Xem mẫu
- AN NINH MÔI TRƯỜNG
• Seminar tại
INFOTERRA VietNam
• Tháng 11/2009
PGS.TS. Nguyễn Đình Hoè
Khoa Môi trường
Đại học Quốc gia Hà Nội
Nguyễn Đình Hòe 1
tháng 11/ 2009
- 1. Các mốc lịch sử hình thành khái niệm
ANMT
• Khái niệm ANMT xuất hiện lần đầu năm 1953, trong
những tranh luận về mối liên quan giữa biến đổi môi
trường với an ninh.
• 1977: CIA thiết lập một Trung tâm Môi trường để nghiên
cứu mối liên hệ giữa Môi trường và An ninh.
• 1977: Xuất phát từ những thiệt hại Môi trường do Mỹ rải
chất diệt cỏ trong chiến tranh Việt Nam, xuất hiện Văn
bản bổ sung I cho Hiệp nghị Giơnevơ 1949 về “Bảo vệ
các Nạn nhân chiến tranh vũ trang Quốc tế”, phản ánh
mối quan tâm của Quốc tế đến sự xuống cấp môi
trường nghiêm trọng ở Việt Nam do chiến tranh.
• 1977: Hiệp ước quốc tế hậu chiến Việt Nam thứ 2 “Ngăn
chặn việc sử dụng các kỹ thuật làm thay đổi môi trường
vì mục tiêu quân sự hay vì bất cứ mục tiêu thù địch nào
khác” (hiệp định ENMOD).
Nguyễn Đình Hòe 2
tháng 11/ 2009
- • 1989: Westing cho rằng: An ninh bao gồm 2 bộ
phận khăng khít với nhau: An ninh Chính trị
(gồm các yếu tố quân sự, kinh tế, con người)
và An ninh Môi trường.
• Gorbachew (nguyên Tổng thống Liên xô cũ): An
ninh sinh thái phải được đưa lên hàng đầu
(phát biểu sau thảm hoạ hạt nhân 1986 ở
Trenobưn).
• 1990: Christopher W. (Cựu Ngoại trưởng Mỹ):
Các vấn đề về tài nguyên thiên nhiên thường
có ảnh hưởng rất lớn đến mức độ ổn định kinh
tế và chính trị của mỗi quốc gia.
• Host J. (Cựu Bộ trưởng Quốc phòng Na Uy):
Môi trường xuống cấp có thể coi là một phần
của xung đột vũ trang vì nó làm các cuộc xung
đột thêm nghiêm trọng hơn, hoặc mở rộng quy
mô của các Nguyộnc xung đột đó.
cu ễ Đình Hòe 3
tháng 11/ 2009
- 2. Xác định khái niệm ANMT
ANMT
ANMT có nội hàm rộng hơn và
bao gồm cả AN truyền thống
ANCT
Nguyễn Đình Hòe 4
tháng 11/ 2009
- • Định nghĩa ANMT:ANMT là trạng thái AN
toàn diện, bao gồm AN truyền thống (=
AN chính trị) trên cơ sở hệ tài nguyên –
môi trường được bảo vệ và sử dụng bền
vững.
• ANMT cho rằng chất lượng môi trường
và vốn tài nguyên không thể tách rời với
An ninh truyền thống (an ninh chính trị);
môi trường xuống cấp và tài nguyên cạn
kiệt chắc chắn dẫn đến nhiều mâu
thuẫn gay gắt trong phát triển kinh tế –
xã hội và quan hệ quốc tế, đe doạ phúc
lợi và an ninh truyền thống của vùng lãnh
thổ, quốc gia, khu vực, thậm chí toàn
cầu. Nguyễn Đình Hòe
tháng 11/ 2009
5
- Những nguyên nhân xã hội của
ANMT
• Nhận thức chưa đủ mức về MT.
• Quản lý nhà nước về MT thiếu hiệu quả
(yếu kém và chính sách, năng lực và trách
nhiệm hành pháp, yếu kém về thị trường...).
• Môi trường là vũ khí của chiến tranh sinh
thái.
• Vai trò tham gia của cộng đồng vào các
chính sách và dự án phát triển chưa thỏa
đáng Nguyễn Đình Hòe
tháng 11/ 2009
6
- Ví dụ về sự mở rộng khái niệm về
"An ninh"
• Từ năm 1991, từng hành động trong chiến lược an ninh
quốc gia của Mỹ đều quan tâm đến vấn đề môi trường.
Năm 1993, Bộ Quốc phòng Mỹ bổ nhiệm thêm chức thứ
trưởng phụ trách an ninh môi trường. Quốc hội Mỹ phần
bổ hơn 420 triệu USD cho chương trình nghiên cứu và
phát triển chiến lược môi trường.
