Xem mẫu
- L I NÓI U
Vai trò c a công ngh trong b t c giai o n nào c a xã h i lo i ngư i ã ư c l ch s
th a nh n. Tuy nhiên, t cu i th k XX, vai trò c a công ngh ngày càng rõ r t, tr thành
y u t có tính quy t nh cho s phát tri n.
Ngày nay, các qu c gia u th a nh n: công ngh là công c chi n lư c phát tri n
kinh t xã m t cách nhanh chóng và b n v ng trong môi trư ng qu c t ngày càng c nh
tranh quy t li t.
Tuy nhiên, năng l c công ngh l i còn quan tr ng hơn vì chính năng l c công ngh s
giúp doanh nghi p s d ng có hi u qu công ngh , c i ti n và sáng t o công ngh . Do ó
công vi c c a Qu n tr công ngh là liên k t nh ng lĩnh v c k thu t, khoa h c và qu n tr
ho ch nh, phát tri n và th c hi n năng l c công ngh nh m v ch ra và hoàn thành
m c tiêu chi n lư c và tác nghi p c a t ch c.
Như v y, qu n tr công ngh th a áng s nâng cao ư c năng l c công ngh và do
v y, góp ph n tăng cư ng vào năng l c c nh tranh.
Bài gi ng “Qu n tr công ngh ” ư c biên so n nh m cung c p m t s ki n th c cơ
b n v qu n tr công ngh cho sinh viên ngành Qu n tr kinh doanh. N i dung g m 6
chương. C th như sau:
Chương 1 : Công ngh và qu n tr công ngh .
Chương 2 : ánh giá công ngh và năng l c công ngh .
Chương 3 : D báo và ho ch nh công ngh .
Chương 4 : L a ch n và i m i công ngh .
Chương 5 : Chuy n giao công ngh .
Chương 6 : Qu n lý công ngh
Qu n tr công ngh là m t lĩnh v c tương i m i, nên vi c biên so n không tránh
kh i thi u sót. R t mong nh n ư c s óng góp ý ki n.
1
http://www.ebook.edu.vn
- CHƯƠNG 1: CÔNG NGH VÀ QU N TR CÔNG NGH .
GI I THI U
1- M c ích – yêu c u :
Chương 1 gi i thi u m t cách khái quát v công ngh và qu n tr công ngh . Sau khi h c
xong chương này, h c viên c n t ư c các yêu c u sau :
- Hi u ư c công ngh là gì, các b ph n c u thành m t công ngh .
- Bi t cách phân lo i công ngh theo các tiêu th c khác nhau.
- N m v ng ư c các c trưng cơ b n c a công ngh .
- Các c trưng c a môi trư ng công ngh .
- Các nhân t nh hư ng n môi trư ng công ngh .
- Phân tích các y u t xác nh ch s môi trư ng công ngh
- Các n i dung cơ b n c a qu n tr công ngh .
- Các v n chi n lư c công ngh c a doanh nghi p.
- Nh ng thách th c và tr ng i trong qu n tr công ngh .
2- N i dung chính:
- Các khái ni m cơ b n v công ngh .
- Các c trưng cơ b n c a công ngh .
- Môi trư ng công ngh
- Các khái ni m v qu n tr công ngh .
- Chi n lư c công ngh doanh nghi p.
N I DUNG
1.1. CÔNG NGH
1.1.1. Các khái ni m cơ b n v công ngh
1- Khái ni m
Trong quá trình i m i qu n lý kinh t Vi t Nam, chuy n i t cơ ch k ho ch hoá t p
trung sang cơ ch th trư ng theo nh hư ng xã h i ch nghĩa, nhi u thu t ng kinh t - k thu t
ã du nh p vào Vi t Nam, trong s ó có thu t ng công ngh .
Có th nói công ngh xu t hi n ng th i v i s hình thành xã h i loài ngư i. T “Công
ngh ” xu t phát t ch Hy L p (τεκηνε - Tekhne) có nghĩa là m t công ngh hay m t k năng và
(λογοσ - logos) có nghĩa là m t khoa h c, hay s nghiên c u. Như v y thu t ng technology
(Ti ng Anh) hay technologie (Ti ng Pháp) có nghĩa là khoa h c v k thu t hay s nghiên c u có
h th ng v k thu t - thư ng ư c g i là công ngh h c.
Vi t Nam, cho n nay công ngh thư ng ư c hi u là quá trình ti n hành m t công o n
s n xu t là thi t b th c hi n m t công vi c (do ó công ngh thư ng là tính t c a c m thu t
ng như: qui trình công ngh , thi t b công ngh , dây chuy n công ngh ). Cách hi u này có xu t
xt nh nghĩa trong t i n k thu t c a Liên Xô trư c ây: “công ngh là t p h p các phương
pháp gia công, ch t o, làm thay i tr ng thái, tính ch t, hình dáng nguyên, v t li u hay bán
2
http://www.ebook.edu.vn
- thành ph m s d ng trong quá trình s n xu t t o ra s n ph m hoàn ch nh”. Theo nh ng quan
ni m này, công ngh ch liên quan n s n xu t v t ch t.
T nh ng năm 60 c a th k XX, kh i u t M r i Tây Âu ã s d ng thu t ng “công
ngh ” ch các ho t ng m i lĩnh v c, các ho t ng này áp d ng nh ng ki n th c là k t qu
c a nghiên c u khoa h c ng d ng - m t s phát tri n c a khoa h c trong th c ti n - nh m mang
l i hi u qu cao hơn trong ho t ng c a con ngư i.
Khái ni m công ngh này d n d n ư c ch p nh n r ng rãi trên th gi i, ví d th hi n vi c
thay i tên g i c a các t p chí l n trên th gi i như “T p chí khoa h c và k thu t – Science et
technique” i thành “Khoa h c và công ngh Scince et technogie”.
Vi t Nam, Ngh quy t 26 c a B chính tr , Ban ch p hành Trung ương ng C ng s n
Vi t Nam khoá VI (1991) mang tên “Ngh quy t v khoa h c – công ngh ”. Như v y thu t ng
công ngh ã ư c s d ng chính th c nư c ta. Năm 1992, U ban khoa h c - k thu t Nhà
nư c i thành B Khoa h c – Công ngh và Môi trư ng (nay là B khoa h c – Công ngh ).
M c d u ã ư c s d ng khá r ng rãi trên th gi i, song vi c ưa ra m t nh nghĩa công
ngh l i chưa có ư c s th ng nh t. ó là do s lư ng các công ngh hi n có nhi u n m c
không th th ng kê ư c. Công ngh l i h t s c a d ng, khi n nh ng ngư i s d ng m t công
ngh c th trong nh ng i u ki n và hoàn c nh không gi ng nhau s d n n s khái quát c a h
v công ngh s khác nhau. Bên c nh ó s phát tri n như vũ bão c a khoa h c công ngh làm
thay i nhi u quan ni m cũ tư ng như vĩnh c u, cũng là nguyên nhân d n n s không th ng
nh t trên.
Vi c ưa ra m t nh nghĩa khái quát ư c b n ch t c a công ngh là vi c làm c n thi t, b i
vì không th qu n lý công ngh , m t khi chưa xác nh rõ nó là cái gì.
Các t ch c qu c t v khoa h c, công ngh ã có nhi u c g ng trong vi c ưa ra m t nh
nghĩa công ngh có th dung hoà các quan i m, ng th i t o thu n l i cho vi c phát tri n và hoà
nh p c a các qu c gia trong t ng khu v c và trên ph m vi toàn c u.
