Xem mẫu
- 06/10/09
HỌC VIỆN CÔNG NGHỆ BƢU CHÍNH VIỄN THÔNG
BỘ MÔN KINH TẾ- KHOA QUẢN TRỊ KINH DOANH
NỘI DUNG
Chƣơng 1: Lý luận chung về tâm lý và tâm lý quản lý
Chƣơng 2: Con ngƣời trong hệ thống quản lý
Chƣơng 3: Tâm lý trong điều hành quản lý tổ chức
Chƣơng 4: Tâm lý trong giao tiếp khi quản lý tổ chức
Chƣơng 5: Tập thể và các hiện tƣợng tâm lý trong tập thể
Giảng viên: Ths. Ao Thu Hoài
Học viện Công nghệ Bƣu chính Viễn thông
Email: hoaiat@ptit.edu.vn;
Điện thoại: 0904229946
Ym: bonxoan2001
NỘI DUNG
1.1. Tâm lý và các thuộc tính của tâm lý
• Khái niệm tâm lý
• Các hiện tƣợng tâm lý
• Các quá trình tâm lý
• Các trạng thái tâm lý
• Các thuộc tính của tâm lý
1.2. Tâm lý học trong quản lý
• Khái niệm
• Đối tƣợng nghiên cứu
• Phƣơng pháp nghiên cứu
• Lịch sử hình thành tâm lý học quản lý
• Vai trò của yếu tố tâm lý trong quản lý
1.1.1. Khái niệm tâm lý và tâm lý học 1.1.2. Các hiện tƣợng tâm lý
Tâm lý là sự hiểu biết về ý muốn, nhu cầu thị hiếu của ngƣời
khác, là sự cƣ xử hoặc cách xử lý tình huống của ngƣời nào đó,
khả năng chinh phục đối tƣợng.
Tâm lí học là khoa học nghiên cứu tâm lí con ngƣời, vừa nghiên
cứu cái chung trong tâm tƣ của con ngƣời vừa nghiên cứu
những quan hệ tâm lý của con ngƣời với nhau.
Tâm lý học là ngành khoa học nghiên cứu hành vi, tinh thần và
tƣ tƣởng của con ngƣời (cụ thể đó là những cảm xúc, ý chí và
hành động).
1
- 06/10/09
Tâm lý cá nhân Hai loại hiện tƣợng tâm lý cá nhân
Là những hiện tƣợng tâm lý chủ yếu nảy sinh trong một con
ngƣời nhất định nhƣ:
Nhận thức của cá nhân
Cảm xúc của cá nhân
Ý chí, ý thức, ngôn ngữ của cá nhân v.v…
Mỗi hiện tƣợng trên lại bao gồm nhiều hiện tƣợng khác. Ví dụ:
Nhận thức cá nhân bao gồm cảm giác, tri giác, tƣ duy tƣởng tƣợng
của cá nhân đó.
Mỗi cá nhân có một thế giới tâm lý riêng, gọi là:
Thế giới tâm hồn
Thế giới bên trong
Thế giới nội tâm v.v…
Tâm lý có ý thức Tâm lý vô thức
Là những hiện tƣợng tâm lý có sự tham gia điều khiển, điều Là những hiện tƣợng tâm lý không có hoặc ít có sự tham gia
chỉnh của ý thức con ngƣời. của ý thức.
Là những hiện tƣợng tâm lý có thể tạo nên giá trị xã hội của Ví dụ: say rƣợu nói năng lảm nhảm, ngủ mơ, nói mơ, tâm lý của
con ngƣời ngƣời điên khùng v.v…
Là những hiện tƣợng tâm lý có ý nghĩa quan trọng mà nhà Những hiện tƣợng này thƣờng không có ý nghĩa lớn trong việc
quản trị cần phải lƣu ý, xem xét, dựa vào đó mà đánh giá con đánh giá con ngƣời.
ngƣời.
Tâm lý tập thể /tâm lý xã hội Đặc điểm các hiện tƣợng tâm lý
Là những hiện tƣợng tâm lý nảy sinh trong mối quan hệ giữa Phức tạp và đa dạng
ngƣời này đối với ngƣời khác, hoặc những hiện tƣợng tâm lý Quan hệ mật thiết với nhau
của một nhóm ngƣời. Ví dụ: Tạo thành một thể thống nhất
Tâm lý trong giao tiếp
Chi phối lẫn nhau
Tâm lý tập thể
Hiện tƣợng này làm xuất hiện hiện tƣợng khác
Tâm trạng tập thể …
Là hiện tƣợng tinh thần
Tâm lý xã hội cũng rất phức tạp và nảy sinh diễn biến theo
Là hiện tƣợng rất quen thuộc gần gũi với con ngƣời
những quy luật nhất định.
Có sức mạnh to lớn đối với cuộc sống con ngƣời
2
- 06/10/09
Các hiện tƣợng tâm lý cơ bản Hoạt động nhận thức
Là hoạt động của con ngƣời nhằm nhận thức thế giới
Hoạt động nhận thức
quan và trả lời các câu hỏi:
Hoạt động tình cảm
Đó là cái gì?
Đó là ai?
Ngƣời đó nhƣ thế nào?
Việc đó có ý nghĩa gì? v.v…
Hoạt động nhận thức diễn ra theo 2 giai đoạn:
Nhận thức cảm tính
Nhận thức lý tính
Các giai đoạn của nhận thức Nhận thức cảm tính - Trực quan sinh động
Là giai đoạn đầu tiên của quá trình nhận thức
Theo quan điểm của phép tƣ duy biện chứng, hoạt động nhận
thức của con ngƣời: Con ngƣời sử dụng các giác quan để tác động vào sự vật
Từ trực quan sinh động đến tƣ duy trừu tƣợng nhằm nắm bắt sự vật ấy.
Từ tƣ duy trừu tƣợng đến thực tiễn. Nhận thức cảm tính gồm các hình thức sau:
Từ đơn giản đến phức tạp Cảm giác
Từ thấp đến cao Tri giác
Từ cụ thể đến trừu tƣợng Biểu tƣợng
Từ hình thức bên ngoài đến bản chất bên trong
Đặc điểm của giai đoạn nhận thức cảm tính Nhận thức lý tính – Tƣ duy trừu tƣợng
Phản ánh trực tiếp đối tƣợng bằng các giác quan của chủ thể Là giai đoạn phản ánh gián tiếp trừu tƣợng, khái quát sự vật.
nhận thức. Nhận thức lý tính gồm các hình thức sau:
Phản ánh bề ngoài, cả cái tất nhiên và ngẫu nhiên, cả cái bản Khái niệm
chất và không bản chất. Giai đoạn này có thể có trong tâm lý Phán đoán
động vật. Suy luận
Hạn chế của nó là chƣa khẳng định đƣợc những mặt, những Giai đoạn này cũng có hai đặc điểm:
mối liên hệ bản chất, tất yếu bên trong của sự vật. Là quá trình nhận thức gián tiếp đối với sự vật, hiện tƣợng
Để khắc phục, nhận thức phải lên giai đoạn cao hơn - lý tính. Là quá trình đi sâu vào bản chất của sự vật, hiện tƣợng
3
- 06/10/09
Hoạt động nhận thức 1.1.3. Các quá trình tâm lý
Nhận thức cảm tính và lý tính không tách bạch nhau mà luôn có
mối quan hệ chặt chẽ với nhau.
Không có nhận thức cảm tính thì không có nhận thức lý tính.
Không có nhận thức lý tính thì không nhận thức đƣợc bản chất thật Cảm Hoạt động
Tri giác Biểu tƣợng Tƣ duy
sự của sự vật. giác ngôn ngữ
Nhận thức trở về thực tiễn, ở đây tri thức đƣợc kiểm nghiệm là
đúng hay sai.
Thực tiễn có vai trò kiểm nghiệm tri thức đã nhận thức đƣợc.
Thực tiễn là tiêu chuẩn của chân lý, là cơ sở động lực, mục đích của
nhận thức. Trí Tƣởng Khái Phán Suy
nhớ tƣợng niệm đoán luận
Mục đích cuối cùng của nhận thức không chỉ để giải thích thế giới
mà để cải tạo thế giới.
