Bài giảng Bệnh lý thú y (Chuyên ngành Thú y): Chương 4 - TS. Nguyễn Hữu Nam

Ch­¬ng IV

Rèi lo¹n chuyÓn ho¸ c¸c chÊt
I. Rèi lo¹n chuyÓn ho¸ Gluxit

1.1. Đ¹i c­¬ng vÒ chuyÓn ho¸ Gluxit
1.1.1.Vai trß vµ ®­êng ®i cña Gluxit trong c¬
thÓ
- G lµ nguån năng l­îng chñ yÕu vµ trùc tiÕp cña
c¬ thÓ
- Tham gia cÊu tróc tÕ bµo (DNA, RNA,
mucopolysacarit, heparin,...)
+ ChuyÓn ho¸: Tõ tinh bét, ®­êng
glucoza
niªm m¹c ruét
tÜnh m¹ch cöa
gan
glycogen
Glucoza huyÕt
mµng tÕ bµo
cung cÊp năng l­îng (ATP), tæng hîp axit bÐo
vµ mét sè axit amin.

• 1.1.2. ĐiÒu hoµ chuyÓn ho¸ gluxit
Nguån bæ sung

Glucoza huyÕt

Nguån tiªu thô

Nguån bæ sung:
- Gluxit thøc ăn sau bữa ăn
- Glycogen cña gan
- Glycogen cña c¬
- Glucoza t©n t¹o ë gan tõ axit amin vµ c¸c axit bÐo.
Nguån tiªu thô:
- Gi¸ng ho¸ trong tÕ bµo ®Ó cung cÊp năng l­îng
- Tæng hîp thµnh lipit vµ axit amin.
- Th¶i qua thËn khi v­ît ng­ìng trong m¸u.

- Glucococticoit: G©y tăng Glucoza huyÕt b»ng

c¸ch ngăn c¶n glucoza thÊm vµo tÕ bµo (trõ tÕ
bµo n·o) vµ tăng t©n t¹o glucoza tõ protit.
- STH (tøc GH) øc chÕ hexokinaza tăng gi¸ng
ho¸ glycogen, ho¹t ho¸ insulinaza, g©y tăng
glucoza huyÕt m¹nh mÏ, cã thÓ g©y glucoza
niÖu.
- Men insulinaza vµ kh¸ng thÓ chèng insulin
(trong bÖnh lý) g©y tăng Glucoza huyÕt do ph¸
huû insulin.
ĐiÒu hoµ ThÇn kinh: ThÇn kinh t¸c ®éng lªn
chuyÓn ho¸ gluxit th«ng qua viÖc ®iÒu chØnh
tăng hay gi¶m tiÕt c¸c hormon ®· nãi ë trªn
(stress, sî h·i, tøc giËn, xóc ®éng…) ®Òu g©y
tăng glucoza huyÕt.

• ĐiÒu hoµ néi tiÕt
- Insulin: lµm gi¶m glucoza huyÕt rÊt nhanh vµ
m¹nh nhê hai t¸c dông:
+ Đ­a nhanh chãng glucoza qua mµng vµo tÕ
bµo
+ Lµm gi¶m qu¸ trình t¹o glucoza tõ glycogen, L,
P.
- Adrenalin: Tăng gi¸ng ho¸ glycogen g©y tăng
nhanh vµ tăng cao glucoza huyÕt, tăng axit
lactic vµ thÓ xªton trong m¸u. T¸c dông cña
Adrenalin nhanh nh­ng kh«ng bÒn.
- Glucagon: g©y tăng glucoza huyÕt gièng nh­
Adrenalin, nh­ng t¸c dông æn ®Þnh vµ kÐo dµi
h¬n.