Có b n khía c nh c n bao quát trong nh nghĩa công ngh ó là:
Khía c nh “công ngh là máy bi n i”
Khía c nh “công ngh là m t công c ”
Khía c nh “công ngh là ki n th c”
Khía c nh “công ngh hàm ch a trong các d ng hi n thân c a nó”.
Khía c nh th nh t c p n kh năng làm ra v t, ng th i công ngh ph i áp ng
m c tiêu khi s d ng và tho mãn yêu c u v m t kinh t n u nó mu n ư c áp d ng trên th c t .
ây là i m khác bi t gi a khoa h c và công ngh .
Khía c nh th hai nh n m nh r ng công ngh là m t s n ph m c a con ngư i, do ó con
ngư i có th làm ch ư c nó vì nó hoàn toàn không ph i là “cái h p en” huy n bí i v i các
nư c ang phát tri n. Vì là m t công c nên công ngh có m i quan h ch t ch i v i con ngư i
và cơ c u t ch c.
Khía c nh ki n th c c a công ngh c p n c t lõi c a m i ho t ng công ngh là ki n
th c. Nó bác b quan ni m công ngh ph i là các v t th , ph i nhìn th y ư c. c trưng ki n
th c kh ng nh vai trò d n ư ng c a khoa h c i v i công ngh , ng th i nh n m nh r ng
không ph i các qu c gia có các công ngh gi ng nhau s t ư c k t qu như nhau. Vi c s
d ng m t công ngh òi h i con ngư i c n ph i ư c ào t o v k năng, trang b ki n th c và
ph i luôn c p nh t nh ng ki n th c ó.
3
http://www.ebook.edu.vn
- Khía c nh th tư c p n v n : công ngh dù là ki n th c song v n có th ư c mua,
ư c bán. ó là do công ngh hàm ch a trong các v t th t o nên nó. Trung tâm chuy n giao
công ngh khu v c Châu Á và Thái Bình Dương (The Asian and Pacific Centre for Transfer of
Technology – APCTT) coi công ngh hàm ch a trong b n thành ph n; k thu t, k năng con
ngư i, thông tin và t ch c.
Xu t phát t các khía c nh trên, chúng ta th a nh n nh nghĩa công ngh do U ban Kinh t
và Xã h i khu v c Châu Á – Thái Bình Dương (Economic and Social Commission for Asia and
the Pacific – ESCAP) ưa ra: “Công ngh là ki n th c có h th ng v quy trình và k thu t dùng
ch bi n v t li u và thông tin. Nó bao g m ki n th c, k năng, thi t b , phương pháp và các h
th ng dùng trong vi c t o ra hàng hoá và cung c p d ch v ”
nh nghĩa công ngh c a ESCAP ư c coi là bư c ngo t trong quan ni m v công ngh .
Theo nh nghĩa này, không ch s n xu t v t ch t m i dùng công ngh , mà khái ni m công ngh
ư c m r ng ra t t c các lĩnh v c ho t ng xã h i. Nh ng lĩnh v c công ngh m i m d n tr
thành quen thu c công ngh thông tin, công ngh ngân hàng, công ngh du l ch, công ngh văn
phòng…
Cũng c n lưu ý r ng, trong nhi u trư ng h p khi c n thi t, ngư i ta v n th a nh n nh ng
nh nghĩa công ngh khác cho m t m c ích nào ó. Ví d , trong lý thuy t t ch c ngư i ta coi
“công ngh là khoa h c và ngh thu t dùng trong s n xu t, phân ph i hàng hoá và d ch v ”; trong
Lu t khoa h c và công ngh c a Vi t Nam, quan ni m: “công ngh là t p h p các phương pháp,
quy trình, k năng, bí quy t, công c , phương ti n dùng bi n i các ngu n l c thành s n
ph m”.
2- Các b ph n c u thành m t công ngh
B t c công ngh nào, dù ơn gi n cũng ph i g m có b n thành ph n. Các thành ph n này
tác ng qua l i l n nhau th c hi n quá trình bi n i mong mu n. Các thành ph n này hàm
ch a trong phương ti n k thu t (Facilities), trong k năng c a con ngư i (Abilities), trong các
tư li u (Facts) và khung th ch (Framework) i u hành s ho t ng c a công ngh .
a/ Công ngh hàm ch a trong các v t th bao g m:
Các công c , thi t b máy móc, phương ti n và các c u trúc h t ng khác. Trong công ngh
s n xu t các v t th này thư ng làm thành dây chuy n th c hi n quá trình bi n i (thư ng g i
là dây chuy n công ngh ), ng v i m t qui trình công ngh nh t nh, m b o tính liên t c c a
quá trình công ngh . Có th g i thành ph n này là ph n k thu t (Technoware – ký hi u T).
b/ Công ngh hàm ch a trong k năng công ngh c a con ngư i làm vi c trong công
ngh bao g m:
Ki n th c, kinh nghi m, k năng do h c h i, tích lu ư c trong quá trình ho t ng, nó cũng
bao g m các t ch t c a con ngư i như tính sáng t o, s khôn ngoan, kh năng ph i h p, o c
lao ng… Có th g i thành ph n này là ph n con ngư i (Humanware – ký hi u H).
c/ Công ngh hàm ch a trong khung th ch xây d ng c u trúc t ch c:
Nh ng quy nh v trách nhi m, quy n h n, m i quan h , s ph i h p c a các cá nhân ho t
ng trong công ngh , k c nh ng quy trình ào t o công nhân, b trí s p x p thi t b nh m s
d ng t t nh t ph n k thu t và ph n con ngư i. Có th g i thành ph n này là ph n t ch c
(Orgaware ký hi u O).
d/ Công ngh hàm ch a trong các d li u ã ư c tư li u hoá ư c s d ng trong công
ngh , bao g m :
4
http://www.ebook.edu.vn
- Các d li u v ph n k thu t, v ph n con ngư i và ph n t ch c . Ví d , d li u v ph n k
thu t như: Các thông s v c tính c a thi t b , s li u v v n hành thi t b , duy trì và b o
dư ng, d li u nâng cao và d li u thi t k các b ph n c a ph n k thu t. Có th g i thành
ph n này là ph n thông tin c a công ngh (Inforware – ký hi u I).
Các thành ph n c a m t công ngh có quan h m t thi t b sung cho nhau, không th thi u
b t c thành ph n nào. Tuy nhiên, có m t gi i h n t i thi u cho m i thành ph n có th th c
hi n quá trình bi n i, ng th i có m t gi i h n t i a cho m i thành ph n ho t ng bi n
i không m t i tính t i ưu ho c tính hi u qu .
N u không hi u ch c năng và m i tương h gi a các thành ph n c a m t công ngh , có th
d n n lãng phí trong u tư trang thi t b do các thành ph n khác không tương x ng (hay không
ng b ) khi n trang thi t b , máy móc không phát huy h t tính năng c a chúng.