Sự nhận thức ở giai đoạn này có chức năng định hƣớng thực tiễn.
Cảm giác Ví dụ
Cảm giác là cơ sở của hoạt động tâm lý
Cảm giác là sự phản ánh có tính chất riêng biệt của các sự vật
hiện tƣợng đang trực tiếp tác động đến các giác quan
Vai trò của cảm giác:
Giúp con ngƣời thu nhận nguồn tài liệu trực quan sinh động
Cung cấp nguyên liệu cho các hoạt động tâm lý cao hơn.
Là công cụ duy nhất nối liền ý thức với thế giới bên ngoài
Gồm 2 loại:
Cảm giác bên ngoài do những kích thích bên ngoài gây nên: cảm
giác nhìn, nghe, ngửi, nếm, da.
Cảm giác bên trong gồm: cảm giác cơ thể, cảm giác vận động,
cảm giác thăng bằng.
Tri giác Biểu tƣợng
Là sự phản ánh các sự vật và hiện tƣợng khi chúng tác động trực
tiếp lên các giác quan Khái niệm chung về biểu tƣợng
Đƣợc hình thành trên cơ sở các cảm giác, phản ảnh một tập hợp
các thuộc tính và bộ phận của sự vật hiện tƣợng.
Những ngƣời khác nhau có tri giác khác nhau. Cấu trúc của biểu tƣợng
Vai trò của tri giác:
Giúp con ngƣời định hƣớng nhanh chóng và chính xác hơn
Giúp con ngƣời điều chỉnh một cách hợp lý hoạt động của mình trong Phân loại biểu tƣợng
thế giới,
Giúp con ngƣời phản ánh thế giới có lựa chọn và có tính ý nghĩa.
Có 2 loại tri giác : Vai trò của biểu tƣợng trong hoạt động tâm lý
Tri giác có chủ định: đặc trƣng bởi sự nỗ lực của ý chí
Tri giác không chủ định
4
- 06/10/09
Khái niệm chung về biểu tƣợng Cấu trúc của biểu tƣợng
Theo luận điểm của I.M Xêtrênốp: "Các biểu tƣợng là kết quả trung gian từ
Theo từ điển Tâm lý học (Vũ Dũng- NXB KHXH - 2000): "Biểu
các tri giác phân chia thành từng thành phần riêng lẻ của sự trừu tƣợng
tƣợng là hình ảnh các vật thể, cảnh tƣợng và sự kiện xuất hiện
hoá một tổng số nhất định các vật thể cùng loài và thành phần của sự trừu
trên cơ sở nhớ lại hay tƣởng tƣợng. Khác với tri giác, biểu tƣợng hoá này bao gồm ngoài các dấu hiệu bề ngoài còn có các dấu hiệu
tƣợng có thể mang tính khái quát. Nếu tri giác chỉ liên quan không phơi bày ra một cách trực tiếp mà phải nhờ một sự phân tích chi
đến hiện tại, thì biểu tƣợng liên quan đến quá khứ và tƣơng tiết về mặt trí tuệ và thể chất các vật thể, cũng nhƣ quan hệ giữa chúng
lai.“ với nhau và giữa chúng với con ngƣời".
Qua luận điểm này, cấu trúc của biểu tƣợng có thể phân chia thành:
Theo từ điển Tiếng Việt (GS Hoàng Phê chủ biên): "Biểu tƣợng
Những biểu hiện bề ngoài vô cùng đa dạng của hiện thực.
là hình ảnh tƣợng trƣng, là hình ảnh của nhận thức, cao hơn
Những dấu hiệu của sự vật, hiện tƣợng của hiện thực mà tự chúng
cảm giác, cho ta hình ảnh của sự vật còn giữ lại trong đầu óc
không phơi bày ra .
khi tác dụng của sự vật vào giác quan đã chấm dứt".
Cấu trúc của biểu tƣợng Phân loại biểu tƣợng
Dựa vào tiêu chí: Hình tƣợng của sự vật và hiện tƣợng tri giác từ
Biểu tƣợng vừa đƣợc giữ lại trong trí nhớ của chủ thể, đồng trƣớc đƣợc sắp xếp lại trong ý thức con ngƣời đến mức độ nào,
ngƣời ta phân chia biểu tƣợng thành hai loại:
thời dƣới ảnh hƣởng của tri giác mới (tác động của thế giới
Biểu tƣợng của trí nhớ: là hình ảnh của tri giác lúc trƣớc đƣợc tái hiện
khách quan) và tƣởng tƣợng thì nội dung của chúng lại đƣợc lại trong một hoàn cảnh nhất định.
Biểu tƣợng của tƣởng tƣợng: là hình ảnh mới đƣợc trí tƣởng tƣợng
bổ xung và phong phú thêm. tạo nên trên nền của biểu tƣợng cũ.
Biểu tƣợng của tƣởng tƣợng là hình ảnh mới, đƣợc chế biến lại từ
Biểu tƣợng là yếu tố động, luôn thay đổi, tuỳ thuộc vào ảnh
những biểu tƣợng của trí nhớ, là " BT của BT ", thƣờng đƣợc chủ
hƣởng của tri giác tác động cũng nhƣ tuỳ thuộc vào trí tƣởng thể sáng tạo dựa trên các cách thay đổi số lƣợng , kích thƣớc,
chắp ghép, liên hợp, nhấn mạnh, điển hình hoá, khái quát cao hơn
tƣợng phong phú của mỗi cá nhân. so với biểu tƣợng của trí nhớ.
Vai trò trong hoạt động tâm lý Trí nhớ
Định nghĩa
Biểu tƣợng là một trong những hình thức quan trọng của sự
Đặc điểm
phản ánh chủ quan về thế giới khách quan.
Vai trò
Không có biểu tƣợng thì không thể có ý thức.
Các quá trình cơ bản
Do gắn với các yếu tố tổng hợp nên biểu tƣợng là bậc thang
chuyển hoá từ hình ảnh cụ thể đến khái niệm trừu tƣợng, từ
cảm giác và tri giác đến tƣ duy.
Biểu tƣợng mang tính chất biến đổi rộng rãi, rõ nét - cho phép
xây dựng hình ảnh mới, nên chúng đóng vai trò quan trọng và
cần thiết trong hoạt động sáng tạo của con ngƣời .
5
- 06/10/09
Định nghĩa Đặc điểm
Trí nhớ là một quá trình tâm lý Giác quan tiếp xúc và ghi nhận sự vật;
Phản ánh những kinh nghiệm của cá nhân dƣới hình thức biểu Tƣ duy và tƣởng tƣợng tạo ra những cái mới;
tƣợng Trí nhớ tái hiện những gì đã trải qua bằng cách nhớ một biểu
Bao gồm sự ghi nhớ, giữ gìn và tái tạo tƣợng
Ở trong óc cái mà con ngƣời đã cảm giác, tri giác, rung động, Những hình ảnh cũ nhƣng chỉ giữ lại nét chính và khái quát
hành động hay suy nghĩ.
Vai trò Các quá trình cơ bản của trí nhớ
Quá trình ghi nhớ
Trí nhớ phản ánh kinh nghiệm thuộc mọi lãnh vực: nhận thức, Ghi nhớ có và không có chủ định
Không có chủ định: tự nhiên nó nhớ, không có chủ ý
cảm xúc, hành vi;
Có chủ định: có mục đích, có nỗ lực ý chí, thủ thuật, phƣơng pháp
Vai trò rất quan trọng trong tâm lý và nhân cách con ngƣời Ghi nhớ máy móc và có ý nghĩa
Máy móc: lập lại nhiều lần, học vẹt
Bảo đảm sự thống nhất và toàn vẹn của nhân cách. Có ý nghĩa: có sự thông hiểu nội dung, mối quan hệ lôgic giữa các
bộ phận, cần đến tƣ duy.
Không có trí nhớ, không có kinh nghiệm, không có kinh Học thuộc lòng và thuật nhớ
nghiệm thì không có bất cứ hoạt động nào, không hình thành Là sự kết hợp giữa ghi nhớ máy móc và và ghi nhớ có ý nghĩa, tức
hiểu rồi mới lập lại nhiều lần cho in sâu.
đƣợc nhân cách. Thuật nhớ là việc tạo ra các mối quan hệ giả tạo bên ngoài giúp
cho việc nhớ dễ dàng hơn.
