Xem mẫu

32 X· héi häc sè 4 (76), 2001 ¸p lùc x· héi ®èi víi vai trß "trô cét" cña ng−êi ®µn «ng TrÇn ThÞ Minh §øc §ç Hoµng X· héi truyÒn thèng quan niÖm ng−êi ®µn «ng lµ ng−êi m¹nh mÏ, quyÕt ®o¸n, n¨ng ®éng, chØ huy, cã thÇn kinh v÷ng h¬n phô n÷ ... Quan niÖm "bÊt thµnh v¨n" ®−îc truyÒn tõ thÕ hÖ nµy sang thÕ hÖ kh¸c vµ ®−îc cñng cè liªn tôc b»ng c¸c khu«n mÉu vÒ vai trß giíi tÝnh ®· ®−a ng−êi ®µn «ng ®Õn vai trß lµ ng−êi chÞu tr¸ch nhiÖm chÝnh trong gia ®×nh. C¸c khu«n mÉu vÒ vai trß giíi tÝnh h−íng nam giíi tíi viÖc ®¹t tíi nh÷ng h×nh ¶nh ®−îc lý t−ëng hãa, t−¬ng øng víi mçi vai trß x· héi mµ hä ®ang ®¶m nhiÖm. VÒ phÝa m×nh, cã thÓ ng−êi ®µn «ng còng cã nhu cÇu thÓ hiÖn b¶n th©n. Hä muèn tr−ng ra cho thÕ giíi h×nh ¶nh mét ng−êi ®µn «ng lý t−ëng mµ hä lµ ng−êi ®¹i diÖn. Tuy nhiªn, nam giíi còng lµ ng−êi ph¶i chÞu nh÷ng t¸c ®éng rÊt lín tõ phÝa x· héi víi nh÷ng khu«n mÉu cã s½n dµnh cho hä. Dï ë trong tr−êng hîp nµo, nam giíi ®Òu ph¶i cã nh÷ng nç lùc lín ®Ó theo kÞp víi nh÷ng ®ßi hái ngµy cµng cao vµ bÊp bªnh cña ng−êi phô n÷ vµ x· héi. Quan niÖm ph¶i cã ng−êi chÞu tr¸ch nhiÖm chÝnh trong gia ®×nh xuÊt ph¸t tõ ý t−ëng b¶o tån mét trËt tù ®Ó gia ®×nh trë nªn æn ®Þnh h¬n, thèng nhÊt h¬n ... cã thÓ ho¹t ®éng mét c¸ch cã trËt tù trªn d−íi. Tuy nhiªn, nÕu chØ g¸n cho nam giíi vai trß lu«n lu«n ph¶i lµ ng−êi g¸nh lÊy tr¸ch nhiÖm nµy (®Æc biÖt lµ tr¸ch nhiÖm kinh tÕ), th× ®ã sÏ lµ mét g¸nh nÆng ®èi víi nam giíi. Bëi v× kh«ng ph¶i trong thêi ®iÓm nµo, kh«ng ph¶i ng−êi nam giíi nµo còng cã ®Çy ®ñ phÈm chÊt vµ n¨ng lùc ®Ó ®¶m ®−¬ng ®−îc nh÷ng tr¸nh nhiÖm ®ã. NhÊt lµ hiÖn nay, khi ng−êi phô n÷ ®ang dÇn trë thµnh mét lùc l−îng "c¹nh tranh" víi nam giíi trªn nhiÒu lÜnh vùc cña ®êi sèng x· héi. Trªn o¬ së kÕt qu¶ nghiªn cøu cña chóng t«i vÒ Nh÷ng ¸p lùc cña mét sè ®Þnh kiÕn x· héi ®èi víi ng−êi ®µn «ng, qua pháng vÊn s©u vµ ®iÒu tra b»ng b¶ng hái trªn 558 ng−êi ®−îc tiÕn hµnh vµo th¸ng 6 n¨m 1999, t¹i Hµ Néi, L¹ng S¬n vµ Th¸i B×nh, chóng t«i muèn trao ®æi vÒ vÊn ®Ò nhËn thøc cña x· héi ®èi víi nam giíi nhÊt lµ khi hä ph¶i chÞu c¸c ¸p lùc cña vai trß truyÒn thèng. §ã chÝnh lµ nh÷ng "tæn th−¬ng tinh thÇn" khi nam giíi