Ph n k thu t là c t lõi c a b t kỳ công ngh nào. Nh máy móc, thi t b , phương ti n, con
ngư i tăng ư c s c m nh cơ b p và trí tu . B t kỳ m t quá trình bi n i nào cũng có th mô t
thông qua b n c tính: m c năng lư ng phát ra; m c ph c t p, các x lý và công c c n dùng,
năng su t và m c chính xác có th t ư c. Xét trên b n c tính ó, máy móc t ư c k t
qu cao hơn con ngư i như: nhanh hơn, m nh hơn, ph c t p hơn và chính xác hơn.
dây chuy n công ngh có th ho t ng ư c, c n có s liên k t gi a ph n k thu t, ph n
con ngư i và ph n thông tin. Con ngư i làm cho máy móc ho t ng, ng th i con ngư i còn có
th c i ti n, m r ng các tính năng c a nó. Do m i tương tác gi a ph n k thu t, con ngư i, thông
tin nên khi ph n k thu t ư c nâng c p, thì ph n con ngư i, ph n thông tin cũng ph i ư c nâng
c p tương ng. Con ngư i óng vai trò ch ng trong b t kỳ công ngh nào. Trong công ngh
s n xu t, con ngư i có hai ch c năng: i u hành và h tr . Ch c năng i u hành g m: v n hành
máy móc, giám sát máy móc ho t ng. Ch c năng h tr g m b o dư ng, b o m ch t lư ng,
qu n lý s n xu t. S ph c t p c a con ngư i không ch ph thu c vào k năng làm vi c mà còn
thái c a t ng cá nhân i v i công vi c. Con ngư i quy t nh m c hi u qu c a ph n k
thu t. i u này liên quan n thông tin mà con ngư i ư c trang b và hành vi (thái ) c a h
dư i s i u hành c a t ch c.
Ph n thông tin bi u hi n các tri th c ư c tích lu trong công ngh , nó giúp tr l i câu h i
“làm cái gì, know what” và “làm như th nào – know how”. Nh các trí th c áp d ng trong công
ngh mà các s n ph m c a nó có các c trưng mà s n ph m cùng lo i c a các công ngh khác
làm ra không th có ư c. Do ó ph n thông tin thư ng ư c coi là “s c m nh” c a m t công
ngh . Tuy nhiên “s c m nh” c a công ngh l i ph thu c con ngư i, b i vì con ngư i trong quá
trình s d ng s b sung, c p nh t các thông tin c a công ngh . M t khác, vi c c p nh t thông tin
c a công ngh áp ng v i s ti n b không ng ng c a khoa h c.
Ph n t ch c óng vai trò i u hoà, ph i h p ba thành ph n trên c a công ngh t h c hi n
ho t ng bi n i m t cách hi u qu . Nó là công c qu n lý: l p k ho ch, t ch c b máy, b
trí nhân s , ng viên thúc y và ki m soát m i ho t ng trong công ngh . ánh giá vai trò c a
ph n t ch c, ngư i ta coi nó là “ ng l c” c a m t công ngh .
Mc ph c t p c a ph n t ch c trong công ngh ph thu c vào m c ph c t p c a ba
thành ph n còn l i c a công ngh . Do ó khi có thay i trong các thành ph n ó, ph n t ch c
cũng ph i ư c c i t cho phù h p.
M i quan h gi a b n thành ph n công ngh có th bi u th qua giá tr óng góp c a công
ngh vào giá tr gia tăng c a m t cơ s :
TCA = TCO – TCI = λ.TCC.VA.
5
http://www.ebook.edu.vn
- Trong ó :
- TCO : Hàm lư ng công ngh c a các u vào.
- TCA: Hàm lư ng công ngh gia tăng. (Technology content added)
- TCI : Hàm lư ng ch t xám công ngh c a các u ra.
- λ : H s môi trư ng công ngh mà t i ó ho t ng s n xu t di n ra (λ≤ 1)
- TCC : H s óng góp c a các thành ph n công ngh .(Technology cotribution
coeffcent)
TCC = Tβt × Hβh × Iβi × Oβo
H; T; I; O là h s óng góp c a các thành ph n công ngh . Tr s óng góp c a các thành
hi n i c a nó, quy ư c 0
- - Tư li u, thông tin
- Hu n luy n, ào t o
* Theo ngành ngh : Có các lo i công ngh công nghi p; nông nghi p; công ngh s n xu t
hàng tiêu dùng, công ngh v t li u.
* Theo s n ph m: Tuỳ thu c lo i s n ph m có các lo i công ngh tương ng như công ngh
thép, công ngh xi măng, công ngh ô tô…
c tính công ngh : Công ngh ơn chi c, công ngh hàng lo t, công ngh liên t c.
* Theo
thu n l i cho các nhà qu n lý công ngh ngư i ta còn ưa ra cách phân lo i như sau:
công ngh : (căn c m c ph c t p, hi n i c a các thành ph n công
* Theo trình
ngh ), có các công ngh truy n th ng, công ngh tiên ti n, công ngh trung gian.
- Các công ngh truy n th ng thư ng là th công, có tính c áo, tinh x o cao, song năng
su t không có và ch t lư ng không ng u. Các công ngh truy n th ng có ba c trưng cơ b n:
tính c ng ng, tính n nh và tính lưu truy n.
- Các công ngh tiên ti n là thành qu khoa h c hi n i, nh ng công ngh này có năng su t
cao, ch t lư ng t t và ng u, giá thành s n ph m c a chúng h .
- Công ngh trung gian n m gi a công ngh tiên ti n và truy n th ng xét v trình công ngh .
* Theo m c tiêu phát tri n công ngh : Bao g m công ngh phát tri n, công ngh d n d t,
công ngh thúc y.
- Các công ngh phát tri n bao g m các công ngh b o m cung c p các nhu c u thi t y u cho
xã h i như: ăn, , m c, i l i…
- Các công ngh thúc y bao g m các công ngh t o nên s tăng trư ng kinh t trong qu c gia.
- Các công ngh d n d t là các công ngh có kh năng c nh tranh trên th trư ng th gi i.
môi trư ng: Bao g m công ngh ô nhi m và công ngh s ch.
* Theo góc
Công ngh s ch là công ngh mà quá trình s n xu t tuân theo i u ki n gi m nh hư ng ô
nhi m n môi trư ng, s d ng các ngu n nguyên li u thô và năng lư ng v i chi phí h p lý và
kinh t (công ngh thân môi trư ng).
c thù c a công ngh : Có th chia công ngh thành hai lo i:
* Theo
Công ngh c ng và công công ngh m m. Cách phân lo i này xu t phát t quan ni m công
ngh g m b n thành ph n trong ó ph n k thu t ư c coi là ph n c ng, ba thành ph n còn l i
ư c coi là ph n m m c a công ngh .
M t công ngh mà ph n c ng c a nó ư c ánh giá là óng vai trò ch y u thì công ngh ó
ư c coi là công ngh c ng và ngư c l i.
Cũng có quan ni m coi công ngh c ng là công ngh khó thay i; còn công ngh m m là
công ngh có chu trình s ng ng n, phát tri n nhanh.
u ra c a công ngh : Bao g m công ngh s n ph m và công ngh quá trình:
* Theo
- Công ngh s n ph m liên quan n thi t k s n ph m (thư ng bao g m các ph m m m thi t
k s n ph m) và vi c s d ng, b o dư ng s n ph m (thư ng bao g m các ph m m m s d ng s n
ph m); trong khi công ngh quá trình ch t o các s n ph m ã ư c thi t k (liên quan n b n
thành ph n công ngh ).
7
http://www.ebook.edu.vn
- - Cu i cùng m t lo i công ngh m i xu t hi n làm o l n căn b n cách phân lo i công ngh
truy n th ng, ó là các công ngh cao (Hightech-A vance Technology).