•
•
•
•

1.2. Rèi lo¹n c©n b»ng glucoza huyÕt
1.2.1.Gi¶m glucoza huyÕt
Nguyªn nh©n:
- Gi¶m nguån bæ sung tõ ruét; Thøc ăn kÐm
phÈm chÊt, khÈu phÇn kh«ng ®¶m b¶o ®ñ l­îng
gluxit cÇn thiÕt, thiÕu c¸c men tiªu ho¸, c¸c
bÖnh ®­êng ruét g©y trë ng¹i qu¸ trình tiªu ho¸
gluxit vµ hÊp thu glucoza.
• - Do rèi lo¹n dù trữ t¹i gan: gi¶m dù trữ cña
gan trong c¸c bÖnh viªm gan, x¬ gan, tho¸i ho¸
tÕ bµo gan; kh«ng huy ®éng ®­îc nguån dù trữ
do thiÕu hôt c¸c men phosphorylaza, amylo1.6.
glucozidaza.

1

• - Do tăng møc tiªu thô: lao ®éng nÆng nhäc kÐo dµi,
bÖnh m·n tÝnh, sèt cao kÐo dµi... Rèi lo¹n qu¸ trình
phosphoryl ho¸ ë èng thËn, ¶nh h­ëng tíi qu¸ trình t¸i
hÊp thu glucoza ë c¸c tÕ bµo èng thËn.
• - Do rèi lo¹n ®iÒu hoµ thÇn kinh néi tiÕt nh­ øc chÕ
giao c¶m, c­êng phã giao c¶m, gi¶m tiÕt c¸c hormon
glucagon, adrenalin, glucococticoit, STH.. hoÆc tăng
tiÕt insulin.
• HËu qu¶:
• - G©y thiÕu G.6.P trong tÕ bµo nªn t¹o c¶m gi¸c ®ãi.
• - KÝch thÝch giao c¶m dÉn tíi tim ®Ëp nhanh, run rÈy,
v· må h«i.
• - KÝch thÝch phã giao c¶m, tăng co bãp d¹ dµy, tăng
tiÕt dÞch tiªu ho¸, sïi bät mÐp, Øa ®¸i lung tung, gi¶m
tr­¬ng lùc c¬, vËn ®éng khã khăn, d·n ®ång tö.

•

•

•
•

HËu qu¶:
- G©y glucoza niÖu, g©y bÖnh ®¸i ®­êng,
th­êng gÆp ë chã. Song song víi rèi lo¹n gluxit
cã rèi lo¹n chuyÓn ho¸ protit vµ rèi lo¹n
chuyÓn ho¸ lipit t¹o ra nhiÒu axit bÐo vµ axetyl
CoA, tăng thÓ xeton vµ colesterol trong m¸u,
g©y nhiÔm ®éc toan.
BÖnh ø ®äng glycogen, g©y tÝch luü nhiÒu
glycogen ë gan do thiÕu men G.6.
phosphataza.
BÖnh tăng galactoza huyÕt do thiÕu men
galacto- transferaza
BÖnh ®¸i ®­êng do thiÕu men phosphoryl ho¸
ë tÕ bµo èng thËn.

• - Tăng ph©n huû glycogen vµ huy ®éng mì nªn
trong m¸u xuÊt hiÖn thÓ xeton.
• - Bß sữa th­êng hay bÞ gi¶m glucoza huyÕt
trong thêi kú cho sữa cao nhÊt, nÕu nÆng cã thÓ
co giËt vµ chÕt.
• 1.2.2. Tăng glucoza huyÕt
• - Trong vµ sau bữa ăn qu¸ nhiÒu gluxit
• - Tr¹ng th¸i h­ng phÊn cña vá n·o, nhÊt lµ
h­ng phÊn cña hÖ giao c¶m
• - BÖnh néi tiÕt, g©y gi¶m tiÕt insulin, ­u năng
tuyÕn yªn, tuyÕn th­îng thËn g©y tăng tiÕt c¸c
hormon ®èi lËp víi insulin.
• - Tăng ho¹t tÝnh cña c¸c men insulinaza vµ
kh¸ng thÓ chèng insulin