ph¶i cè gi÷ nh÷ng phÈm chÊt, nh÷ng gi¸ trÞ, nh÷ng quyÒn lùc mµ x· héi truyÒn thèng ¸p ®Æt cho hä vµ Ýt nhiÒu nã còng trë thµnh mong muèn vµ ®éng c¬ hµnh ®éng cña hä. * * * Thùc tÕ cho thÊy, qu¸ tr×nh c«ng nghiÖp hãa, hiÖn ®¹i hãa ®Êt n−íc ®ang t¹o ®iÒu kiÖn cho phô n÷ tham gia vµo c¸c ho¹t ®éng x· héi vµ ®ßi hái nam giíi cïng chia sÎ g¸nh nÆng c«ng viÖc trong gia ®×nh. Tuy nhiªn, ®èi víi nam giíi, vÊn ®Ò xãa bá nh÷ng quan niÖm vÒ vai trß trô cét cña hä l¹i ch−a ®−îc phô n÷ vµ x· héi nh×n nhËn! Bản quyền thuộc Viện Xã hội học. www.ios.org.vn TrÇn ThÞ Minh §øc & §ç Hoµng 33 Chóng ta ®Òu biÕt: nguån gèc cña ¸p lùc giíi chÝnh lµ c¸c khu«n mÉu vÒ vai trß giíi tÝnh. V× nã nh×n nhËn, ®¸nh gi¸ mét con ng−êi kh«ng dùa vµo n¨ng lùc, phÈm chÊt thùc cña ng−êi ®ã, mµ dùa trªn c¸c h×nh ¶nh lý t−ëng vÒ nam tÝnh vµ n÷ tÝnh mµ x· héi truyÒn thèng ®· dùng lªn. SÏ lµ mét h¹n chÕ ®èi víi nam giíi nÕu hä vÉn gi÷ lÊy nh÷ng khu«n mÉu truyÒn thèng vÒ vai trß "trô cét" cña m×nh mµ kh«ng nhËn thÊy phô n÷ ®ang cã sù biÕn chuyÓn m¹nh mÏ, nhanh chãng trong nhËn thøc vµ trong thùc tiÔn vÒ kh¶ n¨ng vµ tr¸ch nhiÖm cña hä ®èi víi gia ®×nh vµ x· héi. Sù thùc, nam giíi cÇn ph¶i nhËn thøc ®−îc nh÷ng ¸p lùc x· héi ®èi víi b¶n th©n hä (khi hä rËp khu«n c¸c vai trß giíi tÝnh); cÇn nhËn thøc ®−îc nh÷ng biÕn ®æi ®ang diÔn ra víi ng−êi phô n÷ vµ nhËn thøc ®−îc nh÷ng lîi Ých cña sù chia sÎ tr¸ch nhiÖm vµ quyÒn lùc trong gia ®×nh víi ng−êi phô n÷. §Ó hiÓu râ quan niÖm x· héi vÒ vai trß cña ng−êi ®µn «ng trong gia ®×nh hiÖn nay, c©u hái ®−îc ®Æt ra lµ: Trong gia ®×nh cã cÇn ng−êi chÞu tr¸ch nhiÖm "trô cét" kh«ng? KÕt qu¶ thu ®−îc cho thÊy: cã 82,8% sè ng−êi ®−îc hái cho r»ng cÇn ph¶i cã mét ng−êi chÞu tr¸ch nhiÖm chÝnh trong gia ®×nh, trong ®ã cã 80,5% ng−êi ®−îc hái muèn ®ã lµ ng−êi ®µn «ng. ChØ cã 16,8% cho r»ng kh«ng cÇn ng−êi chÞu tr¸ch nhiÖm chÝnh trong gia ®×nh! §a sè ý kiÕn quan niÖm r»ng, ®µn «ng ph¶i lµ ng−êi chÞu tr¸ch nhiÖm chÝnh trong gia ®×nh, "V× hä lµ trô cét gia ®×nh, hä cã kh¶ n¨ng gi¶i quyÕt mäi vÊn ®Ò mét c¸ch nhanh chãng, æn tháa nhê vµo sù nh¹y bÐn, quyÕt ®o¸n vµ kh¶ n¨ng ph¸n ®o¸n h¬n phô n÷" (Nam, phiÕu sè 237). Mét sè ý kiÕn