Theo quan ni m c a m t s t ch c qu c t , ngành công ngh cao ph i có các c i m sau:
Ch a ng n l c quan tr ng v nghiên c u tri n khai.
Có giá tr chi n lư c i v i qu c gia
S n ph m ư c i m i nhanh chóng
u tư l n cùng r i ro cao
Thúc y ư c s c c nh tranh và h p tác qu c t trong nghiên c u- tri n khai, s n
xu t và tìm ki m th trư ng trên qui mô toàn qu c.
Như v y, công ngh cao là công ngh có kh năng m r ng ph m vi, hi u qu c a các công
ngh hi n có nh tích h p các thành t u khoa h c – công ngh tiên ti n.
Tiêu chu n quan tr ng nh t c a m t công ngh cao là hàm lư ng nghiên c u- tri n khai cao
và t l chi phí nghiên c u- tri n khai ph i cao hơn m c chi phí trung bình cho nghiên c u - tri n
khai trong giá bán s n ph m (ví d hi n nay là 11,4% so v i m c trung bình 4%).
Các nư c phát tri n thu c t ch c OECD xác nh 6 ngành công ngh cao như sau:
Công ngh hàng không vũ tr
Tin h c và thi t b văn phòng
i n t và c u ki n i n t
Dư c ph m
Ch t o khí c o lư ng
Ch t o thi t b i n.
4- Phát tri n công ngh .
H i ngh “Công ngh ph c v phát tri n”c a ESCAP t i Tokyo năm 1984 ã gi i thi u quan
i m cơ b n v phát tri n công ngh ph c v phát tri n kinh t - xã h i. Hình 1.2. gi i thi u khái
quát v quan i m này.
8
http://www.ebook.edu.vn
- Các m c tiêu phát tri n
kinh t xã h i
ánh giá công ngh Các nhu c u công ngh D báo công ngh
Chi n lư c chung phát tri n
công ngh
Mua công ngh T o ra công ngh
Hình thành năng l c công
R&D R&D
ngh qu c gia
Nhân l c Th ch
Các h th ng h B u không khí
tr im i
Hình 1.2: Khái quát v quan i m phát tri n công ngh
phát tri n công ngh c n quan tâm n nh ng v n sau :
a/ Mô hình phát tri n công ngh ,
- Mô hình phát tri n công ngh cao (High – Tech )
Theo OECD ngành công ngh cao ph i có nh ng c i m sau :
+ Có nh ng n l c l n v R&D
+ Có giá tr chi n lư c v i qu c gia.
+ S n ph m ư c i m i nhanh chóng.
+ ưc u t ư l n.
+ Thúc y ư c năng l c c nh tranh và h p tác qu c t trong lĩnh v c R&D, trong s n xu t
và nghiên c u th trư ng ph m vi th gi i.
- Mô hình mô ph ng (Technological gap)
- Mô hình phát tri n công ngh thích h p (Appropriate Technology)
Công ngh thích h p là công ngh phù h p v i hoàn c nh c th c a m t nư c.
b/ Chi n lư c phát tri n công ngh .
ây mu n nói n chi n lư c chung dành cho các nư c ang phát tri n. ó là “Make
some, buy some”. Cơ s c a chi n lư c ư c gi i thích t s so sánh hàm lư ng công ngh trong
s n ph m xu t kh u và hàm lư ng công ngh trong s n ph m nh p kh u các nư c ang phát
9
http://www.ebook.edu.vn
- tri n. Th c hi n chi n lư c này s d n n t l c công ngh . T l c công ngh bao g m t ch ra
quy t nh và s h u các ki n th c, k năng cũng như năng l c s d ng chúng s n xu t và
thương m i hóa s n ph m. t l c công ngh c n ph i :
- T ch ra quy t nh trong l a ch n và qu n lý công ngh nh p kh u.
- Thúc y phát tri n công ngh thông qua vi c h p th , thích nghi, c i ti n công ngh nh p.
- Qu n lý các giai o n phát tri n c a 4 thành ph n công ngh .
- Hình thành các chính sách công ngh và l p k ho ch phát tri n công ngh .
c/ Nghiên c u và phát tri n (R&D)
R&D g m nghiên c u cơ b n, nghiên c u ng d ng và phát tri n. S khác nhau ch y u gi a
nghiên c u và phát tri n là : Nghiên c u tăng thêm ki n th c khoa h c, còn phát tri n nh m
ưa ra các lĩnh v c m i.
R&D có vai trò r t quan tr ng i v i phát tri n công ngh , vì th nhi u nư c u t ư m nh
cho R&D.
Theo nghiên c u c a UNCTAD và UNIDO, các t ch c R&D t i các nư c ang phát tri n có
m t s i m y u như sau :
- Ho t ng nghiên c u còn tách r i nhu c u c a khu v c s n xu t và thi u nh hư ng thương
m i.
- Các nhà khoa h c c a các vi n nghiên c u thư ng quan tâm nhi u n vi c công b công
trình hơn là óng góp cho vi c nâng cao trình công ngh cho các doanh nghi p.
- Thi u m t h th ng các bi n pháp khuy n khích vi c y m nh nh ng nghiên c u có ch t
lư ng cao.
- H th ng qu n lý c ng k nh.
d/ Thông tin công ngh .
Thông tin công ngh bao g m nh ng khía c nh kinh t - k thu t c a s n ph m, quá trình,
thi t b và các d ch v k thu t cũng như các xu hư ng trong thương m i và công nghi p, cơ c u
t ch c, chính sách, k ho ch, … có nh hư ng n công ngh .
Thông tin công ngh gi vai trò quan tr ng trong phát tri n công ngh . t m vĩ mô, thông
tin công ngh c n cho vi c hình thành chính sách công ngh và chi n lư c công ngh ng n h n và
dài h n c p qu c gia cũng như khu v c ưu tiên. t m vi mô, thông tin công ngh c n cho quá
trình ra quy t nh liên quan n ho t ng s n xu t, nh t là ho t ng i m i công ngh c a các
doanh nghi p. Th c t có nh ng doanh nghi p không có i u ki n s d ng thông tin công
ngh , nh t là các doanh nghi p v a và nh . Vì th , nhi u nư c ã u tư áng k nh m h tr cho
các doanh nghi p nh và v a trong vi c s d ng r ng rãi các ngu n thông tin công ngh .
e/ Môi trư ng công ngh .
Môi trư ng công ngh thu n l i là y u t quy t nh c a phát tri n công ngh có hi u qu .
Các y u t xác nh môi trư ng công ngh :
- Trình phát tri n kinh t - xã h i.
- Cơ s h t ng.
- Nhân l c khoa h c – công ngh và chi phí cho R&D.
- Hi n tr ng khoa h c – công ngh trong h th ng s n xu t.
10
http://www.ebook.edu.vn
- - Hi n tr ng giáo d c và ào t o khoa h c – công ngh trong các trư ng i h c.
- Các chính sách t m vĩ mô i v i s phát tri n khoa h c công ngh …
1.1.2. Các c trưng c a công ngh
Mu n qu n lý t t công ngh c n n m v ng các c trưng cơ b n c a công ngh . Nhi u nư c
ang phát tri n ã không thành công trong vi c d a vào phát tri n công ngh xây d ng t
nư c, do không n m v ng các c trưng này.