Ví dụ: Ngƣời bệnh hỏng trí nhớ không còn khả năng thống Quá trình gìn giữ:
nhất bản thân, họ không xây dựng đƣợc nhân cách. Ôn lại tài liệu có trong tay,
Ôn lại tài liệu có trong đầu, tức ôn mà không cần tài liệu
Trí nhớ tích luỹ tri thức và hình hành nhân cách.
Các quá trình cơ bản của trí nhớ Tƣởng tƣợng
Quá trình nhận ra và nhớ lại:
Nhận ra là việc nhớ lại cái trƣớc đây mình đã gặp khi gặp lại nó "Con ngƣời không biết tƣởng tƣợng vẫn có thể thu thập đƣợc
trong hiện tại.
Nhớ lại là khi không tiếp xúc với nó trong hiện tại nhƣng trong đầu sự kiện.
của mình vẫn có đầy đủ hình ảnh.
Nhƣng nếu không có tƣởng tƣợng sẽ không thể có phát minh
Sự quên: Trí nhớ có ba mức độ:
Trí nhớ tái hiện: mức cao nhất, nhớ lại mà không cần “gặp” lại vĩ đại, loài ngƣời sẽ không phát triển cả văn minh vật chất
Trí nhớ tái nhận: thấp hơn, có gặp lại thì mới nhớ!
Trí nhớ khai thông: mức thấp nhất, “gặp” lại cũng không nhớ! và văn minh tinh thần"
Không nhớ hay không nhận ra đƣợc gọi là quên.
Ti-mi-ria-zép
Quên cũng có nhiều mức độ, quên nhiều quên ít.
Quên không là biểu hiện của trí não kém. Đây là quá trình tự nhiên
của con ngƣời. Vấn đề là biết quên cái gì và nhớ cái gì thế thôi.
6
- 06/10/09
Tƣởng tƣợng Tƣ duy
Tƣ duy là sự nhận thức hiện thực một cách khái quát và gián tiếp.
Là một quá trình nhận thức tâm lý và phản ánh thực khách quan nhƣng
Trong quá trình tƣ duy, con ngƣời hiểu rõ những tính chất cơ bản,
là là quá trình tâm lý sáng tạo những biểu tƣợng và ý nghĩa mới dựa
những mối liên hệ và quan hệ giữa các sự vật hiện tƣợng.
trên kinh nghiệm sẵn có.
Để định hƣớng đúng đắn trong thế giới tự nhiên và xã hội, trong
Là quá trình tâm lý sáng tạo những biểu tƣợng và ý nghĩa mới dựa
bản thân mình thì chỉ cảm giác và tri giác thôi là chƣa đủ.
trên kinh nghiệm sẵn có
Tƣởng tƣợng có thể là: Tƣ duy bao giờ cũng xuất phát từ nhu cầu nào đó của con ngƣời.
Tích cực: là điều kiện của hoạt động sáng tạo của cá nhân, nhằm biến đổi Kết quả của tƣ duy phụ thuộc rất nhiều vào năng
hiện thực xung quanh lực của con ngƣời.
Thụ động: thay thế cho hoạt động Tƣ duy liên hệ mật thiết với ngôn ngữ?!
Hình thức đặc biệt của tƣởng tƣợng là ƣớc mơ. Ƣớc mơ thúc giục
hành động chứ không phải suy tƣởng thụ động.
Hiệu ứng của tƣ duy Phân loại tƣ duy theo Bloom
Đánh giá
Tổng hợp
Tư duy bậc cao
Làm nhiều Thói quen Phân tích
Nghĩ nhiều Nói nhiều Harold Bloom Yale University
thành thói thành số
thì nói ra thì sẽ làm
quen phận
Vận dụng
Hiểu Tư duy bậc thấp
Nhớ
Nhớ Hiểu
Là khả năng hiểu, diễn dịch, diễn giải, giải thích sự kiện hiện
Nhớ và nhắc lại chính xác những kiến thức đã học tƣợng bằng ngôn ngữ của chính mình.
Hiểu là mức độ khá gần với nhớ nhƣng ở đây phải có khả
Nhớ là cần thiết cho tất các mức độ tƣ duy.
năng hiểu thấu đáo ý nghĩa của kiến thức.
Nhớ ở đây đƣợc hiểu là nhớ lại những kiến thức đã học một
Hiểu không đơn thuần là nhắc lại cái gì đó mà phải có khả
cách máy móc và nhắc lại.
năng diễn đạt khái niệm theo ý hiểu của mình.
Những hoạt động tƣơng ứng với mức độ biết có thể là xác
Những hoạt động tƣơng ứng với mức độ hiểu có thể là diễn
định, đặt tên, liệt kê, đối chiếu hoặc gọi tên.
giải, tổng kết, kể lại, viết lại theo cách hiểu của mình.
Một ví dụ cho mức tƣ duy nhớ này là khi đƣợc yêu cầu kể tên
các ngày trong tuần.
7
- 06/10/09
Vận dụng Phân tích
Năng lực sử dụng thông tin và chuyển đổi kiến thức từ dạng này Là khả năng nhận biết chi tiết, phát hiện và phân biệt các bộ
sang dạng khác (Sử dụng những kiến thức đã học trong hoàn phận cấu thành của thông tin hay tình huống, giải thích mối quan
cảnh mới).
hệ giữa các thành phần đó.
Vận dụng là bắt đầu của mức tƣ duy sáng tạo. Tức là vận dụng
những gì đã học vào đời sống hoặc một tình huống mới. Ở mức độ này đòi hỏi khả năng phân loại.
Vận dụng có thể đƣợc hiểu là khả năng sử dụng kiến thức đã Phân tích là khả năng phân nhỏ đối tƣợng thành các hợp phần
học trong những tình huống cụ thể hay tình huống mới. cấu thành để hiểu rõ hơn cấu trúc của nó.
Những hoạt động tƣơng ứng với mức tƣ duy vận dụng có thể là
Các hoạt động liên quan đến mức độ phân tích có thể là vẽ
chuẩn bị, sản xuất, giải quyết, vận hành hoặc theo một công
biểu đồ, lập dàn ý, phân biệt hoặc chia nhỏ các thành phần.
thức nấu ăn.
Ví dụ yêu cầu “Dựa trên kiến thức đã học, biện pháp nào là phù Ví dụ: “Nguyên nhân của chiến tranh thế giới thứ II và ảnh
hợp trong trƣờng hợp này?” hƣởng của nó đến đời sống của ngƣời dân Việt Nam?”.
Tổng hợp Đánh giá
Là khả năng hợp nhất các thành phần để tạo thành một tổng Là khả năng phán xét giá trị hoặc sử dụng thông tin theo các
thể/sự vật mới. tiêu chí thích hợp. (Sử dụng một bộ tiêu chí do ngƣời học tự đặt
ra để đƣa ra những nhận xét hợp lý. Hỗ trợ đánh giá bằng lý
Ở mức độ này phải sử dụng những gì đã học để tạo ra hoặc
do/lập luận).
sáng tạo một cái gì đó hoàn toàn mới.
Tổng hợp liên quan đến khả năng kết hợp các phần cùng nhau Đánh giá là khả năng phán xét giá trị của đối tƣợng.
để tạo một dạng mới. Để sử dụng đúng mức độ này phải có khả năng giải thích tại
sao sử dụng những lập luận giá trị để bảo vệ quan điểm.
Các hoạt động liên quan đến mức độ tổng hợp có thể gồm: thiết
kế, đặt kế hoạch, tạo hoặc sáng tác. Những hoạt động liên quan đến mức độ đánh giá có thể là:
biện minh, phê bình hoặc rút ra kết luận.
Ví dụ: “Điều gì sẽ xảy ra nếu trái đất không có vi sinh vật?”
Ví dụ hỏi “tại sao nên hay không nên huỷ bỏ hình phạt tử
hình?”