cßn cho r»ng: "Ng−êi ®µn «ng ph¶i lµ ng−êi chÞu tr¸ch nhiÖm chÝnh trong gia ®×nh v× hä cã søc kháe h¬n, cã ®iÒu kiÖn häc hµnh h¬n, quan hÖ x· héi réng h¬n so víi phô n÷" (N÷, phiÕu sè 534). H¬n n÷a, "Phô n÷ rÊt cÇn cã chç dùa vµo ng−êi ®µn «ng. Hä yÕu h¬n vÒ thÓ chÊt, mÆt kh¸c, hä ph¶i lo l¾ng nh÷ng c«ng viÖc gia ®×nh nhiÒu h¬n" (N÷, phiÕu sè 145).v.v... Do ¶nh h−ëng cña khu«n mÉu giíi tÝnh, kh¸ ®«ng nam giíi tin r»ng ng−êi chång ph¶i lµ ng−êi chÞu tr¸ch nhiÖm chÝnh trong gia ®×nh. Hä nãi:" Theo quan niÖm cña ng−êi ViÖt Nam, ng−êi chång bao giê còng ®ãng vai trß chÝnh trong gia ®×nh" (Nam, phiÕu sè 452), "V× chång cã n¨ng lùc h¬n vµ ®óng víi phong tôc ViÖt Nam" (Nam, phiÕu sè 37). Hay, "B¶n n¨ng bÈm sinh lµ ph¸i m¹nh, hä c¶m thÊy ®iÒu ®ã lµ tr¸ch nhiÖm vµ còng lµ h¹nh phóc cña mçi ng−êi ®µn «ng b×nh th−êng" (Nam, phiÕu sè 428),v.v... V× x· héi quan niÖm ng−êi chång lµ ng−êi trô cét trong gia ®×nh, vËy: nam giíi cã vai trß nh− thÕ nµo khi gia ®×nh thùc sù gÆp khã kh¨n? KÕt qu¶ ®iÒu tra cho thÊy: cã 70,4% sè ng−êi cho r»ng ng−êi chång ph¶i lµ ng−êi ®Çu tiªn ®−¬ng ®Çu, chÞu tr¸ch nhiÖm tr−íc c¸c khã kh¨n cña gia ®×nh; 17,9% cho r»ng ng−êi vî sÏ lµ ng−êi chÞu tr¸ch nhiÖm vµ cã 9,0% nãi lµ c¶ hai ng−êi cïng ph¶i ®−¬ng ®Çu víi khã kh¨n ®ã. Thùc tÕ ®· râ, khi gia ®×nh gÆp khã kh¨n "®−¬ng nhiªn" ng−êi ®µn «ng ph¶i thÓ hiÖn ®−îc tr¸ch nhiÖm cña m×nh. §èi víi gia ®×nh, nam giíi ph¶i lµ ng−êi "g−¬ng mÉu, chÞu khæ" (N÷, phiÕu sè 452). Mét sè phô n÷ cßn kh¼ng ®Þnh: "Kh«ng mét ng−êi ®µn «ng cã tr¸ch nhiÖm nµo mµ l¹i ®Ó vî ph¶i ®−¬ng ®Çu víi khã kh¨n tr−íc m×nh"(N÷, phiÕu sè 478). HoÆc, "Lµ trô cét trong gia ®×nh ng−êi chång bao giê còng muèn høng chÞu mäi khã kh¨n cho vî con" (Nam, phiÕu sè 512). Kh«ng Ýt phô n÷ l¹i Bản quyền thuộc Viện Xã hội học. www.ios.ac.vn 34 ¸p lùc x· héi ®èi víi vai trß “trô cét” cña ng−êi ®µn «ng xuÊt ph¸t tõ nh÷ng khã kh¨n vÒ mÆt kinh tÕ gia ®×nh ®Ó lý gi¶i tr¸ch nhiÖm "®−¬ng nhiªn" cña ng−êi chång: "Khã kh¨n chñ yÕu lµ vÊn ®Ò kinh tÕ, mµ ®iÒu nµy l¹i thuéc vÒ tr¸ch nhiÖm chÝnh cña ng−êi ®µn «ng" (N÷, phiÕu sè 121). MÆc dï (theo nhËn xÐt cña sè ®«ng ng−êi ®−îc ®iÒu tra) phô n÷ còng ®−îc ®¸nh gi¸ lµ ng−êi cã kh¶ n¨ng quyÕt ®Þnh nh÷ng c«ng viÖc lín cña gia ®×nh. VËy mµ, ®a sè phô n÷ vÉn giµnh quyÒn "trô cét" cho ng−êi chång. §ã ph¶i ch¨ng lµ c¸ch mµ ng−êi vî muèn duy tr× quyÒn uy cho chång? V× theo hä, "NÕu phô n÷ quyÕt ®Þnh nh÷ng c«ng viÖc lín th× n−êi chång thÊy bÊt lùc vµ yÕu ®uèi, lµm cho ng−êi chång thÊy m×nh bÞ mÊt quyÒn lùc gia ®×nh" (N÷, phiÕu sè 546). ChÝnh nh÷ng quan niÖm nµy ®· c¶n trë vµ k×m h·m kh¶ n¨ng ph¸t triÓn cña ng−êi phô n÷. V« t×nh gióp hä tho¸t khái mÆc c¶m tr¸ch nhiÖm, khi gia ®×nh gÆp khã kh¨n. MÆt kh¸c, nã ®Æt nam giíi vµo vai trß cña ng−êi g¸nh chÞu tr¸ch nhiÖm víi nh÷ng mÆc c¶m téi lçi-khi hä kh«ng cã ®−îc nh÷ng phÈm chÊt, n¨ng lùc, hay hoµn c¶nh thuËn lîi ®Ó hoµn thµnh tr¸ch nhiÖm ®ã. Tuy nhiªn, g¸nh nÆng tr¸ch nhiÖm gia ®×nh ®èi víi nam giíi kh«ng hoµn toµn xuÊt ph¸t tõ ¸p lùc cña ng−êi phô n÷. NÆng nÒ h¬n, nã l¹i xuÊt ph¸t tõ sù nhËn thøc rËp khu«n vai trß giíi tÝnh ë nam giíi. ChÝnh sù chÊp nhËn khu«n mÉu hµnh vi vµ sù khã kh¨n trong viÖc tù thõa nhËn nh÷ng thay ®æi thùc tÕ ë ng−êi phô n÷ ®· lµ ®iÒu kiÖn ®Ó duy tr× c¸c ¸p lùc ®èi víi ng−êi ®µn «ng. Khi nãi tíi tr¸ch nhiÖm gia ®×nh, hÇu hÕt nam giíi ®ßi hái ë m×nh sù ®−¬ng ®Çu tr−íc tiªn víi mäi khã kh¨n. Theo hä: "V× ng−êi chång lu«n bÞ d»n vÆt vÒ tr¸ch nhiÖm cña m×nh ®èi víi gia ®×nh, vî con" (Nam, phiÕu sè 392). Hay "®−¬ng nhiªn th× ng−êi chång ph¶i ®Æt tr¸ch nhiÖm nÆng nÒ lªn ®«i vai m×nh, v× dï sao th× ng−êi chång còng lµ ng−êi trô cét chÝnh trong gia ®×nh, hä cã sù æn ®Þnh h¬n vÒ mÆt tinh thÇn" (Nam, phiÕu sè 342). §èi víi nhiÒu nam giíi, thµ ph¶i chÞu ®ùng vÊt v¶, ph¶i "lao t©m khæ tø" cßn h¬n bÞ coi lµ "¨n b¸m” hay ``b¸m v¸y vî", v.v... ChÝnh nam giíi tù ®Æt lªn vai m×nh tr¸ch nhiÖm, mµ hä ®· c¶m nhËn nh− lµ g¸nh nÆng, nh− lµ "nî ®êi". V× vËy hä ph¶i "d»n vÆt" vµ "gång m×nh" ®Ó tiÕp nhËn ¸p lùc ®ã. Víi c©u hái:"Gia ®×nh ë trong hoµn c¶nh tóng thiÕu kinh tÕ, tr¸ch nhiÖm thuéc vÒ ai?" ChØ cã 17,1% cho r»ng tr¸ch nhiÖm thuéc vÒ ng−êi chång; cßn 81.6% (367 ng−êi) l¹i cho r»ng, tr¸ch nhiÖm thuéc vÒ c¶ hai. XÐt theo khÝa c¹nh giíi tÝnh, sè liÖu ®iÒu tra cho thÊy, nam giíi hÇu nh− kh«ng cã sù thay ®æi trong