Trong n n kinh t th trư ng, công ngh là m t lo i hàng hoá nhưng là m t lo i hàng hoá c
bi t. Do là m t s n ph m c bi t nên ngoài nh ng c trưng như nh ng s n ph m thông thư ng,
công ngh có nh ng c trưng mà ch công ngh (s n sinh ra s n ph m) m i có.
Các c trưng c a công ngh c n ư c n m v ng là: chu i phát tri n c a các thành ph n
công ngh , ph c t p (m c tinh vi) c a các thành ph n công ngh , hi n i c a các thành
ph n công ngh và chu trình s ng c a công ngh .
1- Chu i phát tri n c a các thành ph n công ngh
a/ Ph n k thu t: Kh i u c a ph n c ng công ngh là nghiên c u nhu c u, thi t k , ch t o
th , trình di n, s n xu t hàng lo t, truy n bá, ph bi n và cu i cùng là b thay th b i trang thi t b
m i.
Các nư c ang phát tri n có m t công ngh thư ng thông qua con ư ng nh p kh u, do
không tr i qua các trình t có công ngh nên khó n m v ng, ti n n làm ch ư c nó.
b/ Chu i phát tri n k năng công ngh c a con ngư i hình thành t khi ư c nuôi dư ng, d y
d trong nhà tr , l p m u giáo. Ti p theo ư c h c t p trong nhà trư ng t ti u h c, trung h c cơ
s và trung h c ph thông, r i ào t o trong trư ng d y ngh hay trư ng chuyên nghi p, cao ng
hay i h c. V i ki n th c trang b qua quá trình ào t o, con ngư i tham gia vào các công ngh ,
trong quá trình ó v i s tích lu kinh nghi m, k năng c a h ư c nâng c p và phát tri n.
Không tr i qua trình t phát tri n trên, kh năng phát tri n k năng công ngh s b h n ch .
Các nư c ang phát tri n, do h n ch v tài chính ã không th c hi n ư c y các giai o n
u, c bi t giai o n nuôi dư ng n giáo d c ti u h c, khi n các nư c này thư ng g p khó
khăn trong vi c áp ng ngu n l c con ngư i có trình cao.
Chu i phát tri n k năng c a con ngư i không có k t thúc, vì nh ng k năng, óng góp c a
con ngư i tích lu ư c trong quá trình ho t ng c a h ư c truy n l i cho các th h sau.
c/ Chu i phát tri n c a thông tin công ngh b t u là thu th p d li u c n thi t, r i sàng l c,
phân lo i, k t h p, phân tích t ng h p và c p nh t.
Chu i phát tri n thông tin không có k t thúc, vì các thông tin có th ư c s d ng ng th i
trong nhi u công ngh .
d/ Chu i phát tri n c a ph n t ch c kh i u t vi c nh n th c nhi m v c a ho t ng,
trên cơ s ó ti n hành bư c chu n b , thi t k khung t ch c, b trí nhân s , sau ó t ch c b t
u ho t ng theo ch c năng ã c p trên. Trong quá trình i u hành ho t ng, t ch c
ư c theo dõi, ph n h i i u ch nh cho phù h p v i i u ki n thay i c bên trong l n bên
ngoài.
Các giai o n phát tri n c a các thành ph n công ngh mô t trong hình 1.3
11
http://www.ebook.edu.vn
- Chu i phát tri n c a ph n k thu t (các phương ti n)
Nghiên c u Thi t k
N i sinh → Ch t o Trình Sn Truy n bá Lo i b , b
th di n xu t (ph bi n) thay th
Ch n l c Thích nghi
Ngo i sinh →
Chu i phát tri n c a ph n con ngư i (các k năng công ngh )
Nâng b c
Nuôi d y Ch b o D yd Giáo d c ào t o Nâng c p
c ng c
Chu i phát tri n c a ph n thông tin (Các d li u)
Sàng Kt Phân
Thu th p Phân lo i S d ng C p nh t
lc hp tích
Chu i phát tri n c a ph n t ch c (cơ c u và t ch c)
Chu n Thi t Thi t l p Ho t C it ( i u
Nh n th c Ki m tra
b k (b trí) ng ch nh)
Hình 1.3. Chu i phát tri n c a các thành ph n công ngh
2- M c ph c t p ( tinh vi) c a các thành ph n công ngh
a/ M c ph c t p c a ph n k thu t ư c ánh giá theo các c p như sau:
1) Các phương ti n th công s d ng năng lư ng cơ b p con ngư i hay súc v t là ch y u.
2) Các phương ti n có ng l c, ngu n năng lư ng là các lo i ng cơ nhi t, i n thay th cơ
b p.
3) Các phương ti n v n năng, có th th c hi n hơn hai công vi c.
4) Các phương ti n chuyên dùng, ch th c hi n m t hay m t ph n công vi c, do ó s n ph m
có trình chính xác cao.
5) Các phương ti n t ng, có th th c hi n m t dãy hay toàn b các thao tác không c n tác
ng tr c ti p c a con ngư i.
6) Các phương ti n máy tính hoá, i u khi n quá trình làm vi c b ng máy tính: thay i t c
; tìm v trí và hư ng theo tín hi u; o, nh n ra và l a ch n m t t p h p, m t thao tác
thích h p.
7) Các phương ti n tích h p: thao tác toàn b nh máy, ư c tích h p nh s tr giúp c a
máy tính CIM (Computer Integrated Manufacturing).
b/ M c ph c t p c a k năng con ngư i
K năng công ngh c a con ngư i th hi n qua h c v n (thông qua giáo d c ti u h c, trung
h c) k năng công ngh ( ư c ào t o qua trư ng d y ngh , trư ng chuyên nghi p, trư ng i
12
http://www.ebook.edu.vn
- h c), trí l c ( thông minh). Theo m c cao d n, k năng c a con ngư i ư c s p x p theo các
c p sau:
1) Kh năng v n hành
2) Kh năng l p t
3) Kh năng s a ch a
4) Kh năng sao chép
5) Kh năng thích nghi
6) Kh năng c i ti n
7) Kh năng im i
c/ M c ph c t p c a thông tin
ph c t p c a ph n thông tin ư c ánh giá theo các m c sau:
1) D li u thông báo (báo hi u) th hi n b ng hình nh, tham s cơ b n (ví d thông s ghi
trên nhãn thi t b …).
2) D li u mô t , bi u th các nguyên t c cơ b n v cách s d ng hay phương th c v n hành
c a ph n k thu t (ví d các catalo kèm theo thi t b ).
3) D li u l p t, g m các d li u v c tính c a thi t b , nguyên li u v c tính c a
thi t b , nguyên v t li u, ch t o chi ti t.
4) D li u s d ng, n m trong các tài li u kèm theo thi t b giúp cho ngư i s d ng thi t
b m t cách hi u qu và an toàn.
5) D li u thi t k , g m các tài li u thi t k ch t o.
6) D li u m r ng, g m các tài li u cho phép ti n hành nh ng c i ti n, thay th các linh
ki n hay m r ng tính năng thi t b .
7) D l i u ánh giá, là các thông tin m i nh t v các thành ph n công ngh , các xu th
phát tri n và các thành t u liên quan ph m vi th gi i.