• Các nhà phân tích tình báo quốc phòng đang được đào
tạo để hiểu sức ép môi trường là mối đe doạ tiềm tàng
đến ổn định của chế độ. Cuối cùng, các lực lượng vũ
trang và các cơ quan tình báo đã tham gia vào sứ mạng
ứng cứu để giảm nhẹ những tổn thất của con người do
các thảm hoạ môi trường gây ra.
• Nguồn: Báo cáo Dự án An ninh và
Biến động Môi trường, USA, 1996
Nguyễn Đình Hòe 7
tháng 11/ 2009
- 3. ANMT liên quan đến sử dụng và tranh
chấp đất đai
• Xung đột Ảrập – Israel.
• Những vấn đề nhạy cảm về đất đai ở Tây
Nguyên, Nam Trung bộ và Nam bộ.
• Nông dân không có đất do giải toả, đền bù
và tái định cư Trường hợp Đại Từ/ Thái
Nguyên, sân golf tràn lan
• Nghèo đói – Suy thoái đất/thiếu đất – và các
vấn đề di dân nội bộ ở nước ta.
– Di dân nông thôn đô thị
– Di dân nông thôn – nông thôn
Nguyễn Đình Hòe 8
tháng 11/ 2009
- Xung đột đất đai Ảrập - Israel
• Thực chất và cốt lõi của cuộc xung đột ảrập - Israel là vấn đề lãnh
thổ Palestin. Cuộc chiến tranh giành lãnh thổ giữa tổ tiên người
Palestin và tổ tiên người Do thái bắt đầu xảy ra từ thế kỷ 19 trước
Công nguyên. Con cháu của 2 dân tộc này, cho đến những năm đầu
thế kỷ 21 vẫn tiếp tục chiến tranh. Suốt 4000 năm qua, máu vẫn liên
tục đổ.
• Năm 64 trước Công nguyên, đế quốc La Mã xâm lược vùng đất
Palestin, hơn 1 triệu người Do Thái bị tàn sát, những người Do Thái
sống sót bị đưa sang Châu Âu, mở đầu cho lịch sử lưu lạc của người
Do Thái kéo dài hơn 1.800 năm sau đó. Năm 1896 bắt đầu dấy lên
phong trào phục quốc Do Thái. Năm 1916 sau Đại chiến I, nước Anh
nhận quyền uỷ trị vùng đất Palestin và đã ủng hộ phong trào phục
quốc Do Thái, sự ủng hộ này bị người Palestin kịch liệt phản đối,
phát động cuộc khởi nghĩa ảrập từ 1936 đến 1939.
• Sau Đại chiến II, Mỹ thay thế ảnh hưởng của Anh tại Trung Đông và
tiếp tục ủng hộ người Do Thái phục quốc. Nhờ đó, năm 1947, hội
nghị Liên hợp quốc khoá 2 thông qua quyết định phân trị vùng lãnh
thổ Palestin làm 2 vùng: vùng người ảrập chiếm 43% diện tích
Palestin nhưng có đến 2/3 dân số (1,2 triệu), người Do Thái lúc đó chỉ
có 600 ngàn người nhưng chiếm 57% diện tích, phần lớn là những
dải đất ven biển màu mỡ.
• Năm 1948, nước Israel tuyên bố thành lập. 2 ngày sau đó, chiến tranh
ảrập - Israel bùng nổ cho đến bây giờ.
Nguyễn Đình Hòe 9
• Nguồn: Thông Tấn xã Việt Nam: "Cuộc xung đột 11/ 2009 ập".
tháng Israel - ảr
Nxb Thông Tấn, Hà Nội, 2002
- Những đập thủy
Điện trên sông
4. ANMT và tài nguyên nước Mekong
• Xung đột:
– Thổ Nhỹ Kỳ – Syria –
Iraq
– Israel – Palestin
– Ấn Độ – Nepal –
Bangladesh – Bhutan
– Vấn đề sông Mê kông
– Nước ở Tây Nguyên
và miền Đông Nam Bộ
Nguyễn Đình Hòe 10
tháng 11/ 2009
- Xung đột trên những dòng sông xuyên biên
giới
• Hệ thống các sông Tigris-Euphrates chảy qua các nước
Thổ Nhĩ Kỳ, Syria và Iraq là cội nguồn tranh chấp của 3
quốc gia này. Dự án Anatoli khổng lồ của Thổ Nhĩ Kỳ
năm 1990 nhằm xây dựng 20 đập thuỷ điện lớn trên
sông Euphrates, đe doạ làm giảm lưu lượng nước chảy
sang lãnh thổ Syria từ 30 tỷ m3 xuống 20 tỷ m3. Năm
đó, Iraq và Syria lập tức thiết lập liên minh quân sự để
trả đũa. Rất may là Thổ đã từ bỏ ý định chặn dòng chảy
nên đã tránh được một cuộc chiến tranh đáng tiếc.