Hoạt động ngôn ngữ Những yếu tố ảnh hƣởng đến ngôn ngữ
Ngôn ngữ là là lời nói, câu viết hay bài viết của con ngƣời. Trình độ kiến thức, vốn kinh nghiệm của mỗi ngƣời, nhất là
Về bản chất ngôn ngữ là quá trình con ngƣời sử dụng một thứ năng lực nhận thức và năng lực tƣ duy.
ngôn ngữ nào đó để truyền đạt hoặc lĩnh hội tâm lý của mình hay
Đặc điểm riêng về nhân cách :đạo đức, khí chất, tài năng, quan
của ngƣời khác
điểm sống v.v…
Qúa trình ngôn ngữ là quá trình con ngƣời nói với nhau, thảo
luận với nhau hoặc quá trình thuyết trình giảng giải Lĩnh vực chuyên môn, nghề nghiệp công tác, cuộc sống riêng
Ngôn ngữ là hiện tƣợng tâm lý liên quan mật thiết đến đời sống tƣ Đặc điểm tâm lý khác nhƣ: Tình cảm, trạng thái tâm lý, trạng
tâm lý của cá nhân. thái cơ thể, trình độ ngôn ngữ.
Liên quan đến quá trình tƣ duy. Đặc điểm của bộ phận phát âm: Ngôn ngữ con ngƣời khác nhau
Ngôn ngữ là cái riêng của từng ngƣời, bị chi phối bởi tâm lý cá ở âm sắc, âm điệu, nhịp điệu,cách dùng từ, vốn từ, ngữ pháp
nhân của ngƣời đó. cách diễn đạt, lƣợng thông tin.
8
- 06/10/09
Vai trò của ngôn ngữ trong giao tiếp Ví dụ
Qua ngôn ngữ có thể biết đƣợc một số đặc điểm của con ngƣời
Khi tìm hiểu con ngƣời qua ngôn ngữ, cần biết đặt câu hỏi, biết
đặt vấn đề, biết gợi ý, gợi mở vấn đề
Khi nghe ngƣời khác nói, cần phải chú ý đến các yếu tố sau:
Cách dùng từ, nội dung, tính chất của từ, sự mạch lạc rõ ràng, dứt
khóat của câu,
Âm điệu, giọng nói, ngữ điệu, nhịp điệu, âm sắc của ngƣời nói
Ánh mắt, nụ cƣời, nét mặt, dáng điệu, cử chỉ, hành vi của họ.
Lƣu ý với hiện tƣợng nói dối: Để phát hiện ra sự nói dối ta có
thể dựa vào những biểu hiện bề ngoài của ngƣời nói nhƣ: nét
mặt, ánh mắt, dáng điệu, cử chỉ, hành vi.
1.1.4. Các trạng thái tâm lý Xúc cảm
Khái niệm xúc cảm
Xúc
Tình cảm Các trạng thái xúc cảm
cảm
Chú
ý
Khái niệm xúc cảm Xúc cảm
Là những hiện tƣợng của đời sống tình cảm, thƣờng diễn ra
trong khoảng thời gian ngắn, ngƣời ngoài có thể nhìn thấy
đƣợc.
Xúc cảm có nhiều biểu hiện nhƣ vui mừng, giận hờn, lo âu, sợ
hãi, thích thú, dễ chịu…
Xúc cảm biểu thị thái độ của con ngƣời.
Thông qua giao tiếp, dựa vào xúc cảm, để đoán biết thái độ của
con ngƣời: Tôn trọng hay coi thƣờng, hài lòng hay khó chịu,
thân thiện hay độc ác…
Trong thực tế, đoán biết chính xác là rất khó!
9
- 06/10/09
“Ngƣời khôn ăn nói nửa chừng…” Các trạng thái xúc cảm
Xúc động: là những rung động mạnh mẽ hoàn toàn lôi cuốn
Những loại ngƣời không hoặc ít bộc lộ cảm xúc cần
con ngƣời diễn ra trong một thời gian ngắn.
chú ý:
Ham mê: là một rung động mạnh mẽ sâu sắc, kéo dài và ổn
Loại ngƣời sâu sắc, kín đáo, có bản lĩnh.
định, có xu hƣớng rõ rệt nhằm đạt đƣợc mục đích hay đối
Loại ngƣời cần cù, đần độn, chậm hiểu, khờ dại tƣợng ƣớc ao.
Do con ngƣời có ý thức, họ có thể giả tạo trong biểu Căng thẳng: Xuất hiện khi tiến hành hoạt động trong những
hiện xúc cảm khi đánh giá con ngƣời, nhà quản trị điều kiện khó khăn.
cần có nhận xét tinh tế, để phân biệt đƣợc sự biểu Hẫng hụt: xuất hiện khi con ngƣời không vƣợt qua đƣợc
những khó khăn trở ngại nào đó và nảy sinh diễn biến tâm lý
hiện xúc cảm thật hay giả của con ngƣời.
đa dạng theo chiều hƣớng tiêu cực.
Xúc động Ảnh hƣởng của xúc động với nhà quản trị
Xúc động là những xúc cảm có cƣờng độ mạnh hoặc rất mạnh
Làm cho nhà quản trị thiếu sáng suốt
nhƣ quá giận dữ, quá đau khổ, quá khiếp sợ …
Không lƣờng trƣớc đƣợc hậu quả của hành vi
Xúc động thƣờng ảnh hƣởng lớn đến con ngƣời trong hoạt
Mất cân bằng trong hoạt động
động, trong giao tiếp cƣ xử
Dễ mắc sai lầm trong quyết định, trong việc ra mệnh lệnh …
Xúc động dễ làm cho cơ thể mất cân bằng:
Làm căng thẳng hoặc làm xấu đi mối quan hệ
Hoặc làm cho sức khỏe dễ bị giảm sút nhanh chóng, thậm chí làm
cho ngƣời ta già đi nhanh hơn, ốm yếu đi nhanh hơn, xấu đi Dễ làm cho con ngƣời dễ bộc lộ nhƣợc điểm, điểm yếu…
nhanh hơn hoặc làm cho con ngƣời ngất xỉu đi, chân tay run rẩy… Biểu hiện sự bất lực, sự thô bạo, sự thiếu tôn trọng con ngƣời.
Hoặc hoạt động tốt hơn nhờ tâm sinh lý bị thúc đẩy Tạo nên hiện tƣợng “uy tín giả” ở nhà quản trị.
Lời khuyên với nhà quản trị Ham mê – Say mê – Đam mê
Giữ cân bằng, điều chỉnh xúc cảm, tránh để xúc động. Là động lực thúc đẩy "nội lực" của con ngƣời.
Kiềm chế, không để cấp dƣới chứng kiến sự xúc động Là năng lƣợng phục vụ sự nghiệp, phục vụ xã hội.
Không biểu hiện các trạng thái quá phấn khích: vui sƣớng, đau Sẽ thành công nếu say mê và để hết tâm trí vào đó.
khổ, thất vọng, quá khiếp sợ… trƣớc mặt cấp dƣới. Để đặc trƣng cho phẩm chất này có:
Không giận dữ, la lối, quát tháo cấp dƣới. Chỉ số say mê (Passion Quotient, viết tắt PQ)
Cƣ xử khéo léo khi ngƣời khác trong trạng thái xúc động. Chỉ số nghề nghiệp (Career Quotient CQ) (đi kèm)
“IQ giống nhƣ một đoạn mạch ADN rất vững chắc và rất khó cải thiện.
Còn PQ là chất lửa trong mỗi con ngƣời, chúng ta hoàn toàn có thể
điều chỉnh đƣợc ngọn lửa đó.”
Virender Kapoor - "The Greatest Secret of Success: Your Passion Quotient"
10
- 06/10/09
Chỉ số say mê (Passion Quotient) Chỉ số say mê (Passion Quotient)
Là chỉ số say mê của mỗi ngƣời dành cho việc của mình làm. Để có chỉ số say mê cao:
PQ không thể đo lƣờng một cách chính xác. Định hƣớng đúng vào công việc đƣợc lựa chọn
Không thể hiển thị dƣới dạng con số hay thống kê nhƣ IQ, chỉ Phù hợp với năng lực và sở trƣờng
mang tính ƣớc đoán, hàm ý và tƣợng trƣng. Trí thông minh (IQ)
“Những ngƣời có chỉ số PQ cao bao giờ cũng là tài sản quý
của một cơ quan, tổ chức.”