Ba d li u cu i ư c coi là ph n bí quy t c a công ngh .
d/ M c ph c t p c a ph n t ch c
Các ch tiêu c trưng cho ph c t p c a ph n t ch c là: Qui mô th trư ng, c i m quá
trình s n xu t, tình tr ng nhân l c, tình hình tài chính và m c l i nhu n. Các cơ c u t ch c ư c
x p theo các c p sau:
1) Cơ c u ng ư c: Ch s h u t qu n lý, u tư th p, lao ng ít, phương ti n thông
thư ng, l i nhu n không áng k .
2) Cơ c u ng v ng: Làm ch ư c phương ti n, có kh năng nh n h p ng t các t ch c
cao hơn, cơ c u s n xu t n nh, có kh năng gi m chi phí tăng l i nhu n.
3) Cơ c u m mang: Có kinh nghi m chuyên môn, qu n lý có n n n p, có chuyên gia cho
t ng lĩnh v c, l i nhu n trung bình.
4) Cơ c u b o toàn: Có kh năng tìm ki m s n ph m m i và th trư ng m i, s d ng ư c
các ph n k thu t cao c p. L i nhu n trung bình.
5) Cơ c u n nh: Liên t c c i ti n ch t lư ng và ch ng lo i s n ph m. Liên t c nâng c p
ph n k thu t.
6) Cơ c u nhìn xa: Thư ng xuyên c i ti n và i m i s n ph m, s d ng các phương ti n tiên
13
http://www.ebook.edu.vn
- ti n. L i nhu n cao. Có th chuy n ph n l n l i nhu n vào ho t ng nghiên c u tri n
khai.
7) Cơ c u d n u: Có th ti n n gi i h n công ngh liên quan. Có kh năng chuy n giao công
ngh theo chi u d c. Chú tr ng nghiên c u khoa h c cơ b n. L i nhu n thu ư c r t cao.
Vi c phân nh ranh gi i các c p ph c t p c a các thành ph n công ngh ôi khi khó phân
nh rõ ràng, cũng như tên g i các c p ph c t p có th không th ng nh t các tài li u khác nhau,
song i u rõ ràng là i v i m i thành ph n, khi chuy n sang c p cao hơn thì m c ph c t p tăng
lên rõ r t. Trong ph n k thu t là s tăng m c ph c t p trong v n hành; trong ph n con ngư i là
các k năng và kinh nghi m; trong thông tin là s tăng giá tr c a các d ki n và trong t ch c là
s tăng m c tương tác và liên k t (xem hình 1.4).
Kh năng im i Thi t b tích h p
Kh năng c i ti n Thi t b máy tính hoá
Kh năng thích nghi Thi t b t ng
Kh năng sao chép Thi t b chuyên dùng
Kh năng s a ch a Thi t b có v n năng
Kh năng l p t Thi t b có ng l c
Kh năng v n hành Thi t b th công
Năng l c con ngư i Phương ti n k thu t
Cơ c u t ch c D ki n, tư li u
T ch c ng ư c Thông tin báo hi u
T ch c ng v ng Thông tin mô t
T ch c m mang Thông tin chi ti t
T ch c b o toàn Thông tin s d ng
T ch c n nh Thông tin thi t k
T ch c nhìn xa Thông tin m r ng
T ch c d n u Thông tin ánh giá
Hình 1.4. Các c p công ngh , m c ph c t p tăng d n
3- hi n i c a các thành ph n công ngh
Khác v i ph c t p c a các thành ph n công ngh , hi n i không th chia thành “c p”
mà ph i so sánh chúng v i thành ph n tương ng ư c coi là “t t nh t th gi i” vào th i i m
ánh giá.
Công vi c này òi h i nh ng chuyên gia k thu t thành th o trong vi c s d ng công ngh
ó. Có m t s tiêu chu n chung ánh giá m c hi n i c a các thành ph n công ngh .
a/ hi n i c a ph n k thu t
Ch tiêu ánh giá là hi u năng k thu t - ký hi u P. Năm tiêu chu n ánh giá là:
- Ph m vi c a các thao tác c a con ngư i
- chính xác c n có c a thi t b
- Kh năng v n chuy n c n có
- Qui mô ki m tra c n có
14
http://www.ebook.edu.vn
- - Giá tr c a ph n k thu t xét v m t ng d ng khoa h c và bí quy t công ngh .
b/ hi n i c a ph n con ngư i
ánh giá b ng ch tiêu: kh năng công ngh - ký hi u C. Các tiêu chu n ánh giá:
- Ti m năng sáng t o
- Mong mu n thành t
- Kh năng ph i h p
- Tính hi u qu trong công vi c
- Kh năng ch u ng r i r o
- Nh n th c v th i gian.
c/ hi n i c a ph n thông tin
ánh giá b ng ch tiêu: Tính thích h p c a thông tin - ký hi u A. Các tiêu chí ánh giá:
- Kh năng d dàng tìm ki m
- S lư ng m i liên k t
- Kh năng c p nh t
- Kh năng giao lưu.
d/ hi n i c a ph n t c h c
ánh giá b ng ch tiêu: Tính hi u qu c a t ch c - ký hi u E. Các ch tiêu ánh giá:
- Kh năng lãnh o c a t ch c
- Mc t qu n c a các thành viên
- S nh y c m trong nh hư ng
- Mc quan tâm c a các thành viên i v i m c tiêu c a t ch c.
Các tiêu chu n trên ph i ư c chi ti t hoá i v i công ngh c th .
4- Chu trình s ng c a công ngh
S phát tri n c a m t công ngh có qui lu t bi n i theo th i gian. Qu n lý công ngh òi
h i có s hi u bi t sâu s c v chu trình s ng c a công ngh , c bi t là m i quan h c a chu trình
s ng công ngh v i s tăng trư ng th trư ng c a nó. hi u rõ chu trình s ng công ngh c n
c p n hai c trưng khác có liên quan, ó là gi i h n c a ti n b công ngh và chu trình s ng
c a s n ph m .
a/ Gi i h n c a ti n b công ngh
M t công ngh có các tham s th c hi n, bi u hi n m t thu c tính b t kỳ. Ví d v i ng cơ
c a hơi nư c là hi u su t c a chu trình nhi t, v i ô tô là t c tính theo km/h… Ti n b công
ngh là s nâng cao nh ng tham s này. N u bi u hi n các tham s th c hi n theo tr c y, ng v i
th i gian theo tr c x, ta có m t ư ng cong có d ng hình ch S (hình 1.5).
Tham s k
thu t Gi i h n v t l ý
Giai o n
Giai tăng trư ng
on Giai o n bão hoà
phôi
thai
15
http://www.ebook.edu.vn
Th i gian
- Hình 1.5. ư ng cong ch S c a ti n b công ngh
ư ng cong c a ch S có th chia làm ba giai o n: giai o n phôi thai, giai o n tăng
trư ng và giai o n bão hoà.
Giai o n phôi thai c trưng b i s tăng trư ng tham s th c hi n ch m, ti p theo, các tham
s ư c c i thi n nhanh nh các c i ti n. Giai o n bão hoà b t u khi công ngh t n gi i
h n c a nó, ví d các gi i h n v t lý. Như ng cơ hơi nư c là gi i h n c a hi u su t chu trình
nhi t.
c trưng ch S d n n m t nh n th c quan tr ng “khi m t công ngh t t i gi i h n t
nhiên c a nó, nó tr thành công ngh bão hoà và có kh năng b thay th hay lo i b ”.
b/ Chu trình s ng c a s n ph m
Quy lu t bi n i c a kh i lư ng m t s n ph m bán ư c trên th trư ng theo th i gian ư c
g i là chu trình s ng c a s n ph m. Hình 1.6. bi u th m i quan h chu trình s ng s n ph m v i
th trư ng.