• 2. Rèi lo¹n chuyÓn ho¸ protit

•
•
•
•

2.1. Đ¹i c­¬ng vÒ chuyÓn ho¸ protit
2.1.1.Vai trß vµ nguån gèc cña protÝt trong c¬ thÓ
Protit lµ vËt chÊt sèng quan träng nhÊt
P tham gia cÊu tróc c¬ b¶n cña TB vµ m«, c¸c men vµ
c¸c hormon cÇn thiÕt cho sù sèng vµ c¸c KT b¶o vÖ
c¬ thÓ.
• P còng lµ nguån cung cÊp năng l­îng khi tèi cÇn thiÕt.
• P ®­îc cÊu t¹o tõ c¸c axit amin.
• Trong èng tiªu ho¸, P ®­îc gi¸ng ho¸ thµnh hçn hîp
c¸c aA nhê c¸c men vµ ®­îc hÊp thu vµo tÜnh m¹ch
ruét – qua tÜnh m¹ch cöa vµo gan, ë gan víi hÖ thèng
men khö amin, khö carboxyl vµ chuyÓn amin hçn hîp
c¸c aA ®­îc ®iÒu chØnh cho phï hîp víi nhu cÇu tõng
lóc cña c¬ thÓ. Tõ ®ã c¸c aA ®­îc cung cÊp cho c¸c
TB hoÆc tæng hîp thµnh albumin vµ globulin cho huyÕt
t­¬ng. NÕu thõa sÏ bÞ khö amin ®Ó ®­a vµo vßng
chuyÓn ho¸ chung.

• 2.1.2. Sù tæng hîp protÝt
• Mçi lo¹i protÝt cã cÊu tróc ®Æc tr­ng riªng thÓ
hiÖn b»ng sè l­îng vµ trình tù s¾p xÕp c¸c axit
amin, ®­îc m· ho¸ tõ trình tù bé ba nucleotit
trong gien cÊu tróc.
• Sù sai sãt trong trong cÊu tróc cña protÝt ®Òu
b¾t nguån tõ gien trong AND, ®­îc gäi lµ rèi
lo¹n vÒ chÊt cña tæng hîp protÝt.
• Rèi lo¹n tæng hîp vÒ l­îng b¾t nguån tõ ho¹t
®éng cña gien ®iÒu hoµ hoÆc do ho¹t ®éng qu¸
m¹nh hay qu¸ yÕu cña mét c¬ quan hay mét
nhãm tÕ bµo (khèi u, phì ®¹i hay teo, tho¸i ho¸).

2

• 2.1.3. Sù gi¸ng ho¸ protÝt (tho¸i biÕn)
• Mçi P ®Òu cã tuæi thä riªng biÓu thÞ b»ng thêi gian b¸n
huỷ (A lµ 20 ngµy, G lµ 10 ngµy).
• Đã lµ sù gi¸ng ho¸ sinh lý
• C¸c aA – s¶n phÈm cña sù gi¸ng ho¸ ®­îc t¸i sö
dông tíi 90%, c¬ thÓ chỉ cÇn bæ sung 10% tõ thøc ăn.
• Sù gi¸ng ho¸ cã liªn quan chÆt chÏ víi sù tæng hîp,
thÝ dô sù tăng tæng hîp P ë c¸c khèi u cã thÓ g©y tăng
gi¸ng ho¸ P toµn th©n.
• C©n b»ng nit¬: Nhu cÇu vÒ P ®­îc x¸c ®Þnh b»ng
l­îng nit¬ th¶i ra theo n­íc tiªñ vµ ph©n trong 24 giê.
• Khi l­îng N mµ gia sóc ăn vµo b»ng l­îng N cña c¬
thÓ th¶i ra ngoµi thì gäi lµ c©n b»ng ®Òu vÒ nit¬.
• C©n b»ng d­¬ng: L­îng N ăn vµo nhiÒu h¬n l­îng
th¶i ra
• C©n b»ng ©m: L­îng N th¶i ra nhiÒu h¬n l­îng ăn
vµo