GS. Arindam Chaudhari - nhà quản lý nổi tiếng Ấn Độ
Những phẩm chất của ngƣời có PQ cao Tính 2 mặt của ham mê
Yêu thích công việc mình làm.
Luôn tận tụy, hoàn thành có chất lƣợng bất cứ việc gì có liên quan. • Nhà bác học hay mê nghiên cứu
Ca ngợi
Thất bại chỉ kích thích họ suy nghĩ thêm thấu đáo, chứ không làm họ nản • Doanh nhân hay mê làm giàu
chí.
Làm việc không kể giờ giấc hoặc thƣờng xuyên suy nghĩ về công việc cả • Nhà chính trị hay mê quyền lực
trong khi nghỉ ngơi nên tìm ra những giải pháp độc đáo, sáng tạo.
Phê phán
• Con ngƣời ham mê nhục dục
Luôn luôn nghĩ đến việc gì sẽ làm tiếp theo và tìm cách chạy đua với thời
gian.
Tuy nhiên: "ham địa vị“ (tham vọng) là một tiêu chuẩn chọn
Những phẩm chất đó khiến họ thành công trong nghề nghiệp của mình.
lựa, xét về mặt tích cực ở Nga khi đề bạt cán bộ lãnh đạo .
Chỉ số đạo đức (Moral Quotient, MQ) là chỉ số đi kèm để tìm
đƣợc ngƣời “có đức có tài" bỏ nhiệm.
Căng thẳng Một số định nghĩa
Walter Cannon (1927) là ngƣời đầu tiên đƣa ra khái niệm về stress. Căng thẳng xuất hiện khi cá nhân nhận thấy rằng họ không thể ứng phó/ đáp ứng
đƣợc với những yêu cầu đối với họ hoặc đe dọa sự tồn tại khỏe mạnh của họ.
Ông quan sát một loạt phản ứng bản năng trong giới tự nhiên gọi
Lazarus (1966)
là phản ứng “Chống hoặc chạy”.
Stress là kết quả của sự mất cân bằng giữa những yêu cầu và những nguồn lực.
Mỗi khi các loài vật đối mặt với kẻ săn mồi, chúng phải quyết định R.S. Lazarus and S. Folkman (1984). Stress, Appraisal and Coping. New York: Springer
chống cự hay chạy chốn. Trong cả hai tình huống này: Stress xuất hiện khi áp lực vƣợt quá khả năng thông thƣờng của bạn để ứng phó.
S. Palmer, 1999
Nhịp tim, huyết áp tăng cao, tăng nhịp thở, tăng hoạt động cơ bắp.
Thị lực, thính lực hoạt động mạnh hơn để đạt hiệu qua tốt hơn.
Theo ông, đây là phản ứng “cài đặt sẵn” về mặt sinh học, cho phép
mỗi cá nhân có thể ứng phó với những tác nhân gây đe dọa từ môi
trƣờng bên ngoài.
11
- 06/10/09
Các giai đoạn căng thẳng Stress
Theo Selye
Giai đoạn báo động
Giai đoạn thích nghi
Giai đoạn kiệt quệ
Giai đoạn báo động Giai đoạn thích nghi
Các hoạt động tâm lý đƣợc kích thích , đặc biệt là quá trình tập trung Mọi cơ chế thích ứng đƣợc động viên để cơ thể chống đỡ và điều hoà
chú ý , tăng cƣờng quá trình ghi nhớ & tƣ duy ... các rối loạn ban đầu.
Những phản ứng chức năng sinh lý của cơ thể đƣợc triển khai nhƣ Sức đề kháng của cơ thể tăng lên, con ngƣời có thể làm chủ đƣợc
tăng huyết áp, tăng nhịp tim, nhịp thở và trƣơng lực của cơ bắp ... tình huống stress, lập lại các trạng thái cân bằng. Giai đoạn này còn
Giai đoạn này có thể diễn ra rất nhanh (vài phút ) hoặc kéo dài vài giờ , gọi là giai đoạn chống đỡ .
vài ngày...
Trong một tình huống stress bình thƣờng, chủ thể đáp ứng lại bằng
Chủ thể có thể chết trong giai đoạn này, nếu yếu tố gây stress quá
giai đoạn báo động và giai đoạn chống đỡ.
mạnh , tình huống stress quá phức tạp .
Nếu giai đoạn chống đỡ tiến triển tốt thì các chức năng tâm lý, sinh lý
Nếu tồn tại đƣợc thì các phản ứng ban đầu chuyển sang giai đoạn ổn
của cơ thể đƣợc phục hồi.
định (giai đoạn thích nghi).
Nếu khả năng thích ứng của cơ thể mất dần, thì quá trình phục hồi
không xảy ra và cơ thể chuyển sang giai đoạn kiệt quệ .
Giai đoạn kiệt quệ Hẫng hụt – thất vọng
Trở thành bệnh lý khi gặp tình huống bất ngờ, quá dữ dội, hoặc quen
Là một trạng thái tâm lý của con ngƣời.
thuộc nhƣng lặp đi lặp lại, vƣợt quá khả năng dàn xếp của chủ thể.
Xảy ra khi:
Các biến đổi tâm lý, sinh lý của giai đoạn báo động xuất hiện trở lại,
Sự việc diễn ra không theo ý mình
hoặc là cấp tính & tạm thời, hoặc là nhẹ hơn & kéo dài. Biểu hiện:
Tăng trƣởng lực cơ: nét mặt căng thẳng, cử chỉ cứng ngắc, cảm giác đau Kết quả đến đột ngột trái ngƣợc với mong đợi
Rối loạn thần kinh thực vật Biểu hiện:
Tăng quá mức phản ứng của các giác quan, nhất là tai (Khó chịu với tất cả
Bực bội, căm tức.
những tiếng động bình thƣờng)
Dửng dƣng, hờ hững.
Rối loạn trí tuệ: kém tập trung suy nghĩ do nhớ lại các tình huống stress,
khi trí nhớ các sự kiện vẫn còn sâu sắc . U sầu, buồn bã, chán nản.
Tính tình dễ nổi cáu, bất an, trạng thái kích động nhẹ, có thể có rối loạn
hành vi và gặp khó khăn khi giao tiếp với ngƣời xung quanh .
Có trạng thái lo âu, kèm theo một nỗi sợ hãi mơ hồ.
Chủ thể bị suy sụp và mất bù một cách chậm chạp .
12
- 06/10/09
Tình cảm Tình cảm
Khái niệm Tình cảm biểu thị thái độ của con ngƣời đối với sự vật hoặc
Vai trò ngƣời khác.
Phân loại Tình cảm chi phối các xúc cảm đƣợc hình thành trên cơ sở kết
Những lƣu ý với nhà quản trị hợp, tổng hợp của nhiều xúc cảm.
Tình cảm thƣờng tiềm tàng trong con ngƣời và thƣờng bộc lộ
thông qua các xúc cảm.
Tình cảm chỉ đƣợc nhận biết qua các xúc cảm.
Con ngƣời có nhiều tình cảm nhƣ tình yêu tổ quốc, tình yêu
nam nữ, tình bạn, tình mẫu tử, tình anh em, tình đồng nghiệp,
tình nghĩa…
Vai trò của tình cảm Phân loại tình cảm
Chi phối cuộc sống, hoạt động của con ngƣời. Căn cứ vào nội dung:
Làm cho nhận thức, ý chí, hành vi, cách đánh giá … và toàn bộ Tình cảm tiêu cực : tin tƣởng, hài lòng, thỏa mãn v.v…
đời sống tâm lý bị biến đổi theo. Tình cảm tiêu cực: đau khổ, hờn giận, bực mình v.v…
Tình cảm là chỗ mạnh nhất nhƣng cũng là chỗ yếu nhất của Căn cứ vào tƣ cách là một thành viên của xã hội:
con ngƣời. Tình cảm đạo đức thể hiện thái độ của một ngƣời đối với xã hội,
Trong quản trị kinh doanh việc tác động vào tình cảm của con đối với những ngƣời khác và đối với bản thân mình.
ngƣời có ý nghĩa rất quan trọng. Tình cảm pháp luật là thái độ của cá nhân đối với các hành vi và
hành động bị điều tiết bởi đủ các loại tiêu chuẩn của pháp luật
Tình cảm làm tăng hoặc giảm sự gắn bó của con ngƣời với
Tình cảm thẩm mĩ là rung động trƣớc những vẻ đẹp và xấu
công việc, với tập thể, làm tăng hoặc giảm tính tích cực và hiệu
trong thiên nhiên, trong nghệ thuật lao động v.v…
quả của hoạt động, ảnh hƣởng mạnh đến năng suất và chất
lƣợng sản phẩm.