• Cùng chia sẻ sông Jordan nên Israel và Palestin rất khó
thống nhất việc phân chia lãnh thổ. Còn Ai Cập thì luôn
luôn lo lắng về hành động của Sudan và Ethiopia đối với
đòng chảy sông Nin (Nile) vốn là huyết mạch của Ai
Cập.
Nguyễn Đình Hòe 11
tháng 11/ 2009
- • ở Nam á, các nước Ấn Độ, Nepal, Bangladesh và Bhutan có
bốn điều giống nhau: đó là đều nằmỞ sườn nam dãy
Himalaya, nghèo, nhiều tài nguyên nước và luôn luôn mâu
thuẫn về nguồn nước.
• Bhutan và Nepal với lợi thế là quốc gia đầu nguồn, tìm mọi
cách để xây dựng nhiều đập và hồ thuỷ điện. Ấn Độ đưa ra
dự án xây kè Ferrakka trên sông Hằng để chỉnh luồng lạch
vào cảng Calcuta, dự án này gây hạ thấp mực nước và gia
tăng nhiễm mặn ở cửa sông Hằng trên lãnh thố Bangladesh.
Để đối phó, Bangladesh (1996) xây dựng một kè khác cũng
trên sông Hằng nhằm dồn nước về vùng cửa sông để khắc
phục hậu quả của kè Ferrakka.
• Những ví dụ trên đây cho thấy sự tranh chấp nguồn nước có
thể leo thang thành mối đe doạ đến hoà bình và ổn định. Xung
đột liên quan đến nước sẽ căng thẳng hơn khi sang thế kỷ 21,
nguồn nước còn trở nên khan hiếm hơn nữa do bùng nổ dân
số, do ô nhiễm và do nhu cầu sử dụng nước tăng nhanh.
• Nguồn: Khánh Phượng và Bùi Minh Tăng
Báo Khoa học và Đời sống tuần 20-26/03/2000
Nguyễn Đình Hòe 12
tháng 11/ 2009
- • Vấn đề nước và ANMT thế kỷ 21:
– Ô nhiễm theo các dòng sông xuyên quốc
gia và xuyên vùng
– Chỉ số của FAO về sử dụng bền vững tài
nguyên nước – Ngưỡng phát triển.
– AN nước
Nguyễn Đình Hòe 13
tháng 11/ 2009
- Đập Tiểu Loan trên thượng nguồn Mekong
• Sự tan băng hà
vùng thượng
nguồn các sông
Hồng và Mekong
cũng như gia
tăng nhu cầu sử
dụng nước sẽ
dẫn đến tranh
chấp nguồn
nước của 2 hệ
thống sông này:
Nguyễn Đình Hòe 14
tháng 11/ 2009
- Sông Hồng đầu năm 2008
• Gần 60% nguồn nước
của Việt Nam là quá
cảnh từ nước ngoài, chủ
yếu qua các hệ thống
sông Hồng và sông Cửu
Long
Nguyễn Đình Hòe 15
tháng 11/ 2009
- Cạnh tranh nước ở Việt Nam
• Canh tranh giữa Bình
Định và Gia Lai về dự
án thủy điện thượng
nguồn sông Hà Thanh
• Cạnh tranh giữa Bình
Phước và Đắc nông về
dự án thủy điện Daksil
3-4 chi lưu sông Đồng
Nai
• Cạnh tranh giữa Đồng
Nai, Tp HCM và Bình
Phước trong dự án đập
Phước Hòa, thủy điện
Dak my 4,…
Nguyễn Đình Hòe 16
tháng 11/ 2009
- Lưu vực sông Đồng Nai
Nguyễn Đình Hòe 17
tháng 11/ 2009
- • Cho đến 2005, tình hình khan hiếm nước trên
lưu vực sông Đồng Nai cũng đã đến mức
căng thẳng. Theo dự báo của Cục Thủy Lợi
Bộ NN và PTNT thì năm 2010 chỉ còn ở mức
2098 m3/người/năm (84% so với 2005); năm
2020 : 1770 m3/người/năm (71,2% so với
2005); năm 2040: 1475 m3/người/năm (59,3%
so với 2005) là mức khan hiếm nước (tiêu
chuẩn của Hội TN nước Quốc tế thì >4000
m3/người/năm mới là không thiếu nước
Nguyễn Đình Hòe 18
tháng 11/ 2009
- Sông Hà Thanh
Gia Lai
Bình Định
Nguyễn Đình Hòe 19
tháng 11/ 2009
- 5. ANMT và an toàn sinh thái
• Tài nguyên rừng và
các cộng đồng sống
dựa vào rừng
• Sự xâm lấn của
các sinh vật ngoại
ng
lai vào nước ta.
Nguyễn Đình Hòe 20
tháng 11/ 2009
nguon tai.lieu . vn