2.2. Rèi lo¹n chuyÓn ho¸ P
2. 2.1. Rèi lo¹n tæng hîp vÒ l­îng
Tăng tæng hîp chung
BiÓu hiÖn b»ng sù ®ång ho¸ axit amin v­ît dÞ ho¸, c©n
b»ng nit¬ d­¬ng tÝnh, c¬ thÓ ph¸t triÓn. GÆp trong: thêi
kú sinh tr­ëng, ®ang bình phôc; trong bÖnh lý gÆp khi
c­êng tuyÕn yªn...
• Tăng tæng hîp chung bao giê còng kÌm gi¶m gi¸ng
ho¸ chung.
• Tăng tæng hîp t¹i chç
• GÆp trong phì ®¹i c¬ quan, liÒn vÕt th­¬ng, phôc håi
thiÕu m¸u... Sù ®ång ho¸ axit amin (®¸nh dÊu) cña c¬
quan tăng râ rÖt, nh­ng sù ®ång ho¸ toµn th©n cã thÓ
h¬i tăng, bình th­êng hoÆc cßn gi¶m (nh­ trong ung
th­: c©n b»ng th­êng ©m tÝnh).

• Gi¶m tæng hîp chung: gÆp trong ®ãi kÐo dµi, suy
dinh d­ìng, suy kiÖt, l·o ho¸, báng, sèt kÐo dµi... víi
biÓu hiÖn c©n b»ng nit¬ ©m tÝnh râ rÖt (nghÜa lµ kÌm
tăng gi¸ng ho¸) vµ thÓ hiÖn râ ë protit huyÕt t­¬ng.
• Gi¶m tæng hîp t¹i chç: t¾c m¹ch c¬ quan, teo c¬
quan, suy tuû, ho¹i tö c¬ quan...
• 2.2.2. Rèi lo¹n Protit huyÕt t­¬ng
• P trong huyÕt t­¬ng cã nguån gèc chñ yÕu tõ gan
(95% albumin, 85% globulin), tõ hÖ vâng néi m« ngoµi
gan vµ tõ mét sè m« kh¸c (globumin, men, kh¸ng thÓ,
horm«n, c¸c chÊt vËn chuyÓn...)
• Protit huyÕt t­¬ng cã c¸c nhiÖm vô sau:
- T¹o ra ¸p lùc keo ®Ó giữ n­íc trong lßng m¹ch.
- B¶o vÖ c¬ thÓ, chèng nhiÔm ®éc, nhiÔm khuÈn.

- Chøa mét sè men, tham gia chuyÓn ho¸ c¸c
chÊt.
- Chøa mét sè chÊt vËn chuyÓn (s¾t, ®ång, Hb,
lipit, hocm«n, thuèc,...).
- Chøa c¸c chÊt ®«ng m¸u.
- Lµ nguån axit amin cung cÊp cho c¬ thÓ: protit
huyÕt t­¬ng tho¸i biÕn trong èng tiªu ho¸, trë vÒ
m¸u cung cÊp cho c¬ thÓ trong tr­êng hîp c¬
thÓ thiÕu protit.
- Thêi gian b¸n huû cña albumin lµ 20 vµ cña
globulin lµ10 ngµy.
- Tû lÖ A/G trong huyÕt t­¬ng lµ mét h»ng sè tuú
thuéc vµo loµi gia sóc.

Gi¶m vÒ l­îng protit huyÕt t­¬ng
• BiÓu thÞ tình tr¹ng gi¶m protit trong c¬ thÓ, mµ c¬ chÕ
chung lµ gi¶m tæng hîp vµ tăng gi¸ng ho¸ protit
chung, hoÆc cung cÊp kh«ng c©n b»ng víi sö dông.
• C¸c nguyªn nh©n th­êng gÆp nh­:
• - ThiÕu năng l­îng vµ protªin trong khÈu phÇn, rèi
lo¹n hÊp thu nÆng ë èng tiªu ho¸.
• Gi¶m tæng hîp chung do c¸c bÖnh x¬ gan, suy gan...
• - Tăng sö dông P (hµn g¾n vÕt th­¬ng, phôc håi mÊt
m¸u, hoÆc trong c¸c bÖnh tiªu hao suy mßn c¬ thÓ
nh­ lao, nhiÔm khuÈn, sèt cao...
• - MÊt ra ngoµi nhiÒu: báng réng, thËn nhiÔm mì, æ mñ
lín, rß rØ kÐo dµi ë vÕt th­¬ng.