Những lƣu ý với Nhà quản trị Chú ý
Xây dựng mối quan hệ tốt đẹp, tình cảm tốt đẹp giữa các thành viên
Khái niệm
trong tập thể, giữa đơn vị với khách hàng.
Phân loại
Quản lý con ngƣời bằng tình cảm chân thực, bằng sự thƣơng mến,
quan tâm đến con ngƣời, cảm hóa con ngƣời.
Chú ý đến yếu tố tình cảm trong hoạt động quản trị. Tác động vào tình
cảm và tác động bằng tình cảm.
Phải giải quyết công việc một cách có lý, có tình.
Cần dè chừng, cảnh giác trƣớc những cơn xúc động: Giận dữ, quá lo
âu, trạng thái căng thẳng.
Tránh để tình cảm chi phối dẫn đến sự thiên lệch trong cƣ xử với cấp
dƣới, hoặc ấn tƣợng, thành kiến, thiếu khách quan khi đánh giá con
ngƣời.
13
- 06/10/09
Khái niệm chú ý Phân loại chú ý
Chú ý là xu hƣớng và sự tập trung hoạt động tâm lý vào một Chú ý không chủ định: nảy sinh do ảnh hƣởng của các kích
đối tƣợng nhất định. thích bên ngoài và không đòi hỏi sự nổ lực ý chí
Sự tập trung thể hiện ở việc bỏ qua tất cả những gì ngoài cuộc, Chú ý có chủ định: nảy sinh và phát triển do kết quả của sự nổ
ở mức độ đi sâu vào hoạt động. lực ý chí của con ngƣời và có tính mục đích,tính tổ chức, tính
bền vững cao.
Chú ý là đảm bảo cho các quá trình nhận thức và toàn bộ hoạt
Chú ý sau chủ định: xuất hiện khi có hứng thú hoạt động và nó
động tâm lý có đƣợc hiệu suất cao, kết quả tốt .
đảm bảo tiến hành hoạt động với chất lƣợng cao nhất.
1.1.5. Các thuộc tính của tâm lí Xu hƣớng
Là những hiện tƣợng tâm lý tƣơng đối ổn định.
Xu hƣớng là những đặc điểm tâm lý hƣớng con ngƣời tới một
Khó hình thành và khó mất đi. mục tiêu, một đối tƣợng nào đó.
Tạo thành những nét riêng của nhân cách Xu hƣớng nói cho ta biết con ngƣời sẽ trở thành nhƣ thế nào
Chi phối các quá trình và trạng thái tâm lý của mỗi ngƣời. Xu hƣớng nói lên sự vƣơn tới của con ngƣới, thúc đẩy con
Bao gồm: ngƣời hoạt động theo mục tiêu nhất định.
Xu hƣớng
Tính cách “Tiêu chuẩn đánh giá con ngƣời là khát vọng
Năng lực vƣơn tới sự hoàn chỉnh”
Khí chất W. Gớt
Tính cách Tính cách
Tính cách là hệ thống thái độ của con ngƣời đối với hiện tƣợng khách Một ngƣời có thể có nhiều tính cách và nhiều ngƣời có thể có cùng
quan và biểu hiện của những hành vi, cử chỉ, lời ăn tiếng nói. một tính cách.
Tính cách là tính chất, đặc điểm về nội tâm của mỗi con ngƣời, có ảnh Thông thƣờng, một ngƣời có cả những nét tốt và những nét xấu. Tốt
hƣởng trực tiếp đến suy nghĩ, lời nói và hành động của ngƣời đó. và xấu là theo quan niệm của đa số.
Tính cách là một tổng hợp những thuộc tính tâm lý thể hiện thái độ Tính cách khác với tính tình, tính khí hay cá tính.
của cá nhân đối với hiện thực. Mỗi thuộc tính đó đƣợc gọi là một nét Tính cách là yếu tố quan trọng nhất của con ngƣời.
tính cách. Ngƣời ta thƣờng đánh giá hành động, lời nói, và đôi khi là suy nghĩ
Tính cách là thái độ của con ngƣời đối với ngƣời khác, là cƣ xử của của một ngƣời để suy ra tính cách ngƣời đó, và cuối cùng là kết luận
con ngƣời đối với xã hội. Tính cách nói lên bộ mặt đạo đức của con về bản chất ngƣời đó.
ngƣời.
14
- 06/10/09
Cấu trúc tính cách Cấu trúc tính cách
Mặt nội dung: là hệ thống thái độ của con ngƣời, bao gồm: Mặt hình thức của tính cách là sự biểu hiện ra bên ngoài của thái độ.
Thái độ đối với xã hội (lòng yêu nƣớc, lòng nhân ái, sự tôn trọng con ngƣời, Là hệ thống hành vi, cử chỉ, cách nói năng … của con ngƣời
sự lịch sự, văn hóa…)
Là sự cƣ xử của ngƣời này đối với ngƣời khác.
Thái độ đối với lao động (sự chăm chỉ, lƣời biếng, tinh thần trách nhiệm…)
Thái độ đối với bản thân (sự khiêm tốn, sự kiêu ngạo, tính tự trọng v.v…).
“Tính cách của con ngƣời đƣợc
Hệ thống thái độ của con ngƣời là mặt bên trong, mặt quan trọng bộc lộ trung thực nhất qua những
ta thƣờng gọi là tƣ tƣởng của con ngƣời. sự đối xử tình cờ nhất!”
I.Rađep
Nội dung và hình thức Bốn kiểu ngƣời cần chú ý
« Nhìn mặt mà bắt hình dong »
• Nội dung tốt
Kiểu 1 • Hình thức tốt
« Miệng nam mô bụng một một bồ dao găm »
• Nội dung xấu
Kiểu 2 • Hình thức xấu
« Tâm xà khẩu phật »
• Nội dung xấu
Kiểu 3 • Hình thức tốt
• Nội dung tốt
Kiểu 4 • Hình thức xấu
Nội dung tốt - hình thức tốt Nội dung xấu - hình thức xấu
Kiểu Tƣ Hành Có
Thái Cƣ xử
toàn tƣởng vi lời thể tin
độ tốt tốt
diện tốt nói tốt tƣởng
15
- 06/10/09
Nội dung xấu, hình thức tốt Nội dung tốt, hình thức chƣa tốt
Bản chất tốt
Chƣa đƣợc hƣớng dẫn đầy đủ
Chƣa đƣợc giáo dục
Ý thức tốt
Chƣa biết cách biểu hiện cái tốt
Là ngƣời cần đƣợc giáo dục, hƣớng dẫn
Là ngƣời cần đƣợc khuyến khích
Năng lực Phân loại năng lực
Năng lực là một tổng hợp nhiều phẩm chất nhƣ: vốn tri thức, khả Năng lực tái tạo, năng lực sáng tạo, năng lực chung và năng
năng tƣ duy và hoạt động trí tuệ, những kỹ xảo, những đặc điểm lực riêng, năng lực nghiên cứu học tập, năng lực quản lý, tổ
thuận lợi của cơ thể …và nhiều đặc điểm khác. chức là năng lực cần thiết, quan trọng đối với ngƣời lãnh đạo.
Kinh nghiệm chỉ là những cái mà con ngƣời đã trải qua hoặc đã tích Một năng lực nào đó có thể gồm nhiều năng lực.
lũy đƣợc qua hoạt động. Nó là một trong những yếu tố tạo thành năng
Năng lực truyền đạt, năng lực giáo dục,…
lực. Có trƣờng hợp kinh nghiệm không phản ánh năng lực.
