi n. Mô hình b nh t3t c a tr em Vi t Nam vWn là mô hình
b nh t3t c a các n c ang phát tri n.
2.2. T m quan tr8ng c a công tác b4o v/ s c kho3 bà m5 và tr3 em
Khái ni m b o v s c kho bà m và tr em (BVSKBMTE) không n thu'n là chJ
ch*m sóc nh ng ng ;i ph+ n khi mang thai ho8c nuôi con bé mà khái ni m này
bao gBm m2t ngh-a r2ng l n h n, ó là s ch*m sóc tr c ho8c ngoài th;i k6 có
thai chuIn b t t cho vi c có thai và nuôi con t t. M+c tiêu c a công tác
BVSKBMTE là làm gi m tJ l t vong bà m và tr em, Bng th;i có i,u ki n
nuôi con kho , d y con ngoan, phòng ch ng các b nh t3t cho tr bVng tiêm ch ng
m r2ng, ch ng suy dinh d @ng.
H'u h t t:t c nh ng tai bi n s n khoa ,u có th phòng tránh c n u nh phát
hi n s m và i,u tr k p th;i. Ng ;i ta cTng bi t rVng: n u kho ng cách gi a các l'n
sinh con cách nhau 2 n*m thì có th gi m tJ l t vong tr em xu ng 20%. Vì v3y
n*m 1987 v i s h p tác ch8t chA c a WHO, UNICEF, UNPFA, WB và H2i Bng
dân s th gi i, m2t khái ni m m i là Làm m an toàn (LMAT) ra ;i mà m+c tiêu
là c gPng làm gi m tJ l t vong m xu ng còn m2t n a vào n*m 2000 và th gi i
l:y ngày ngày 7 tháng 4 n*m 1998 làm ngày kh i i m v, LMAT.
B o v s c kho tr em là ch*m sóc tr em ngay tQ khi còn là bào thai ch không
ph i n thu'n là ch*m sóc khi tr ã ra ;i. N u nói m2t cách toàn di n là ph i
ch*m sóc cho ng ;i ph+ n phát tri n hoàn h o v, th ch:t, có s c kho t t Bng
7
- Bài gi ng B o v s c kho bà m tr em
th;i có c nh ng hi u bi t v, nh ng v:n , có liên quan n thai s n, ki n th c
nuôi d y con, ch*m sóc tr em tr c khi h( có thai.
BVSKBMTE cTng bao hàm ý ngh-a c a vi c phòng tránh thai ngoài ý mu n, n o
hút thai an toàn cTng nh h ng dWn l a ch(n th;i i m sinh n và kho ng cách
gi a các l'n sinh. KHHG là m2t trong các bi n quan tr(ng nh:t gi m tJ l t
vong bà m và tr em. Làm t t công tác KHHG sA làm gi m: t vong c a m , tJ l
mPc b nh, tJ l t vong c a tr s sinh và tr em.
Nói tóm l i BVSKBMTE là th c hi n nh ng bi n pháp nhVm t*ng c ;ng s c kho
t t nh:t cho bà m và tr em, b o v con ng ;i ngay tQ khi còn là thai nhi, lúc m i
sinh, khi còn nhR và trong su t th;i kì phát tri n cho t i tu7i v thành niên; giáo d+c
các b3c cha m và b n thân tr em v, s c kho cá nhân, v, phòng b nh cTng nh
ch*m sóc tr nhR. Nh v3y công tác BVSKBMTE là gia t*ng s an toàn cho bà m
và tr em mà hàng 'u là ph i làm gi m t vong bà m và tr em.
KHHG
B4o v/ bà m5 B4o v/ tr3 em
Gi4m t+ vong m5 Gi4m t+ vong con
Hình 1. S 69 liên quan gi2a KHHG v-i gi4m t: l/ t+ vong m5 và con
3. PH "NG H NG PH#N #U C A NGÀNH B O V S C KHO BÀ
M TR EM
3.1. Tình hình ch m sóc S c kho3 sinh s4n trong khu v1c
8
- Gi i thi u v môn h c b o v bà m và tr em
B4ng 1. So sánh v-i m;t s0 n -c trong khu v1c v< tình hình ch m sóc SKSS
T vong S sinh
T vong s
T vong tr em < 5 /1000 ph+ S d+ng
N c sinh/1000
m tu7i n tu7i 15- các BPTT
tr s ng
(Nam/N ) 49
Campuchia 590 73 110/98 97 13
Indonesia 470 40 55/43 53 57
Lào 650 88 144/137 91 19
Malaysia 39 10 15/11 18 55
Myanmar 170 87 141/124 29 33
Philippin 240 29 40/30 33 46
Singapore 9 5 6/6 7 74
Thái lan 44 21 32/19 51 72
Vi t Nam 95 34 52/37 20 75
NguBn: Tình tr ng dân s th gi i, 2001- UNFPA.
3.2. Th1c hi/n các m=c tiêu c a Chi n l *c qu0c gia v< ch m sóc s c kho3
sinh s4n giai 6o n 2001-2010
T7ng tJ su:t sinh t: 2 con
TU su:t ch t m : 70/100.000 tr s ng
TU su:t ch t tr em d i 1 tu7i: 25 %o
TU l t vong chu sinh: 18 %o
TU l s sinh n8ng d i 2500 g: 6%
TU l suy dinh d @ng tr em d i 5 tu7i: 20%.
9
- Bnoskbte
àigvcoà rm
igB h m
B4ng 2. M;t s0 ch: tiêu c b4n v< ch m sóc tr3 em 6 n n m 2010
Ch: tiêu 2005 2010
TU l ch t tr em < 1 tu7i 30%o 25%o
TU l ch t tr em < 5 tu7i 36%o 32%o
TU l tr nh cân < 2500g 7% 6%
TU l tr em < 5 tu7i suy dinh d @ng 25% 20%
TU l b u c7 tr em 8-12 tu7i 5% 3%
TU l ch t tr em tr c 24 gi; 20% 15%
T7ng tJ su:t sinh 2,2 2,1
TU l ch t chu sinh 20%o 18%o
Trong ó các ch ng trình u tiên c'n ph i tri n khai c chú tr(ng n bao gBm:
Ch ng trình làm m an toàn
Nâng cao ch:t l ng d ch v+ KHHG
Iy m nh các ho t 2ng nhVm th c hi n m+c tiêu phòng ch ng suy dinh
d @ng
Gi m n o hút thai và n o hút thai an toàn
T h c h i n ch ng trình phòng ch ng các b nh lây truy,n qua ;ng sinh
d+c
Th c hi n t t các ch ng trình y t qu c gia nhVm nâng cao s c kho tr em
bao gBm ch ng trình tiêm ch ng m r2ng, phòng ch ng SDD, nuôi con
bVng s a m , phòng ch ng thi u vitamin A, thi u iod, ch ng nhiHm khuIn và
ch ng th:p tim cho tr em và các ch ng trình y t h(c ;ng nh nha h(c
;ng, mPt h(c ;ng, phòng ch ng giun sán v.v..
Th c hi n 10 n2i dung v, ch*m sóc SKSS:
Thông tin, giáo d+c truy,n thông v, SKSS.
Th c hi n t t KHHG .
Làm m an toàn.
Gi m n o phá thai và n o hút thai an toàn.
Phòng ch ng các b nh nhiHm khuIn ;ng sinh s n.
Phòng ch ng các b nh LTQ TD.
10
nguon tai.lieu . vn