• - Tû lÖ A/G cã thÓ bÞ ®¶o ng­îc vì trong mäi tr­êng
hîp kÓ trªn albumin bao giê còng gi¶m sót nhanh h¬n
(ph©n tö nã nhá, ®Ó dÔ qua v¸ch m¹ch h¬n).
• - C¸c dÊu hiÖu kÌm theo lµ: sót c©n, teo c¬, thiÕu
m¸u, l©u lµnh vÕt th­¬ng, gi¶m ®Ò kh¸ng chung vµ cã
thÓ phï.
• Tăng protit huyÕt t­¬ng: rÊt hiÕm gÆp (trong bÖnh u
tuû), mµ th­êng chØ lµ tăng biÓu kiÕn (tăng gi¶) do mÊt
n­íc, lµm m¸u bÞ c« ®Æc.
• Thay ®æi thµnh phÇn protit huyÕt t­¬ng
• B»ng ®iÖn di, protit huyÕt t­¬ng ®­îc chia lµm 5 phÇn
chÝnh
• Albumin, 1 – globulin, 2- globulin,  - globulin, globulin

•
•
•
•

3

• - Albumin gi¶m trong tÊt c¶ c¸c tr­êng hîp gi¶m protit
huyÕt t­¬ng vµ protit toµn c¬ thÓ .
• - - globulin tăng trong viªm cÊp, ho¹i tö tæ chøc
(viªm gan, viªm c¬ tim, nhåi m¸u...), rèi läan chuyÓn
ho¸ (thËn nhiÔm mì, nhiÔm bét).
• Thµnh phÇn nµy liªn quan víi ®é nhít cña m¸u, khi
tăng lµm tèc ®é l¾ng m¸u tăng.
• - - globulin cã vai trß quan träng trong vËn chuyÓn
mì vì vËy nã tăng lªn khi cã tăng lipÝt huyÕt, gÆp trong
c¸c bÖnh: ®¸i ®­êng, x¬ cøng m¹ch, t¾c mËt, thËn
nhiÔm mì...)
• - - globulin tăng trong c¸c tr­êng hîp cã tăng kh¸ng
thÓ (nhiÔm khuÈn, u t­¬ng bµo, mÉn c¶m...).
• Nªn chó ý: mét thµnh phÇn bÞ gi¶m cã thÓ lµm thµnh
phÇn kh¸c tăng t­¬ng ®èi vì kÕt qu¶ ®iÖn di ®­îc biÓu
thÞ b»ng %, vµ tæng sè cña chóng lµ 100%.

• HËu qu¶: + Albumin: víi rÊt nhiÒu nhãm ­a
n­íc trªn bÒ mÆt ph©n tö, cã vai trß quan träng
trong giữ æn ®Þnh tr¹ng th¸i ph©n t¸n cña protit
trong huyÕt t­¬ng. Vì vËy, nÕu albumin gi¶m thì
protit huyÕt t­¬ng dÔ bÞ tña nhÊt lµ khi thªm vµo
những kim lo¹i nÆng (t¸c nh©n chiÕm n­íc).
+ Khi P huyÕt t­¬ng gi¶m sÏ lµm gi¶m tû träng
huyÕt t­¬ng, dÉn tíi tăng tèc ®é l¾ng hång cÇu,
gÆp trong: x¬ gan, phï thËn, suy dinh d­ìng
hoÆc cã thai.
+ Khi trong huyÕt t­¬ng cã nhiÒu fibrinogen vµ globulin, hång cÇu bÞ kÕt tô thµnh côm, vì vËy
hång cÇu sÏ l¾ng nhanh h¬n, gÆp trong viªm
cÊp, bÖnh lao, viªm c¬ tim, viªm thËn, khíp...