Năng lực đƣợc hình thành chủ yếu qua quá trình sống và rèn luyện
Năng lực có quan hệ mật thiết với tính cách:
của cá nhân, trong hoạt động của cá nhân. Tính cách là một yếu tố quan trọng để tạo nên năng lực
Năng khiếu chỉ là dấu hiệu của năng lực. Năng khiếu là đặc điểm bẩm Dễ lẫn lộn giữa năng lực và tính cách.
sinh là điều kiện, tiền đề cho sự phát triển của nhân cách, cần lƣu ý. Để hoàn thành tốt một công việc, có khi do năng lực, có khi do các
phẩm chất của tính cách.
Khí chất Các loại khí chất
Khí chất là sự biểu hiện về mặt cƣờng độ, tốc độ và nhịp độ của các
Khí chất hăng hái
hoạt động tâm lý trong những hành vi, cử chỉ, cách nói năng.
Hoạt động tâm lý cá nhân biểu hiện ra bên ngoài rất khác nhau.
Những biểu hiện nhƣ vậy, chỉ rõ hoạt động tâm lý con ngƣời là mạnh Khí chất bình thản
hay yếu, nhanh hay chậm, đồng đều hay bất thƣờng
Khí chất của cá nhân - tính khí của con ngƣời.
Khí chất nóng nảy
Ngƣời này vội vàng hấp tấp, ngƣời kia lại bình tĩnh khoan thai.
Ngƣời bộc lộ mạnh mẽ, sôi nổi, có ngƣời kín đáo, trầm lặng.
Khí chất của ngƣời rất đa dạng muôn màu muôn vẻ. Khí chất ƣu tƣ
16
- 06/10/09
Khí chất hăng hái Khí chất hăng hái
Tƣơng ứng với kiểu thần kinh mạnh, cân bằng hƣng phấn, ức chế Nhƣợc điểm:
Ƣu điểm: Nhận thức nhanh nhƣng chƣa sâu
Loại ngƣời hoạt động mạnh mẽ, dễ thành lập phản xạ có điều kiện. Tình cảm dễ bị thay đổi, chan hòa nhƣng dễ hời hợt bề ngoài
Nhận thức nhanh, nhớ nhanh, phản ứng nhanh. Hành động thƣờng thiếu kiên trì, hay bỏ dở.
Xúc cảm dễ dàng xuất hiện và bộc lộ, vui vẻ, lạc quan, cởi mở, dễ Chán nản uể oải khi gặp công việc không phù hợp.
gần, giao tiếp rộng rãi, thân mật. Hoạt động nhiệt tình, hiệu quả khi làm việc phù hợp, hứng thú và
Nhiệt tình và tích cực trong công việc, dễ thích ứng hoàn cảnh mới. thƣờng xuyên đƣợc kích thích.
Nhà quản trị nên tăng cƣờng động viên, kiểm tra đôn đốc, giao cho họ
những công việc có tính chất “động” họ sẽ làm tốt.
Khí chất bình thản Ngƣời xƣa có bài thơ rằng:
Tƣơng ứng với kiểu thần kinh cân bằng không linh hoạt.
Khó tạo phản xạ có điều kiện, nhƣng khi đã thành lập thì khó phá vỡ. “Ăn ở sao cho trải sự đời
Tâm lý bền vững sâu sắc,
Tình cảm thƣờng kín đáo, kìm hãm sự xúc cảm. Vừa lòng cũng khó há rằng chơi
Dễ bị đánh giá khinh ngƣời, phớt đời, thiếu nhiệt tình, ít chan hòa. Nghe nhƣ chọc ruột tai làm điếc
Bình tĩnh chín chắn, ít nói cƣời, ba hoa, kiên trung, thận trọng.
Giận dẫu căm gan miệng mỉm cƣời”
Có năng lực tự kiềm chế, năng lực tự chủ cao.
Làm việc một cách đều đặn, có mức độ, không tiêu phí sức lực vô ích.
Nhƣợc điểm:
Có thể chậm chạp Trong tiếng Anh, bộ ba này thƣờng đƣợc biết đến dƣới cái tên: Mizaru,
Ít biểu lộ sự hăng hái, xung phong hay do dự nên bỏ lỡ thời cơ Mikazaru, và Mazaru ("see no evil, hear no evil, speak no evil").
Ít tháo vát, nhìn bề ngoài tỏ ra thiếu nhiệt tình, linh hoạt.
Có độ ỳ cao, thích nghi với môi trƣờng chậm.
Khí chất nóng nảy Khí chất nóng nảy
Tính cách chung:
Trong công việc:
Tƣơng ứng với kiểu thần kinh mạnh và không cân bằng
Dũng cảm, can đảm, hăng hái sôi nổi
Tâm lý họ thƣờng đƣợc biểu hiện một cách mạnh mẽ. Sẵn sàng hiến thân với tất cả lòng nhiệt tình, say sƣa.
Nhận thức tƣơng đối nhanh nhƣng không sâu sắc. Thật thà, hay nói thẳng, không úp mở, quanh co.
Vội vàng hấp tấp khi đánh giá sự việc. Là kiểu chiến đấu, hăng hái, dễ bị kích thích.
Nhƣợc điểm:
Dễ bị kích thích và khi đó thƣờng phản ứng nhanh và mạnh.
Kiềm chế kém, dễ bị xúc động thất thƣờng
Tình cảm bộc lộ mãnh liệt, nhƣng dễ thiếu tế nhị.
Dễ sinh nóng nảy, bộp chộp
Thẳng thắn, trung thực quả quyết. Phung phí nhiều sức lực, rất dễ bị kiệt sức.
Thƣờng tỏ ra quả quyết nhƣng dễ đi đến chỗ liều mạng.
Dễ vui nhƣng cũng dễ khùng.
Nên cƣ xử tế nhị, nhẹ nhàng, tránh phê bình trực diện.
17
- 06/10/09
Khí chất ƣu tƣ Khí chất ƣu tƣ
Tính cách chung: Nhƣợc điểm:
Tƣơng ứng kiểu thần kinh yếu nên loại ngƣời này ít hành động. Thiếu tinh thần vƣơn lên, dám nghĩ, dám làm.
Thƣờng có biểu hiện hay lo lắng, thiếu tự tin. Có thái độ e ngại sợ sệt những tác động bên ngoài, tác động
Nhận thức khá sâu sắc, tế nhị có sự suy nghĩ sâu sắc, chín chắn mạnh, mới lạ
Năng lực tƣởng tƣợng dồi dào, phong phú. Kém khả năng làm quen với ngƣời xung quanh.
Lƣờng trƣớc đƣợc mọi hậu quả của hành động. Nhìn bề ngoài, nếp sống của họ có vẻ yếu đuối, ủy mị chậm chạp.
Tình cảm của họ bền vững và thắm thiết. Cần động viên khuyến khích, tin tƣởng giao công việc cho họ
Đối với ngƣời xung quanh, tuy ít cởi mở nhƣng có thái độ dịu hiền Không nên phê bình họ một cách trực tiếp.
và rất dễ dàng thông cảm với mọi ngƣời.
Hay tƣ lự, nhƣng trong hoàn cảnh bình thƣờng, quen thuộc họ
làm việc tốt và có trách nhiệm.
Trắc nghiệm 1.2. TÂM LÝ HỌC TRONG QUẢN LÝ
Các vị La Hán chùa Tây Phƣơng Các vị ngồi đây trong lặng yên
Tôi đến thăm về lòng vấn vƣơng. Mà nghe giông bão nổ trăm miền
Há chẳng phải đây là xứ Phật, Nhƣ từ vực thẳm đời nhân loại
Mà sao ai nấy mặt đau thƣơng ? Bóng tối đùn ra trận gió đen.
Đây vị xƣơng trần chân với tay Mỗi ngƣời một vẻ, mặt con ngƣời
Có chi thiêu đốt tấm thân gầy Cuồn cuộn đau thƣơng cháy dƣới trời
Trầm ngâm đau khổ sâu vòm mắt Cuộc họp lạ lùng trăm vật vã
Tự bấy ngồi y cho đến nay. Tƣợng không khóc cũng đổ mồ hôi.
Có vị mắt giƣơng, mày nhíu xệch Mặt cúi nghiêng, mặt ngoảnh sau
Trán nhƣ nổi sóng biển luân hồi Quay theo tám hƣớng hỏi trời sâu
Môi cong chua chát, tâm hồn héo Một câu hỏi lớn. Không lời đáp
Gân vặn bàn tay mạch máu sôi. Cho đến bây giờ mặt vẫn chau.