S lư ng bán
A B C D E F
Th i gian
Hình 1.6. Chu trình s ng s n ph m - th trư ng
Giai o n A bi u th s hình thành s n ph m: ý tư ng thi t k , tri n khai, s n ph m chưa có
trên th trư ng, không mang l i l i nhu n cho Công ty.
Giai o n B b t u gi i thi u s n ph m trên th trư ng, c trưng c a nó là lư ng bán ch m.
Sau ó s n ph m chuy n sang giai o n C lư ng bán tăng nhanh. Sau ó lư ng bán gi m d n
(D), xu t hi n s n ph m m i ưu vi t hơn nó (E) và nó b thay th - giai o n (F).
c/ Chu trình s ng c a công ngh và quan h v i th trư ng
Hình 1.7 bi u th m i quan h gi a s tăng trư ng th trư ng c a m t công ngh v i các giai
o n trong chu trình s ng c a nó. Tr c x bi u di n th i gian t n t i c a công ngh , còn tr c y bi u
th kh i lư ng bán ư c nó trên th trư ng theo sáu giai o n: 1) tri n khai (A); 2) ưa ra áp d ng
(B); 3) tăng trư ng ng d ng (C); 4) bão hoà (D); 5) b thay th (E) và 6) lo i b công ngh (F).
16
http://www.ebook.edu.vn
- S lư ng áp d ng
A B C D E F
Th i gian
Hình 1.7. Tăng trư ng th trư ng t i các giai o n khác nhau c a chu trình s ng
công ngh
Trong giai o n A: tri n khai công ngh , th trư ng chưa có công ngh . Trong giai o n ti p
theo B, C, D kh i lư ng công ngh bán ư c trên th trư ng tuân theo ư ng cong ti n b công
ngh . Nó c trưng b i s tăng ch m lúc u sau ó tăng nhanh r i bão hoà.
Công ngh tt i nh sau ó b t u gi m (E) và b thay th khi có công ngh m i xu t hi n
(F).
d/ Ý nghĩa c a chu trình s ng công ngh
- Trong th i gian t n t i c a m t công ngh , công ngh luôn bi n i: v tham s th c hi n c a
công ngh ; v quan h v i th trư ng…
- Trong n n kinh t c nh tranh, duy trì v trí c a mình, các công ty ph i ti n hành i m i
s n ph m, i m i qui trình s n xu t và thay th công ngh ang s d ng úng lúc khi có nh ng
thay i trong khoa h c - công ngh , trong nhu c u th trư ng.
- M t doanh nghi p ang s d ng m t công ngh ti n hành ho t ng s n xu t hay kinh
doanh c n bi t nó ang giai o n nào c a chu trình s ng. Hi u bi t này r t quan tr ng vì nó liên
quan n giá tr c a công ngh , n th i i m thay i công ngh , cũng như các ho t ng khác
i v i công ngh . Tuy nhiên xác nh chu trình s ng c a m t công ngh ang ho t ng òi h i
ph i có ư c nh ng thông tin có h th ng v công ngh , v ti n b khoa h c - công ngh liên
quan và v th trư ng s n ph m c a công ngh . Ngoài ra, c n n m v ng ki n th c v khoa h c d
báo m i xác nh ư c s phát tri n c a công ngh trong tương lai.
1.1.3. Môi trư ng công ngh
1- Khái ni m.
Vai trò c a môi trư ng xung quanh công ngh i v i s phát tri n công ngh , ã ư c các
nhà nghiên c u khoa h c – công ngh các nư c ang phát tri n th a nh n.
“Môi trư ng công ngh c a m t qu c gia là khung c nh qu c gia, trong ó di n ra các ho t
ng công ngh . Nó bao g m các y u t có tác d ng thúc y hay kìm hãm quá trình phát tri n
công ngh ”.
Môi trư ng công ngh là m t trong các y u t gi i thích các v n n y sinh trong quá
trình phát tri n công ngh như: s thành b i trong chuy n giao công ngh các nư c ang phát
tri n; hi u qu s d ng khác nhau c a cùng m t công ngh các nư c khác nhau s không ng
17
http://www.ebook.edu.vn
- u v trình công ngh c a các qu c gia; c a các khu v c khác nhau trên th gi i.
Nhi u công trình nghiên c u trên th gi i ã i n k t lu n : S dĩ trình công ngh
nh ng nư c ang phát tri n ti n b ch m so v i các nư c phát tri n, có nguyên nhân do môi
trư ng công ngh các nư c ang phát tri n th p hơn các nư c phát tri n. Nguyên nhân c a hi n
tr ng môi trư ng công ngh th p hơn các nư c ang phát tri n do các y u t sau:
- S tích lu ki n th c khoa h c – công ngh không áng k do ph n l n các nư c ang phát
tri n m i ch quan tâm n khoa h c và công ngh hi n i t sau chi n tranh th gi i th hai, so
v i hơn 300 năm c a Tây Âu hay hơn m t th k c a Nh t B n.
- Thi u các nhà khoa h c và k thu t gi i do ch m áp d ng các th ch giáo d c hi n i và
tình tr ng l c h u trong giáo d c v khoa h c công ngh , c ng v i tình tr ng “ch y máu ch t
xám” sang các nư c phát tri n.
- Các chính sách liên quan n khoa h c – công ngh chưa ư c quan tâm úng m c, do
chưa nh n th c h t t m quan tr ng c a khoa h c và công ngh trong phát tri n kinh t - xã h i.
K t qu là nh ng ưu tiên cho u tư khoa h c – công ngh b x p v trí th p.
- Các h th ng phát tri n khoa h c và công ngh như giáo d c ào t o, ph bi n ki n th c
khoa h c, ho t ng nghiên c u - tri n khai thi u hi u qu .
- C u trúc xã h i chưa hi n i kèm theo l i s ng và cách tư duy thi u khoa h c và b t h p lý
là chư ng ng i l n cho ti p thu và phát tri n hi u qu khoa h c và công ngh hi n i.
Xem xét các y u t k trên các nư c phát tri n ã xây d ng cho mình m t n n t ng khoa
h c h t s c v ng ch c. S khác bi t gi a các nư c có n n công ngh phát tri n v i các nư c có
n n công ngh y u kém v các y u t này ã d n n khái ni m v cơ s h t ng công ngh c a
m t qu c gia.
Có b ng ch ng cho th y, nhi u nư c ang phát tri n, các nhà lãnh o c p cao, các nhà
ho ch nh chính sách, các cơ quan l p k ho ch v khoa h c và công ngh ã nh n th c ư c
y nh ng m t y u kém liên quan n môi trư ng công ngh qu c gia mình.
T nh n th c này, các nư c ang phát tri n r t quan tâm n vi c xác nh các y u t nh
hư ng n môi trư ng phát tri n công ngh , xác nh các tham s có th ánh giá m t cách
khách quan, th c t môi trư ng công ngh qu c gia, trên cơ s ó x y d ng m t môi trư ng công
ngh phù h p, m b o phát tri n n n công ngh qu c gia v i t c nhanh và b n v ng.
Trong ph n này s trình bày các v n liên quan n nh ng i u ki n c n và hình
thành môi trư ng công ngh qu c gia, các y u t nh hư ng n môi trư ng công ngh c a các
nư c ang phát triên và phương pháp lu n xác nh ch s môi trư ng công ngh .