• D­íi ®©y lµ mét sè ph¶n øng dùa vµo nguyªn lý
trªn:
• - Ph¶n øng Takata ara: dïng HgCO2 lµm tña
protit khi cã gi¶m albumin vµ tăng globulin.
• - Ph¶n øng Weltmann dïng CaCl2 g©y lªn b«ng
chËm nÕu cã tăng - globulin, lªn b«ng nhanh
khi cã tăng  vµ - globulin.
• - Ph¶n øng Mac Lagan dïng thimol lµm ®ôc
huyÕt thanh nÕu cã tăng lipoproteit.
• - Ph¶n øng Kunkel dïng ZnSO4 lµm tña P khi
cã tăng  vµ - globulin
• - Ph¶n øng Wunderley dïng CdSO4 lµm tña P
khi cã tăng  vµ - globulin.

• 2.2.3. Rèi lo¹n chuyÓn ho¸ trung gian protit
• Trong c¸c tình tr¹ng bÖnh thiÕu oxy ë m« bµo,
viªm m·n tÝnh lan trµn kÌm theo ho¹i tö tÕ bµo
g©y rèi lo¹n chuyÓn ho¸ trung gian P: thÓ hiÖn ë
tèc ®é ph©n huû P thµnh axit amin bÞ chËm l¹i,
c¸c ®a peptÝt phøc t¹p bÞ ø l¹i trong m¸u kÝch
thÝch c¸c c¬ quan nhËn c¶m ë m¹ch qu¶n g©y
rèi lo¹n tuÇn hoµn, tăng tÝnh thÊm mao m¹ch,
h¹ huyÕt ¸p vµ nhiÒu hiÖn t­îng cã tÝnh chÊt dÞ
øng kh¸c.
• Bình th­êng, c¸c men catepsin vµ proteaza cña
m« cã vai trß xö lý c¸c tÕ bµo giµ vµ ph©n huû
c¸c P ®ã thµnh axit amin ®Ó t¸i sö dông. Ph¶n
øng chuyÓn amin lµ con ®­êng ®Ó c¬ thÓ tæng
hîp mét sè axit amin khi cÇn thiÕt.

• Ph¶n øng khö amin lµm cho axit amin mÊt h¼n
nhãm amin vµ gi¸ng ho¸ gèc amin thµnh amoniac
vµ urª ë gan, sau ®ã ®µo th¶i qua ®­êng thËn, vì
vËy nÕu suy gan, suy thËn thì NH3 vµ urª bÞ ø ®äng
trong m¸u; mÆt kh¸c nÕu tăng gi¸ng ho¸ axit amin
thì c¸c s¶n phÈm nµy còng tăng trong m¸u.
• Khi l­îng amoniac tăng cao trong m¸u, con vËt cã
biÓu hiÖn h­ng phÊn cao ®é, cã thÓ co giËt, h«n
mª.
• Ph¶n øng khö carboxyl lµm cho axit amin biÕn
thµnh amin; mét sè amin cã ho¹t tÝnh sinh lý nh­:
Tyramin, Histamin, Tryptamin, Serotonin g©y rèi
lo¹n c¸c qu¸ trình sinh lý nÕu chóng ®­îc sinh ra
qu¸ nhiÒu.
• Rèi lo¹n chuyÓn ho¸ trung gian P x¶y ra khi rèi
lo¹n c¸c ph¶n øng khö amin, chuyÓn amin, khö
carboxyl

• ThÝ dô khi thiÕu Vitamin B6 thì men Transaminaza ho¹t
®éng kÐm vµ ph¶n øng chuyÓn amin sÏ bÞ trë ng¹i.
• KÕt qu¶ lµ tÝch tô nhiÒu s¶n phÈm ®éc.
• 2.2.4. Rèi lo¹n trao ®æi protit nh©n
• Protit nh©n lµ hîp chÊt c¸c nucleotit víi P. Khi gi¸ng
ho¸ thì phÇn axit nucleic sÏ thµnh purin vµ pirimidin råi
®­îc chuyÓn thµnh axit uric theo n­íc tiÓu th¶i ra
ngoµi. Rèi lo¹n th¶i axit uric th­êng gÆp hiÖn t­îng
l¾ng ®äng c¸c tinh thÓ muèi urat ë c¸c m« nh­ bao
khíp, thËn, cã khi c¶ da, c¬ vµ t­¬ng m¹c cña c¸c c¬
quan néi t¹ng
• VÒ c¬ chÕ sinh bÖnh, cã thÓ do tæng hîp qu¸ nhiÒu
axit uric khi rèi lo¹n c¸c men; do ăn qu¸ nhiÒu chÊt
giµu protit nh©n; do rèi lo¹n qu¸ trình ®µo th¶i t¹i thËn.

4

• III: Rèi lo¹n chuyÓn ho¸ lipit

• 3.1. Đ¹i c­¬ng
• 3.1.1. Vai trß cña lipit trong c¬ thÓ
• Lipit lµ nguån dù trữ năng l­îng lín nhÊt cña c¬
thÓ. Tuú theo loµi ®éng vËt mµ tû lÖ mì kh¸c
nhau (ë lîn lµ 40%).
• Lipit tham gia cÊu tróc tÕ bµo (mµng tÕ bµo, bµo
t­¬ng).
• Lipit lµ dung m«i hoµ tan c¸c vitamin A.D.E.K.
Lµ líp ®Öm giữ nhiÖt, lµ nguån cung cÊp n­íc
cho c¬ thÓ (oxy ho¸ 100gr mì cho 107 gr
n­íc).
• M« mì lu«n lu«n ®æi míi, thêi gian b¸n huû
trung bình kho¶ng 5 - 6 ngµy.

• 3.1.2. S¬ l­îc vÒ chuyÓn ho¸ b×nh th­êng
cña lipit
• Trong c¬ thÓ lipit ®­îc chia thµnh 3 nhãm
chÝnh: glyxerit, phospholipit vµ steroit.
• Qu¸ trình hÊp thu lipit
• Lipit do thøc ăn cung cÊp ®­îc tiªu ho¸ - hÊp
thu t¹i ruét nhê c¸c men cña dÞch tuþ, dÞch ruét
vµ t¸c dông ®Æc biÖt cña dÞch mËt.
• Do t¸c ®éng cña men lipaza mì trung tÝnh ®­îc
thuû ph©n thµnh glyrerol vµ axit bÐo, sau khi
qua niªm m¹c ruét c¸c s¶n phÈm thuû ph©n l¹i
®­îc kÕt hîp thµnh mì trung tÝnh ®i vµo m¹ch
b¹ch huyÕt, cßn mét phÇn theo tÜnh m¹ch cöa
®Ó vµo gan (kho¶ng 30%).

• M« mì
• C¸c tÕ bµo mì tËp trung thµnh m« mì, n»m r¶i r¸c ë
nhiÒu n¬i trong c¬ thÓ nh­ d­íi da, xoang bông, xung
quanh c¸c c¬ quan néi t¹ng nh­ mì vµnh tim, quanh
thËn. Mì cña mçi loµi gia sóc cã ®Æc tÝnh riªng, th­êng
lµ kh¸c nhau vÒ thµnh phÇn c¸c axit bÐo nªn nhiÖt ®é
nãng ch¶y cña chóng còng kh¸c nhau.
• Mì bß nãng ch¶y ë 42 - 490C. Mì dª cõu nãng ch¶y
ë 44 - 500C. Mì ngùa nãng ch¶y ë gÇn 400C. Mì chã
nãng ch¶y ë 37 - 400C.
• Mì lîn nãng ch¶y ë 36 - 460C. Mì ngçng nãng ch¶y
ë 26 - 340C
• Loµi nhai l¹i tæng hîp mì tõ c¸c axit bÐo bay h¬i; axit
bÐo bay h¬i cßn ®­îc tæng hîp thµnh mì sữa.