Có vị chân tay co xếp lại Có thực trên đƣờng tu đến Phật
1.2.1. Khái niệm 1.2.2. Đối tƣợng của tâm lý học quản lý
Tâm lý học quản lý là một ngành của khoa học tâm lý.
Nghiên cứu đặc điểm tâm lý của con ngƣời trong hoạt động quản lý. Chủ thể quản lý Khách thể quản lý
Đề xuất và sử dụng các nhân tố khi xây dựng và điều hành các hệ
thống xã hội.
Giúp ngƣời lãnh đạo nghiên cứu những ngƣời dƣới quyền mình,
Ngƣời quản lý Cá nhân
nhìn thấy đƣợc những hành vi của cấp dƣới, sắp xếp cán bộ một
cách hợp lý phù hợp với khả năng của họ.
Giúp ngƣời lãnh đạo biết cách ứng xử, tác động mềm dẻo nhƣng
cƣơng quyết với cấp dƣới và lãnh đạo đƣợc những hành vi của họ, Tập thể
đoàn kết thống nhất ngƣời dƣới quyền.
18
- 06/10/09
1.2.4. Lịch sử Tâm lý học quản lý
1.2.3. Nhiệm vụ của tâm lý học quản lý
– Sự ra đời của học thuyết hành vi
Nghiên cứu những cơ sở tâm lý của việc nâng cao hiệu quả
công tác quản lý, lãnh đạo cũng nhƣ việc nâng cao năng suất
lao động của những ngƣời thực hiện.
Nghiên cứu những yêu cầu tâm lý học đối với việc tuyển chọn, Mary Parker Follett Hugo Munsterberg Abraham Maslow Douglas Mc Gregor
(1868 – 1933) (1863 – 1916) (1908 – 1970) (1909 – 1964)
bố trí, sử dụng cán bộ quản lý, lao động và những ngƣời thực
hiện
Nghiên cứu những biện pháp tâm lý – sƣ phạm để đào tạo bồi
dƣỡng cán bộ, phát triển toàn bộ nhân cách của cán bộ, công
nhân viên chức phát triển quan hệ xã hội tốt đẹp trong tập thể
Robert Owen Elton Mayo William Ouchi
lao động cũng nhƣ trong tập thể lãnh đạo… (1771 - 1858) (1880 – 1949)
Đƣợc phát triển mạnh bởi các nhà tâm lý học trong thập niên 60
Những quan điểm căn bản
Nguyên tắc quản trị của Robert Owen
của học thuyết hành vi
Ngƣời đầu tiên nói đến nhân lực trong tổ chức
Tổ chức là một hệ thống xã hội – kinh tế – kỹ thuật
Ông chỉ trích các nhà công nghiệp bỏ tiền ra
Nhấn mạnh yếu tố tâm lý – xã hội trong quản trị nhân sự
phát triển máy móc nhƣng lại không cải tiến số
Đánh giá cao vai trò của các tổ chức phi chính thức
phận của những "máy móc ngƣời"
Robert Owen
Sự thỏa mãn về tinh thần ảnh hƣởng tốt đến năng suất (1771 - 1858)
Học thuyết của Mary Parker Follett Học thuyết của Hugo Munsterberg
Là nhà nghiên cứu về tâm lý quản trị, ngƣời đi tiên Cha đẻ của ngành tâm lý học công nghiệp.
phong về lý thuyết hành vi và quản trị hệ thống.
Khi làm việc, ngƣời LĐ có các mối quan hệ giữa họ Ông nghiên cứu một cách khoa học tác phong
với nhau và giữa họ với một thể chế tổ chức nhất của con ngƣời.
định bao gồm:
Ông cho rằng năng suất lao động sẽ cao hơn nếu
Quan hệ giữa công nhân với công nhân;
Quan hệ giữa công nhân với các nhà lãnh đạo, công việc giao phó cho họ đƣợc nghiên cứu phân
Hugo Munsterberg
Mary Parker Follett
(1868 – 1933)
quản trị; (1863 – 1916)
tích chu đáo.
Các nhà quản trị sẽ nhận thức đƣợc mỗi một ngƣời
lao động là một thế giới phức tạp
Nhà quản trị nên động viên sẽ có hiệu quả hơn
Hiệu quả của lãnh đạo, quản trị phụ thuộc vào việc
giải quyết các mối quan hệ trên.
19
- 06/10/09
Học thuyết của Douglas Mc Gregor Học thuyết của Douglas Mc Gregor
Làm việc là một hoạt động bản năng tƣơng tự nhƣ nghỉ ngơi,
Hầu hết mọi ngƣời không thích làm việc và họ sẽ lảng
giải trí.
tránh công việc khi hoàn cảnh cho phép.
Mọi ngƣời đều có năng lực tự điều khiển và tự kiểm soát bản
Đa số mọi ngƣời phải bị ép buộc đe doa bằng hình thân nếu ngƣời ta đƣợc ủy nhiệm.
phạt và khi họ làm việc phải đƣợc giám sát chặt chẽ. Ngƣời ta sẽ trở nên gắn bó với các mục tiêu của tổ chức hơn,
Douglas Mc Gregor
Hầu hết mọi ngƣời đều muốn bị điều khiển. Họ luôn nếu đƣợc khen thƣởng kịp thời, xứng đáng.
(1909 – 1964)
Một ngƣời bình thƣờng có thể đảm nhận những trọng trách và
tìm cách trốn tránh trách nhiệm, ít khát vọng và chỉ
dám chịu trách nhiệm.
thích đƣợc yên ổn.
Nhiều ngƣời bình thƣờng có óc tƣởng tƣợng phong phú, khéo
léo và sáng tạo.
Thuyết Y
Thuyết X
Học thuyết của William Ouchi Đặc điểm của Lý thuyết Z
Theory Z: How American business can meet the
Công việc dài hạn
Japanese challenge” xuất bản năm 1981, xây dựng lý
thuyết trên cơ sở hợp nhất hai mặt của một tổ chức kinh Quyết định thuận hợp
doanh:
Trách nhiệm cá nhân
Là tổ chức có khả năng sáng tạo ra lợi nhuận
Là cộng đồng sinh hoạt bảo đảm cuộc sống cho mọi Xét tăng thƣởng chậm
thành viên của tổ chức, tạo mọi thành viên trong tổ
William Ouchi
Kiểm soát kín đáo bằng các biện pháp công khai
chức có khả năng thăng tiến và thành công.
Thuyết Z đặc biệt chú ý đến quan hệ xã hội và yếu tố con Quan tâm đến tập thể và cả gia đình nhân viên...
ngƣời trong tổ chức: Các công ty Nhật Bản có xu hƣớng
phát triển và đào tạo nhân sự nhằm tranh thủ sự hợp tác
của nhân viên hay công nhân đối với công ty trong dài Thuyết Z
Thuyết Z hạn, thậm chí khuyến khích họ gắn bó suốt đời với tổ
chức .
Những tƣ tƣởng chủ yếu của Ouchi Học thuyết của Abraham Maslow
Nhân viên biết tự động viên không chỉ với công việc, nhƣng còn
trung thành với tổ chức và muốn tổ chức thành công.
Làm việc theo tập thể đạt hiệu năng hơn là làm việc theo cá nhân,
Nhu cầu về sự tự hoàn thiện
vì tập thể có nhiều kinh nghiệm hơn cá nhân.
Nhân viên sẽ trung thành với tổ chức hơn nếu tổ chức tạo đƣợc Abraham Maslow Nhu cầu về sự kính mến và lòng tự trọng
(1908 – 1970)
công việc lâu dài cho họ.
Nên để nhân viên tham gia vào quá trình quyết định của tổ chức. Nhu cầu về quyền sở hữu và tình cảm
Để tạo sự liên kết chặt chẽ, ban quản trị nên tạo những cơ hội đối
thoại thƣờng xuyên hơn với nhân viên. Nhu cầu về an toàn và an ninh
Quản trị viên cần nâng đỡ, khuyến khích và đặt niềm tin nơi nhân
viên để nhân viên tự phát triển và đóng góp vào tổ chức một cách Nhu cầu về thể chất và sinh lý
tích cực.
20
nguon tai.lieu . vn