2- Cơ s h t ng công ngh .
Không m t qu c gia nào mu n phát tri n công ngh l i không xây d ng cho mình m t cơ s
h t ng công ngh v ng ch c. Cơ s h t ng công ngh i v i phát tri n công ngh có t m quan
tr ng tương t như c s h t ng kinh t i v i phát tri n kinh t , song khác v i cơ s h t ng
kinh t bao g m: h th ng năng lư ng; h th ng c p thoát nư c, nhà xư ng văn phòng; thông tin
liên l c và giao thông v n t i. Cơ s h t ng công ngh c a m t qu c gia bao g m năm thành
ph n, ó là: n n t ng tri th c v khoa h c và công ngh ; các cơ quan nghiên c u và tri n khai;
nhân l c khoa h c và công ngh ; chính sách khoa h c và công ngh ; n n văn hóa công ngh qu c
gia.
a/ N n t ng tri th c v khoa h c và công ngh .
18
http://www.ebook.edu.vn
- Khoa h c ư c hi u là h th ng tri th c v m i lo i quy lu t c a v t ch t và s v n ng c a
v t ch t, nh ng quy lu t c a t nhiên, xã h i, tư duy.
Tri th c khoa h c là nh ng hi u bi t ư c tích lũy m t cách h th ng nh ho t ng nghiên
c u khoa h c. Tri th c khoa h c n m trong các nhà khoa h c, trong các trư ng i h c, các trung
tâm tư li u, thư vi n.
Nghiên c u khoa h c là m t ho t ng xã h i hư ng vào vi c tìm ki m nh ng i u mà khoa
h c chưa bi t ho c là phát hi n b n ch t s v t, phát hi n nh n th c khoa h c v th gi i ho c là
sáng t o phương pháp m i và phương ti n k thu t m i c i t o th gi i. Nghiên c u khoa h c
ư c phân lo i thành nghiên c u cơ b n, nghiên c u ng d ng và tri n khai. K t qu c a tri n
khai là công ngh m i.
Nghiên c u khoa h c cơ b n
Nghiên c u ng d ng
Tri n khai
Công ngh
Hình: 1.8. M i quan h gi a khoa h c và công ngh
Nh áp d ng các thành t u khoa h c, th i gian nghiên c u tri n khai ngày càng rút ng n. T i
lư t mình, công ngh l i cung c p nh ng phương ti n, thi t b cho các nhà khoa h c h rút
ng n th i gian tìm tòi, nghiên c u c a mình.
Vai trò c a tri th c i v i công ngh có th th y rõ s khác nhau gi a các nư c phát tri n
và các nư c ang phát tri n. Các nư c phát tri n v i n n t ng tri th c khoa h c sâu r ng là
nguyên nhân t o ra n n công ngh phát tri n, trong khi s y u kém c a n n công ngh các nư c
ang phát tri n là k t qu t t y u c a n n khoa h c kém phát tri n.
b/ Các cơ quan nghiên c u tri n khai.
Theo t ch c h p tác và phát tri n kinh t (OECD) : “Nghiên c u và tri n khai là m t công
vi c sáng t o, ư c ti n hành m t cách có h th ng nh m tăng cư ng cơ s ki n th c và s d ng
các ki n th c ó t o ra các ng d ng m i”
Nghiên c u và tri n khai bao g m hai giai o n (hình 1.9): Giai o n nghiên c u hình thành
do nhu c u th c ti n ho c do k t qu nghiên c u khoa h c cơ b n. Nghiên c u trong giai o n này
là nghiên c u ng d ng nh m t o ra nh ng nguyên lý m i v các gi i pháp, do ó m t s gi i
pháp có th tr thành sáng ch công ngh . Tuy nhiên k t qu c a nghiên c u ng d ng chưa th
s d ng ư c . ưa k t qu này vào ng d ng ph i ti n hành m t lo i hình nghiên c u khác, ó
là tri n khai.
Tri n khai th c nghi m d a vào các nguyên lý, gi i pháp c a nghiên c u ng d ng ưa ra
các hình m u v i nghiên c u các tham s kh thi, giai o n này g i là tri n khai k thu t, ti p ó
19
http://www.ebook.edu.vn
- ti n hành các nghiên c u kh thi khác như v tài chính, kinh t , môi trư ng, xã h i … giai o n
này có th g i là Marketing. Sau ó s n ph m ư c gi i thi u ra th trư ng.
S c ép nhu c u
Th
K thu t Marketing
Nguyên lý, gi i pháp trư ng
Sc y c a tri th c Kh thi k thu t Kh thi khác
Nghiên c u Tri n khai
Hình1.9. Quá trình nghiên c u – tri n khai
Các cơ quan nghiên c u và tri n khai bao g m các vi n nghiên c u, các trư ng i h c, các
cơ s h tr : s n xu t, th nghi m, các trung tâm tư li u, thông tin, các trung tâm tính toán.
Các cơ quan nghiên c u và tri n khai ư c coi là m t nhà máy c bi t, s n xu t m t lo i s n
ph m c bi t, ó là các công ngh m i.
Ngày nay h u h t các nư c ang phát tri n u có nhi u vi n nghiên c u và tri n khai, song
ph n l n ho t ng ít hi u qu . ó là do ho t ng nghiên c u và tri n khai có ba c i m : òi
h i v n l n, r i ro cao, và nhân l c có trình cao.
Do ó, các nư c ang phát tri n c n xác nh úng nh ng m c tiêu phù h p cho ho t ng
nghiên c u và tri n khai. V i ngu n l c có h n, cơ quan nghiên c u và tri n khai các nư c ang
phát tri n thư ng ph i l a ch n m t cách h p lý các ho t ng sau:
- Các d ch v k thu t: nghiên c u tiêu chu n hoá; th nghi m, ki m tra ch t lư ng s n ph m;
d báo công ngh .
- Các nghiên c u và tri n khai ng d ng: ánh giá công ngh ; chuy n giao công ngh ; thích
nghi và c i ti n công ngh ; i m i và tri n khai công ngh m i.
- Các d ch v chung: i u tra ngu n l c công ngh và th trư ng công ngh ; c p b ng sáng ch ;
x lý thông tin; ào t o cán b công ngh trình cao (sau i h c).
c/ Nhân l c khoa h c công ngh .
S m r ng ho t ng khoa h c công ngh c n m t s lư ng l n các nhà khoa h c và cán b
k thu t có trình cao.
Theo nghĩa r ng, nhân l c khoa h c và công ngh bao g m các nhà khoa h c; các k sư và
các nhân viên k thu t trong các cơ quan nghiên c u - tri n khai trong các t ch c cơ s ; các nhà
doanh nghi p; các nhà ho ch nh chính sách khoa h c – công ngh .
áp ng nhu c u v cán b khoa h c – công ngh c n thi t, c v s lư ng và ch t lư ng
cho quá trình công nghi p hoá, hi n i hoá, ph n l n các nư c ang phát tri n coi con ư ng du
h c các nư c phát tri n như là ngu n b sung ch y u các cán b có trình cao. Tuy nhiên
nh ng nghiên c u v v n du h c cho th y, các nư c ang phát tri n ph i ương u v i các
vn như : Ch y máu ch t xám, ngành ngh ào t o các nư c phát tri n không phù h p v i
20
http://www.ebook.edu.vn
nguon tai.lieu . vn