• Lipit trong m¸u:
Lipit trong m¸u ph¶n ¸nh sù vËn chuyÓn lipit tõ nhiÒu
nguån kh¸c nhau. Lipit hÊp thu tõ èng tiªu ho¸, lipit tõ
kho dù trữ (FFA: axit bÐo tù do fatty free acide); lipit
míi ®­îc tæng hîp (phospholipit, cholesterol).
• ë trong m¸u lipit liªn kÕt víi P gäi lµ lipoproteit.
• Ng­êi ta th­êng chia lipit huyÕt theo tû träng hay theo
tèc ®é ®iÖn di; FFA th­êng g¾n víi albumin;
Phospholipit víi - globulin; Cholesterol víi  globulin
vµ lipit trung tÝnh víi -globulin.
• ChuyÓn ho¸ lipit
• Lipit trong m¸u ®­îc oxy ho¸ t¹i c¸c c¬ quan, m« sö
dông nh­ c¬, thËn, nhÊt lµ gan, axit bÐo vµ
phospholipit ®­îc c¾t thµnh c¸c m¶nh 2C, råi kÕt hîp
víi CoA thµnh axetyl- CoA, tõ ®ã hoÆc ®i vµo chu trình
Krebs, hoÆc hình thµnh thÓ xeton, ®Ó råi l¹i tiÕp tôc
gi¸ng ho¸ thµnh CO2 vµ H2O.

• Sù hình thµnh thÓ xeton phô thuéc vµo l­îng axit
pyruvic (s¶n phÈm chuyÓn ho¸ cña gluxit).
• Cho nªn thiÕu hoÆc rèi lo¹n chuyÓn ho¸ gluxit sÏ kÐo
theo sù hình thµnh qu¸ nhiÒu thÓ xeton, g©y nªn
nhiÔm ®éc axit.
• 3.1.3. ĐiÒu hoµ c©n b»ng chuyÓn ho¸ mì
• HÖ thèng sinh mì phô thuéc hoµn toµn vµo insulin;
insulin cã t¸c dông tăng tæng hîp mì tõ gluxit vµ ngăn
trë qu¸ trình thuû ph©n mì trung tÝnh.
• Lipocain còng cã t¸c dông t­¬ng tù
• HÖ thèng tiªu mì ho¹t ®éng nhê c¸c hormon cã t¸c
dông ®iÒu mì nh­: Glucagon, ACTH, Vasoprepsin,
Cocticoit, Thyronin, STH vµ nhÊt lµ Catecholamin.
• C¸c hormon nµy th«ng qua men adenylcyclaza, AMP
vßng, ho¹t ho¸ men proteinkinaza, men nµy ho¹t ho¸
lipaza, c¾t axit bÐo khái glyxerol, biÕn triglyxerit thµnh
diglyxerit, sau ®ã diglyxerit tiÕp tôc bÞ ph©n huû kh«ng
phô thuéc hormon nữa.

• 3.2. Rèi lo¹n chuyÓn ho¸ lipit
• 3.2.1. Rèi lo¹n c©n b»ng lipit
• BÐo: do ăn qu¸ nhiÒu, tăng tæng hîp mì tõ gluxit, kÐm
huy ®éng do Ýt vËn ®éng c¬ b¾p; gÆp trong thùc tÕ
chăn nu«i, vì muèn tăng träng nhanh, sö dông nhiÒu
lo¹i chÊt kÝch thÝch tăng träng, con vËt ăn nhiÒu, ngñ
nhiÒu, Ýt vËn ®éng th­êng tăng tû lÖ mì. Khi qu¸ bÐo,
con vËt kÐm linh ho¹t, søc ®Ò kh¸ng chung kÐm.
• GÇy: GÇy th­êng do rèi lo¹n ho¹t ®éng cña thÇn kinh
vµ néi tiÕt; khi thÇn kinh căng th¼ng, lu«n lu«n bÞ kÝch
thÝch g©y t©m lý sî sÖt, lo l¾ng, bån chån, mÊt ngñ,
con vËt tiªu hao qu¸ møc, ch¸n ăn dÉn tíi gÇy. C¸c
tr­êng hîp ­u năng tuyÕn gi¸p, thiÓu năng tuyÕn tiÒn
yªn ®Òu lµm cho con vËt gÇy.
• GÇy cßn gÆp trong c¸c bÖnh m·n tÝnh g©y suy mßn
toµn th©n, nh­: lao, nhiÔm khuÈn kÐo dµi, sèt cao kÐo
dµi, Øa ch¶y, ký sinh trïng...

5