quan niÖm (tr−íc vµ sau khi lËp gia ®×nh) vÒ tr¸ch nhiÖm cña m×nh ®èi víi gia ®×nh. B¶n th©n nam giíi tù ®Æt träng tr¸ch cho m×nh cao h¬n so víi mong chê tõ phÝa x· héi. Trong khi ®ã, víi ng−êi phô n÷ th× kh¸c. Khi lµm vî, hä cã nh÷ng thay ®æi ®¸ng kÓ trong nhËn thøc vÒ b¶n th©n. Kh¸ ®«ng phô n÷ tù ®Æt cho m×nh tr¸ch nhiÖm cao ®èi víi gia ®×nh vµ muèn chia sÎ nh÷ng tóng thiÕu kinh tÕ víi ng−êi chång. VËy, ng−êi ®µn «ng thùc sù bÞ ¸p lùc nh− thÕ nµo bëi quan niÖm trô cét gia ®×nh? HiÖn nay trong x· héi vÉn cã kh¸ nhiÒu ng−êi cho r»ng, ng−êi chång sÏ kh«ng ®−îc coi träng khi ®Ó vî chÞu tr¸ch nhiÖm chÝnh vÒ kinh tÕ. Ng−êi chång sÏ dÔ bÞ coi lµ ng−êi kh«ng cã tr¸ch nhiÖm víi gia ®×nh, lµ ng−êi ®µn «ng kh«ng cã b¶n lÜnh... Nh− gi¶i thÝch cña mét sè ng−êi: "V× chç ®øng cña ng−êi chång ch−a ®óng vÞ trÝ nªn bÞ vî Bản quyền thuộc Viện Xã hội học. www.ios.org.vn TrÇn ThÞ Minh §øc & §ç Hoµng 35 coi th−êng" (N÷, phiÕu sè 427), hay "Nã lµ sù biÓu hiÖn sù kÐm cái cña ®µn «ng" (N÷, phiÕu sè 376). "V× ng−êi chång lµ trô cét trong gia ®×nh mµ kh«ng ®¶m b¶o kinh tÕ gia ®×nh th× ng−êi vî cho lµ ng−êi ®µn «ng hÌn h¹" (Nam, phiÕu sè 433). ThËm chÝ cã ng−êi chång cßn nãi: "V× kinh nghiÖm cuéc sèng ®· cho thÊy, khi ng−êi vî chÞu tr¸ch nhiÖm chÝnh vÒ kinh tÕ th× vai trß cña ng−êi chång bÞ h¹ thÊp" (Nam, phiÕu sè 432). VÊn ®Ò ®Æt ra ë chç: mét mÆt, x· héi vÉn quan niÖm nam giíi kh«ng thÓ kh«ng thùc hiÖn vµ hoµn thµnh tèt tr¸ch nhiÖm trô cét gia ®×nh. MÆt kh¸c, trªn thùc tÕ phô n÷ ®· cã thÓ g¸nh v¸c vµ quyÕt ®Þnh c«ng viÖc gia ®×nh. §iÒu nµy cho thÊy, viÖc c¶ nam giíi vµ phô n÷ vÉn muèn duy tr× quan niÖm "quyÒn lùc" cña ng−êi ®µn «ng trong gia ®×nh thùc ra lµ kh«ng cßn ý nghÜa l¾m. §©y ph¶i ch¨ng lµ mét sù thËt ®−îc che dÊu bëi quan niÖm truyÒn thèng, mµ d−êng nh− Ýt ai muèn cëi bá nã- V× xuÊt ph¸t tõ lîi Ých mµ mçi giíi nghÜ r»ng m×nh ®ang cã. Dï sao còng lµ mét sù thËt cã t¸c h¹i m¹nh ®Õn t©m lý cña nam giíi. Trong khi nam giíi chØ thÊy hµi lßng, tháai m¸i khi lµ "chç dùa cho ng−êi phô n÷", khi "lµm nh÷ng ®iÒu mµ phô n÷ kh«ng lµm ®−îc", th× ®ång thêi b¾t gÆp trong th¸i ®é cña hä sù "ch−a thÓ tháa m·n" víi nh÷ng g× hä ®· lµm, chØ v× ..."phô n÷ hä còng lµm ®−îc!" VÒ phÝa phô n÷, hä sÏ ngîi khen mçi khi ng−êi chång hoµn thµnh tr¸ch nhiÖm cña m×nh, mçi khi hä ®−îc hµi lßng. Nh−ng còng dÔ dµng b¾t gÆp trong ý nghÜ, trong c¸i nh×n cña phô n÷, r»ng "ChuyÖn Êy th× cã g× lµ to t¸t. Nh−ng cÇn ph¶i ®¸nh vµo tÝnh hiÕu th¾ng cña ®µn «ng!" Thùc tÕ lµ: nam giíi trong s©u xa vÉn muèn gi÷ lÊy vai trß lµ ng−êi chÞu tr¸ch nhiÖm chÝnh trong gia ®×nh, vÉn muèn duy tr× ý nghÜ r»ng: M×nh cã thÓ lµm nh÷ng ®iÒu mµ phô n÷ kh«ng lµm ®−îc! §©y chÝnh lµ ¸p lùc t©m lý cña ng−êi ®µn «ng, khi hä vÉn muèn tù trãi buéc m×nh vµo c¸c khu«n mÉu x· héi. Vµ, trong nhiÒu tr−êng hîp, nam giíi ®· hµi lßng vµ c¶m thÊy tù tin h¬n v× cã ®−îc vai trß nµy. * * * HiÖn nay, sù thay ®æi m¹nh mÏ cña ng−êi phô n÷ trong gia ®×nh vµ x· héi lµ mét thùc tÕ ®· chøng minh "phô n÷ còng nh− nam giíi, hä sÏ lµm ®−îc tÊt c¶". Kh«ng ph¶i nam giíi kh«ng c¶m nhËn ®−îc sù thËt ®ã. VÊn ®Ò lµ hä ®ang k×m nÐn nh÷ng c¶m nhËn, nh÷ng suy nghÜ cña b¶n th©n chØ v× nh÷ng ¸p lùc x· héi; chØ v× ý muèn ®−îc lµm chñ cña nam giíi, chØ v× nh÷ng lêi ngîi khen, v.v. Phô n÷ còng c¶m nhËn ®−îc ®iÒu mµ nam giíi ®ang tr¶i nghiÖm, còng hiÓu ®−îc nh÷ng ¸p lùc mµ x· héi g©y ra cho ng−êi ®µn «ng. Tuy nhiªn hä l¹i muèn Èn m×nh ®Ó trèn tr¸nh c¨ng th¼ng. Vµ, trong th©m t©m, nhiÒu phô n÷ sî ph¶i ®−¬ng ®Çu víi nh÷ng khã kh¨n cña cuéc sèng. §èi víi phô n÷, sù thay ®æi trong quan niÖm trô cét gia ®×nh sÏ gióp cho hä kh¼ng ®Þnh vÞ thÕ cña m×nh trong x· héi. MÆt kh¸c, phô n÷ cã ®−îc sù chia sÎ cña nam giíi trong c¸c c«ng viÖc gia ®×nh (néi trî, gi¸o dôc ch¨m sãc con c¸i...). VÒ phÝa nam giíi, nÕu gi¶i táa ®−îc ¸p lùc t©m lý ®ang ®Æt lªn vai hä vÒ tr¸ch nhiÖm trô cét gia ®×nh ( ®· kh«ng cßn phï hîp víi nh÷ng thay ®æi trong thùc tÕ), nam giíi sÏ c¶m thÊy tháai m¸i h¬n; sÏ sèng thËt h¬n víi c¶m xóc cña m×nh; ®ång thêi cã nhiÒu ®iÒu kiÖn ®Ó cã thÓ chia sÎ víi vî con nh÷ng c«ng viÖc gia ®×nh. Cã thÓ nãi: ¸p lùc t©m lý ®èi víi ng−êi ®µn «ng sÏ gi¶m xuèng, khi chÝnh phô n÷ vµ nam giíi tù nguyÖn rót ng¾n kho¶ng c¸ch gi÷a quan niÖm vµ thùc tÕ. Bản quyền thuộc Viện Xã hội học. www.ios.ac.vn ... - tailieumienphi.vn
nguon tai.lieu . vn